Geologiyasi
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
makrodarzliklar
deb ataladi. Ularning ochiqligi 0,1 mm dan katta bo’lib, ko’pincha yuzlab metrga cho’ziladi. Makrodarzliklar quyidagi turlarga bo’linadi (M.I.Maksimov, 1965): 1) qatlam ichi darzliklari. Qatlamlanishga nisbatan kam qiyshaygan bo’lib, qatlam chegarasidan chiqmaydi; 2) odatda, bir-ikki qatlamni kesib o’tadigan ikkinchi tartibli darzliklar. Bir qatlamdan ikkinchisiga kesib o’tishida og’ish burchagi va azimutini o’zgartiradi. Karbonatli jinslarda ko’pincha qatlamlanish yuzasiga tik yo’naladi. Makrodarzliklar devorlari g’adir-budir, goho unda turli yo’nalishdagi chiziqli o’ymalar paydo bo’ladi; 3) mahsuldor qalin qatlamning butunlay yoki ko’p qismini kesib o’tuvchi birinchi tartibli darzliklar. SHliflardan mikroskop yordamida ko’rish mumkin bo’lgan darzliklar mikrodarzliklar deb ataladi. Mikrodarzliklar kengligining eng yuqori qiymati 100 mkm ga teng. Tog’ jinslaridagi makro va mikrodarzliklar ko’rinishi to’g’ri geometrik shakllarga ega. Geometrik to’r asosan ikki o’zaro perpendikulyar yo’nalishlardagi 119
darzliklarining geometrik to’ri qatlamlanish tekisligiga nisbatan gorizontal yo’nalishda paydo bo’lgan bir sistemali darzliklardan hamda o’zaro perpendikulyar uchta sistemalardan yoki turli yo’nalishlardagi o’zaro qo’shilib ketgan (sistemasiz) darzliklardan iborat bo’ladi. Darzliklarning tog’ jinslarida joylashish qonuniyatini va yo’nalishini aniqlash uning muhim belgilaridan biri hisoblanib, ular yordamida darzliklarning asosiy sistemasi yo’nalishini va darzlanish jadalligini belgilash mumkin. Qatlamning darzlanish jadalligi jinsda paydo bo’lgan darzliklarning umumiy miqdori bilan tavsiflanadi va u jinslarning litologik tarkibiga, metamorfizm darajasiga, qalinligiga va qatlamning yotish sharoitiga bog’liq bo’ladi. Jinslarning darzlilik jadalligi hajmiy (T) va sirtqi (P) darzlik zichligi bilan tavsiflanadi. T=S/V ; P= /F , bunda S - V hajmdagi jinslarni kesib o’tuvchi bo’ylama darzlar maydoni yig’indisi; ― jins yuzasini F maydon bo’ylab kesib o’tuvchi hamma darzlar uzunligi yig’indisi. Darzli jinslarning kollektorlik xususiyatlariga ularning litologik tuzilishi sezilarli ta’sir etadi; jinslarda darzlilikni rivojlanish shiddati va taqsimlanish xarakteri uning moddiy tarkibi va struktura-tekstura xususiyatlari bilan chambarchas bog’liq; darzlilik dolomitlashgan ohaktoshlarda kuchli rivojlangan bo’lib, ulardan keyingi o’rinlarda toza ohaktoshlar, dolomitlar, argillitlar, qum-alevritli, angidrit-dolomitli jinslar va angidritlar turadi. Ilmiy-tadqiqot institutlarida bajarilgan eksperimentlardan olingan daliliy ma’lumotlar tahlili natijasi darzli jinslarning o’tkazuvchanligi ularda rivojlangan darzlik sistemalariga bog’liqligini ko’rsatdi. O’tkazuvchanlik jinsdagi darzlilik zichligiga to’g’ri proportsionaldir. Tog’ jinsidagi darzlikning darzlilik sistemalari bo’yicha taqsimlanishini o’rganish orqali ularning zichligini aniqlash mumkin. Darzliklar zichligi (G) deganda yoriqlar tekisligiga nisbatan o’tkazilgan tik chiziq (L) birligidagi darzlar soni (N) tushuniladi va quyidagicha aniqlanadi L N G . Darzliklar zichligi 1/m da o’lchanadi. Hajmiy zichlik T, sirtqi zichlik P va darzliklar zichligi G oralig’ida quyidagi bog’liqlik mavjud: G= N 1 i i Т ; T= i N 1 i i соs / П ; P= i N 1 i i cos Г , bunda T, G yoki P aniqlanadigan maydonchalar yoki chiziqlar soni; i - chiziq yoki maydoncha raqami; - G i yoki P i aniqlanadigan chiziq yoki maydoncha va darzliklarning yo’nalishi bo’yicha burchagi. Darzlar sig’imi K t ni aniqlashda shliflar mikroskop yordamida o’rganiladi, K t =V /F=VP , bunda V - shlifdagi darzliklarning eni; –shlifdagi hamma yoriqlarning uzunligi yig’indisi; F - shlif maydoni; K t -darzlar sig’imi; P-darzlarning sirtqi zichligi. 120
hisoblanadi. Mikrodarzliklar kengligiga ko’ra juda ensiz (kapillyar) ― 0,005-0,01 mm, ensiz (subkapillyar) ― 0,01-0,05 mm va keng (qildek) ― 0,05-0,15 mm va undan yirik turlarga bo’linadi. Jinslarning darzliligini o’rganishda darzlik zichligi va ochiqligi bilan bir qatorda uning shaklini (chiziqli, egri-bugri), mineral va bitum moddalari bilan bandligini va sh.k. ham bilish zarur. Moddalar bilan bandligiga ko’ra ochiq, qisman to’lgan va berk darzliklar farqlanadi. CHunonchi: 1) qumtosh va alevrolitlarda ochiq mikrodarzliklar ko’proq, ba’zan berk darzliklar uchraydi; 2) gil va argellitlarda ham asosan ochiq mikrodarzliklar rivojlangan; 3) mergellarda ochiq va berk mikrodarzliklar mavjud; 4) organogen dolomitli ohaktoshlarda berk mikrodarzliklar keng rivojlangan, ba’zan ochiqlari ham uchraydi; 5) dolomitlarda berk mikrodarzliklar keng rivojlangan bo’lib, ochiqlari kam uchraydi. Har qanday tog’ jinsining kollektorlik xususiyati flyuidlarni o’zida to’plash va o’zidan chiqaraolish xususiyati hamda uning g’ovakligi (sig’imi) va o’tkazuvchanligi bilan belgilanadi. Darzli jinslar sig’imi ikki xil: zarralar oralig’idagi bo’shliqlar va darzlik bo’shliqlaridan tarkib topadi. Birinchisi zarralar oralig’idagi bo’shliqlar hajmidan, ikkinchisi darzliklar hosil qilgan bo’shliqlar hajmidan iborat. Zarralar oralig’idagi bo’shliqlardan tarkib topgan sig’imlar (qum, qumtosh, alevrolit, keltirib yotqizilgan karbonat jinslarda) g’ovakliligi 9-10% dan yuqori bo’ladi. Darzlilik hisobiga hosil bo’lgan bo’shliq hajmi Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|