Fiziki sağlamlıq və vətənpərvərlik gənclərimizin ən böyük amalıdır

Universitetimizin dosenti Türkiyədə ezamiyyətdə olub

u

“Vərəm bütün dünyada qlobal prob-

lem sayılır. Dünyada ən geniş yayılan 

xəstəliklərdən biri də vərəmdir. Təsadüfi 

deyil ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı 

bir neçə infeksiya ilə mübarizəni priori-

tet məqsəd kimi qarşıya məqsəd qoyub, 

onlardan biri də vərəm xəstəliyidir”.   

 Bunu APA TV-nin “Öncə sağlıq” proq-

ramında Tibb Universitetinin Ağciyər 

xəstəlikləri kafedrasının müdiri, dosent 

Rafiq Bayramov deyib.

R.Bayramov  bildirib  ki,  Ümumdünya  Səhiyyə 

Təşkilatının (ÜST) statistik məlumatlarında vərəmlə yo-

luxma göstəricilərinin yüksək olduğu, hər il təxminən 

10  milyonadək  insanın  vərəmlə  xəstələndiyi,  onlar-

dan təxminən 3 milyonunun bu xəstəlikdən dünyasını 

dəyişdiyi göstərilir: “Yəni təxmini hesablayanda dün-

yada hər on saniyədə bir nəfər vərəmdən ölür. Bunlar 

çox acı reallıqlardır. Amma etiraf etmək lazımdır ki, 

vərəm  mikrobakteriyalarının  müxtəlif  dəyişkənlikləri 

nəticəsində  hazırda  bütün  dünyada  vərəmə  yo-

luxma,  xəstələnmə,  ölüm  göstəriciləri  əsas  qlobal 

problemlərdən biridir.

  Baxmayaraq  ki,  törədici  də  məlumdur,  ona  qarşı 

olan dərmanlar da var, amma müxtəlif dəyişkən for-

maların, o cümlədən dərmana davamlı formaların ya-

ranması ilə bağlı bu problem qlobal olaraq qalır”.

    Mütəxəssis  bildirib  ki,  son  illərdə  vərəmin  epi-

demioloji  göstəricilərində,  yəni  həm  yoluxma,  həm 

xəstələnmə,  həm  də  ölüm  sayında  bütün  dünyada, 

o cümlədən Azərbaycanda müsbətə doğru dinamika 

müşahidə  olunur:  “Amma  dərmanlara  davamlı  for-

maların yaranması, artması arxayınlığın yaranmasına 

əsas vermir. Yəni dərmanlara rezistent formalı vərəmin 

rastgəlmə  tezliyinin  çoxalması  vərəmlə  mübarizə 

tədbirlərini  daha  da  ciddi  aparmağı  və  rezistentliyin 

yaranmasının  səbəblərini  vaxtında  aşkarlayıb,  bun-

ları aradan qaldırmağı və rezirstent formaların düz-

gün  müalicə  metodları  nəticəsində  yeni  birincili  re-

zistent  formaların  əmələ  gəlməsinin  qarşısını  almaq 

üçün atılan addımları aktual edir:  “Vərəmin ən kiçik, 

ən məhdud forması ən azı 6-8 ay müalicə olunmalı-

dır. Xəstələrin bir qismi müəyyən müddət müalicədən 

sonra  müsbət  dinamika  müşahidə  olunduqda  sanki 

özlərini sağalmış kimi qəbul edərək müalicədən im-

tina  edirlər.  Təbii  ki,  belə  olandan  sonra  xəstələrdə 

müəyyən  müddətdən  sonra  təkrari  kəskinləşmə, 

fəsadlaşma  yaranır.  Belə  hal  bir  neçə  dəfə  təkrar 

olunduqda dərmanlara davamlı formalar yaranması-

na səbəb olur. Vərəmin çox rast gəlinməsinin və uzun 

illərdir  ki,  kökünün  kəsilməməsinin  səbəbi  vərəm 

mikrobakteriyalarının düşdüyü mühitə uyğunlaşması 

və ətraf mühitin mənfi faktorlarına qarşı çox davamlı 

olmasıdır”.

Mütəxəssis  deyib  ki,  vərəm  çöpləri  ətraf  mühitdə 

uzun müddət həyat qabiliyyətini saxlaya bilir. Müəyyən 

olunub ki, bu çöplər torpaqda günəş şüası düşməyən 

yerdə  iki  aya  qədər,  suda  5  ay  və  daha  artıq,  kitab 

vərəqlərində 3 ay və daha artıq öz həyat qabiliyyətini 

saxlaya  bilir:  “Onlar  dezinfeksiyaedici  məhlullar 

içərisində turşuya, qələviyə, məhlula davamlıdır. Yəni 

bu məhlullar da vərəm çöplərini öldürə bilmir. Yeganə 

öldürücü təsir göstərən isə xlorlu məhlullardır.

