GÜLÜstan prospekti

Yeddinci fəsil: Kaş Səidlə getməyəydim!
 
Biz  evə  girəndə  ağa  Hadi  və  Fatimə  dəhlizdəki 
əş
yalarını düzürdülər. Hələ tam yerləşməmişdilər. Ev tör-
töküntülü,  hər  yer  toz-torpaq  içində  idi.  İlk  anda 
fikirləşdim ki, böyük bir təmizliyə ehtiyac var. Ertəsi gün 
səhər  kişilər  getdilər  və  bir  səhvimə  görə  hələ  də 
heyfsiləndiyim 
hadisələr 
baş 
verdi. 
Bu 
mənim 
xamlığımdan və təcrübəsizliyimdən irəli gəlirdi. 
Dezfula gəlişimizdən iki-üç gün sonra səhər saat 10-a 
yaxın  qapı  döyüldü.  Düşündük  ki,  Əli  ağanın  dediyi 
döyüşçüdür.  Başıma  çadra  atıb  qapıya  yaxınlaşdım. 
Kimliyini  soruşdum.  Səsdən  tanımadım.  Dedi:  "Mənəm, 
Ə
li  ağanın  müavini  Səid  Sədaqəti.  Gəlmişəm  görüm 
çətinliyiniz varmı?" 
 Dedim:  "Əli  ağa  və  ağa  Hadi  şənbə  günü  cəbhəyə 
getdilər. Dedilər ki, bu tezliyə qayıtmayacağıq". 
Səid  ağa  təəccüblə  dedi:  "Mən  Əhvaza  gedirəm. 
Mənim  ailəm,  Hacı  Hüseyn  Həmədaninin,  cənab 
Bəşirinin  və  başqa  bir  neçə  nəfərin  ailəsi  Əhvazdadır. 
Gəlin mənimlə gedək". 
Dedim:  "Axı  Əli  ağanın  xəbəri  yoxdur.  Birdən  bu 
gecə qayıdıb nigaran qalar".  
Səid ağa dedi: "Sizi Əhvaza qoyub Əli ağanın  yanına 
gedəcəyəm. Özüm ona deyərəm. Ancaq tez olun. Burada 
qalmanız məsləhət deyil". 
Bədbəxtlikdən, həmin anda yenidən vəziyyət pisləşdi, 
zenitlərin  gurultusu  qopdu.  Səid  ağa  nigaran  halda  dedi: 
"Çox tələsin. Mən maşındayam". 
Nə 
edəcəyimi 
bilmirdim. 
Məsələni 
Fatiməyə 
danışdım.  Fatimə  dedi:  "Firiştə,  getməyimiz  yaxşıdır. 
Düzü,  gecələr  vəziyyət  pisləşəndə  mən  çox  qorxuram. 

 
142
Gedək Əhvaza, Hadi ilə Əli ağa qayıdanda biz də onlarla 
gələrik". 
Fatimənin  bu  fikrindən  sonra  əşyalarımı  yığmağa 
başladım.  Yaxşı  hisslər  keçirmirdim.  Sanki  kimsə 
dayanmadan mənə "getmə" deyirdi. 
İ
ndi  də  həmin  günü  və  o  hadisəni  xatırlayanda 
deyirəm  ki,  kaş  onunla  Əhvaza  getməyəydik.  Kaş  evdə 
olmayaydıq  və  qapını  açmayaydım.  O  zaman  hadisələr 
ayrı  cür  olardı.  Lakin  təəssüf  ki,  qapını  açmışdım. 
Hərçənd, onda da düşünürdüm ki, getməməliyəm, amma 
bilmirəm  nədənsə  bacarmadım.  Ürəyim  getməyə  razı 
deyildi, amma getdik. 
Səid  ağanın  land  roverinə  mindik.  O,  sürətlə  Əhvaza 
doğru  sürürdü.  Mən  çox  iztirab  içində  idim  və 
həyəcanımı  hərdən  Fatiməyə  bildirirdim.  Səid  ağa  bunu 
hiss  edib  dedi:  "Niyə  bu  qədər  narahatsınız?!  Narahat 
olmayın.  Mən  bu  gün  mütləq  Əli  ağanı  görüb  ona 
deyəcəyəm". 
Nəhayət, 
Ə
hvaza 
çatdıq. 
Karun 
körpüsündən  keçib  bir  neçə  küçəni  və  bir  böyük 
xəstəxananı  arxada  qoyduq.  Qəşəng  bir  həyət  evinin 
qarşısında dayandıq. Səid ağa bir neçə siqnal verib dedi: 
"Əgər  bütün  xanımlar  bir  yerdə  olsalar,  biz  də  arxayın 
olarıq". 
Az sonra ağ güllü çadra örtmüş bir qadın qapını açdı. 
Çadranın  üstündən  hamilə  olduğunu  bildim.  Az  sonra 
öyrəndik ki, Səid ağanın yoldaşıdır. Bizə xoşgəldin deyib 
həyətə  dəvət  etdi.  Bizim  evimizdən  fərqli  olaraq,  bu  ev 
çox  böyük,  ürəkaçan  və  yaraşıqlı  idi,  həyətdə  çoxlu 
ağaclar  və  güllü  bağçalar  vardı.  Həyətin  ortasına  ağ  bir 
yelləncək qoyulmuşdu. Səid ağanın həyat yoldaşı Fatimə 
ilə  çox  tez  dostlaşdıq.  Ona  dedim  ki,  birdən  Səid  ağa 
bizim  burada  olduğumuzu  Əli  ilə  ağa  Hadiyə  deməyi 

 
143
yaddan  çıxarar.  Fatimə  xanım  dedi:  "Səid?!  Səidin 
yadından  çıxmaz.  Mümkün  deyil.  Mütləq  ağalarınıza 
deyəcək".  
Bunu eşidib bir qədər rahtlaşdım. 
Evdə çoxlu böyük otaqlar vardı və hər ailə bir otaqda 
qalırdı. Mətbəx, hamam və tualet müştərək idi. Az sonra 
Hacı  ağa  Həmədaninin  xanımı  bizi  qarşılayıb  xoşgəldin 
dedi. Uşaqları Vahab, Mehdi və Zəhra da yanında idilər.  
Həmin  gecə  Səid  ağa  gəlmədiyinə  görə  biz  onların 
otağında  yatdıq.  Hərçənd  nigaranlıqdan  səhərəcən 
yataqda fırlandım. 
Sübh  namazına  oyananda  qəribə  həyəcanım  vardı. 
Səhər  yeməyi  zamanı  qapının  zəngi  hamımızı  ayağa 
qaldırdı. Xanımların biri qapını açdı və otağa gəlib dedi: 
"Firiştə xanım, cənab Çitsazianın sizinlə işi var". 
Fatiməyə  baxıb  dodağımı  dişlədim.  Tez  çadramı 
başıma  atıb  qapıya  qaçdım.  Fatimə  də  dözə  bilməyib 
ardımca  gəldi.  Əli  ağa  təmiz  və  səliqəli  görkəmdə 
qapının arxasında dayanmışdı. Duş qəbul etdiyi bilinirdi. 
Ağa  Hadi  həyəcanlı  və  əsəbi  idi.  Fatiməni  görən  kimi 
dedi:  "Bəs  siz  haradasınız?!”  Əli  ağa  heç  nə  demədi. 
Sakit  dayanıb  mənə  baxırdı.  Yavaşca  salam  verib  əlini 
tutdum və dedim: "Gəl içəri. Səhər yeməyi yemisiniz?" 
Yenə heç nə demədi. Təngnəfəs olmuşdum. Bildim ki, 
həyəcan  və  nigaranlıq  səbəbsiz  deyilmiş.  Qorxu  və 
xəcalət  içində  dedim:  "Bəs  Səid  ağa  sizə  demədi?  Dedi 
ki, mütləq xəbər verəcək". 
Ə
li  ağa  Hadiyə  baxıb  təəccüblə  dedi:  "Kim?  Hansı 
Səid?" 
- Səid Sədaqəti. 
- Yox, biz dünəndən Səidi görməmişik. 

