GÜLÜstan prospekti

On birinci fəsil: Toxuculuq
 
Sentyabrın  əvvəllərində  Həmədanın  payızı  soyuq 
küləklə  birgə  özünü  yetirdi.  Əli  ağa  aşuradan  sonra 
cəbhəyə  getdi.  Mən  Mənsurə  xanımın  evində  qaldım. 
Çox 
tez 
pəncərələri 
bağladıq, 
isti 
paltarları 
bağlamalardan çıxardıq. Külək ağacların yaşıl paltarlarını 
insafsızca  tökürdü.  Yarpaqlar  hələ  saralmadan  ağaclar 
çılpaq  qalırdı.  Hamımız  bilirdik  ki,  bizi  uzun  və  ağır 
payız və qış gözləyir. Uzun payız gecələrində yolda olan 
körpəyə paltar toxuyurduq. Mənsurə xanım mil və ipləri 
ş
kafından çıxarmışdı. Həzin zümzümə və ağılarla qəşəng 
bir köynək toxuyurdu. Münirə xanıma da öyrətmişdi. Bir 
yerdə  yoldakı  körpəyə  bir  neçə  köynək,  şalvar  və  papaq 
toxuduq. 

 
188
 
On ikinci fəsil: Çatlaq narlar
 
Noyabrın 18-i idi. Əli ağa bir neçə gün idi Həmədana 
gəlmişdi və artıq cəbhəyə qayıtmaq istəyirdi. Bu bir neçə 
gündə  Mənsurə  xanımla  ağa  Nasirə  bacardığı  qədər 
məhəbbət  göstərmişdi.  Əmirin  şəhadətindən  sonra 
Mənsurə xanımın xəstəliyi pisləşmişdi, hər gün bədəninin 
bir yeri ağrıyırdı. Hamısından çox ağrıyan isə böyrəkləri 
idi,  günü  gündən  pisləşirdi.  Əli  ağa  onu  bir  neçə  dəfə 
xəstəxanaya  apardı,  xəstəliyi  barədə  bir  neçə  təcrübəli 
həkimlə söhbət etdi, amma nəticəsi olmadı. 
Dəhlizdə 
oturmuşduq. 
Ə
li 
ağa 
ayağa 
qalxıb 
köynəyinin qollarını çırmadı. Şalvarının balağını bir neçə 
dəfə  qatlayıb  dəstəmaz  almağa  getdi.  Həmişə  mətbəxdə 
dəstəmaz  alırdı.  Ardınca  getdim.  Sanki  kimsə  deyirdi: 
"Firiştə,  ona  yaxşı-yaxşı  bax".  Onun  əzələli  boy-
buxununa,  enli  və  iri  çiyinlərinə  baxdım.  Enli  və  güclü 
boynu  vardı.  Boynunun  arxası  başına  bitişmişdi. 
Yeriyəndə iri çəhrayı dabanlarını  yerə möhkəm  vururdu. 
Başına  və  ayaqlarına  məsh  çəkdi.  Mənim  də  dəstəmaz 
almaq  istədiyimi  zənn  edib  əlüzyuyanın  qabağından 
çəkildi. Diqqətlə bütün hərəkətlərini izləyirdim. Heç nəyi 
unutmamalı  idim.  Mətbəxdən  qonaq  otağına  keçdi. 
Köynəyinin cibindən kiçik canamazını çıxarıb həzin səslə 
azan  və  iqamə  deməyə  başladı.  Gəlib  arxasında 
oturmuşdum  və  qəhər  içində  ona  baxırdım.  Başını  əyib 
qorxu  və  təzimlə  namaz  qılırdı.  Qünutda  üç  dəfə  dedi: 
"İlahi! Öz yolunda şəhidlik səadətini mənə nəsib et!"  
Namazdan  sonra  gəlib  ağa  Nasirin  yanında  oturdu  və 
sifarişlərinə başladı. 
- Ağa can, bu dəfə  gec  qayıdacağam; bəlkə iki  aydan 
sonra.  Bəlkə  uşaq  olanda  da  gələ  bilmədim.  Uşaqların 

 
189
birinə  tapşırdım  kənddən  onun  üçün  kərə  yağı  gətirsin. 
Dedim ki, diri qoyun da gətirsinlər. Mən olmasam, onun 
üçün qurban kəsin. 
Sifarişləri bitəndən sonra mənim yanıma gəldi. 
- Firiştə, albomumu gətir. 
Otaqdan  albomu  gətirməyə  getdim.  Otaqdan  çıxanda 
qapının  çərçivəsinin  üstündə  onunla  toqquşduq.  Gülüb 
dedi ki, gəl burada oturaq. 
Oturduq  və  Əli  ağa  albomu  açıb  vərəqlədi.  Şəhid 
dostlarının  şəkillərini  görüb  ah  çəkirdi.  Hərdən  deyirdi: 
"Hanı Şəhid Nəzəri?!  Şəhid Təkərli!  Allah sənə rəhmət 
eləsin, Şəhid Şah Hüseyni!" . 
Üzü qızarmış, gözləri yaşarmışdı. Albomu alıb kənara 
qoymaq  istədim.  Buraxmayıb  dedi:  "Gülüm,  burax,  bu 
albom 
mənim 
bütün 
həyatımdır. 
Mənim 
qalıb 
vuruşmağıma səbəb budur". 
Dedim: "Özünə əziyyət verirsən". 
Göz yaşları gilə-gilə yanaqlarına damırdı. 
-  Firiştə,  bunların  hamısı  İmam  Hüseyn  aşiqi  idilər. 
Ağaya  görə  çox  tər  tökdülər,  çox  yaralandılar,  çox 
yuxusuz  qaldılar,  çox  aclıq-susuzluq  çəkdilər,  günəşin 
altında  çox  yandılar,  amma  bir  dəfə  “yorulmuşuq”, 
“susamışıq”,  “yuxumuz  gəlir”  demədilər.  Bu  şəkillərə 
baxıram 
ki, 
yorulmuşamsa, 
şə
hid 
Qaragözlünü  
xatırlayım.  O,  gecələr  yatmaq  və  istirahət  etmək  yerinə 
gecə  namazı  qılıb  Aşura  ziyarətnaməsi  oxuyur,  zar-zar 
ağlayırdı.  Bunlara  baxıram  ki,  nə  vaxtsa  ev  və  ailə 
arzusunda  olsam,  Museyibin  bu  sözlərini  xatırlayım: 
"Çox arzu etməyin, çünki ölüm sizin arzularınıza gülür". 
Yadında olsun ki, bu gün arzu və söz zamanı deyil, əməl 
vaxtıdır.  Kimin  başı  varsa,  başını  hədiyyə  verməlidir, 