  Xlorlu  məhlulların  təsiri  nəticəsində  vərəm  çöpləri 

3-5  saata  məhv  olur.  Amma  təbii  vasitələrdən,  o 

cümlədən  ultrabənövşəyi  şüaların,  günəş  şüalarının 

təsiri nəticəsində vərəm mikrobakteriyaları təxminən 

3-5  dəqiqəyə  ölür.  Yəni  vərəm  çöplərinə  ən  böyük 

öldürücü  təsir  göstərən  günəş  şüaları,  düz  düşən 

ultrabənövşəyi şüalardır”. 

 R. Bayramov vurğulayıb ki, vərəmə yoluxmanın qar-

şısını almaq üçün aktiv vərəm olan xəstələrin erkən 

mərhələdə  aşkarlanması,  izolyasiya  olunub,  tam 

kompleks  müalicə  olunması  ən  vacib  şərtlərdəndir: 

“Ona görə ki, infeksiyanın əsas mənbəyi, ətraf üçün 

ən  epidemioloji  təhlükəli  olanı  ağciyər  vərəmi  olan 

xəstələrdir.  Onlar  nə  qədər  erkən  mərhələdə,  daha 

tez  aşkarlanıb,  kompleks  müalicəyə  cəlb  olunsalar, 

ətrafdakılar  üçün  epidemioloji  təhlükə  bir  o  qədər 

azalar”.

  Vərəmin  profilaktika  üçün  1  yaşından  14  yaşa 

qədər  ildə  bir  dəfə  tuberklin  sınağından  (mantu  sı-

nağı)  istifadə  edildiyini  xatırladan  həkim  12-14  yaş-

lardan  yuxarı  isə  həm  də  fluoqrafik  müayinələrdən 

istifadə  edildiyini  bildirib.  Onun  sözlərinə  görə,  bu 

müayinələrlə  vərəmin  erkən  aşkarlanması  mümkün 

olur,  həm  də  profilaktikası  aparılır:  “Tuberklin  sına-

ğı ilk dəfə müsbət olarsa, bu, vərəm çöpləri ilə yo-

luxmanı  göstərir.  Bundan  sonra  minimal  müayinələr 

nəticəsində  aktiv  vərəm  aşkar  olunmursa,  bu,  yal-

nız yoluxma göstəricisi kimi qeydə alınırsa, o zaman 

vərəm  yaranmasın  deyə  həmin  şəxslərə  kompleks 

profilaktik tədbirlər aparılır. 

Təbii ki, bu zaman vərəmin hansısa klinik forması aş-

kar oluna bilər. O halda isə kompleks vərəm əleyhinə 

müalicə kursuna başlanmalıdır. Bu halda kurs ən azı 

6-8 ay davam etdirilməlidir”.

 Pulmonoloq onu da deyib ki, ÜST-ün məlumatlarına 

görə, dünya əhalisinin 1/3-dən çoxu vərəm çöpləri ilə 

yoluxub. Amma bu yoluxanlar arasında xəstələnənlər 

çox faiz təşkil edir: “Yoluxan şəxslərdə əgər xəstəliyin 

yaranması üçün zəmin yoxdursa, heç bir klinik əlamət 

müşahidə olunmur. Ona görə də belə şəxslərin həkimə 

müraciət etmələrinə hər hansı bir əsas olmur. Həmin 

insanların  vərəm  çöplərinə  yoluxduğu  yalnız  kütləvi 

müayinələr zamanı aşkarlanır.

  Vərəmlə  xəstələnmə  üçün  şəraitin  yetişməsi  hər 

bir şəxsdə individual olaraq müxtəlif yaşda, müxtəlif 

dövrdə ola bilər. Vərəm infeksiyası ilə yoluxduqda ən 

tez xəstələnmə dövrü iki ay sonraya qədər baş verir. 

Əgər insan bu gün vərəm çöplərinə yoluxubsa, onun 

xəstələnməsi ən azı 2-8 həftədə, orta hesabla iki ay-

dan sonra baş verə bilər”.