 
144
Soruşdum: 
"Bəs 
burada 
olduğumuzu 
haradan 
öyrəndiniz?" 
Ə
li ağa hövsələsiz halda cavab verdi: "Qonşuların biri 
sizin  Səid  Sədaqətinin  maşınına  mindiyinizi  görmüşdü. 
Təxmin etdik ki, sizi buraya gətirib". 
Ə
li  ağanın  əvəzinə  mən  narahat  oldum,  ağlamamağa 
çalışdım.  Səid  Sədaqətinin  yoldaşı  Fatimə  xanım  gəlib 
kişiləri içəri dəvət etdi. Ağa Hadi, Fatimə və Zeynəb bir 
otağa keçdilər, Əli ağa ilə mən də bir otağa. Evdə ürəyin 
istəyən qədər boş otaq vardı. 
Özümə  hirsləndim.  Dedim  ki,  nə  üçün  ürəyimin 
sözünə 
qulaq 
asmadım? 
Axı 
ürəyimin 
məni 
aldatmadığını  bilirdim;  bunu  dəfələrlə  görmüşdüm. 
Ağlayıb-ağlamadığımı  xatırlamıram,  amma  yadımdadır 
ki,  çox  narahat  idim.  Dedim:  "Vallah,  Əli  can,  bizim 
təqsirimiz  deyildi.  Ağa  Səid  dedi  ki,  mütləq  sizi  görüb 
deyəcək.  Əgər  sizi  görməyəcəyini  bilsəydim,  ayağımı 
sındırıb  oturardım".  Sonra  yalvarmağa  başladım:  "Əli, 
sən  Allah,  xahiş  edirəm,  məndən  incimə.  Bağışla,  üzr 
istəyirəm".  
Ə
li  ağa  gülümsəyib  dedi:  "Mən  axı  inciyənə 
oxşayıram?!" 
Onun  sakit  və  gülər  üzünü  görüb  özümə  gəldim. 
Sevincək qalxıb səhər yeməyi gətirməyə getdim. Əhvazın 
lavaş  çörəyi  Həmədan  lavaşından  qalındır.  Təzə  və  isti 
olanda  çox  dadlı  olur.  Kəpənək  kimi  yüngülləşdim, 
sevinclə uçub ona çay, çörək və mürəbbə gətirdim. O bir 
söz  deməsə  və  sakitcə  səhər  yeməyini  yesə  də,  ürəyində 
məndən incidiyini bilirdim. Bu bir neçə ayda xasiyyətinə 
bələd  olmuşdum.  Bir  şeydən  əsəbiləşəndə  danışmazdı. 
Səhər yeməyini yeyəndən sonra qalxıb dedi: "Biz gedirik, 
işimiz çoxdur. Siz hələlik burada qalın". 

 
145
Qorxumdan  heç  nə  demədim.  Söhbətin  bağlandığına 
görə sevinirdim. Dəhlizə çıxıb ucadan dedim: "Xanımlar, 
bayıra çıxmayın, ağalar getmək istəyirlər". Əli ağa ilə ağa 
Hadi  gedəndən  sonra  Fatimənin  otağına  qaçdım.  Fatimə 
narahat idi. Məni görən kimi soruşdu: "Nə oldu? Əli ağa 
da səninlə dalaşdı?" 
Dedim ki, yox, məgər ağa Hadi nəsə dedi? 
Fatimə  hövsələsiz  idi.  Ah  çəkib  dedi:  "Hadi  çox 
ə
səbiləşmişdi.  Haqqı  da  vardı.  Bizim  bəxtimizdəndir  də. 
Qalıb-qalıb  gərək  məhz  bu  axşam  evə  gedəydilər!" 
Təəccübdən  yerimdə  dondum.  Dedim:  "Doğru  deyirsən? 
Axşam gediblər evə?" 
Təəccüblənmək  növbəsi  Fatiməyə  çatmışdı:  "Bəs  Əli 
ağa sənə demədi?" 
Qeyri-ixtiyari  olaraq  çiyinlərimi  çəkdim.  Fatimə 
danışmağa başladı:  
-  Bizim  bəxtimizdən,  axşam  gediblər  evə.  İşıqların 
söndüyünü və bizdən xəbər çıxmadığını görüb yazıqlar o 
qədər  qorxublar  ki,  evə  girməyə  cürət  etmirmişlər.  Hadi 
deyirdi  ki,  mən  Əli  ağanı  içəri  itələyirdim,  Əli  ağa  da 
məni.  Fikirləşiblər  ki,  yəqin  başımıza  bir  iş  gəlib. 
Elektrik  qoruyucu  da  atıbmış.  Əzab-əziyyətlə  işıqları 
düzəldib evə girirlər.  Bir tərəfdən sevinirlər ki, başımıza 
bir  iş  gəlməyib,  bir  tərəfdən  də  məəttəl  qalıblar  ki,  bəs 
haradayıq.  O  qədər  pis  şeylər  fikirləşiblər  ki,  yuxuları 
qaçıb.  Axırda  Əli  ağa  deyib  ki,  Firiştəgilin  burada 
qohumları  var,  bəlkə  ora  gediblər.  Beləcə  bir  az 
rahatlaşıblar.  Amma  gözlərinə  yuxu  getmədiyindən 
qalxıb  evin  canına  düşüblər.  Bütün  palazları  çırpıb-
təmizləyiblər.  Hadi  deyirdi  ki,  ədyalları  səliqə  ilə  bütün 
qonaq otağının yerinə səriblər.  

 
146
Fatimə  buraya  çatanda  göz  vurub  dedi:  "Hamısından 
yaxşısı  budur  ki,  bütün  şüşələri  siliblər.  Görmədin  ki, 
özləri  necə  tərtəmiz  idilər?!  O  qədər  toz-torpağa 
bələşiblər ki, səhər çağı hamama giriblər. 
Fatimə bütün bunları xüsusi həyəcanla danışırdı. Mən 
onda və hətta sonralar fikirləşirdim ki, necə oldu Əli ağa 
bunların  heç  birini  mənə  demədi  və  əsəbini  gizlədə 
bildi?! 
Bu  hadisə  Əli  ağanı  daha  çox  tanımama  səbəb  oldu. 
Başa düşdüm ki, o, digərləri kimi deyil. Ən azı, məndən 
və o günə qədər tanıdığım adamlardan çox fərqli idi.  
Həmin  evdə  qaldığımız  10-11  gündə  Əli  ağa  və  ağa 
Hadi bir neçə dəfə bizi görməyə  gəldilər, sonra  isə  yoxa 
çıxdılar. 
Ə
hvazda  olanda  bir  neçə  dəfə  Sədaqətinin  yoldaşı 
Fatimə  xanımla  bazara  getdik,  hətta  Dezfuldakı  evimizə 
də bəzi şeylər aldıq. 
Adətən,  səhərlər  Hacı  ağa  Həmədaninin  uşaqlarını 
həyətə  aparıb  yelləncəyə  mindirirdim.  Lakin  bir  gün 
Allahdan,  uşaqlar  yatmışdılar  və  mən  tək  həyətə  düşüb 
yelləncəkdə  oturdum.  Birdən  təyyarə  səsi  eşitdim.  Çox 
alçaqdan uçurdu. O saat bildim ki, İraq təyyarəsidir. Qara 
və qorxulu MİQ idi. Bilmirəm Allah-Taala o anda mənə 
necə  qüvvə  verdi.  Qorxudan  ölmək  üzrə  olsam  da, 
qırıcıdan  ayrılan  iki  raketin  mənə  doğru  endiyini  görən 
kimi  cəld  yelləncəkdən  atılıb  divara  yaxınlaşdım. 
Ə
llərimi  qulaqlarıma  qoyub  ağzımı  açdım  və  tez-tez 
kəlmeyi-şəhadətimi  oxumağa  başladım.  Raketlərin  düz 
mənə  doğru  gəldiyini  görürdüm.  Gözləyirdim  ki,  bir 
andan sonra hər  yer  yanacaq, mən parça-parça və  ya toz 
olacağam. 

 
147
Bir  neçə  ardıcıl  gurultu  yeri-göyü  titrətdi.  Hər  yer 
qaraldı. Gözlərimin önünü tüstü və toz-torpaq tutdu. Barıt 
və  torpaq  iyi  boğazıma  doldu.  Çətinliklə  nəfəs  alırdım. 
Raketlər  məndən  bir  neçə  yüz  metr  aralıda  partlamışdı. 
Başa  düşdüm  ki,  təyyarənin  hədəfi  evimizin  arxasındakı 
Gülüstan  xəstəxanası  imiş.  Havada  pis  qoxu  və  boğucu 
isti  əmələ  gəldi.  Ara  sakitləşəndə  dəmir  parçalarının, 
məftillərin  və  irili-xırdalı  qəlpələrin  həyətə  düşdüyünü 
gördüm.  Allaha  şükür  olsun  ki,  heç  biri  mənə 
dəyməmişdi. 
Həmin  gecə  yuxuda  gördüm  ki,  Əli  ağa  belindən 
yaralanıb.  Narahat  halda  oyandım  və  səhərəcən  yata 
bilmədim.  Çox  nigaran  idim.  Səhər  yuxumu  hamıya 
danışdım.  Səhər  yeməyi  yeyə  bilmədim.  Bir  yerdə  qərar 
tutmurdum;  mətbəxdən  otağa,  otaqdan  həyətə  gedirdim. 
Bir  az  sonra  ağa  Hadi  ilə  ağa  Səid  Əli  ağasız  gəldilər. 
Dərhal  yuxumun  çin  çıxdığını  anladım.  Qorxu  və 
iztirabım  səbəbsiz  deyilmiş.  Lakin  nə  etdimsə,  mənə 
həqiqəti demədilər. 
Onlar  deyirdilər:  "Qərargahdan  ratsiya  ilə  əlaqə 
saxlayıb  onu  iclasa  çağırdılar.  Əli  ağa  da  Həmədana 
getdi".  Sonra  hər  ikisi  birdən  dedi:  "Biz  də  Həmədana 
getmək  istəyirik,  siz  də  bizimlə  gəlin".  Bilirdim  ki,  nəsə 
olub  və  bunların  hamısı  plandır.  Bununla  yanaşı  dedim: 
"Yox,  mən  getmirəm.  Bir  dəfə  Səid  ağa  ilə  getdim.  Bu, 
mənim yeddi nəslimə bəsdir". 
Səid  ağa  narahat  halda  dedi:  "Bu  dəfə  elə  deyil.  Biz 
indi  Əli  ağanın  yanından  gəlirik.  Özü  dedi  ki,  yoldaşımı 
da gətirin. O tələsirdi, bir neçə nəfərlə birgə tez getməyə 
məcbur oldu". 