 
190
qolu  varsa,  qolunu.  Əgər  qocadırsa  və  cəbhəyə  gedə 
bilmirsə, arxa cəbhədə çalışıb yardım etməlidir. 
Yorğun  və  kədərli  olduğunu  bilirdim.  Özü  demiş, 
müharibənin  əvvəlindən  bir  batalyon  dostu  şəhid 
olmuşdu. Yanında oturdum və birgə şəhidlərin şəkillərinə 
baxdıq.  O,  məndən  çəkinmədən  ağlayırdı.  Mən  də  onun 
ağlamasından  kövrəlib  ağlayırdım.  Axşam  yüngül  şam 
yeyib  dedi:  "Gülüm,  yatmaq  istəyirəm.  Saat  üçün  yarısı 
məni oyadarsanmı?" 
Həmişə  getməsindən  bir  neçə  saat  öncə  dünyanın 
bütün  qəm-kədəri  qəlbimə  çökürdü.  Çox  pis  idim.  Heç 
bir işə hövsələm yox idi. Yatağını sərib işığı söndürdüm. 
Bilirdim  ki,  səhərə  qədər  maşında  yata  bilməyəcək. 
Otaqdan  çıxdım.  Münirə  xanım  mətbəxdə  idi.  Mənsurə 
xanım,  ağa  Nasir  və  Hacı  Sadiq  televizora  baxırdılar. 
Şə
hid Xərrazi  haqda sənədli film gedirdi. Kamera onun 
kiçik  oğlu  Mehdinin  üzünü  yaxınlaşdırmışdı.  Həyat 
yoldaşı  xatirələrindən  danışırdı.  Ürəyim  doldu,  pis 
oldum.  Öz-özümə  fikirləşdim  ki,  Allah  eləməmiş,  Əli 
şə
hid olar və bizim uşağımız da belə atasız qalar. Ayağa 
qalxıb otağa keçdim. İşığı yandırdım. Əli ağa tez yuxuya 
getmişdi.  Yuxusu  o  qədər  dərin  idi  ki,  lampanın  güclü 
işığı  gözlərini  qamaşdırmadı.  Başının  üstə  oturdum. 
Ürəyim  sınmışdı.  Şəhid  dostlarına  görə  kövrəldiyini 
xatırladım. Yuxuda üzü necə də məzlum olmuşdu. Sanki 
kimsə  mənə  deyirdi:  "Firiştə,  ona  doyunca  bax!  Firiştə, 
bu  üzü,  bu  simanı  yaxşı  yadında  saxla  -  ömürlük!" 
Gözümü  onun  üzünə,  alnındakı  və  gözünün  ətrafındakı 
qırışlara  dikdim.  Axı  25  yaşda  alında  bu  qədər  qırış 
olmaz!  Ayaqları  ədyaldan  bayıra  çıxmışdı.  Fikirləşdim 
diqqətlə  baxmalıyam  ki,  yadımdan  çıxmasın.  Ayaq 
barmaqlarının  vəziyyəti,  ətli  barmaqları,  iri  bir  ağacın 

 
191
köklərinə  bənzəyən  çoxlu  mavi  damarlar...  Bədəninin 
bütün  xırdalıqlarını  əzbərləmək  istəyirdim.  Əzələli 
qollarının  formasını,  boy-buxununu,  uzun  sarı  saqqalını, 
mavi gözlərini, qarışmış qaşlarını və heç vaxt düz-əməlli 
daranmayan  cod  saçını  yadda  saxlamalı  idim.  Qaşları 
niyə  bu  qədər  tez  uzanırdı?!  Hərdən  qayçı  götürüb 
ardınca  qaçır  və  deyirdim  ki,  qoy  qaşlarını  səliqəyə 
salım.  O  isə  qoymurdu.  Mənim  israrımla  əllərini  isladıb 
qaşlarına  çəkirdi.  O  mavi  gözlər  heç  vaxt  doyunca  yata 
bilmədi.  Sanki  bir  gözü  yatmışdı,  bir  gözü  oyaq  idi.  Bu 
gecə  isə  qəribə  idi.  Çox  dərin  yuxuya  getmişdi.  Uzun 
müddət  başının  üstündə  oturdum.  Sonra  qalxıb  bayıra 
çıxdım.  Çantasını  hazırladım.  Nar  və  naringi  mövsümü 
idi.  Ona  iki  böyük  çatlaq  nar  qoydum.  Hacı  Sadiq, 
Münirə xanım və uşaqları öz yataq otaqlarında idilər, ağa 
Nasirlə Mənsurə xanım da dəhlizdə yatmışdılar. 
Mətbəxə  keçdim.  Ağlaya-ağlaya  qabları  yudum, 
ş
kafın  üstünə  dəsmal  çəkdim.  Yuxum  gəlmirdi.  Halım 
yaxşı deyildi. Yenə ürəyim alt-üst olmuşdu və bulanırdı. 
O  qarınla,  ağır  yorucu  halımla  şlanqı  tutub  mətbəxin  ağ 
metlaxlarını  yaxşıca  yudum.  Çox  istəyirdim  ki,  tez 
evimiz  olsun.  Ona-buna  verdiyimiz  əziyyətlərdən 
yorulmuşdum.  Düşündüm  ki,  yox,  yorğun  deyiləm, 
etirazım da  yoxdur. Əli ağa  yanımda olsa, bir ömür belə 
yaşamağa razıyam. 
Qabları  qurudub  şkafa  yığdım.  Yuxum  gəlmirdi, 
yatmaq istəmirdim. Tez-tez mətbəxdəki saata baxıb daha 
da  həyəcanlanırdım.  Çadramı  başıma  atdım,  gedib 
balkonda dayandım. Güclü külək əsirdi. Ətrafdakı evlərin 
işıqları sönmüşdü. Rahat  yatmış adamlara qibtə edirdim. 
Hava soyuq idi, çox soyuq. Balkonda qala bilməyib içəri 
girdim. Mətbəxdə, dəhlizdə və qonaq otağında gəzişir, nə 

