GÜLÜstan prospekti

Beşinci fəsil: Gülüm
 
Müştərək həyatımızdan bir həftə ötürdü. Bir dəfə sübh 
namazından  sonra  Əli  ağa  dedi:  "Zəhra  xanım,  mən  bu 
gün getməliyəm. Çantam haradadır?" 
Təəccüblə soruşdum ki, hara? 
Gülüb  dedi:  "Əmimgilə.  Gülüm,  əlbəttə  ki  cəbhəyə. 
Mənim cəbhədən başqa nəyim var ki, gedəm?!" 
Dilxor halda ona baxdım. 
– Olmaz ki, bir az gec gedəsən? 
– Yox... düşmən namərdlik edib. 
Çantasını hazırladım. Ona dəsmal, şəxsi əşyalarını, bir 
neçə  şalvar-köynək,  bir  qədər  meyvə  və  çərəz  qoydum. 
O,  dedi:  "Subayla  evlinin  fərqi  bundan  bilinir.  Ölmədik 
bizim  çantamızın  da  xalq  yardımları  ilə  dolduğunu 
gördük". 
Hər ikimizin gözlərində yaş oynayırdı. 
Ə
li  ağa  qapalı  adam  idi,  hisslərini  çox  az  dilinə 
gətirirdi.  Əyilib  çəkmələrinin  bağını  bağlamağa  başladı. 
Nikah  mərasimində  hədiyyə  verilmiş  saatı  taxmışdı. 
Qoluna  böyük  idi.  Fikirləşdim  ki,  yadımda  olsun,  gələn 
dəfə  gələndə  verim  qısaltsınlar.  Başını  qaldıranda 
gözlərinə  və  boğazının  altına  qədər  bütün  üzünün 
qızardığını  gördüm.  Səsi  qəhərli  idi.  O,  dedi:  "Gülüm, 
özündən muğayat ol, haqqını halal et". 
Ucadan  ağlamaq  və  demək  istəyirdim  ki,  məni  də 
özünlə apar. Gözlərini gözümə dikdi. Mavi gözləri dəniz 
kimi təlatümlü idi. Dedim: "Sən də özündən muğayat ol, 
şə
faət yadından çıxmasın!" 
Heç  bir  söz  demədən  tez  pillələrdən  endi  və  arxası 
mənə gedə-gedə əlini qaldırıb dedi: "Gülüm, mən getdim. 
Allah amanında!" 

 
123
 
Altıncı fəsil: Gülüstan prospektinin on 
birinci küçəsi
 
Dörd  gün  idi  getmişdi.  Mən  elə  birinci  gündən 
anamgilə  getmişdim.  Axşamüstü  qapı  döyüldü.  Həmin 
gün  səhər  oyananda  qəribə  halda  idim:  gah  halım 
yaxşılaşırdı, gah da qəlbimə həyəcan dolurdu. Bir iş görə 
bilmirdim,  qəribə  vəziyyətdə  idim.  Özüm  də  bilmirdim 
ki,  mənə  nə  olub.  Qapının  zəngi  çalınan  kimi  ayaqyalın 
qaçdım.  Qaça-qaça  dodaqaltı  yalvarırdım:  "İlahi!  Əli 
ağaya  heç  nə  olmasın!  İlahi!  Əli  ağa  salamat  olsun! 
Qapının arxasındakı adam pis xəbər gətirmiş olmasın!" 
Qapını  açanda  təəccübümdən  yerimdə  donub  qaldım. 
Salam da verə bilmədim. Əli ağa idi. Şad və gülərüz idi, 
heç bir yerində yara yox idi. 
Kənara  çəkilib  yol  verdim.  Çantasını  əlindən  aldım. 
Gülüb  dedi:  "Xalq  yardımları  qurtardı".  Dedim:  "Nuşi-
can!" 
Soruşdu ki, evdə kim var? Dedim: “Hamı”. 
Evdə  oturduq.  Anam  bizə  çay  gətirdi.  Əli  ağa  dedi: 
"Cəbhədən  Tehrana  imamı  ziyarət  etməyə  getdik. 
Təəssüf ki, qismət olmadı. İndi qayıdırıq. Dedim sizə baş 
çəkim". 
Anam  tez  şam  yeməyi  hazırladı.  Mən  dedim:  "Kaş 
sabah gedəcəyini deməzdin, indidən həyəcanım başladı". 
Atam və  Əli ağa  güldülər. Şam  yeməyindən sonra anam 
məni  kənara  çəkib  dedi:  "Burada  qalmaq  istəyirsinizsə, 
problem  yoxdur,  gözüm  üstə  yeriniz  var.  Amma  ərin 
birgecəlik  gəlibsə,  öz  evinizə  getsəniz,  yaxşıdır.  Gör 
çirkli paltarı varsa, yuyum". 

 
124
Ertəsi gün səhər tezdən getdi. Çantam qapının önündə 
idi.  Gecədən  bəri  açmağa  vaxt  olmamışdı.  Onu  götürüb 
evdən çıxdım. Küçə boş idi, quş da uçmurdu. Əli ağa quş 
kimi  qanad  çalıb  getmişdi.  Küçənin  o  tərəfində  ümid 
evim  vardı.  Ağlar  gözlərlə  və  qəhər  dolu  boğazla  öz 
küçəmizə qaçıb barmağımı zəngə basdım. 
 