 
148
Dedim: "Ağa Səid, siz keçən dəfə də bu sözü dediniz. 
Dediniz  ki,  mən  mütləq  Əli  ağanı  görəcəyəm. 
Yadınızdadır? Daha heç vaxt buradan tərpənmərəm". 
Onlar  vəziyyəti  görüb  daha  çox  israr  etməyə 
başladılar.  Razılaşmadığımı  görüb  Mahmud  dayıma 
müraciət  etdilər.  Bir  saatdan  sonra  Mahmud  dayım  Əli 
ağanın  dostu  Məhəmməd  Xadimlə  gəlib  eyni  sözləri 
təkrarladı. 
-  Biz  Həmədana  gedirik.  Əli  ağa  deyib  ki,  sən  də 
bizimlə gələsən. 
- Sən canın, Əli ağaya nəsə olub? 
-  Mən  səni  aldatmaram  ki.  Dediyim  kimi,  təcili  iclas 
çıxdı və Həmədana getdi.  
Xanımlar  da  gəlib  israrla  dayımla  Həmədana 
getməyimi  söylədilər.  Hətta  özləri  kömək  edib  çantamı 
hazırladılar.  Vəziyyəti  belə  görüb  düşündüm  ki,  tez 
Həmədana  getməliyəm.  Məhəmməd  Xadimin  land 
roverinə  mindim.  Dayım  da  gəldi.  O,  qabaqda  oturdu, 
mən də arxada.  
Maşına  minəndə  dayıma  dedim  ki,  yolüstü  Dezfula 
dəyək, paltar götürüm. 
Dezfula 
çatanda 
yadıma 
düşdü 
ki, 
açarı 
götürməmişəm.  Dayım  divardan  aşmağa  məcbur  oldu. 
Həyətin qapısını açdı, amma evin açarı da yox idi. Dayım 
dama,  oradan  da  arxa  bağçaya  çıxdı.  Çox  əzab-
ə
ziyyətdən sonra paltar çamadanımı tapıb gətirdi. 
Qız  körpüsü  yolunda  Məhəmməd  Xadim  dedi:  "Ora 
baxın! İraq qırıcısı!"  
Doğru deyirdi.  Bir MİQ  çox alçaqdan bizimlə paralel 
uçurdu.  Xadim  dedi:  "Möhkəm  oturun".  O,  əyri-üyrü 
yolda bacardığı qədər sürətlə sürürdü. Bizi görən təyyarə 

 
149
hündürlüyünü  bir  qədər  də  azaltdı  və  düz  başımızın 
üstünə gəldi. 
Mən  qorxumdan  hər  iki  əlimlə  arxadan  dayıma  bərk 
yapışmışdım.  Hər  döngədə  maşın  elə  əyilirdi  ki,  indicə 
aşacağımızı  və  ya  dağa  çırpılacağımızı  fikirləşirdim. 
MİQ  o  qədər  enmişdi  ki,  pilotu  görmək  olurdu. 
Təyyarənin  pulemyotunun  fasiləsiz  "te-te-te-te"  səsi 
qorxumu  daha  da  artırırdı.  Güllələr  asfalta,  dağa  və  yol 
çiynindəki  daşlara  dəyib  bizə  sarı  gəlirdi.  Xadim  mahir 
avtoşlar  kimi  sürürdü.  Xoşbəxtlikdən,  yolda  bircə  maşın 
da yox idi. Əgər olsaydı, qırıcıdan öncə onunla toqquşub 
həlak olardıq. 
O qorxulu anlarda Allahdan istəyirdim ki, əgər Əli ağa 
şə
hid  olubsa,  mən  də  orada  şəhid  olum.  Bu  fikirlə 
sakitləşdim.  Əlimi  dayımın  oturacağından  çəkib  başımı 
öz  oturacağımın  arxasına  söykədim  və  dodaqaltı 
kəlmeyi-şəhadətimi  deməyə  başladım.  Lakin  az  sonra 
MİQ  bizdən  əl  çəkib  yolunu  dəyişdi  və  çox  tez  dağın 
arxasında  itdi.  Dayım  deyirdi  ki,  hədəfi  elektrik 
stansiyası imiş. 
Axşamüstü  Həmədana  çatdıq.  Şəhərin  üstünü  qara 
tüstü  bürümüşdü.  Əhvazda  bahar  havası  vardı,  ağaclar 
yaşıl  idi.  Biz  hətta  bağçada  göyərti  əkmişdik.  Həmədan 
isə  Sibir  kimi  soyuq  idi.  Çılpaq  ağaclar  qarın  altında 
büzüşmüşdülər.  
Xadim  tormoza  basıb  bir  kişidən  soruşdu:  "Əmi, 
haranı vurublar?" 
Kişi 
dedi: 
"Dörd 
gün 
öncə 
Dərvişabadın 
yanacaqdoldurma  məntəqəsini  və  neft  anbarını  vurublar. 
Yanacaqdoldurma  məntəqəsində  sərnişinlə  dolu  bir 
mikroavtobus yanıb və bütün sərnişinlər şəhid olublar". 

 
150
Çox  təəccübləndik.  Neft  tankerləri  üç-dörd  gün  idi 
yanırdı!  Kişi  deyirdi  ki,  400-500  yaralı  və  50-60 
şə
hidimiz var. 
Ə
hvazda  hava  yaxşı  olduğuna  görə  isti  paltar 
geyinməmişdik.  Maşın  soyuq  idi  və  dişlərim  bir-birinə 
dəyirdi. 
Abbasabad məhəlləsinə çatanda küçədə gözlərim dost-
tanış  gəzirdi.  Dayım  dedi:  "Düzü,  Firiştə,  bilirsən  nə 
olub?" 
Birdən  ürəyim  küçədəki  buzlar  kimi  dondu.  Dişlərim 
bir-birinə 
daha 
möhkəm 
dəyməyə 
başladı. 
Damarlarımdakı  qanın  buzladığını  hiss  etdim.  Dayım 
məndən səs çıxmadığını görüb dedi: "Əli ağa..." 
Sözünü bitirməyə qoymadım. Dedim: "Şəhid olub?"  
Məhəmməd  Xadim  üzünü  mənə  tutub  dedi:  "Yox, 
hacıxanım. Yox, vallah, Əli ağa yaralanıb".  
O qədər əsəbi idim ki, çırtma vursaydılar, qan çıxardı. 
Qışqırdım: "Mənə  yalan  deməyin! Dedim ki, özüm gecə 
yuxu  görmüşəm.  Əmin  idim  ki,  Əli  ağaya  nəsə  olub. 
Niyə  məni  ələ  salırsınız?  Niyə  Dezfulda  mənə  həqiqəti 
demədiniz? Maşını saxlayın, düşmək istəyirəm". 
Dayım məni sakitləşdirməyə çalışırdı.  
-  Bax,  Firiştə  can,  biz  sənə  qəsdən  demədik  ki, 
Ə
hvazdan Həmədana qədər narahat olmayasan, əsəblərin 
korlanmasın,  pis  şeylər  fikirləşməyəsən.  Vallah,  Əli 
ağaya  heç  nə  olmayıb.  Yaralanıb  və  indi  Şirazda 
xəstəxanadadır. 
Dedim: "Mən düşmək istəyirəm". 
Xadim anamgilin küçəsinə döndü. Dayım çox narahat 
halda dedi: "Firiştə can, sən Allah, bağışla. Biz sənə görə 
belə etdik". 

 
151
Xadim evin önündə dayanan kimi dəstəyi çəkib qapını 
açdım.  Anam  qapının  arxasında  gözləyirdi.  Deyəsən, 
bizim gəldiyimizi bilirdi. Maşından enə-enə dedim: "Çox 
səhv  etdiniz.  Siz  Əhvazdan  buraya  qədər  mənim 
hisslərimlə  oynadınız".  Sonra  qapını  möhkəm  çırpdım. 
Anam  qabağıma  qaçdı.  Onu  qucaqlayıb  öpdüm. 
Həmişəki kimi gözəl ətri vardı və onu qucaqlamaq məni 
sakitləşdirirdi. Dayımdan ona şikayət etməyə başladım. 
- Bunlar elə bilirlər ki, mən uşağam, zəifəm. Mənə Əli 
ağanın  yaralandığını  demirlər,  deyirlər  ki,  iclası  var. 
Amma özüm bilirdim, gecə yuxuda görmüşəm. 
Anam  başımı  tumarlayıb  öpdü,  mehribanlıqla  dedi: 
"Eybi yoxdur. Əmir ağa bizə xəbər verdi. Mühüm bir şey 
deyil. Əli ağa, maşallah, güclüdür, tez sağalar". 
Ə
li ağanın belindən bir güllə dəymiş və yan hissəsində 
qalmışdı.  Doktorlar  gülləni  çıxara  bilmədilər.  Əli  ağa  o 
vəziyyətdə 
bir 
həftə 
sonra 
Tehranın 
ə
lillər 
xəstəxanasındakı  dostlarına  baş  çəkməyə  getdi.  Oradan 
da  Həmədana  gəldi  və  bir  qədər  əşya  götürüb  birgə 
Dezfula qayıtdıq. 