 
192
edəcəyimi  bilmirdim.  Otağa  qayıdıb  yenidən  başı  üstə 
oturdum.  İşıq  sönmüşdü  və  otaq  qaranlıq  idi.  O  otaqda 
olduğunu  və  nəfəs  aldığını  bilməyim  mənə  bəs  idi. 
Sakitləşdim. İstəyirdim ki, o anda zaman dayansın və heç 
vaxt getməsin, heç vaxt... 
Lakin  saatın  əqrəbləri  tərslik  edirdilər.  Həmişəkindən 
daha  tez  fırlanır,  fırlanırdılar.  Gecə  saat  02:15  dəqiqə 
oldu. Yavaşca əlimi çiyinlərinə qoyub silkələdim. 
- Əli, Əli can, oyan. 
Tez  oyandı.  Yatağında  oturub  həyəcanla  soruşdu: 
"Saat neçədir?" 
Yavaşca dedim: "Qorxma, üçə işləyir". 
Gedib  dəstəmaz  aldı.  Paltarını  geyindi.  Çantasını 
verdim. 
-  İkimizin  xatirəsinə  sənə  iki  nar  qoymuşam.  Hər  nar 
dənəsini yeyəndə məni xatırla. Sən Allah, bu dəfə tez gəl! 
Mənə  baxıb  dedi:  "Çox  tez  gələcəyəm,  amma  anama 
demə".  
Soruşdum: "Məsələn, nə vaxt?"  
-  Tez,  bir  neçə  günə.  Öz  aramızda  qalsın,  heç  kimə 
demə. Çox çəksə, bir həftəyə. 
Bu sözə sevindim. Mənsurə xanım da oyandı. Əli ağa 
narahat halda dedi: "Ana, niyə oyandın? Ehtiyac yox idi". 
Ə
li  ağa  əyilib  Mənsurə  xanımın  üzündən  öpdü. 
Mənsurə xanım oğlunun boynunu qucaqladı. Başını onun 
sinəsinə  qoyub  dedi:  "Əli  can,  oğlum,  özündən  muğayat 
ol. Get, Allaha əmanət!" 
Ə
li ağa dedi: "Ana, özündən çox muğayat ol". 
Ağa  Nasir  də  oyanmışdı.  Əli  ağa  onu  da  öpüb  dedi: 
"Ağa,  sən  də  hər  şeydən  muğayat  ol,  sifarişlər  yadından 
çıxmasın. Anamdan muğayat ol!" 

 
193
Ə
li  ağa  əlləri  ilə  anasının  çiyinlərini  tumarlayıb 
üzündən  öpdü.  Sonra  saatına  baxdı  və  tələsik 
çəkmələrəninin bağını bağladı. Mənə və Mənsurə xanıma 
dedi: "Siz gedin içəri, hava soyuqdur". 
Lakin biz onun ardınca getdik. 
Bayırda  hava  soyuq  idi.  Əynimdə  nazik  paltar  vardı. 
Titrəyirdim,  dişlərim  bir-birinə  dəyirdi.  Maşın  küçədə 
dayanmışdı.  Boğazımı  qəhər  tutmuşdu.  Qışqırıb  demək 
istəyirdim:  "Əli,  getmə!  Əli  ağa,  mənə  və  uşağına  görə 
getmə!"  
Çığırıb  demək  istəyirdim:  "Ay  qonşular,  oyanın, 
ə
rimi, bütün xoşbəxtliyimi getməyə qoymayın. Siz Allah, 
bir  adam  onu  saxlasın!"  Lakin  bu  qədər  kövrəlməmə 
rəğmən,  həmişəki  kimi  sağollaşanda  dedim:  "Əli  can, 
şə
faət yadından çıxmasın..." 
Mənsurə  xanımın  yanında  uşaqdan  danışmağa 
qorxdum. Yavaşca dedim: "Tez qayıt". 
Ə
li  ağa  gülümsəyib  mənalı  baxışlarla  məni  süzdü  və 
dedi: "Gülüm, Firiştə can, haqqını halal et". 
Mənsurə  xanım  yenidən  qollarını  açıb  Əli  ağanı 
möhkəm qucaqladı. Onu çoxlu öpüb ətrini qoxuladı. Mən 
dayanıb  o  öpüşlərə  baxırdım.  Əli  ağa  anasının  başını 
sinəsinə  qoyub  qulağına  nəsə  deyirdi,  gözü  isə  mənə 
baxırdı.  Gözlərini  qarnıma  zilləmişdi.  Nigaran  idi. 
Məndən  və  uşağından  nigaran  idi.  Bizi  tapşırırdı. 
Eşitmirdim.  Əli  ağa  cəld  maşına  minib motoru  işə  saldı, 
qaza  basdı  və  maşın  yola  düşdü.  O  maşında  çoxlu 
xatirəmiz  vardı.  Gedə-gedə  mənə  əl  yelləyirdi.  Birdən 
dövrə 
vurub 
yarıyoldan 
qayıtdı. 
Yavaşca 
gəlib 
yanımızdan keçdi. Şüşəsi aşağıda idi. Narahat halda dedi: 
"Girin içəri, hava soyuqdur". 