*** 
 
Cümə  günü  Həmədan  vilayətindən  cəbhəyə  bir  neçə 
batalyon  yola  düşəcəkdi.  Anamla  birgə  küçəyə  çıxdıq. 
Döyüşçüləri  yola  salmağa  çoxlu  adam  toplaşmışdı. 
Cəbhə  avtobuslarının  keçdiyi  yeri  üzərlik  qoxusu 
bürümüşdü. 
Qadınlar saxsı və metal gülab qabları ilə avtobusların 
pəncərələrindən  başlarını  çıxarmış  döyüşçülərə  gülab 
səpirdilər.  Döyüşçülər  avtobusun  içindən  camaata  əl 
yelləyirdilər.  Günortaya  yaxın  came  məscidinə  getdik. 
Cümə  namazını  qılandan  sonra  evə  qayıtdıq.  Yorğun 
idim,  başım  ağrıyırdı.  Gecə  tez  yatdım.  Səhər  namaza 
duranda  başım  hələ  də  ağrıyırdı.  Buna  görə  də,  yenidən 
yatdım.  Otağa  güclü  günəş  işığı  düşürdü.  Anam  dərzi 
sexinə  getmişdi,  atam  da  həmişəki  kimi  səhər  tezdən 
bərbər  salonuna.  Küçə  qapısının  zəngi  çalınanda  sürətlə 
yataqdan  qalxdım.  Başıma  çadra  atıb  özümü  qapıya  elə 
çatdırdım 
ki, 
bütün 
bədənim 
titrədi. 
Qapının 
arxasındakının  kim  olduğunu  və  hansı  xəbərlə  gəldiyini 
fikirləşməyə  macal  tapmadım.  Qapını  açıb  qarşımda 
Mənsurə  xanımı  görəndə  ayaqlarımın  taqəti  çəkildi  və 
bədənim buzladı. 
Mənsurə xanım həmişəki kimi yaraşıqlı və səliqəli idi. 
Təəccübləndiyimi 
hiss 
edib 
dedi: 
"Firiştə 
can, 

 
125
həyəcanlanma,  heç  bir  şey  olmayıb.  Biz  Tehrana  gedib 
Məryəmə baş çəkmək istəyirik. Gəldik ki, səni də aparaq. 
Toyuna da gələ bilmədin". 
Rahat  nəfəs  alıb  dedim:  "Sağ  olun.  Amma  kaş  tez 
deyəydiniz. Mən indi hazır deyiləm". 
Bu  zaman  bir  qədər  aralıda  dayanmış  Hacı  Sadiq 
yaxınlaşdı və salamdan sonra dedi: "Düzü, Firiştə xanım, 
Ə
li yaralanıb". 
Ə
li  ağanın  adını  və  yaralanma  xəbərini  eşidən  kimi 
dünya  başıma  hərləndi.  Yıxılmamaq  üçün  qapıdan 
yapışdım. Mənsurə xanım əlimi tutub dedi: "Allah haqqı, 
heç  nə  olmayıb.  Tək  getmək  istəyirdik,  dedik  sonra 
eşidib bizdən inciyərsən". 
Sanki  yerin  üstündə  deyildim.  Ürəyim  zərblə  sinəmə 
çırpılırdı. 
Mənsurə  xanım  dedi:  "Firiştə  can,  vallah,  bir  şey 
olmayıb. Mən sənə yalan demirəm ki!" 
Röya  və  Nəfisə  hələ  yatırdılar.  Onları  oyatmağa 
ürəyim  gəlmədi.  Həmişə  otağın  küncündə  olan  çantamı 
götürüb  sakitcə  çıxdım.  Hacı  Sadiqin  maşınına  oturub 
dedim ki, gedək anama xəbər verim. 
Anamın  iş  yeri  yolumuzun  üstə  idi.  Sex  Baba  Tahir 
küçəsində  bir  evin  ikinci  mərtəbəsində  yerləşirdi.  Bir 
neçə  böyük  otağı  vardı:  biçim,  tikişə  hazırlama  və  tikiş 
otaqları.  Anam  sexə  rəhbərlik  edir,  bir  otaqdan  o  birinə 
keçib  işləri  diqqətlə  yoxlayırdı.  Marşal  və  Singer  tikiş 
maşınlarının  qıjıltısı  kəsim  səsinə  qarışmışdı.  Çadralı 
xanımlar  tikiş  maşınlarının  arxasında  oturub  işləyirdilər. 
Anam  tikiş  otağında  bir  qadının  başı  üstə  dayanıb  nəsə 
deyirdi. Əl maşınlarının səsini eşidib uşaqlığımı, anamın 
dərziliyini  xatırladım.  Üstündə  şir  şəkli  olan  qara  əl 
maşını  ilə  bizə  necə  gözəl  paltarlar  tikirdi;  qarmoşkalı 

 
126
paltarlar,  zınqırov  tərzli  ətəklər!  Yaxınlaşıb  dedim: 
"Salam, ana, yorulmayasan!" 
Anam  məni  görüb  təəccübləndi  və  həyəcanlandı. 
Dedim:  "Bir  şey  olmayıb.  Əli  ağa  yaralanıb,  aparıblar 
Tehrana.  Mən  də  Mənsurə  xanımla  və  Hacı  Sadiqlə 
getmək istəyirəm". 
Anamın  rəngi  qaçdı,  amma  özünü  o  yerə  vurmadı. 
Ə
limi tutub dedi: "İnşallah bir şey olmaz. İstəyirsən mən 
də gəlim?" 
Dedim:  "Yox,  maşında  yer  yoxdur.  Münirə  xanım  da 
var. Əli ağanın dostu da getmək istəyir". 
Anam dodaqaltı Ayətülkürsi oxuyurdu. Dedi ki, gedək 
salamlaşım.  Mənimlə  birgə  maşına  qədər  gəlib  onlarla 
görüşdü,  hal-əhval  tutdu.  Məni  qucaqlayıb  öpdü  və 
sağollaşdı. Hacı Sadiqin qəhvəyi rəngli peykan maşınına 
mindim.  Mən,  Mənsurə  xanım  və  Münirə  xanım  arxada 
oturduq.  Anam  narahat  halda  mənə  baxıb  yavaşca  dua 
oxuyur  və  maşına  tərəf  üfürürdü.  Dönüb  arxama 
baxırdım.  İmamzadə  Abdullah  ziyarətgahına  çatanda 
anam  gözümdən  itdi.  Hacı  Sadiq  dedi:  "Fərzan  Sepahın 
önündə gözləyir". 
Mənsurə xanım dedi: "Hüseyn Fərzan bizim Əliyə çox 
borcludur. Özü gəlsin, deyərəm sənə danışar. Əli onu çox 
istəyir.  Bir  gün  deyirlər  ki,  Hüseyn  şəhid  olub.  Əli  bu 
xəbəri  eşidəndə  vidalaşmaq  üçün  Şəhidlər  meracı 
qəbiristanlığına  gedir.  Meyitxanada  görür  ki,  üstünə 
çəkilmiş  sellofan  tərləyib.  Tez  onu  çiyninə  atıb 
xəstəxanaya aparır. Beləcə Hüseyn ağa yenidən dirilir". 
Az sonra Hüseyn ağa da gəlib qabaqda oturdu. Mənim 
Ə
li  ağanın  həyat  yoldaşı  olduğumu  bilən  kimi  onu 
tərifləməyə  başladı  və  ondan  çoxlu  xatirə  danışdı.  O 
deyirdi: "Əli ağa komandir olsa da, hər bir əməliyyatdan 