 
152
 
Səkkizinci fəsil: Bənövşəyi və çəhrayı 
pərdələr
 
Təxminən bir aydan sonra Əli ağa ilə yenidən Dezfula 
qayıdanda  özümə  söz  verdim  ki,  onun  yanından  və 
Dezfuldan heç yerə tərpənməyim. 
1987-ci  ilin  yanvarı  idi.  Havadan  bahar  ətri  gəlirdi. 
Dezfula qayıtdığımız gün Əli ağa bir neçə kilo toyuq alıb 
dedi: "Firiştə, dadlı bir əməliyyat xörəyi  bişir. Nahardan 
sonra cəbhəyə getməliyik". 
İşə
  başladım.  Tez  toyuğu  təmizləyib  yudum,  duz, 
sarıkök və çoxlu soğan əlavə edib qazın üstünə qoydum, 
qazı  da  tam  açdım.  Ağa  Hadi  və  ailəsi  öz  otaqlarında 
idilər.  Yarım  saat  ötmədən  yuxarı  mərtəbədən  qorxunc 
bir  səs  gəldi,  ev  titrədi.  Əvvəlcə  raket  atıldığını 
düşündüm.  Əli  ağa  ilə  ağa  Hadi  ayaqyalın  pillələrdən 
yuxarı qaçdılar, Fatimə ilə mən də arxalarınca. 
Fitli  qazan  qazın  üstündə  deyildi.  Qazdan  sarı  alov 
qalxırdı.  Qazanın  qapağı  bir  tərəfə  düşmüşdü,  özü  bir 
tərəfə. Toyuq tikələri,  yeməyin  yağlı və sarı suyu divara 
və tavana sıçramışdı. Utandığımdan başımı aşağı saldım. 
Ə
li ağa gülüb toyuq tikələrini yığır və uşaq kimi sevincək 
yeyirdi.  Qazana  yaxınlaşdı  və  xəzinə  tapmış  adam  kimi 
dedi: "İlahi, şükür! Dibində bir az toyuq qalıb". 
Həmin azca toyuğu çox ləzzətlə yedik. 
Mən  həmədanlı  idim  və  soyuq  yerdə  böyümüşdüm. 
Bu  baxımdan,  Dezfulda  yaşamaq  çox  fərqli  idi. 
Ə
vvəllərdə  bir  gün  kişilər  evdə  yox  idilər.  Mən,  Fatimə 
və  Zeynəb  aşağıdakı  yataq  otağımızda  yatmışdıq. 
Yuxudan oyanıb yatağımı toplamaq istəyirdim. Döşəyimi 
çəkən kimi Fatimə qəfildən qışqırdı. Onun səsinə Zeynəb 

 
153
oyandı. Döşəyimin altında qara eybəcər bir həşərat vardı. 
İ
ki  uzun  caynağı,  səkkiz  qəribə  ayağı  və  kaman  kimi 
uzanıb bədəninə sarı əyilmiş quyruğu vardı. Fatimə əlimi 
tutub dedi: "Əqrəbdir". 
Ə
qrəbin adını eşitmişdim. Hətta bilirdim ki, sancması 
ilan kimi öldürücü və zəhərlidir. Fatimə qorxusundan bir 
neçə  addım  geri  çəkildi.  Dedim:  "Qorxma,  bura  əqrəblə 
doludur.  Əqrəblər  isti  yerlərdə  yaşayırlar.  İşin  olmasa, 
sənə toxunmazlar". Sonra tərəddüdlə dedi: "Öldürək". 
Soyuqqanlılıqla  dedim:  "Deyək  ki,  bunu  öldürdün,  o 
biriləri  nə  edəcəksən?!”  Bunu  deyib  karnizləri  və 
divarların  küncünü  göstərdim.  Bir  dəfə  başımızı 
fırlatmaqla  üç-dörd  əqrəb  tapmışdıq.  Fatimə  daha  çox 
Zeynəbə  görə  qorxurdu.  Dedim:  "Qorxma,  indi  özləri 
itəcəklər.  Həşəratlar  gecələr  yemək  üçün  yuvalarından 
çıxır və səhərlər daş-divarın altında gizlənirlər". 
Ə
yilib  döşəyimi  götürdüm  və  küncə  qoydum.  Fatimə 
Həmədanın  Məryanəc  rayonundan  idi,  dağda,  meşədə 
böyümüşdü.  Bir  qədər  keçəndən  sonra  özünə  gəldi. 
Süpürgə  gətirib  əqrəbləri  bayıra  süpürdüm.  Bədheybət 
ə
qrəblər  elə  sürətlə  qaçıb  uzaqlaşdılar  ki,  hara 
getdiklərini  bilmədik.  Günboyu  əqrəblərdən  əsər-əlamət 
yox  idi,  gecə  isə  qəfildən  peyda  olurdular.  İlk  gecələrdə 
yata  bilmirdim.  Fikirləşirdim  ki,  ədyalın  altında  və  ya 
balışımın üstündə əqrəb var. Bir xışıltı eşidən kimi qalxıb 
işıqları  yandırırdım.  Lakin  tezliklə  hər  şey  adiləşdi.  Hər 
səhər  yuxudan  ayılıb  yatağımı  ehtiyatla  toplayanda 
balışımın və döşəyimin altında özlərinə yaxşı yer seçmiş 
bir  neçə  əqrəb  tapırdım.  Get-gedə  əqrəbləri  görməyə 
alışdım.  Səhərlər  səssiz-səmirsiz  süpürgə  götürüb 
ə
qrəbləri  süpürürdüm.  Buna  baxmayaraq,  hər  dəfə 
görəndə qorxur və iyrənirdim. 

 
154
Bir dəfə Əli ağa və ağa Hadi sevincək gəlib dedilər ki, 
axşama  iki-üç  qonağımız  var.  Fatimə  ilə  düşündük  ki, 
iki-üç  qonaq  çətin  bir  şey  deyil.  Müxtəlif  formalı 
makaronlar  onda  yeni  çıxmışdı.  Buruqlu  makaron  alıb 
böyük  bir  qazanda  bişirdik.  Çoxlu  soğanı  və  əti  tomatla 
qarışdırıb  makaronun  üstünə  tökdük.  Rəngi  çox  gözəl 
olmuşdu.  Təxminən  saat  səkkizdə  qonaqlar  ailələrilə 
gəldilər. Mən və Fatimə pəncərədən baxırdıq. Qonaqların 
bir başı pillələrdə idi, bir başı da küçədə; sıra qurtarmaq 
bilmirdi. Əli ağa "ya Allah" deyə-deyə içəri girdi. Salam 
verən  kimi  etiraza  başladım.  Əli  can,  sən  dedin  iki-üç 
nəfər, demədin ki, bütün Dezfulu çağırmısan". 
Ə
li ağa gülüb dedi ki, narahat olma.  
Dedim:  "Necə  yəni  narahat  olmayım?!  Biz  yalnız  bir 
qazan makaron bişirmişik. Gəl gör çatar?!" 
Ə
li  ağa  soyuqqanlı  halda  cavab  verdi:  "Heç  kim 
yeməyə  görə  qonaq  getmir.  Özünü  narahat  eləmə.  Allah 
qonağın ruzisini yetirər". 
Xanımlar dəhlizdə oturdular, kişilər isə qonaq otağına 
keçdilər.  Fatimə  ilə  mən  yeməyə  görə  narahat  idik.  Nə 
qədər hesablayırdıqsa, görürdük ki, bir qazan makaron bu 
qədər  adamı  doyurmayacaq.  Buna  görə  də,  xanımlardan 
üzr  istəyib  mətbəxə  keçdik.  Evdəki  bütün  kartofları 
doğrayıb  üstünə  10-12  yumurta  vurduq.  İki-üç  böyük 
tava  kükü  hazırladıq.  Makaronu  bir  neçə  böyük  buluda 
çəkdik.  Çox  gözəl  və  yağlı  olmuşdu,  qazmağı  da  yaxşı 
qızarmışdı.  Makaron  və  qazmaqlar  kişilərin  süfrəsinə 
qismət  oldu.  Küküləri  pomidor,  duzlu  xiyar,  göyərti  və 
turşu ilə qadınlara apardıq. 
Yeməkdən  sonra  süfrələri  toplayanda  kişilərin  zarafat 
və gülüş səsləri gəldi. Aranı qatanların başçısı Əli ağa idi. 
Mən  qapının  yanında  idim  və  qapının  arasından  onu 