 
194
Maşın  döngədən  dönənə  qədər  orada  dayandıq.  Əli 
ağa qaranlıqda bizə əl yelləyirdi.  
Mənsurə  xanımla  içəri  girdik.  Həyətlə  binanın 
arasındakı  yol  nə  qədər  uzanmışdı.  Heç  birimiz 
danışmadıq.  Dərin  sükut  içində  yavaş-yavaş  və  qəmli 
halda  işıqları  söndürdük.  Mən  Əli  ağanın  yatağında 
uzandım.  Ədyalı  başıma  çəkdim.  Ədyal  və  yataqdan 
onun  ətri  gəlirdi.  Daha  kişi  və  tər  iyindən  ürəyim 
bulanmırdı. Yorğanın altında zar-zar ağlamağa başladım. 

 
195
 
On üçüncü fəsil: Bir gün mərdlə 
yaşamaq yüz il namərdlə yaşamaqdan 
üstündür!
 
Noyabrın 25-i idi. Hələ Hacı Sadiqin evində idik. Əli 
ağa  demişdi:  "Mən  olmayanda  anamın  yanında  qal.  Sən 
yanında  olanda  sanki  mən  yanındayam".  Bir  həftəyə 
qayıdacağını  dediyi  üçün  bir  yerə  getməməyi  üstün 
tutdum. 
Gecə idi. Həyəcanlı idim. Məni yuxu tutmurdu. Qonaq 
otağında  bir  kitabxana  vardı.  Ustad  Mütəhhərinin 
kitablarının birini götürüb heç nə başa düşmədən bir neçə 
səhifə  oxudum.  Nə  edirdimsə,  diqqətimi  cəmləyə 
bilmirdim.  Bir  səhifəni  yarım  saata  oxuyurdum.  Gözüm 
yazılara baxırdı, fikrim isə hər yerdə idi. Xatirə dəftərimi 
götürdüm  və  kitabdan  bəzi  yerləri  köçürməklə  başımı 
qarışdırdım.  Son  gecəni  və  onun  mənalı  baxışlarını 
xatırladım.  Ürəyim  əsdi.  Nə  üçün  o  gecə  üzünün  bütün 
cizgilərini  əzbərləməyə  çalışırdım?!  Bəlkə  mənə  nəsə 
ilham  olunmuşdu.  Öz-özümə  dedim  ki,  yox,  pis  şey 
fikirləşməməliyəm.  Özü  dedi  ki,  bu  dəfə  tez  qayıdacaq. 
Ə
gər qayıdacaqsa, bəs məni niyə yuxu tutmur?! Niyə bu 
qədər  həyəcanlıyam?!  Öz-özümə  təskinlik  verməyə 
başladım:  “Firiştə,  pis  şeylər  fikirləşmə,  uşağa  yaxşı 
deyil.  Bu  həyəcan  da  təbiidir  və  hamiləlikdəndir. 
Yuxusuzluq  da  hamiləliyə  aiddir.  Bütün  hamilə  qadınlar 
belə olurlar!” 
Səhər  yeməyi  vaxtı  ağa  Nasir  yorğun  və  yuxulu 
olduğumu görüb səbəbini soruşdu. Cavab verdim: "Gecə 
həyəcanlı idim, yata bilmədim". 

 
196
Ağa  Nasir  adəti  üzrə  mənə  ata  kimi  ürək-dirək  verdi. 
Özüm  də  çalışdım  ki,  halımı  dəyişdirim,  amma  telefon 
zənginin  səsi  qoymurdu.  Səhər  erkəndən  dayanmadan 
çalırdı.  Hacı  Sadiq  işə  getməmişdi.  Özümə  təskinlik 
verirdim  ki,  onunla  işləri  var.  Məgər  ürəyi  aldatmaq 
olar?!  Bütün  vücudum  təşviş  içində  idi.  Öz-özümə 
dedim: "Bir şey deyil. Hacı Sadiqin işi həssasdır. Vəzifə 
belədir. Bir  gün işə getməyəndə aləm bir-birinə dəyir və 
məcbur qalıb telefonla məsləhət alırlar". Lakin ürəyimdə 
başqa  biri  deyirdi:  "Doğrudan,  Hacı  Sadiq  niyə  idarəyə 
getməyib?" Öz-özümlə dalaşırdım: "Axı sənə nə?! Məgər 
sən  müfəttişsən?!  Ürəyi  istəməyib,  getməyib.  Bir  gün 
evdə  qalıb  istirahət  etmək  istəyib".  Kaş  telefonun  lənətə 
gəlmiş səsi kəsiləydi! Bir gözüm qapıdaydı, bir gözüm də 
hamıdan  uzaqda  şübhəli  şəkildə  telefonla  danışan  Hacı 
Sadiqin ağzında. Niyə heç kim qapını üzümüzə açmırdı? 
Niyə  Əli  ağa  gəlmirdi?  Özü  demişdi  ki,  bir  həftəyə 
qayıdacaq. Necə ağır çərşənbə idi! 
Cümə axşamı səhər tezdən gözüm qapıda idi. Əli ağa 
söz vermişdi ki, tez qayıdacaq. Yeddi gün ötmüşdü. Heç 
vaxt  belə  əminliklə  tez  qayıdacağını  deməzdi.  Çox 
həyəcanlı idim. Niyə dedi ki, anasına deməyim?! 
Hacı  Sadiq  səhər  tezdən  evdən  çıxdı.  Ağa  Nasir  bir 
yerdə  qərar  tutmurdu,  qanı  qara  idi.  Telefon  kəsilmişdi, 
zəng  çalmırdı.  Ürəyimə  pis  xəbərləri  gətirən  adam 
deyirdi  ki,  pis  bir  hadisə  baş  verib.  Mən  isə  fikir  vermir 
və  özümü  gicliyə  vururdum.  Hərçənd,  digərlərinin 
ş
übhəli  rəftarlarını  yaxşı  anlayırdım.  Ürəyim  sıxılırdı, 
qəhərdən  boğulurdum.  Kiminsə  mənə  "gözünün  üstə 
qaşın  var"  deməsinə  bənd  idim  ki,  ağlamağa  başlayım. 
Lakin hamı öz qınına çəkilmişdi, heç kimin başqası ilə işi 
yox idi. Necə ağır və darıxdırıcı cümə axşamı idi! 