 
127
öncə  birinci  özü  xətti  yarır  və  düşmənin  ən  yaxın 
səngərinə gedir". 
O  deyirdi:  "Müharibədə  ilk  dəfə  Əli  ağa  dedi  ki, 
ratsiyadan  istifadə  etməyin,  onu  dinləyirlər,  telefondan 
istifadə  edin".  Əli  ağanın  cəsarətindən  çox  danışdı  və 
ə
lavə  etdi:  "Bütün  bunlarla  yanaşı,  Əli  ağa  bizdə  ən 
ürəyiyuxa, ən mehriban və ən təvazökar adamdır".  
Hüseyn  ağa  o  qədər  danışdı  ki,  nəhayət,  Tehrana 
çatdıq. 
Sasan xəstəxanası böyük, yaraşıqlı və təmiz idi. Kafel 
və metlaxları elə parlayırdı ki, öz şəklini görürdün. Daha 
çox  hotel  liftlərinə  oxşayan  bir  liftə  mindik.  Bir  neçə 
mərtəbə  qalxandan  sonra  lift  dayandı  və  biz  ağ  parlaq 
metlaxlar  üzərində  yeriməyə  başladıq.  Yeriyəndə 
ayaqqabılarımız  cırıldayırdı.  Həyəcanlı  idim.  Başımda 
müxtəlif  fikirlər  fırlanırdı.  Bir  azdan  Əli  ağanı  hansı 
vəziyyətdə  görəcəyimi  bilmirdim.  Nəhayət,  iki  çarpayısı 
olan  bir  otağa  girdik.  Çarpayının  yanında  bir  xanım 
dayanmışdı.  Hacı  Sadiq  və  Hüseyn  ağa  yaxınlaşıb 
çarpayıda  uzanmış  adamla  görüşüb-öpüşdülər.  Mənsurə 
xanım  da  yaxınlaşdı,  salamlaşandan  və  üzünü  öpəndən 
sonra dedi: "Əli can, necəsən, bala? Halın necədir?" 
Öz-özümə  fikirləşdim:  "Görəsən,  həqiqətən,  Əlidir?" 
Bığ-saqqalı  azalmış,  saçı  qırxılmış  və  rəngi  solmuş  arıq 
bir  gənc  idi.  Əsla  Əliyə  oxşamırdı.  Münirə  xanım  da 
yaxınlaşdı. Təkcə mən çarpayının ayaq tərəfində quruyub 
qalmışdım və hamının "Əli ağa" dediyi adama baxırdım. 
Həmişə  duyğusal  və  tez  inciyən  olmuşam,  amma  o 
anlarda özümü ələ alıb möhkəm olmağa çalışırdım. 
Qoluna  serum  qoşulmuşdu,  çarpayının  yanında  yerdə 
zond  şlanqı  vardı.  Mən  o  zaman  həyat  coşqusu  ilə  dolu 
on  səkkiz  yaşlı  bir  qız  idim.  Həyatımın  bütün  ümid  və 

 
128
arzusu  olan  yoldaşımı  sonsuz  eşqlə  sevirdim.  Lakin  o, 
birgə həyatımızdan ikicə həftə sonra yaralanmışdı və mən 
onun  üçün  nə  etməli  olduğumu  bilmirdim.  Dodağımı 
dişlədim ki, oradakıların önündə ağlamayım. Bu vaxt Əli 
ağa  mənə  baxdı.  Gülümsədi  və  başının  işarəsi  ilə  ona 
yaxınlaşmağımı  istədi.  O  qədər  narahat  idim  ki, 
ayaqlarımın  bədənimi  saxlaya  bilmədiyini  hiss  etdim. 
Otaq  başıma  fırlanırdı.  Əlimi  çarpayıdan  tutdum. 
Yanımda dayanmış Münirə xanım bunu görüb qolumdan 
tutdu. 
- Nə olub, Firiştə?! Halın yaxşı deyilsə, bayıra çıxaq. 
Başım  gicəllənə-gicəllənə  arxasınca  getdim.  Ayağımı 
dəhlizə  qoyan  kimi  ağlamağa  başladım.  Otaqda  Əli 
ağanın  çarpayısı  yanında  dayanmış  ortayaşlı  qadın 
arxamızca  gəldi.  Münirə  xanım  dedi:  "Bu,  Mənsurə 
xanımın  bacısı  Fatimə  xaladır  -  Əli  ağanın  yeganə 
xalası". 
Fatimə  xala  məni  qucaqlayıb  öpdü.  İlk  dəfə  idi 
görüşürdük.  Gözəl  Tehran  ləhcəsilə  dedi:  "Bacımın 
oğluna  nə  qəşəng  gəlin  almısınız!  Qurban  olaram!  Niyə 
ağlayırsan, əzizim?!" 
Mən 
dayanmadan 
ağlayırdım, 
özümü 
saxlaya 
bilmirdim.  O  dedi:  "Əlidən  ötrü  narahatsan?!  Əliyə  bir 
ş
ey  olmayıb.  Halı  yaxşıdır,  əzizim.  Dünən  əməliyyat 
etdilər.  Budunun  üstündə  kiçik  bir  qəlpə  vardı, 
götürdülər.  Özüm  səhərə  qədər  başının  üstə  idim. 
Doktorla da danışdım. Bir şey deyil, vallah!" Fatimə xala 
o  qədər  qəşəng  və  sakit  danışıb  mənə  ürək-dirək  verirdi 
ki,  çox  keçmədən  halım  yaxşılaşdı  və  birgə  otağa 
qayıtdıq. Xala hamını uzaqlaşdırıb mənim əlimdən tutdu 
və Əli ağanın yanına apardı. 
- Əli can, Firiştə xanımını gördün? 