 
155
görürdüm.  Hər  iki  əlini  yelləyib  deyirdi:  "Yanımdakı, 
tut". Yanındakı deyirdi:"Nəyi tutum?" 
- İki kələfi. 
- Nə edim? 
- Ver yanındakına. 
Yanındakı  əl-ayaqlarını  tərpədib  deyirdi:  "Yanımdakı 
tut". 
- Nəyi tutum? 
- İki kələfi. 
-Nə edim? 
- Ver yanındakına. 
Yanındakı yazıq məcbur qalıb əl-ayaqlarını tərpədir və 
dörd yumağı yanındakına verirdi.  
Sonuncu  bəxtsiz  adam  ayağa  qalxıb  bəndəri  rəqsi 
edirmiş  kimi  bütün  bədən  üzvlərini  tərpədir  və  doqquz 
kələfi  yanındakına  verirdi.  Əli  ağanın  gülüşləri  və 
yanındakıların  uğunmaları  qadınları  da  güldürüdü.  O 
gecə  hamıya  çox  yaxşı  keçdi.  Qonaqlar  gedəndən  sonra 
Ə
li  ağa  dedi:  "Gördün  ki,  heç  nə  olmadı?!  Gördün 
uşaqlara  necə  yaxşı  keçdi?!  Heç  kəs  də  ac  getmədi". 
Dedim:  "Sən  bilmədin  ki,  Fatimə  ilə  mən  necə  həyəcan 
keçirdik. Süfrə sərilib-yığılana qədər canımız çıxdı". 
Ə
li ağa dedi: "Əllərinizə sağlıq! Əgər narahat oldunuz 
və  zəhmətə  düşdünüzsə,  bağışlayın.  Cəbhədə  uşaqların 
heç  bir  əyləncələri  yoxdur.  Dedik  ki,  nə  qədər  çox  olsa, 
bir  o  qədər  yaxşı  -  hamı  gəlsin.  Bir  qədər  aranı  qatmaq 
lazım idi ki, gülsünlər və əhval-ruhiyyələri yaxşılaşsın". 
Ertəsi gün fikirləşdik ki, bu evdə yaşamaq və qonaqlıq 
vermək  istəyiriksə,  ona  bir  qədər  əl  gəzdirməliyik. 
Fatimə ilə bazara gedib soruşa-soruşa bir parça mağazası 
tapdıq. Şəhərdə əhali az idi. Zəruri ehtiyacları satan bəzi 
mağazalardan  başqa  əksər  dükanlar  bağlı  idi.  Həmin 

 
156
parça  mağazasından  mətbəx  üçün  10-12  metr  ağ  və 
çəhrayı  rəngli parça aldıq. Çox gözəl idi. Qonaq otağına 
da  bənövşəyi  rəngli  güllü  parça  aldıq.  O  evdə  necə 
xoşbəxt idik! O qədər həvəsli idik ki, evə çatan kimi tikiş 
maşınının  arxasına  keçib  tikməyə  başladım.  Fatimə 
yorulmuş  Zeynəbi  yatızdırdı  və  bişir-düşürlə  məşğul 
oldu.  Əvvəlcə  qonaq  otağının  pərdəsini  tikdim.  Qonaq 
otağının  pəncərələri  həyətə  və  küçəyə  baxırdı.  Biz 
ş
üşələri  namaz  çadrası  ilə  örtmüşdük.  Köməkləşib 
pərdəni  vuranda  ev  tamam  dəyişdi.  Evin  gözəlliyi 
xalçaya  və  pərdəyə  görədir.  Bizim  xalçamız  yox  idi, 
amma  o  pərdə  evi  əsl  evə  oxşatdı.  Pərdə  bənövşəyi  idi, 
xırda sarı və narıncı gülləri vardı. Qonaq otağından sonra 
növbə  mətbəxə  çatdı.  Pərdə  mətbəxi  işıqlandırdı  və 
ürəkaçan  etdi.  Mətbəxin  ortasında  böyük  bir  dəmir  stol 
vardı.  Nə  qədər  qazan,  qab,  qaşıq  və  çəngəl  vardısa, 
üstünə  düzmüşdük.  Kartof  və  soğan  kisələrini,  lobya, 
noxud  və  mərci  qutularını  da  altına  qoymuşduq.  Tikiş 
maşınının arxasına keçdim, dəstəyini fırladıb həmin stola 
uzun  bir  süfrə  tikdim.  Ətrafına  rezin  saldım  ki,  sürüşüb 
düşməsin.  Fatimə  ilə  stolu  səliqəyə  saldıq,  süfrəsini 
sərdik və əşyalarımızı altına düzdük. Yaxşı cəhəti bu idi 
ki,  stolun  üstünə  qoyduqlarımız  daha  görünmədi. 
Ə
lüzyuyanın  altına  mebel  yığılmadığı  üçün  ona  qəşəng 
bir  köynək  tikdik.  Onun  və  stolun  parçaları  mətbəxin 
pərdəsindən  idi.  Bütün  bu  rəngarənglikdən  vəcdə 
gəlmişdik.  Hər  gedib-gələndə  baxırdıq.  Qonaq  otağında 
dayanıb  deyirdik:  "Necə  gözəldir!"  Mətbəxdə  deyirdik: 
"Əsl mətbəxə oxşadı!" 
Artıq  parçalardan  da  bir  neçə  dəm  parçası  və 
qazangötürən tikib divardan asdıq. 

 
157
Yuxarını  səliqəyə  salıb  bəzəyəndən  sonra  zirzəmiyə 
düşdük. Danışdıq ki, hərə öz otağını səliqəyə salsın. Mən 
küçədən  boş  bir  qutu  tapıb  stol  əvəzi  otağın  küncünə 
qoydum.  Əli  ağanın  albomlarını  onun  içinə  qoydum  ki, 
tərpənməsin.  Üstünə  parça  çəkdim.  Həmədandan 
gətirdiyim  toxunma  stolüstü  vardı.  Onu  ağ  ipək  sapla 
toxumuşdum,  ortası  qabarıq  qu  quşları  ilə  dolu  idi. 
Quşları  pambıqla  doldurmuşdum.  Qu  quşlarının  qırmızı 
dimdikləri  və  kiçik  yarıaçıq  qanadları  vardı.  Bir  neçə  il 
idi  toxuculuq  çox  dəbə  minmişdi,  əksər  qız  və  qadınlar 
ona  çox  maraq  göstərirdilər.  Onu  karton  stolun  üstünə 
sərdim.  Otağı  süpürüb  tozunu  aldım.  Ertəsi  gün  də 
Fatimə  və  Zeynəblə  bazara  gedib  bir  neçə  dəst  plov  və 
sous boşqabları aldıq. Bir neçə gün evi süpürüb yumaqla, 
səliqəyə salmaqla məşğul olduq. Bir gecə bütün işıqların 
yandığı və bizim mətbəxdə bişir-düşür etdiyimiz vaxt Əli 
ağa  ilə  ağa  Hadi  küçədən  pərdələri  görmüşlər.  Pərdələrə 
işıq  düşəndə  gözəlliyi  qat-qat  artırdı.  Onlar  qonaq 
otağının  və  mətbəxin  gözəl  pərdələrini  görüb  sevinclə 
maşından  enmişdilər.  Ağa  Hadi  demişdi:  "Ora  bax, 
evimizdə pərdə var. Nə gözəl pərdələrdir!"  
Onlar evə girəndə o qədər dəyişikliyi, rəngarəngliyi və 
gözəlliyi  görüb  təəccübləndilər,  sevincək  hər  yerə  baş 
çəkdilər.  Həmişə  olduğu  kimi,  o  gecə  də  kişilər  yorğun 
və  toz-torpaq  içində  idilər.  Şam  yeməyindən  sonra  tez 
yatdılar.  Fatimə  ilə  mən  fürsətdən  istifadə  edib 
çəkmələrini  yaxşıca  təmizləyib  parıldatdıq.  Sonra  da 
hərbi geyimlərini yuduq. 
Səhər  kişilər  paltarlarını  yuyulmuş  və  ayaqqabılarını 
təmizlənmiş və cütlənmiş halda görəndə mat qaldılar. 
O günlərdə Fatimə ilə mən ailələrimizə darıxırdıq. Bir 
dəfə  Əli  ağanın  iki  gündən  bir  bizə  bazarlıq  edən  dostu 

 
158
cənab  Bəxtiyari  qapını  döydü.  Fatimə  ilə  mən  tez 
hazırlaşıb dedik ki, poçta getmək istəyirik.  
Poçt  şəhərin  mərkəzində  idi  və  həmişə  adamla  dolu 
olurdu.  Bir  saat  gözlədik.  Böyük  bir  zalda  bir  neçə 
telefon  kabinəsi  vardı.  Ortada  bir  neçə  cərgə  taxta  stul 
düzülmüşdü,  daha  çox  əsgər  və  döyüşçülərlə  dolu  idi. 
Zeynəb  nadinclik  edib  Fatiməni  incidirdi.  Nəhayət,  bizə 
növbə  çatdı.  Mən  qonşumuz  Səkinə  xanıma  zəng 
vurdum,  çox  çətinlikdən  sonra  anam  telefona  gəldi  və 
çoxlu  danışdıq.  Cənab  Bəxtiyari  poçtdan  bir  qədər 
yuxarıda  maşında  bizi  gözləyirdi.  Maşına  tərəf  gedəndə 
zenitlərin  gurultusu  başladı.  Küçə  boş  idi.  Zeynəb 
Fatimənin  qucağında  idi.  Birdən  bir  neçə  təyyarə 
göründü,  sonra  da  ardıcıl  partlayışların  səsi  hər  yeri 
bürüdü. Nə edəcəyimi bilmirdim. Fatimə dedi ki, gedək o 
tərəfə. 
Küçənin  o  tərəfinə  keçmək  istəyəndə  birdən 
gözlərimizin  önü  tüstü  və  toz-torpaqla  doldu.  Hər  yer 
qaranlıq  oldu,  heç  nə  görmürdüm.  Camaatın  qışqırtısı 
eşidilirdi. O tüstünün və toz-torpağın içində üzümə güclü 
hərarət dəydi.  
Böyük  bir  qırmızı  qəlpə  sürətlə  mənə  sarı  gəlirdi. 
Allah-Taala  o  anda  mənə  necə  güc  verdisə,  qəlpədən 
yayınıb  yerə  əyildim.  Qəlpə  arxamdakı  mağazanın 
divarına möhkəm çırpıldı. Divar deşildi. Bütün bunlar bir 
neçə  anın  içində  baş  verdi.  Fatiməni  görmürdüm. 
Çağırdım: “Fatimə! Fatimə!"  
Uzaqdan yenə partlayış səsləri gəlirdi. Qorxunc səhnə 
idi.  Qəlpələr  tarlaya  hücum  edən  çəyirtkələr  kimi 
qulağımın  dibindən  keçirdi.  Əli  ağa  demişdi  ki,  belə 
olanda  yerə  uzanım.  Asfaltın  üzərinə  uzanıb  əllərimlə 
qulaqlarımı tutdum və ağzımı açdım. Bütün bu müddətdə 

