«gidravlika va gidravlik mashinalar» fanidan

Laboratoriya ishi № 3 
MAVZU: SUYUQLIKLARNING OQIM HARAKATINI O’RGANISH. PITO 

NAYCHASI VA BOSHQA ASBOBLAR YORDAMIDA OQIM TEZLIGINI 

O’LCHASH. 


Ishdan maqsad: suyuqlik oqimining tezligini o’lchash asboblari bilan tanishish va 
suyuqlik oqimining tezligini o’lchashni o’rganish.


Ish jihozlari: Pito nayi, sekundomer, Prantli nay, Venturi nayi. 


IShNI BAJARISh TARTIBI 
1. Pito nayining vazifasini, undan foydalanish tartibini o’rganing va u yordamida ochiq 
havzadagi suyuqlik tezligini o’lchang.
2. Prantli nayning vazifasini, undan foydalanish tartibini o’rganing va u yordamida 
quvurdagi suyuqlik tezligini o’lchang.
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

12
3. Venturi nayining vazifasini, undan foydalanish tartibini o’rganing va u yordamida 

ko’ndalang kesim diametrlari turli o’lchamda bo’lgan quvurdagi suyuqlik tezligini

o’lchang. 
Bajarilgan ish to’g’risida hisobot tayyorlang. Hisobotda suyuqlik tezligini o’lchash
asboblaridan foydalanish tartibini va tajriba asosida aniqlangan suyuqlik tezliklari 
qiymatlarini yozing.
O’z-o’zini tekshirish uchun savollar. 
1. Pito nayining vazifasini, undan foydalanish tartibini ayting?
2. Prantli nayning vazifasini, undan foydalanish tartibini ayting? 
3. Venturi nayining vazifasini, undan foydalanish tartibini ayting?
Ochiq oqimda suyuqlik tezligi 


ϑ
ni o’lchash uchun ishlatiladigan eng oddiy asbob 
Pito naychasidir (2-rasm). U diametri kichikroq bo’lgan nay bo’lib, harakatlanayotgan
suyuqlikka nayning ochiq uchi oqimga qarshi qilib o’rnatiladi va nayning o’qi oqim 
yo’nalishiga mos tushadi. Bunday nayning vertikal qismida suyuqlik tezligiy bosimga teng
balandlik h ga ko’tariladi: 


g

h
2
2


ϑ
=
; m 

Bundan

h

g
⋅
=

2

ϑ

;

sek

м /
bu yerda: 


ϑ
-suyuqlik oqimining tezligi, 


sek

м /
h- suyuqlikning nayda ko’tarilish balandligi, m.

Amalda oqimda nayning bo’lishi tezlikning umumiy taqsimlanishini ancha buzadi va 

shuning uchun tezlikni aniqlashda formulaga tuzatish koeffisiyenti
1

ξ
kiritiladi:

h

g
⋅
=

2
1

ξ


ϑ
;

sek

м /
Koeffisiyent 

1

ξ

har qaysi nay uchun tajriba yo’li bilan topiladi. 
Pito nayini odatdagi p’yezometrik nay bilan birga ishlatib, yopiq quvurlarda suyuqlik
tezligini o’lchash uchun ham foydalanish mumkin. Pito nayi va p’yezometrik nay bitta 
qurilma tarzida biriktiriladi va u Prantli nay (2-rasm) deb ataladi. Pito nayi quvurdagi
suyuqlikning to’la bosimi 


g

Р

g
⋅
+


ρ

ϑ
2
2

ni, p’yezometrik nay esa quvurning aynan shu

kesimidagi statik bosim


g

P
⋅

ρ
2
ni ko’rsatadi. Bu bosimlarning farqi 


g
2
2


ϑ
ikkala naydagi 
suyuqlik sathining farqi

h
∆
ga teng. Bunga asosan suyuqlik oqimining tezligi 


h

g
∆
⋅

=
2

ϑ
;

sek

м /

2-rasm. Pito nayi.

PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

13

Oqimdagi qovushqoqlikning ta’sirini va nayning oqim tezligi hamda bosimning
taqsimlanishiga kiritgan o’zgartirishini hisobga olish uchun tuzatish koeffisiyenti 
2

ξ
kiritiladi 


h

g
∆
⋅

=
2

2


ξ

ϑ
;

sek

м /


a 
2-rasm. Prantli nay. Z-rasm Venturi nayi. 

Suyuqlik tezligini Venturi nayi (3-rasm) bilan o’lchash uchun dastlab suyuqlik sarfi (Q) ning

qiymati quyidagi formula yordamida aniqlanadi 


h

gh

Q

σ

ω

ω

ω
=






−
=

2
1

2

2
1

2

;

sek

m /
3

bu yerda Q-suyuqlik sarfi, m

3
/sek,

1

ω

va
2

ω

-quvur ko’ndalang kesimlarining yuzi, m

2


h-quvur ko’ndalang kesimlariga joylashtirilgan naydagi suyuqlik
sathlari (p’yezometrik bosimlar) farqi, 


σ
- o’zgarmas qiymat bo’lib, u asbobni darajalarga bo’lishda
aniqlanadi.
Venturi nayining 1-1 kesimidagi suyuqlik tezligi, 
1

ϑ
1

1

ω

ϑ

Q
=
;


sek

м /
2-2 kesimidagi suyuqlik tezligi, 

2

ϑ

2

2

ω

ϑ

Q
=
;


sek

м /