 
129
Ə
li  ağa  məni  görən  kimi  gülümsəyib  dedi:  "Nə  olub, 
Firiştə xanım? Ağlamısan?" 
Təəccübləndim  ki,  “Zəhra  xanım”  birdən-birə  dönüb 
“Firiştə  xanım”  oldu.  Başımı  aşağı  saldım  və  xalanın 
verdiyi  salfetlə  tez  gözlərimin  yaşını  sildim.  Əli  ağa 
yenidən  soruşdu:  "Bəs  nə  olub,  Zəhra  xanım?" 
Ağlamaqla  gülüş  bir-birinə  qarışmışdı.  Dedim:  "Heç  bir 
ş
ey. Sən yaxşısan?" 
Üzündə  xüsusi  arxayınlıq  vardı.  Dedi:  "Allaha  şükür! 
Mən yaxşıyam". 
Bir  əli  qarnının  üstündə  idi,  o  birinə  serum 
qoşulmuşdu.  Əlini  tutmaq  istəyəndə  şərti  yadıma  düşdü. 
Onun  üçün  meyvə  şirəsi  açdım.  Ağzına  yaxınlaşdıranda 
qarnının  üstündəki  əli  ilə  aldı.  Digərləri  pəncərənin 
önündə  bir-birləri  ilə  danışırdılar.  Bir  neçə  qurtum  içib 
mənə verdi və dedi: "Ürəyim istəmir, sən iç". 
Hacı  Sadiq,  Hüseyn  ağa  və  Münirə  xanım  yaralılara 
baş  çəkmək  üçün  digər  otaqlara  getdilər.  Mənsurə 
xanımla  Fatimə  xala  da  pəncərənin  kənarında  söhbətə 
başlamışdılar. 
Ə
li ağa mehriban mavi gözləri ilə mənə baxdı. 
-  Firiştə  can,  nə  yaxşı  gəldin.  Gələcəyini  əsla 
düşünməzdim.  
Cürətlənib  əlimi  əlinin  yanına  qoydum.  Yavaş-yavaş 
ə
lini  yaxınlaşdırdı  və  əlimi  tutub  sıxdı.  Gülümsündü  və 
baxışlarımızla  bir-birimizlə  xeyli  danışdıq.  Dedim: 
"Müharibə bizi bir-birimizdən ayırıb". 
Dedi: "Müharibənin xisləti belədir". 
Dedim:  "Sabah  nə  baş  verəcəyi  mühüm  deyil.  Əsas 
odur ki, indi yaxşısan və biz bir-birimizin yanındayıq". 
Jurnal masasının üstündə çəhrayı üzlü dəftər vardı. Bir 
vərəqinə  dağ  şəkli  çəkmişdi,  bir  də  İmam  Hüseynin 

 
130
məqbərə  və  günbəzini.  Götürüb  baxdım.  Dağın 
zirvəsində bir bayraq vardı. Xoşum gəldi. Dedim: "Necə 
qəşəng  çəkmisən!"  Günbəzin  ətrafı  adla  dolu  idi. 
Oxumağa  başladım:  "Qasim  Hadi,    Museyib  Məcidi, 
Məhəmməd Baqir Mömini,  Əmir Fəzlullahi, Məhəmməd 
Müvəhhid,  Həsən Sərhadi ". 
Soruşdum  ki,  sən  çəkmisən?  Başını  yellədi.  Dedim: 
"Rəssamlığın çox yaxşıdır".  
Deyəsən, həvəsləndirməm işə yaradı. 
- İstəyirsən sənin üçün çəkim?  
Sevincək  həmişə  çantamda  olan  xatirə  dəftərimi 
çıxarıb  ona  verdim.  Əli  ağa  dedi:  "O  güllərdən  birini 
ver". 
Çarpayısının  önündəki  stolun  üstünə  qoyulmuş 
güldanda  bir  dəstə  qırmızı,  çəhrayı  və  ağ  qladiolus  gülü 
vardı. Birini çıxardım, ortadan qırıb ona verdim.  
Ayaqlarını  yuxarı  çəkib  dizlərini  qatladı,  gülü 
yorğanın  üstündən  dizlərinin  arasına  qoydu  və  göy 
qələmlə çəkməyə başladı. Rəssamlığına söz ola bilməzdi. 
Bir  neçə  iti  hərəkətlə  gülün  şəklini,  yanında  da  şam  və 
kəpənək  çəkdi.  Kəpənəyə  ox  dəymişdi,  qanadından  bir 
neçə  damla  qan  damırdı  və  lələklərindən  bir  neçəsi  yerə 
düşmüşdü. Rəsmin altından yazdı:  
"Dostların hamısı eşqə sarı getdilər,  
Tələs ki, geri qalmayasan!" 
Ş
eiri  ucadan  oxuyub  güldüm  və  zarafata  dedim: 
"Tehrana  gəlib  tehranlı  olmusan,  eşqə  və  aşiqliyə 
başlamısan".  Gülmək  tutdu  və  tələsik  "eşq"  sözünün 
üstündən xətt çəkib əvəzinə yazdı: "Ölüm". 
Bu sözü görüb narahat oldum və üzümü turşutdum. 
- Sən məni narahat etməkdən başqa bir iş bilmirsən?! 
Ürəyimi almaq istədi. Dəftəri əlimə verdi. 