 
197
Cümə günü səhər atam arxamca gəldi. Onu görən kimi 
ürəyim üzüldü. O vaxtacan ailəmdən kimsə Hacı Sadiqin 
evinə  gəlməmişdi.  Fikirləşdim  ki,  nəsə  pis  xəbər  var. 
Atam  özünü  təbii  aparmağa  çalışırdı,  amma  həmişəki 
mehriban  gözlərinin  arxasında  həyəcan  və  iztirab 
dalğalanırdı.  Qapının  önündə  dayanıb  dedi:  "Firiştə, 
qonağımız var. Əmin gəlib. Anan dedi ki, nahara gəlsin, 
bir yerdə oturaq". 
Qapının önündə  ağ reno dayanmış, sükanın arxasında 
yad  bir  kişi  oturmuşdu.  Çox  nigaran  halda  geyindim  və 
qayıdıb maşının arxa oturacağında oturdum. 
Dedim:  "Ata,  bu  gün  Əli  ağa  gələcək.  Mən  gərək  tez 
qayıdım". 
Atam  mənə  baxmadı  da.  Yad  kişi  qaza  basıb  bizi 
soyuq  və  səssiz  küçələrdən  evimizə  aparırdı.  Quru  və 
çılpaq ağaclar nazik qar örtüyünün altında donmuşdular. 
Evə  çatdıq.  Qonaqdan  və  əmimdən  əsər-əlamət  yox 
idi.  Anam  kiçik  həyətimizdə  gəzişirdi.  Məni  görən  kimi 
yanıma  qaçdı.  O  bir  söz  demədən  soruşdum:  "Ana,  nə 
olub? Düzünü de". 
Anam  atama  baxıb  çətinliklə  dedi:  "Heç  nə,  heç  nə! 
Bir şey olmayıb. Yalnız..." 
Qışqırdım.  
- Yalnız nə?  
Anamın rəngi qaçmışdı. Röya və Nəfisə pərdəni çəkib 
pəncərənin arxasından həyəcanla bizə baxırdılar. 
Anam yavaşca dedi: "Qorxma, bir şey olmayıb. Yalnız 
Ə
li ağa bir az yaralanıb". 
Bilmirəm  niyə  belə  olmuşdum.  Tez  coşub  dedim: 
"Yaralanıbsa,  yaralanıb!  Bu  gizlənqaç  oyunu  nədir?! 
Birinci  dəfə  deyil  ki.  Əli  ağa  indiyə  qədər  yüz  dəfə 
yaralanıb".  

 
198
Sözlər anamın ağzından güclə çıxırdı. Qırıq-qırıq səslə 
dedi: "Axı bu dəfə fərqlidir. Qolu... qolu... kəsilib..." 
Bir  an  fikirləşdim  ki,  mühüm  deyil:  "Eybi  yox,  qolu 
kəsilsin. Hər halda, yaşayır". 
Anam  məyus  halda  atama  baxdı.  Atam  dedi:  "Axı 
Firiştə can, kaş təkcə qolu olaydı, bir ayağı da kəsilib..."  
O  anda  fikirləşdim  ki,  bədəninin  bütün  üzvləri  tikə-
tikə  də  olsa,  eybi  yoxdur,  mən  ancaq  Əli  ağanı  sağ 
istəyirəm. Tez cavab verdim: "Eybi yoxdur". 
Sonra ağlamağa başladım.  
- Vallah, eybi yoxdur. İki qolu və iki ayağı da kəsilsə, 
eybi yoxdur. Siz yalnız deyin ki, Əli ağa sağdır. Ata, sən 
Allah, de ki, Əli sağdır. 
Atam başını çevirdi ki, göz yaşlarını görməyim. Qəhər 
içində dedi: "Qızım, Firiştə, bilirsən nə olub?!" 
Ürəyim  yerindən  qopdu.  Üzümü  buzlamış  soyuq 
səmaya  tutub  dedim:  "Ey  Allah!  Niyə  heç  kim  mənə 
düzünü demir?! Özüm bilirəm ki, Əli ağa şəhid olub. Ey 
Allah! İndi mən nə edim?!" 
Üzümü  ata-anama  tutub  yalvardım.  "Elə  deyil,  ana? 
Elə deyil, ata? Əli ağa şəhid olub?" 
Anam  ağlamağa  başladı.  Atam  bizdən  aralanıb  başını 
divara  qoydu.  Röya  və  Nəfisə  pərdəni  çəkib  otağa 
girdilər.  
Soyuq  yerdə  oturdum.  Yeri  çəngələyib  başıma  ovuc-
ovuc  torpaq  tökmək  istəyirdim,  lakin  əlimin  altında 
donmuş metlaxlardan başqa bir şey yox idi. Bağçaya sarı 
ə
yildim.  Bağçanın  torpağının  üstünü  nazik  buz  qatı 
örtmüşdü.  Əllərim  yerdə  nə  isə  axtarırmış  kimi  gəzirdi. 
Ağlamaq istəmirdim. Qışqırdım: "Özüm bilirdim. Əli ağa 
heç  vaxt  yalançı  çıxmayıb.  Həmişə  sözünə  əməl  edib. 
Amma  Əli  can,  intizar  məni  öldürdü.  Mən  çərşənbə 