 
159
Fatiməni  və  Zeynəbi  düşünürdüm.  Az  sonra  səs-küy 
azaldı.  Başımı  qaldırıb  toz-torpağın  arasından  cənab 
Bəxtiyarinin  maşınını  gördüm.  Maşına  doğru  qaçıb  tez 
içinə  atıldım.  Fatimə  və  Zeynəb  də  gəldi.  Qəhər  içində 
Zeynəbi  qucaqlayıb  öpdüm.  Fatimə  qorxu  və  iztirabla 
qapını örtüb dedi: "Firiştə xanım, necəsən?" 
Halım  yaxşı  idi.  Zeynəbin  başını  sinəmə  qoydum. 
Onun ürəyi bala sərçənin ürəyi kimi bərk döyünürdü. 
Həmin gün çox qorxduq, amma qərara gəldik ki, bunu 
kişilərə deməyək. Bilirdik ki, bizdən çox nigaran qalarlar. 
Kişilər  gələndə  əsla  darıxmırdıq,  amma  gedən  kimi 
darıxmağa  başlayırdıq.  Bir  dəfə  onlar  gedəndə  dedim: 
"Əli can, Həmədan üçün çox darıxmışam". 
Soruşdu: "Həmədan, yoxsa həmədanlılar üçün?" 
Gülərək dedim ki, hər ikisi.  
Ertəsi gün axşam qayıtdı. Qapının önündə tələsik dedi: 
"Firiştə, çadranı geyin, qohumunuz gəlib". 
Təəccüblə soruşdum ki, hansı qohumumuz? 
Gülümsədi  və  dəcəlcəsinə  dedi:  "Bəs  həmədanlılar 
üçün darıxmamışdın?!" 
Çadramı  başıma  atıb  həyətə  düşdüm.  Əli  ağa  göz 
vurub dedi: "Buyur, bu da əmin oğlu!" 
Vəhidi  gətirmişdi.  Baqir  əmimin  oğlu  Vəhid  cəbhədə 
Ə
li ağanı görüb yaxınlaşmış və tanışlıq vermişdi. Əli ağa 
da  əlindən  tutub  demişdi  ki,  bu  axşam  yeməyə  bizə 
gəlməlisən, Firiştə sevinər". 
Həqiqətən,  sevindim.  Vəhidlə  oturub  danışdıq.  Mən 
danışırdım, Vəhid danışırdı.  
- Vəhid, yadındadır uşaqlıqda nə oyunlar çıxarırdıq? 
Vəhid  gülüb  deyirdi:  "Yadındadır  mən  necə  nadinc 
idim?" 

 
160
Ə
li  ağa  bizim  söhbətə  qərq  olduğumuzu  görüb 
sevinirdi.  Özü  şam  yeməyini  gətirib  süfrə  sərdi. 
Yeməkdən  sonra  qabları  yığıb  mətbəxə  apardı.  Qabların 
taqqıltı  səsi  gələndə  ona  ürəyim  yandı,  fikirləşdim  ki, 
yorğundur.  Qabları  yumaq  üçün  mətbəxə  keçdim,  lakin 
yaxına  buraxmayıb  dedi:  "Bəs  sən  darıxmamışdın?!  Get 
danış, darıxmağın keçsin". 
Getmədim.  Qalıb  kömək  etdim  və  qabları  bir  yerdə 
yuduq.  Qayıdanda  gördük  ki,  Vəhid  otağın  bir  tərəfində 
uzanıb  yuxuya  gedib.  Çox  narahat  oldum.  Ona  yazığım 
gəldi.  Oyadıb  yorğan-döşək  sərmək  istədim,  amma  Əli 
ağa  qoymayıb  dedi:  "Lazım  deyil,  qoy  yatsın.  Bunlar 
cəbhədə  daş-kəsəyin  üstündə  o  qədər  yatıblar  ki,  vərdiş 
ediblər. Vəhid bu dəqiqə sanki Hilton hotelində  qu quşu 
tükündən hazırlanmış yorğan-döşəkdə yatır".  
Yenə də ürəyim gəlmədi. 
-  Əli  can,  bir  gecə  bizə  qonaq  gəlib.  Əgər  əmimin 
yoldaşı burada olsaydı, oğlunu belə yatmağa qoyardı?! 
Üstünə  ədyal  sərdim  və  Əli  ağaya  balış  verdim  ki, 
başının  altına  qoysun.  Dezfulun  havası  biz  həmədanlılar 
üçün  martın  əvvəlindən  də  isti  idi.  Biz  o  vaxtdan 
kondisioneri  qoşmaq  məcburiyyətində  qalırdıq.  Kişilər 
böyük  bir  su  kondisioneri  gətirib  həyət  tərəfdən  yataq 
otağının  pəncərəsinə  qurmuşdular.  Kondisionerin  dəmir 
kanalı  dərin  quyu  kimi  otağa  girmişdi.  Gecələr  hər  yerə 
sakitlik  çökəndə  səsinin  necə  dözülməz  olduğunu 
bilirdik.  Səsə  vərdiş  edib  yatana  qədər  bir  neçə  saat 
çəkirdi. 
Bir  gün  səhər  namaza  oyananda  balkonun  qapısını 
açan kimi yerimdə donub qaldım. Əli ağa balkonda quru 
yerdə  yatmışdı.  Çəkmələrini  balış  əvəzi  başının  altına 
qoymuşdu, 
ayaqlarını 
da 
qarnına 
yığmışdı. 

 
161
Təəccübləndim.  Tez  qayıtmışdı.  Ona  yazığım  gəldi. 
Ə
yilib çiynini silkələdim. 
- Əli! Əli can, niyə burada yatmısan? 
Ə
li ağa oyanıb oturdu. Hava hələ tam işıqlaşmamışdı. 
Məni  görən  kimi  gülümsəyib  salam  verdi  və  halımı 
soruşdu. 
Soruşdum ki, niyə burada yatmısan? 
Çəkmələrini  götürüb  kənara  qoyanda  altından  bir 
ə
qrəb  çıxıb  divara  sarı  qaçdı.  Dedi:  "Gecə  qapını  və 
ş
üşəni nə qədər döydüm, oyanmadınız. 
Soruşdum ki, bəs açarın yox idi? 
Cavab  verdi:  "Dedim  birdən  Fatimə  xanım  dəhlizdə 
yatmış olar". 
Yanında  oturub  əlini  tutdum  və  dedim:  "Bağışla, 
kondisionerin  səsi  çox  olub,  eşitməmişəm.  Bədənin 
ağrıdı?" 
-  Yox,  əksinə,  çox  yaxşı  idi.  Sənin  içəridə  yatdığını 
bildiyimdən səhərəcən yaxşı yuxular gördüm. 
Həmin  gün  günorta  Əli  ağa  cəbhəyə  qayıtsa  da, 
havanın  istiliyinə  rəğmən,  ondan  sonra  kondisioneri 
yandırmadıq. 
Müştərək həyatımızın ilk novruz bayramı yaxınlaşırdı. 
Kişilər söz vermişdilər ki, yeni il girən saatlarda evdə 
olsunlar. Həmin il evi tökərkən qəribə sevinc içində idik.  
Dezfulda  həmişə  qırmızı  vəziyyət  idi,  hər  bir  neçə 
saatdan  bir  uzaqdan  və  ya  yaxından  bir  partlayış  səsi 
gəlirdi.  Buna  baxmayaraq,  bizdə  yaxşı  hiss  yaranmışdı. 
Səhər  tezdən  yuxudan  oyanan  kimi  qapı-divarları  silib-
təmizləyir,  şüşələri  silib  parıldadırdıq.  Palazları  həyətə 
töküb su, süpürgə və yuyucu tozla yuyurduq, güc-bəla ilə 
dama  qalxıb  oradan  asırdıq.  Zenitlərin  gurultusu,  bomba 