 
131
- Əziz xanımım, eşqim Firiştə xanıma təqdim edirəm. 
Bunu yadigar saxla, gülüm. 
Dəftəri alıb dedim: "Əli, bəlkə Tehranda qalaq?! Sənə 
yarayır.  Tehranlılar  kimi  olmusan:  "xanımıma,  eşqimə". 
Amma  “gülüm”  sözünü  də  Tehran  ləhcəsilə  desəydin, 
yaxşı olardı". 
Çox  güldü.  Onun  gülüşünə  mən  də  güldüm.  Dedi: 
"Qapıdan  girən  kimi  mələk  kimi  göründün.  Həqiqətən 
Firiştə (mələk) adı sənə yaraşır". 
Utandım.  Mənim  üçün  çəkdiyi  rəsmi  dəftərdən 
qoparıb  uzatdı.  Onu  çantama  qoydum.  Yenidən  əlini 
qarnının üstünə qoydu. Qolu boş idi. Soruşdum ki, saatın 
hanı? 
Çox  etinasızlıqla  dedi:  "Uşaqların  birinin  xoşu  gəldi, 
baxmaq üçün aldı, mən də dedim ki, sənin olsun". 
Hirslənib  dedim:  "Əli,  o  bizim  əqd  mərasimimizin 
hədiyyəsi  idi.  Məkkə  təbərrükü  idi.  Atam  onu  çox 
həvəslə kürəkəninə almışdı. Orijinal rado idi".  
Başını  yelləyib  dedi:  "Bu  saatlardan  o  qədər  olacaq, 
biz olmayacağıq. Nə qədər bacarırsan, könül al!" 
Heç  nə  demədim,  amma  saata  heyfim  gəldi.  Gecə 
yanında  qalmaq  istəyirdim.  Hacı  Sadiq  isə  dedi  ki,  mən 
qalacağam. 
Ə
li  ağa  da  mənim  qalmağımı  istəyirdi.  Çarə  yox  idi. 
Gecə  Koka-Kola  dördyolunda  yaşayan  Hacı  baba  ilə 
Xanımcanın evinə getdik.  
Tehranda  qaldığım  ilk  gecə  Əli  ağadan  ötrü  çox 
narahat 
idim. 
Ə
məliyyatın 
uğurlu 
keçməsinə 
baxmayaraq,  yarası  həssas  idi.  Doktorlar  demişdilər  ki, 
tam  istirahətə  ehtiyacı  var.  Nigaran  idim.  Fikirləşirdim 
ki,  birdən  qalxıb  yeriyər  və  başına  bir  iş  gələr.  Bilirdim 
ki,  özünü  düşünən,  sağlamlığına  əhəmiyyət  verən  deyil. 

 
132
Səhərə  qədər  yavaşca  dua  edib  Allahdan  sağalmasını 
dilədim.  Həmin  günlər  İmam  Hüseynin  tasua  və  aşura 
günlərinə  təsadüf  edirdi.  Yadımdadır,  küçədə  dayanıb 
ə
zadarlıq edən dəstələrə baxırdım. Çadramı üzümə çəkib 
zar-zar  ağlayırdım.  Yüngülləşəndən  sonra  çadramı 
üzümdən çəkir və yanımdakılardan yoldaşımın sağalması 
üçün dua etmələrini istəyirdim.  
Xanımcanın evində bir həftə qaldım. Məhəmməd dayı 
xaricdən  təzə  gəlmişdi.  Ailəsini  orada  qoyub  həmişəlik 
dönmüşdü.  Məryəm  də  həmin  küçədə  qayınanasının 
evinin  ikinci  mərtəbəsində  yaşayırdı.  Səhərlər  çox  vaxt 
bir  yerdə  olurduq,  günortadan  sonra  xəstəxanaya  görüşə 
gedirdik. 
Xəstəxanada 
Ə
li 
ağanın 
yanından 
tərpənmirdim.  Ancaq  gecələr  yanında  qala  bilmədiyimə 
görə narahat idim. 
Bir  həftədən  sonra  Hacı  Sadiqin  israrı  ilə  Həmədana 
qayıtdıq.  Mən  orada  qalmaq  istəyirdim,  Əli  ağa  da  razı 
idi.  Bir  neçə  dəfə  yavaşca  dedi  ki,  qalım.  Lakin  Hacı 
Sadiqə deməyə heç birimizin üzü gəlmədi. 
Həmədana  dönərkən  bütün  yolu  acıqlı  oturdum;  nə 
kimsəylə  danışdım,  nə  də  bir  şey  yedim.  Bədənimin  bir 
parçasının  Tehranda  qaldığını  hiss  edirdim.  Narahatlıq, 
nigaranlıq,  darıxma  və  ayrılıq  qəmi  məni  boğurdu. 
Birdən-birə  belə  olmuşdum;  Əli  ağadan  ayrı  qala 
bilmirdim.  Qəribə  hal  idi.  Özüm-özümdən  bezmişdim, 
özümü lənətləyirdim. Sanki kimsə əlini boğazıma dolayıb 
sıxırdı. Nə edirdimsə, sakitləşə bilmirdim. Qanadı sınmış 
quş  kimi  yerimdə  çırpınırdım:  Nə  üçün  Əli  ağanı  tək 
qoydum? Nə üçün? Azca cürət edib çəkinməsəydim, indi 
yanında  idim.  Həmədana  çatanda  vəziyyətim  daha  da 
pisləşdi.  Özümü  gündə  min  dəfə  lənətləyirdim:  Niyə 
qayıtdım?  Niyə  yoldaşımın  yanında  qalmadım?  Məgər 