 
199
axşamından səni gözləyirəm. Sən mənə söz vermişdin ki, 
bir  həftəyə  qayıdacaqsan.  Əli  can,  insafsız,  bu  gün 
cümədir. Demədin ki, Firiştə həyəcandan ölər?! Demədin 
ki,  Firiştə  dözə  bilməz?!  Demədin  ki,  Firiştə  xəstədir?! 
Demədin  ki,  bu  qədər  qəm-qüssə  və  həyəcan  Firiştəyə 
yaxşı deyil?! Axı mən sənsiz nə edim?!..."  
Anam  yaxınlaşıb qolumdan tutdu. Üzü  göz  yaşlarının 
altında  qalmışdı.  Çətinliklə  dedi:  "Qalx,  əzizim.  Mən 
sənə  qurban  olum!  Qalx,  yer  soyuqdur.  Soyuqlayarsan, 
qızım". 
Sakitləşə  bilmirdim.  Evdən  qaçmaq,  uzaq  bir  yerə 
getmək  istəyirdim  –  belə  xəbərlər  olmayan  yerə.  Nə 
etməli idim?! Yerdən qalxıb soruşdum: "Mənsurə xanım 
bilir?" 
Anam çiynini çəkdi. Dedim: "Gedək Mənsurə xanımın 
yanına".  Atam  yaxınlaşdı.  Gözləri  qızarmışdı.  İndiyədək 
onu belə görməmişdim. Anam çadramı çırpıb məni öpdü. 
Üzüm  islandı.  Atama  dedim:  "Ata,  yadındadır  toyumda 
nə dedin?"  
Atam ağlaya-ağlaya başını yellədi. 
-  Dedin  ki,  qızımın  bir  mərdlə  bir  gecə  yaşaması  bir 
namərdlə bir ömür yaşamasından yaxşıdır. 
Anam ağlayıb dedi: "Sanki ilk gündən hamı bilirdi ki, 
sənin  taleyin  belə  olacaq.  Özün  də  bilirdin,  düzdür? 
Hamımız bilirdik!" 
Elçilik gününü və Əli ağanın sözlərini xatırladım. Ona 
demişdim:  "İnqilabda  və  müharibədə  payımın  olmasını 
istəyirəm. Arzum budur ki,  yoldaşım imanlı və inqilabçı 
pasdar olsun". 
Pasdarların  mömin  adamlar  olduqlarını  bilirdim.  Əli 
ağa  demişdi:  "Mən  əsir  düşə,  yaralana  və  ya  şəhid  ola 
bilərəm". 

 
200
Mən  demişdim:  "Hər  halda,  hər  üçündən  olmazsan". 
Bilirdim ki, Əli ağa heç vaxt əsir düşməyəcək. Lakin elə 
o  vaxt  qəlbimin  dərinliyində  əmin  idim  ki,  bu  yolda 
yaralanma olduğu kimi, şəhidlik də var. 
Anam  tez-tez  gözümün  yaşlarını  çadrası  ilə  silib 
deyirdi:  "İlahi,  həzrət  Zəhra  xatirinə  qızıma  səbir  ver! 
İ
lahi, həzrət Zeynəb hörmətinə ona kömək et!" Özümdən 
asılı  olmadan  çiyinlərim  titrəyirdi.  Reno  hələ  qapının 
önündə  idi.  Sürücü  düşmüşdü  və  qəm-kədərlə  bizə 
baxırdı.  Qışqırıb  dedim:  "Allaha  and  olsun,  hamısı  bir 
gecə idi. Mən yalnız bir gecə yaşadım". 
Küçələrdə 
boş-boşuna 
hərlənmək 
istəyirdim. 
İ
stəyirdim  ki,  uzaq  bir  yerə,  bir  dağın  başına,  dənizin 
ortasına  və  ya  göyün  üzünə  gedim.  Heç  kəsin  olmadığı 
bir  yerə  gedib  qışqırmaq,  bacardığım  qədər  ağlamaq 
istəyirdim.  Heç  nə  görmürdüm.  Əli  ağanın  şəkli 
gözlərimin önündən getmirdi. 
Altıncı  blokun  önündə  qələbəlik  idi.  Bir  dəstə  qara 
paltarlı  gənc  qayınanamın  evinin  qabağında  dayanıb 
səssiz-səmirsiz  ağlayırdılar.  Anam  və  atam  qolumdan 
tutdular  və  əlli  dörd  pilləni  çətinliklə  qalxdıq.  Mənzilin 
qapısı açıq idi. Mənsurə xanım dəhlizdə oturmuşdu. Məni 
görən  kimi  qalxıb  yaxınlaşdı.  Bir-birimizi  qucaqladıq. 
Mənsurə  xanım  ağlaya-ağlaya  qulağıma  deyirdi:  "Firiştə 
can,  gördün  nə  oldu?!  Əli  getdi.  Əli  yanımızdan  getdi. 
Ə
li  uşağını  görmədi.  Əlim  nakam  getdi.  Vay  Əli  can! 
Vay  Əli  ağa!  Anan  ölsün,  təzə  bəy!  Bəyim  doyunca 
yaşamadı. İlahi..." 
Çiyinlərim üzərində bir əl hiss etdim. Bir qol məni və 
Mənsurə xanımı qucaqlayıb başını çiyinlərimizin arasına 
qoydu  və  ağlayaraq  dedi:  "İlahi,  səbir!  Bizə  səbir  ver! 

 
201
İ
lahi,  sənə  şükür!  Əli  can,  Əli!  Oğlum  Əli,  hara  getdin, 
bala?!" 
Ağa  Nasir  idi.  Bizə  qoşulub  zar-zar  ağlayırdı.  Ağa 
Nasiri görüb ətrafımızda hər kəs ağlamağa başladı. Anam 
uzaqda dayanmışdı, amma səsini eşidirdim. 
-  Salavat  deyin.  İlahi,  həzrət  Zəhra  xatirinə  bunlara 
səbir ver! İlahi, həzrət Zeynəb xatirinə bunlara kömək et!  
Az  sonra  hər  üçümüz  bir-birimizdən  ayrıldıq.  Ağa 
Nasir bir tərəfdə oturub başını dizlərinə qoydu.  Mənsurə 
xanım  oyan-buyana  gedib  deyirdi:  "Əli!  İndi  başımı 
kimin çiyninə qoyum?! Əli ağa, indi kim mənə təskinlik 
verəcək?!  Əli,  gəl  de  ki,  yalandır;  gəl  de  ki,  məni  tək 
qoymamısan...  Vay  Əli!  Vay  Əli  ağa!  Aman  Allah, 
həyatım getdi. Hər şeyim - Əli canım, Əli ağam getdi..." 
Mən  anamın  qucağında  soruşdum:  "Əli  haradadır? 
Gedək onu görək".  
Anam  qulağıma  dedi:  "Hələ  gəlməyib.  Dostlarının 
yanındadır". Soruşdum ki, harada şəhid olub?  
Dedi: "İraqın Mavut bölgəsində minaya düşüb". 
Ağlayıb  əlavə  etdi:  "Bir  neçə  gündür  qərb 
cəbhələrindədir. Dostları onunla vidalaşırlar". 
 Qohumlar və dost-tanışlar başsağlığına gəlirdilər. Heç 
kim  inanmırdı.  Hamı  mat-məəttəl  üzümüzə  baxırdı. 
Ə
mirin şəhadətindən yalnız beş ay ötürdü.  
Axşam  Məryəm,  Xanımcan,  Hacı  baba  və  digər 
tehranlı  qonaqlar  gəldilər.  Necə  acı  anlar!  Necə  üzücü 
nalələr! 
Məryəmin  qərib  ağıları,  Mənsurə  xanımın  və  ağa 
Nasirin  məzlum  sızıltıları  ürək  dağlayırdı.  Necə  uzun  və 
sonsuz gecə idi! Necə qara və tükənməz cümə idi! 