 
162
və  raketlərin  partlayış  səsi  altında  həyəti  yuyur,  tualeti 
dezinfeksiya edirdik. 
Xlor və  yuyucu tozunun iyi evi bürümüşdü. Bayrama 
az qalmış hər yer təmizləndi və gözəl ətrə boyandı. 
Ev işləri bitəndən sonra novruz süfrəsini və “s” hərfilə 
başlayan  yeddi  əşyanı  hazırlamağa  başladıq.  Qonaq 
otağının  ortasına  bir  süfrə  sərib  əlimizə  keçəni  həvəslə 
içinə  doldurduq.  Quran,  Quran  rəhli,  saat,  dəmir  pul 
(sikkə)  və  alma  (sib).  Səmənimiz  yox  idi.  Qəsəbəni  və 
hətta  Dezfulu  nə  qədər  axtardıqsa,  səməni  tapmadıq. 
Qərara gəldik ki, səməninin yerinə göyərti qoyaq. 
Zənbilimi  götürüb  küçəyə  çıxdım.  Bəxtimizdən 
göyərti dükanı bağlı idi. İlk dəfə gəzə-gəzə bir neçə küçə 
evdən  aralandım.  Uzaqdan  evinin  önündə  oturub  yerə 
göyərti  dolu  bir  süfrə  sərmiş  qadını  gördüm.  Yerişimi 
itilədim.  Qara  qollu  çadra  geyinmiş  və  ərəb  tərzi  ilə 
başına qara şal atmışdı. Çənəsində mavi bir xal da vardı. 
Salam verib soruşdum: "Göyərti satlıqdır?" 
Qarı qəliz ləhcə ilə dedi ki, hə, nə qədər istəyirsən? 
- Bir kilo. 
Zənbili ona uzatdım. 
Kişi  əlinə  bənzəyən  böyük  əllərini  altdan  salıb  ovuc-
ovuc  göyərtini  zənbilə  tökürdü.  Zənbil  yarıyacan  doldu. 
Dedim ki, çox oldu. 
Qadının  ciddi  və  qorxmaz  görkəmi  vardı.  Başını 
qaldırmadan zənbili mənə uzatdı. 
- Sən bir kilonun pulunu ver. 
Nə  dediyini  anlamadım.  Göyərtinin  içinə  əlimi  salıb 
arasından iri yarpaqları olan bir neçə yaşıl budaq çıxarıb 
dedim: "Nə qədər alaq var!" 
Qadın eyni ciddiliklə yarpaqları əlimdən qapıb ağzına 
qoydu  və  çeynəyə-çeynəyə  dedi:  "Bu,  pərpeyindi,  halaq 

 
163
deyil. Pərpeyin qurdun düşmənidir, qızdırmanı salır, ürək 
bulanmasının  qarşısını  alır,  ürəyi  gücləndirir.  Çox 
faydaları var. Soğan qızartması, quru nanə və yumurta ilə 
çox dadlı olur. Yeyənlər dadını bilirlər". 
Çətinliklə  sözlərindən  başa  düşdüm  ki,  ot-alaq  deyil 
və  çox  faydalı  bir  bitkidir.  Sonralar  öyrəndim  ki, 
həmədanlılar ona xürfə deyirlər.  
Göyərtinin  pulunu  verərkən  qarı  hələ  də  onların 
arasından xürfələri götürüb yeyirdi. 
Evə  qayıdanda  sanki  böyük  bir  kəşf  etmişdim:  Xürfə 
mövzusunda Fatiməyə atəşin bir çıxış etdim. 
Fatimə  dedi:  "Biz  məryanəclilər  bunu  tullayırıq.  Bu, 
alaqdır". 
Qarı  kimi  bir  neçə  xürfə  yarpağı  götürüb  ağzıma 
qoydum. Sulu və bir az turş idi. Fərqli və yeni dadı vardı. 
Dedim: 
"Çox 
faydaları 
var: 
ürəyə 
xeyirdir, 
ürəkbulanmanın  qarşısını  alır,  qızdırmanı  aparır.  Kim 
deyir alaqdır?!" 
Fatimə 
ilə 
gülüşüb 
göyərtiləri 
təmizlədik. 
Həmişəkindən  fərqli  olaraq,  xürfələri  atmadıq,  bu  dəfə 
yuya-yuya  və  yuyandan  sonra  bacardığımız  qədər 
ləzzətlə yedik. 
Yuyulmuş  göyərtini  böyük  bir  buluda  töküb  süfrənin 
ortasına  qoyduq.  Sonra  iki  ayrı  qazanın  içinə  soğan 
qabığı  və  göyərti  töküb  üstünə  bir  az  su  əlavə  etdik  və 
qazın üstünə qoyduq. Su qaynayanda qazanların içinə bir 
neçə  yumurta  qoyduq  ki,  göyərtinin  və  soğan  qabığının 
rəngini götürsün. 
Nə  şüşə  balıq  qabı  vardı,  nə  də  xırda  qırmızı  balıq. 
Qəsəbəni  nə  qədər  axtardıqsa,  tapmadıq.  Büllur  bir 
kasamız  vardı.  İçinə  su  tökdük  və  bir  süni  qırmızı  gül 

 
164
atdıq. Bayram üçün bir az şirniyyat, şokolat və meyvə də 
almışdıq. Onları da süfrəyə qoyduq. 
İ
lin  dəyşiməsinə  az  qalırdı.  Paltarlarımızı  dəyişdik. 
Zeynəbə də bir dəst qəşəng paltar  geyindirdik. Əl-üzünü 
yuduq  və  rezinlə  saçını  ikiyə  ayırdıq.  Çox  gözəl  oldu. 
Süfrənin yanında gözləməyə başladıq. 
İ
lin  dəyişəcəyi  saat  yaxınlaşdıqca  həyəcanımız  da 
artırdı. Bilirdik ki,  yanvardan  etibarən Kərbəla-4, 5 və 6 
ə
məliyyatları  davam  edir.  Kişilərdən  nigaran  qalmışdıq. 
Gecəyə  qədər  pəncərənin  önündə  dayanıb  onları 
gözlədik.  Fatimə  pərdənin  bir  tərəfini  qaldırmışdı,  mən 
də digər tərəfini. Küçəyə bir maşın girən kimi sevinirdik, 
amma maşın qonşu evin önündə dayanır, komandirlərdən 
birinin həyat yoldaşı sevincək qapını açırdı. Bu zaman ah 
çəkib  pərdəni  salır  və  yerimizdə  büzüşüb  otururduq. 
Lakin  çox  keçmədən  hərəmiz  pərdənin  bir  tərəfini 
qaldırıb yenidən baxmağa başlayırdıq. 
İ
l  dəyişdi.  Biz  hələ  də  pəncərənin  önündə  dayanıb 
gözləyirdik.  Qonşu  evlərin  hamısının  işıqları  söndü. 
Gecədən  xeyli  keçdi,  amma  kişilərimiz  gəlmədilər. 
İş
ıqları  söndürmədik.  Süfrənin  kənarında  o  qədər  oturub 
gözlədik  ki,  yavaş-yavaş  gözlərimiz  ağırlaşdı  və  yuxuya 
getdik. 
1987-ci ilin 21 martı idi. Yuxulu halda qapının səsini 
eşitdik.  Həyəcanla  qalxıb  pərdəni  çəkdik.  İkisi  də 
gəlmişdi;  rəngləri  qaralmışdı,  üst-başları  yaman  gündə 
idi. Sanki dünyanı bizə verdilər. 
İ
lk novruz qonaqlarımız toz-torpaq içində və səliqəsiz 
görkəmdə  səhər  tezdən  gəlmişdilər.  Otağa  girən  kimi 
gülərüzlə  salam  verdilər.  Əli  ağa  naşıcasına  əlini  cibinə 
salıb  yaşıl  şüşəli  ətri  mənə  uzatdı  və  dedi:  "Bayramın 
mübarək!" 

 
165
Vaxtında  verilmiş  çox  gözəl  hədiyyə  idi.  Hamımız 
sevinirdik,  onlar  isə  daha  çox.  Novruz  süfrəsini  görüb 
uşaq  kimi  heyran  olmuşdular.  Əli  ağa  süfrəyə  baxıb  “s” 
hərfi  ilə  başlayanları  sayırdı.  Narahat  halda  dedim:  "Əli 
can, heyf ki qırmızı balıq (ərəbcə: səmək) tapmadım". 
Ə
li  ağa  yanaqlarını  batırıb  dodaqlarını  yığdı  və  balıq 
kimi  açıb-bağlamağa  başladı.  Dedi:  "Novruz  süfrənizin 
balığı mən olaram. Təsadüfən, balıq kanalından  gəlirəm.  
Bağışlayın ki, rəngim qırmızı yox, bozdur".  
Kişilər  həmin  paltarlarda  süfrəyə  oturdular.  Deyib-
güldük, şirniyyat yedik və üzlərinə gülab səpdik. 
Günortadan  sonra  Səbzəquba  imamzadəsinə  getdik. 
Ziyarət  bizi  sakitləşdirdi  və  yaxşı  təsir  bağışladı.  Sonra 
da  Şuşa,  Daniyal  peyğəmbərin  ziyarətinə  getdik,  daha 
yaxşı hisslə qayıtdıq. 
Martın  22-də  Dez  bəndinə  getdik.  Özünəməxsus 
təbiəti və mənzərəli təpələri olan gözəl bir bənd idi. Mən 
mavi  və  qara  rəngli  idman  ayaqqabısı  geyinmişdim. 
Onunla təpələrə cəld çıxırdım. Əli ağa həzz alıb deyirdi: 
"Həmişə  arzulayırdım  ki,  yoldaşım  idmançı  olsun. 
Tənbəl olmamandan xoşum gəlir. Həmişə belə ol". 
Mart  bitdi  və  apreldən  istilər  başladı.  Səhər  açılanda 
sanki Günəş damın üstündə otururdu. Çox yaxınlaşırdı və 
xəsislik  etmədən  bütün  istisini  şəhərin  başına  tökürdü. 
Divarlardan alov çıxırdı. 
Kondisioner  səhərdən  axşama  qədər  guruldayırdı, 
amma əlindən bir şey gəlmirdi. Hava boğucu idi. Qonaq 
otağından 
tərpənmirdik. 
Qonşularımızın 
çoxu 
öz 
yerlilərimiz  idilər.  Bizim  kimi  onların  yoldaşları  da 
cəbhədə  vuruşurdular.  Onlarla  get-gəlimiz  vardı,  amma 
isti  düşən  kimi  əlaqəmiz  kəsildi.  Bizim  kimi  hamı 