 
133
Ə
li  ağa  mənim  yoldaşım  deyil?!  Kim  ona  məndən  daha 
yaxındır?  Niyə  qalmağa  israr  etmədim?  Bu  fikirlərlə 
yavaş-yavaş 
xəstəliyə 
düşürdüm. 
Arıqlamışdım. 
Nigaranlığım  ürək  döyüntüsünə  çevrilmişdi.  Səccadəm 
24 saat üzüqibləyə sərilmişdi; dua, namaz və zikr halında 
idim. 
Oktyabrın  1-də  Əli  ağanın  gətirildiyini  dedilər. 
Anamgildə idim. Çantamı götürüb evimizə qədər qaçdım. 
Dostları  onu  gətirmişdilər.  Ona  yataq  sərdik  və  uzatdıq. 
Qoltuğunun  altında  iki  çəlik  vardı.  Çəlikləri  görəndə 
dünya  başıma  hərləndi.  Birdən  Əli  ağa  heç  vaxt  yeriyə 
bilməz!  Mən  gələndən  sonra  dostları  sağollaşıb  getdilər. 
Qapını  bağlayandan  sonra  gördüyüm  birinci  iş  ədyalının 
aşağısını  kənara  çəkmək  oldu.  Rahat  nəfəs  aldım. 
Nədənsə  ayaqlarına  görə  narahat  idim.  Allaha  şükür  ki, 
hər iki ayağı yerində idi. 
Həmin gün Mənsurə xanım, ağa Nasir, Əmir ağa, Hacı 
Sadiq,  Münirə  xanım  və  Leyla  da  gəldi.  Onlar  Əli  ağa 
gedənə  qədər  bizimlə  qaldılar.  Ertəsi  gündən  Əli  ağanı 
ziyarət 
etməyə 
gəlməyən 
qalmadı; 
Sepahın 
komandirindən tutmuş idarə müdirlərinə və şəhərin cümə 
imamına qədər. 
Münirə  xanım  müəllimə  idi,  hər  gün  səhər  məktəbə 
gedirdi.  Ağa  Nasir  də  Məlayir  yolunun  əvvəlində  olan 
avtoyuyucuya  gedirdi.  Mən,  Mənsurə  xanım,  Münirə 
xanımın  qızı  Leyla  və  yataqda  uzanmış  Əli  ağa  evdə 
qalırdıq.  Quruculuq  cihadı  təşkilatından  məzuniyyətə 
çıxmış Əmir də evdə olurdu, hər səhər bizdən uzun alış-
veriş siyahısını alıb bazara gedirdi.  
Mən  Əli  ağanın  özəl  baxıcısı  idim.  Bunu  özüm 
istəmişdim.  Vaxtı-vaxtında  ona  meyvə  şirəsi,  faludə 
deserti  və  kompot  verirdim.  Günortalar  yanında  oturub 

 
134
zorla  ona  plovla  toyuq  və  ya  soyutma  yedizdirirdim. 
İş
tahı  olmayanda  və  ya  yemək  istəməyəndə  boşqabı  on 
dəfə  aparıb-gətirir  və  sonunda  qalibcəsinə  mətbəxə 
qaytarırdım. 
Ə
li  ağanın  istirahət  günləri  çətin  və  şirin  günlər  idi. 
Ə
mir  ağa  qonaqları  qarşılamaq  üçün  çox  vaxt  evdə 
olurdu. Mən sübh namazından gecəyə qədər oyan-buyana 
qaçırdım.  Əli  ağaya  yemək  və  dərman  verəndə  oturub 
istirahət edirdim. Gecələr  yatağımı onun ayaq tərəfindən 
sərir,  yerindən  tərpənən  kimi  yuxudan  oyanırdım.  Ona 
qulluq  etməkdən  çox  zövq  alırdım.  Yavaş-yavaş  halı 
yaxşılaşdı,  çəliklərin  köməyi  ilə  evdə  yeriməyə  başladı. 
Hərçənd əsas çəlikləri mənim qol və çiyinlərim idi. 
Günlər  ildırım  sürətilə  ötürdü.  Yaxşı  günlər  idi.  O 
günlərdə Əli ağa ilə mən illər qədər bir-birimizin yanında 
olub danışırdıq.  
1986-cı  ilin  17  oktyabrında  çəliklərin  biri  divarın 
küncünə  getdi.  Əli  ağa  Sepah  formasını  geyinib  bir 
çəliklə  pilləkənə  sarı  getdi.  Mən  və  Mənsurə  xanım  nə 
qədər  israr  etdiksə,  faydası  olmadı.  Bədbəxtlikdən,  ona 
kömək etmək üçün Əmir də evdə yox idi. 
Özü getdi və bir neçə saatdan sonra qayıdıb çantasını 
istədi.  Nə  qədər  ayağına  düşüb  hələ  istirahət  vaxtının 
bitmədiyini desək də, qulaq asmadı ki, asmadı. 
Həmin  gün  çəliklə  cəbhəyə  getdi.  O  gedəndən  sonra 
digərləri  də  bir-bir  sağollaşıb  getdilər.  Son  günlər  çox 
get-gəlli və səs-küylü olmuş o böyük ev birdən-birə sakit 
və  darıxdırıcı  oldu.  Əli  ağasız  heç  birimizin  o  evdə 
qalması  mümkün  deyildi.  Ağlaya-ağlaya  yatağını 
topladım.  Çəliyini  öpüb  şkafa  qoydum.  Çantamı 
hazırlayıb qapını qıfılladım və anamgilə yola düşdüm. 

 
135
Yanvarın  ikisində  Əli  ağa  qayıtdı.  Çox  sevinirdi.  O 
vaxta  qədər  onu  belə  sevinən  görməmişdim.  Yerə-göyə 
sığmırdı.  Deyirdi:  "Sepah  üzvləri  ilə  birgə  İmam 
Xomeyni ilə görüşə gedəcəyik".  
Ona həsrətlə baxırdıq. Anam xahiş edirdi. 
- Əli ağa, olmaz ki, biz də gələk? 
Bu, 
hamımızın 
istəyi 
idi; 
hərçənd 
mümkün 
olmayacağını bilirdik.  
Çərşənbə  axşamı  gedib  cümə  axşamı  qayıtdı.  Əhval-
ruhiyyəsi  yüksək  idi.  Evdə  hamı  onu  qarşılamağa  getdi. 
Ə
li  ağanın  gəlişindən  və  danışdığı  gözəl  xatirələrdən 
sonra  evimizdə  başqa  bir  ab-hava  yarandı.  Biz  sual 
verirdik, o danışırdı. 
Ş
am  yeməyindən  sonra  anam  həmişə  hazır  olan 
çantamı  verib  bizi  öz  evimizə  yola  saldı.  Küçə  qaranlıq 
idi.  Çoxlu  qar  yağmışdı  və  yer  şüşə  kimi  idi.  Gecələr 
hava  soyuyanda  gündüzlər  ərimiş  qarın  suyu  buz 
bağlayırdı.  Onun  üstündə  yerimək  çətin  idi.  Ehtiyatla 
addım  atır,  qorxu  içində  yavaş-yavaş  yeriyirdim. 
Soyuqdan  dişlərim  bir-birinə  dəyirdi.  Bir  neçə  dəfə 
sürüşdüm  və  yıxılmağa  az  qalmış  Əli  ağanın  qolundan 
tutdum.  O  vəziyyətdə  də  aramızdakı  anlaşmanı  nəzərə 
alırdım.  Bu  baxımdan,  təhlükə  sovuşan  kimi  qolunu 
buraxırdım. 
Evə  çatanda  Əli  ağa  imamla  görüşün  müsbət  enerjisi 
ilə dedi: "Firiştə, bilmirəm niyə, amma hələ də acam. Bir 
ş
ey hazırlayırsan yeyək?" 
İ
ki  aydan  çox  idi  evdən  çıxmışdıq.  Mətbəxə  keçdim. 
Arxamca  gəldi.  Bir-bir  şkafın  qapılarını  açıb-bağladım, 
amma  yemək  bişirməli  bir  şey  tapmadım.  Soyuducuya 
doğru getdim. Kranın yanında dayandım. Əli ağa mətbəx 