Həkim qeyd edib ki, yoluxmuş şəxslərdə xəstəliyinin 

yaranması  üçün  immunitetin  aşağı  düşməsi  əsas 

faktorlardan  biridir:  “Təbii  ki,  immunitetin  aşağı 

düşməsinə bir çox faktorlar - istər qidalanma, istər ya-

şayış şəraiti, istər stress, istərsə də yanaşı, immuniteti 

zəiflədən  xəstəliklərin  olması,  immuniteti  zəiflədən  

dərmanların hər hansı xəstəliyin müalicəsində istifadə 

edilməsi  səbəb  olur.  Risk  qrupuna  yaşayış  şəraiti, 

həyat tərzi normal olmayan, həbsxanada olanlar, ya-

naşı xəstəliklərdən əziyyət çəkən şəxslər daxildir. Bir 

mühitdə bir xəstənin olması həmin mühitdə olanların 

yoluxma ehtimalını yüksəldir. Xəstə hər dəfə asqıran-

da, öskürəndə ətrafda olan bütün şəxslərin yoluxma-

sına şərait yaradır. Təxmini hesablamalara görə, hər 

bir belə xəstə il ərzində təxminən 8-12 şəxsin vərəmə 

tutulmasına, 150-200 nəfərin isə vərəmlə yoluxması-

na səbəb olur.

 Yoluxan hər kəs vərəmlə xəstələnmir. Təbii ki, bura-

da immunitetin  aşağı düşməsi və irsi faktorların rolu 

var. Vərəmlə xəstələnmədə irsi faktorun rolunun bö-

yük olması barədə çoxlu fikirlər var. Yəni yoluxmuş in-

sanlarda irsi olaraq meyllik varsa, belə insanlar vərəm 

çöpləri ilə yoluxduqları halda daha çox xəstələnirlər.

 Sözsüz ki, burada ailə təmasının da rolu danılmaz-

dır.  Amma  aparılan  elmi  tədqiqat  işlərinin,  eləcə  də 

praktiki  olaraq  rast  gəlinən  halların  təhlili  göstərir 

ki, irsi meylliliyin vərəmin inkişafında rolu böyükdür. 

Hər kəs vərəmlə xəstələnə bilər. Yaxşı bir deyim var, 

vərəm elə bir xəstəlikdir ki, əvvəlcədən heç kimə öz 

vizit kartını göndərmir.

Təbii ki, risk qrupları var. Amma bu heç də o demək 

deyil ki, vərəmə yalnız risk qrupuna daxil olan şəxslər 

tutulacaqlar,  bu  qrupda  olmayanlar  isə  vərəmlə 

heç  vaxt  xəstələnməyəcəklər.  Sadəcə,  rastgəlmə 

tezliyində,  nisbətdə  fərq  var.  Hər  kəs  ömrünün 

istənilən vaxtında vərəmlə xəstələnə bilər.

“Hər zaman vərəmlə kimlər xəstələnə bilər” sualına 

cavab  olaraq  normal  həyat  tərzi  keçirməyənləri,  al-

koqol,  narkotik,  siqaret  istifadəçilərini,  həbsxanada 

olanları, yaxşı qidalanmayanları göz önünə gətiririk. 

Düzdür,  bu  tip  insanlarda  vərəmə  daha  çox  rast 

gəlinir. Amma bu zərərli vərdişlərdən çox uzaq olan, 

eyni zamanda maddi baxımdan çox yaxşı təmin olu-

nan, yaşayış şəraiti çox yaxşı olan insanlar da vərəmlə 

xəstələnə bilər. Praktikada da belə hallara rast gəlirik”.

 R.Bayramov vərəmin tam sağala bilən xəstəlik ol-

duğunu  da  vurğulayıb.  Onun  sözlərinə  görə,  bütün 

xəstəliklər kimi vərəm də nə qədər erkən aşkar olu-

narsa, konservativ müalicə nəticəsində tam sağala bi-

lir: “Erkən diaqnostika, düzgün təyin olunan müalicə 

və  xəstənin  bütün  müalicə  rejiminə  düzgün  əməl 

etməsi nəticəsində tam sağalma mümkündür və prak-

tikada belə hallar çoxdur”.

 Tam sağalmış xəstələrdə xəstəliyin yenidən residiv 

verməsinin də mümkün olduğunu deyən R. Bayramov 

bunun sağalmadan 2-3 il sonra baş verdiyini açıqla-

yıb.

Onun  sözlərinə  görə,  yaz-payız  ayları  vərəmin 

residivləşməsi üçün uyğun dövrdür.

Mütəxəssis onu da deyib ki, vərəmlə xəstələnmiş, sa-

ğalmış qadınlar hamiləlik dönəmində mütləq müayinə 

olunmalıdırlar.

R.Bayramov bildirib ki, orqanizmdə elə bir orqan, to-

xuma, sistem yoxdur ki, orada vərəmə rast gəlinməsin. 

Onun  sözlərinə  görə,  ağciyər  vərəmindən  sonra  ən 

çox sümük toxuması vərəminə rast gəlinir.