 
166
kondisionerin 
altında 
otururdu. 
Nəhayət, 
bir-bir 
əş
yalarını toplayıb getdilər. 
Hər  gün  bir  ailə  əşyalarını  yük  maşınına  yığır  və 
sağollaşmaq üçün bizə gəlirdi.  
Bir neçə gün idi Zeynəbin halı yaxşı deyildi. Onu gün 
vurmuşdu, qarnı işləyir və ürəyi bulanırdı. Mən də ondan 
geri qalmırdım: iştahım kəsilmişdi və sudan başqa heç nə 
yeyib-içə  bilmirdim.  Fatimə  bizə  tibb  bacısı  olmuşdu. 
Nəhayət, kişilər gəldilər. Əli ağa mənim halımı, ağa Hadi 
də  Zeynəbin  arıq  bədənini  və  solğun  üzünü  görəndə  hər 
ikisi dedi: "Yığışın, gedək Həmədana". 
Razılaşmadım.  Həmədana  qayıtmaq  istəmirdim. 
Yoldaşımın  yanında  qalmağa,  Dezfulda  yaşamağa 
gəlmişdim. Əli ağaya dedim: "Bura artıq bizim evimizdir. 
Hara gedək?!" 
Ə
li  ağa  dedi:  "Sən  buranın  havasına  alışmamısan, 
xəstələnəcəksən". 
Dedim:  "Siz  də  xəstələnəcəksiniz.  Siz  çölün 
ortasındasınız, bizsə kondisionerin altında". 
Ə
li  ağa  israrlı  idi:  "Vicdanım  qəbul  etməz  ki,  bizə 
görə  bu  istidə  əzab  çəkəsiniz.  Bizim  vəziyyətimiz  bəlli 
deyil.  Güman  ki  bir-iki  günə  qərb  cəbhəsinə  gedəcəyik. 
Həmədanda olsanız, biz də arxayın olarıq". 
Kədərlə  dedim:  "Bəs  mənim  arxayınlığım?!  Məni 
düşünmürsən?!  Nə  edim?!  Mən  buraya  borcumu 
ödəməyə  gəlmişəm.  İstəyirəm  müharibədə  mənim  də 
rolum olsun".  
Ə
li ağa gülümsədi. 
-  Buraya  qədər  vəzifəni  yaxşı  yerinə  yetirmisən.  Biz 
xəcalətliyik. Getsəniz, daha arxayın olarıq. 
Mən  qalmağa  nə  qədər  israr  edirdimsə,  Əli  ağa 
getməyə  daha  çox  israr  edirdi.  Dedim  ki,  heç  olmasa, 

 
167
qərbə  gedənə  qədər  burada  qalaq.  Sonda  ağa  Hadi  ilə  o, 
qalib  gəldilər.  Əşyalarımızı  bir  neçə  karton  qutuya  yığıb 
maşının  arxasına  yüklədik  və  gəldiyimiz  kimi  də 
qayıtdıq". 
Həmin gün Dezful şəhəri çox güclü raket hücumlarına 
məruz  qalırdı.  Bir  küçədən  keçdik.  Bir  neçə  dəqiqədən 
sonra partlayış səsi eşitdik və arxadan qatı tüstü qalxdı. 
Ə
li  ağa  ayağını  qaza  basıb  bizi  sürətlə  oradan 
uzaqlaşdırırdı.  Hər  dəfə  Dezfula  gələndə  yaxşı  hisslər 
keçirirdim,  qayıdanda  isə  həyəcanlanırdım.  Bilirdim  ki, 
Həmədanda  məni  ayrılıq,  tənhalıq  və  intizar  gözləyir. 
Qalmaq istəyirdim. Düşünürdüm ki, yetərincə müqavimət 
göstərməmişəm.  Əli  ağa  və  ağa  Hadi  qayıtmaları  barədə 
danışanda daha pis olurdum. 
Dezfuldan  Həmədana  qədər  səkkiz  saatlıq  yol  mənə 
səkkiz  dəqiqə  keçdi.  Ürəyim  istəyirdi  ki,  heç  vaxt 
çatmayaq, amma çox tez çatdıq. 
Bizim  gəlişimizdən  öncə  yağış  yağmış,  torpağı  və 
yenicə  yaşıllaşmış  ağacları  yaxşı  yumuşdu.  Hava  gözəl 
idi,  bahar  güllərinin  ətri  hər  yeri  bürümüşdü.  Səmanı 
bulud ləkələri örtmüşdü. 
Əş
yalarımızı  anamgilin  anbarına  yığıb  Mənsurə 
xanımı  görməyə  getdik.  Mənsurə  xanımın  halı  yaxşı 
deyildi,  böyrəkləri  onu  incidirdi.  Digər  tərəfdən,  Əmir 
martın 24-də qərb cəbhəsinə göndərilmişdi. Evdə qabaqkı 
sevinc və həyəcan yox idi. 
Mənsurə  xanım  Əmirə  daha  çox  bağlanmışdı.  O, 
cəbhəyə  getməzdən  öncə  qayınanamın  bütün  işləri  və 
alış-verişi  onun  üzərinə  düşürdü.  İndi  o  getmişdi  və  ev 
lal-dinməz idi. 
Mənsurə  xanım  təklikdən  gileylənirdi.  Buna  haqqı 
vardı:  Məryəm  Tehranda  ailə-uşağı  ilə  məşğul  idi,  Hacı 

 
168
Sadiq də öz idarə işləri ilə. Bizim də vəziyyətimiz elə idi. 
Bu durumda Əmirin getməsi həqiqətən, ağır idi. Mənsurə 
xanıma və onun yalqızlığına acıdım. Qərara gəldik ki, ev 
tapana qədər onların yanında qalaq. 
Ertəsi  gün  Əli  ağa  cəbhəyə  qayıtdı.  Günlər  bir-bir 
ötürdü. Mənim halım da yaxşı deyildi. Mənsurə xanımın 
təkidi  ilə  həkimə  getdik.  Mayın  sonları  idi.  Həkim  bir 
neçə  analiz  yazdı.  Analizlərin  cavabını  götürüb  anamla 
birgə həkimə apardıq. 
Anam xəbəri eşitcək sevindi. Gecə məni evinə apardı 
ki, öz sözü ilə desəm, gücləndirsin. Anamgildə yalnız bir 
neçə  gün  qaldım.  Əli  ağaya  söz  vermişdim  ki,  Mənsurə 
xanımın yanında qalacağam. Həmin axşam Hacı Sadiqin 
ailəsi  də  qayınanamgildə  idi  və  evdə  səs-küy  vardı. 
Axşam  Əli  ağa  zəng  vurdu.  Bu  xəbəri  hamıdan  tez  ona 
vermək  istəyirdim.  Dəstəyi  götürdüm  və  həmişəki  kimi 
salamlaşdıq. Nə edirdimsə, xəbəri deyə bilmirdim. Əlimi 
dəstəyin üstünə tutub yavaşca dedim: "Mühüm bir hadisə 
baş verib. Sən soruş, mən deyim”.  
Deyəsən, Əli ağa da rahat yerdə deyildi. Mızıldayaraq 
dedi: "İpucu ver".  
Dedim: "Həm mən sevirəm, həm sən". 
Məqsədimin kim olduğunu bilmədi. 
- Bir az da ipucu ver.  
Dedim: "Bundan artıq nə deyim?! Bəzən ikimiz onun 
haqqında danışırıq. Sən sevirsən..." 
Ağa  Nasir  Əli  ağadan  tez  başa  düşdü.  Ayağa  qalxıb 
dedi: "Gedək dəhlizə, Firiştə xanım yoldaşı ilə hal-əhval 
tutsun. Niyə hamınız buraya yığışıbsınız?!"  
Hamının otaqdan çıxmasını gözlədim. Xəbəri verməyə 
səbirsizlənib sevincək dedim: "Əli can, sən ata olursan". 

 
169
Ə
li  ağa  həyəcanlandı.  Bir  az  sükutdan  sonra  dedi: 
"Doğru  deyirsən?!  Mübarəkdir!  Firiştə,  onda  buna  görə 
halın  pis  idi?  İndi  yaxşılaşdın?"  Dedim:  "Hələ 
yaxşılaşmamışam, amma təbiidir". 
O  gecə  hamı  məsələdən  xəbər  tutdu.  Deyəsən,  ağa 
Nasir  hamıya  məlumat  vermişdi,  amma  heç  kim  üz 
vurmadı.  Bir  neçə  gündən  sonra  anamgilə  gedib  Əli 
ağaya  məktub  yazdım.  Əli  ağa  məktubun  cavabını  tez 
göndərdi. Yazmışdı ki, mütləq həkimə gedib tibbi qovluq 
açın. 
Halım günü-gündən pisləşirdi. Həkim və dərmanlar da 
kömək  etmirdi.  Bu  müddətdə  Əli  ağa  bir-iki  dəfə 
Həmədana gəldi, bir neçə gün qalıb tez qayıtdı. 

 
170