 
136
mebelinə  söykənmiş  və  əlini  arxadan  onun  üzərinə 
qoymuşdu. Mənə baxırdı. 
Xüsusi həyəcanla dedi: "Firiştə, görüşdə uşaqların biri 
yaxınlaşıb  imamın  əlini  öpdü.  Öpəndə  təbərrük 
məqsədilə  imamın  üzüyünü  çıxarmaq  istəmişdi,  amma 
yarıyacan  çəkə  bilmişdi.  Növbə  mənə  çatanda  əvvəlcə 
üzüyü  yerinə  qaytardım,  sonra  imamın  əlini  öpdüm. 
İ
mam gülümsədi və təşəkkür məqsədilə başını yellədi". 
Sonra  da  özü  ilə  apardığı  bir  neçə  metr  ağ  parçadan 
danışdı. İmam parçanın üzərinə əlini çəkmişdi. 
Ertəsi  gün  axşam  Hacı  Sadiqin  evində  idik.  Əmir  və 
digərləri  də  orada  idilər.  Parçaları  kiçik  tikələrə  böldük; 
təxminən  150  yerə.  Əli  ağanın  Kərbəla  türbətindən  bir 
təsbehi  var  idi.  Bilmirəm  haradan  gətirmişdi.  Təsbehin 
gözəl ətri vardı. Onun ipini qayçı ilə kəsdik və hər parça 
tikəsinin  içinə  bir  təsbeh  dənəsi  qoyduq.  Parçaları  kiçik 
boğça  kimi  bükdük  və  sellofan  kisəyə  yığdıq.  Əli  ağa 
onları  öz  döyüşçülərinə  hədiyyə  aparmaq  istəyirdi. 
Hamıdan qabaq mənim və Mənsurə xanımın payını verdi; 
təbərrük parça və hərəyə iki təsbeh dənəsi.  
Həmin  gecə  Əli  ağanın  Həmədanda  son  gecəsi  idi. 
Ertəsi 
gün 
səhər 
cəbhəyə 
gedəcəkdi. 
Çantasını 
hazırlamışdım və yadıma düşənləri bir-bir əlavə edirdim. 
Hara  gedirdimsə,  arxamca  gəlirdi.  Axırda  dedi:  "Firiştə, 
nə qədər gəzirsən?! Otur, səninlə işim var". 
Təəccüblə  ona  baxdım.  Əlimi  tutdu  və  otaqda  üz-üzə 
oturduq. Dedi: "Bir söz soruşsam, düzünü deyərsən?" 
Ürəyim  bərk  döyünməyə  başladı.  Hətta  nə  haqda 
danışmaq  istədiyini  də  fikirləşə  bilmədim.  Dedim:  "Hə. 
De, nə olub?" 
Dodağını  dişləyib  dedi:  "Yəqin  indiyə  qədər  bilmisən 
ki, mən qapalı adamam". 

 
137
Güldüm. 
- Çox! 
O da güldü.  
- Amma bu dəfə ürək sözümü demək istəyirəm. 
Məqsədinin  nə  olduğunu  bilmirdim.  Təəccüblə  mavi 
gözlərinə  baxdım.  Dedi:  "Sabah  gedəcəyəm,  amma 
sənsiz çətindir. Bilmirəm niyə belə olmuşam!"  
Ürəyim bərk döyünürdü. Dərindən köks ötürdüm. Bu, 
doğrudan da Əli ağa idi?! O, hisslərini zorla deyərdi. İndi 
nə olmuşdu? Dedi: "Mənimlə Dezfula gedirsən?" 
O günlər Dezfulun ən çox bombalandığı günlər idi. Bu 
təklifi  eşidib  sevindim,  əlini  tutub  dedim:  "Aman, 
qorxdum! Mən də deyirəm nə demək istəyir! Əlbəttə ki, 
gələrəm". Təbəssümlə nigaranlıq eyni anda üzünə çökdü: 
"Vəcihə xanımla atan necə? Qoyarlar?" 
Rahat nəfəs aldım. 
-  Üzr  istəyirəm!  Deyəsən,  mən  sənin  xanımınam  axı. 
Mənim  icazəm  sənin  əlindədir.  O  yazıqlar  heç  nə 
deməzlər.  
Nigaran halda dedi: "Axı ora çox təhlükəlidir!" 
Təklifə o qədər sevinmişdim ki, Dezfulun təhlükəsinə 
ə
həmiyyət  vermədən  qalxıb  əşyalarımı  toplamağa 
başladım. Dedim: "Sizin üçün təhlükəli deyil?!" 
Dedi: "Biz başqayıq. Firiştə, yaxşı fikirləş". 
Ş
kafın  qapısını  açmışdım,  bir  neçə  paltar  götürmək 
istəyirdim. Soruşdum: "Orada hava necədir?" 
Dedi: "Cənnət! Bahar kimi". 
Dönüb  göz  vurdum  və  dedim:  "Ay  səni!  Cənnətə  tək 
getmək istəyirdin?!"  
Daha  heç  nə  demədi.  Ayağa  qalxdı  və  gecə  ikən  bir 
qədər əşya topladıq: qazan, qaşıq, bir neçə boşqab, kasa, 