 
202
Şə
nbə  günü  səhər  Əli  ağanın  dostlarının  biri  xəbər 
gətirdi  ki,  dünən  onun  cənazəsini  Həmədana  gətirmiş  və 
Məryanəcə apararaq səhərə qədər mərasim keçirmişlər. 
Məndə  can  qalmadı.  Bir  yerdə  qərar  tuta  bilmirdim. 
Hamı geyindi. Dedim ki, mən də gəlirəm. 
- Yox, olmaz. 
- Mən də gəlirəm. 
- Məkruhdur, uşağına da yaxşı deyil. 
Ağlayıb söz verdim ki, halım pis olmayacaq. 
-  Vallah,  söz  verirəm  ki,  ağlamayacağam.  Məni  də 
aparın. 
Hacı Sadiqə yalvardım. 
- Siz Allah, qoyun mən də gəlim. 
Anama dedim: "Ona çox darıxmışam". 
Faydası olmadı. Ağa Nasirə yalvardım. 
- Siz Allah, ağa Nasir, məni də aparın.  
Ağa Nasir Mənsurə xanıma üzünü tutdu.  
- Firiştəni də aparaq. 
Anamın əlindən tutdum. 
-  Ana  can,  sən  Allah,  sən  bir  söz  de.  Elə  et  mən  də 
gəlim.  Vallah,  söz  veririəm  ki,  halım  pis  olmayacaq. 
Anam  bir  neçə  yerə  zəng  vurdu,  bir  neçə  nəfərdən 
soruşdu.  Dedilər  ki,  hamilə  qadının  ölüyə  baxması 
məkruhdur. 
Dedim: "Əli ağa ölü deyil, şəhiddir". 
Nəhayət, rəhmə gəlib dedilər ki, gəl. 
Başımı  aşağı  salıb  lal-dinməz  arxalarınca  yola 
düşdüm.  
Münafiqlər  Əli  ağanın  cəsədinə  bir  şey  etməsinlər 
deyə onun tabutunu  gecə vaxtı gizlicə ordunun şəhərdən 
beş kilometr kənarda yerləşən hospitalında təhlükəsiz bir 

 
203
yerə aparmışdılar. Ora kənar şəxslərin girişi qadağan idi. 
Biz yalnız iki maşın idik. 
Hospitala  girəndən  sonra  bir  qədər  həyətdə  gözlədik. 
Nəhayət, ambulansların biri öndən getdi, bizim iki maşın 
da  arxasınca.  Hospitalın  bağ  kimi  yamyaşıl  həyətinin 
arxasında ensiz bir küçə vardı. Küçənin hər iki tərəfi qoca 
söyüd  ağacları  ilə  dolu  idi.  Yarpaqlarını  soyunmuşdular 
və  üzərlərini  nazik  qar  qatı  örtmüşdü.  Dağ  və  təpələrdə 
qar daha çox idi, hər yeri ağartmışdı. 
Uzun  küçədə  sürətlə  gedirdik.  Heç  kim  danışmırdı. 
Hamımız sükut və heyrət içində maşının pəncərələrindən 
qarla örtülmüş yerlərə baxırdıq.  
Az  sonra  küçənin  sonunda  böyük  bir  yük  maşınının 
arxasında bir konteyner göründü. Ətrafında korpusun bir 
neçə  patrolu  dayanmışdı.  Ambulansdan  bir  neçə  nəfər 
düşüb  konteynerə  yaxınlaşdılar.  Biz  də  maşından  endik. 
Konteynerin  soyuducusunun  qapısını  açıb  tabutu 
endirdilər. Hacı Sadiq çiyinlərini sallayıb yaxınlaşdı. Ağa 
Nasir  qaçıb  tabutu  qucaqladı.  Anam  əlimdən  tutmuşdu. 
Tabutun  ağzını  açdılar.  Mənsurə  xanım  qışqırmağa 
başladı:  "Mən  sənə  qurban  olum!  Anan  ölsün,  Əli! 
Gecəni burada yatdın, əzizim?!..." 
Hamı 
ağlayırdı. 
Anam 
hıçqırmağa 
başladı. 
Ə
trafımızdakı  adamlara  fikir  vermədən  mən  də 
ağlayırdım.  
Anamın  əli  çiyinlərim  üzərində  sürüşüb  məni  nəvaziş 
edirdi.  Tabutun  ətrafında  çoxlu  adam  vardı.  Əli  ağaya 
yaxınlaşdım.  Ürəyim  bərk  döyünür,  ayaqlarım  titrəyirdi. 
Bir neçə nəfər kənara çəkildi. 
Tabutun  yanında  oturdum.  Əli  ağanın  başı  Hacı 
Sadiqin əlləri üzərində idi. Ağa Nasir və Mənsurə xanım 
Ə
li ağanın sağ əlini tutmuşdular.  