 
138
qaz,  mətbəx  alətləri,  bir  çamadan  paltar,  Əli  ağanın 
albomları və bir neçə ədyal. 
Digər  əşyaları  da  toplayıb  anamgilə  aparmaq  üçün 
qutulara yığdıq. 
Bu  işlər  səhərə  yaxın  bitdi.  Əli  ağa  birdən  qərara 
gəlmişdi  ki,  evi  boşaldıb  sahibinə  təhvil  verək.  Deyirdi 
ki,  biz  olmayanda  bəlkə  kimsə  burada  yaşamaq  istədi. 
İş
ləyə-işləyə dedi ki, Dezfulun yaxınlığında bir qəsəbədə 
dostu Hadi Fəzli ilə ona bir ev veriblər. Hadi, yoldaşı və 
kiçik qızı bir neçə gün öncə oraya köçmüşlər. 
Karton qutuları dəhlizdə üst-üstə yığdıq. Səhərə yalnız 
bir  neçə  saat  qalmışdı.  Əşyaların  arasında  yer  tapıb  bir-
iki saat yatdıq. 
Səhər  əşyalarımızı  aparıb  anamgilin  anbarına  yığdıq. 
Ə
li  ağa  birgə  getməyimiz  haqda  ata-anama  məlumat 
verdi.  Onlar  bir  söz  demədilər.  Yalnız  anam  təkidlə 
tapşırırdı:  "Özünüzdən  muğayat  olun.  Çatan  kimi  zəng 
vurun. Bizi xəbərsiz qoymayın". 
Ə
li ağa  aparacağımız əşyaları maşının  arxasına  yığdı. 
Mənsurə  xanım  Həmədanda  deyildi.  Bir  neçə  gün  öncə 
Məryəmin ilk qızı Mona dünyaya gəlmişdi. 
Həmədanda  olanlarla  sağollaşıb  maşına  mindik  və 
Dezfula  yola  düşdük.  Yolda  Əli  ağa  hərbi  və  inqilabi 
nəğmələr  oxuyan  kaseti  qoymuşdu.  Onların  birini  çox 
sevirdi.  O  mahnı  bitən  kimi  geri  qaytarıb  yenidən 
oxutdururdu:  
Gecədir, vətənin çöhrəsi qaradır. 
Qaranlıqlarda oturmaq günahdır. 
Silahımı ver yol axtarım,  
Aşiq olanın ayağı yoldadır. 
Qardaş qərarsızdır, qardaş alovludur. 
Qardaşın sinəsi laləzardır. 

 
139
Gecə, qorxulu dəniz, fırtına,  
Mən və müqəddəs yolçuların düşüncələri! 
Mənə xalat və xəncər gətir, 
Çünki qan damır yanan ürəklərdən. 
Qardaş yeniyetmədir, qardaş qan içindədir. 
Qardaşın kəkili vulkandır. 
Sən aşiqlərin dərdini bilirsən,  
Sən bizim döyüş və həbs yoldaşımızsan. 
Ə
zizlərin divardakı qanına bax, 
İş
ıqlı sabah şeypuru çal. 
Qardaş yeniyetmədir, qardaş qan içindədir. 
Qardaşın kəkili vulkandır..." 
Özü də yavaşca zümzümə edirdi. 
Ə
li  ağa  doğru  deyirdi.  İlin  o  vaxtında  Dezful  cənnət 
kimi  idi.  İnanılmaz  idi.  Həmədandan  çıxanda  küçələrin 
hər  iki  tərəfinə  o  qədər  qar  yığılmışdı  ki,  bəzi  yerlərdə 
qar  divarları  evlərin  kərpic  divarlarından  hündür  idi. 
Damlardan buz salxımları sallanırdı. Hava o qədər soyuq 
idi  ki,  palto,  papaq  və  əlcəksiz  evdən  bayıra  çıxmaq 
mümkün deyildi. 
Buz  şəhərindən  birdən-birə  cənnətə  daxil  olmuşduq. 
Gözəl  bahar  havası  vardı.  Naringi,  limon  və  portağal 
ağacları  qol-budaq  açmışdılar.  Parıltılı  yaşıl  yarpaqlar 
adamı  valeh  edirdi.  Güllərin  ətri  şəhəri  doldurmuşdu. 
Evkalipt  yarpaqlarının  ətri  adamı  məst  edirdi.  Hava  o 
qədər  yaxşı  idi  ki,  Xürrəmabaddan  bu  yana  isti 
paltarlarımızın  hamısını  bir-bir  çıxarmışdıq.  Soyuqdan 
büzüşmüş  həmədanlılardan  fərqli  olaraq,  Dezfulda  əhali 
gümrah idi və qısaqol köynəklə gəzirdi. 
Düşünürdüm  ki,  Dezfulda  əhali  qalmaz,  amma  belə 
deyildi.  Şəhərdə  həyat  vardı.  Uşaqlar  küçələrdə  oynayır, 

 
140
qadınlar  qapıların  önündə  danışırdılar.  Küçə  və 
prospektlər ağac və yaşıllıqla dolu idi. 
Bir neçə küçədən keçdik. Yolda arabir dağılmış evlər 
və  əyilmiş  dirəklər  görürdüm.  Onlar  bombardmanın 
ə
lamətləri  idilər.  Şüşə  qırıqları,  qopmuş  asfalt  parçaları, 
çala-çökək  dolu  küçələr  və  başsız  xurma  ağacları  acı 
müharibə hekayəsi idi. 500 Mənzil qəsəbəsinə daxil olub 
bir  neçə  küçədən  keçdik.  Qəsəbə  şəhərə  nisbətən  sakit 
idi,  küçələr  torpaqdan  və  ağacsız  idi.  Bir  küçəyə  girdik. 
Ə
li  ağa  hələ  də  nəğməni  zümzümə  edirdi:  "Qardaş 
yeniyetmədir,  qardaş  qan  içindədir.  Qardaşın  kəkili 
vulkandır...  Bu  da  Gülüstan  prospektinin  on  birinci 
küçəsi!" 
Sonra  bir  evin  önündə  dayandı:  "Qardaş  qərarsızdır, 
qardaş alovludur... Öz evinə xoş gəldin, gülüm!" 

 
141