 
204
Ə
li  ağanın  sol  tərəfində  oturdum.  Sellofanı  kənara 
çəkdim.  Sol  qolu  göründü.  Soyuq  və  qanlı  idi.  Mina 
qəlpələri  bədəninin  sol  tərəfini  və  başının  bir  hissəsini 
qana  boyamışdı.  Əlini  sıxdım.  Son  gecə  o  əllərə  baxıb 
öz-özümə  demişdim:  “Bu  əllərin  forması  yadımda 
qalmalıdır. Bu barmaqların necəliyini unutmamalıyam”.  
Nə  edirdimsə,  əli  qızmırdı.  Hacı  Sadiq  qalxıb  yerini 
mənə  verdi.  Əli  ağanın  üzü  ay  kimi  ağ  idi  və  rahatca 
yatmışdı. 
Dostları  alnına  yaşıl  bir  lent  bağlamışdılar.  Sarı 
saçının  üstündən  keçirdi.  Saqqalı  və  qaşları  daranmışdı, 
saçı  təmiz  və  səliqəli  idi.  Bu  qaşlar  bir-birinə  qarışanda 
necə hirslənirdim! 
Anam əyilib əlimdən tutdu. 
- Qalx, Firiştə can, qalx. 
Qəhər  içində  dedim:  "Mən  ağlamıram,  halım 
yaxşıdır". 
Mənsurə xanım Əli ağanın dostlarına dedi: "Əliyə belə 
baxmısınız?! Uşağım gecə soyuqdan donub!..."  
Hamı ağlamağa başladı. Anam qolumdan tutdu. 
- Ayağa qalx, Firiştə can. Qalx, soyuqlayarsan. 
Ə
li  ağadan  başqa  hamı  ağlayırdı.  Dedim:  "Əli  can, 
rahat  oldun.  Yat,  əzizim.  Yeddi  ildir  yuxusuzsan.  Daha 
bitdi.  Daha  rahat  oldun.  Yat.  Rahat  yat.  Təkcə  uşağını 
görmədiyinə  görə  ürəyim  yanır.  Kaş  onu  görüb 
gedəydin!"  
Birdən  narlar  yadıma  düşdü.  Kaş  biləydim  ki,  çatlaq 
narları  yemişdi,  yoxsa  başqa  şeylər  kimi  onları  da 
bağışlamışdı! 
Anam  qoltuğumdan  tutub  məni  ayağa  qaldırdı. 
Ayaqlarımda  taqət  qalmamışdı.  Dişlərim  bir-birinə 
dəyirdi.  Əli  ağanın  əlinin  soyuqluğundan  mənim  əlim 

 
205
hələ də buz kimi idi. Hamı qara paltarda tabutu  dövrəyə 
alıb  ağlayırdı.  Yenə  heç  nə  görmürdüm,  heç  kimi 
tanımırdım.  Anamla  oradan  uzaqlaşdıq.  Beləcə  getmək 
istəyirdim; 
gedib 
uzaqlaşmaq. 
Daha 
Ə
li 
ağanı 
görməyəcəyimə inanmaq istəmirdim. Əli yaşayırdı; dağın 
başında,  səmada  buludların  ortasında  oturmuşdu.  O  bizə 
baxırdı. Məni qoruyurdu ki, yerə yıxılmayım. Qoruyurdu 
ki, mənə soyuq dəyməsin və uşağına heç nə olmasın. 
Dedim  ki,  gedək.  Heç  nə  danışmadan  gəzişə-gəzişə 
dağın yamacına qədər getdik. 
Ə
li ağanın şəhid olduğuna inanmaq istəmirdim. Lakin 
axşam  Həmədan  televiziyası  belə  bir  elan  yaydı: 
"Rəşadətli  İslam  komandanı  Əli  Çitsazianın  şəhadəti 
münasibətilə sabah 29 noyabr tətildir və vilayətimizdə üç 
gün matəm elan olunur". 
Qohumlar  toplaşıb  dəfn  mərasimi  barədə  danışırdılar. 
Razılaşdılar  ki,  Hacı  Sadiq  çıxış  etsin.  Ağa  Nasir 
danışmağa  əsla  razılaşmırdı.  Mən  də  əmin  oldum  ki, 
danışanlardan deyiləm. 
Bazar  günü  səhər  qayınanamgilin  qapısının  önündə 
qiyamət  idi.  Əllərində  bayraq  və  başsağlığı  plakatları 
tutmuş  camaat  Hünəristan  binasının  önünə  toplaşmışdı. 
Mən  pəncərənin  önündə  dayanıb  insanlara  baxırdım. 
Arxadan bir nəfər dedi: "Əli ağanı gətirdilər". Küçəyə bir 
təcili  yardım  maşını  girdi.  Maşının  qapısını  açdılar. 
İ
çəridə 
İ
slam 
respublikasının 
üçrəngli 
bayrağına 
bükülmüş bir tabut vardı. Ayaqlarım titrədi. Yıxılmamaq 
üçün divardan tutdum. Ağlamağa başladım. Bir il səkkiz 
aylıq  birgə  həyatımızdan  sonra  hələ  Əli  ağanın  evi  yox 
idi.  Əşyalarımızın  hərəsi  bir  tərəfdə  idi:  yarısı  anamın 
anbarında, yarısı Hacı Sadiqin evində, paltar çantaları da 
Mənsurə xanımın otağında. Küçədə camaat qışqırırdı: 

 
206
"Vay! Əli öldürüldü! 
 
Allahın 
aslanı 
öldürüldü!" 
Bu  səslərdən  bədənim  əsirdi.  Tabutu  yerə  endirdilər. 
Qarşıdakı bloklarda yaşayan qonşular pəncərələri önündə 
dayanıb  ağlayırdılar.  Küçədə  iynə  atmağa  yer  yox  idi. 
İ
zdihamın bir başı binanın önündə idi, bir başı da küçənin 
sonunda.  Tabutu  yuxarı  gətirəsi  olmadılar.  Onu  yenidən 
ambulansa  qoydular.  Ambulans  yola  düşəndə  camaat  da 
ş
üar verə-verə arxasınca qaçdı.  
Ev  kədərli  və  sıxıcı  idi.  Hünəristan  prospekti  və 
binaların  ərazisi  indiyədək  belə  izdiham  görməmişdi. 
Camaat qışqırırdı: "Ya Hüseyn! Ya Hüseyn!"  
Ürəyim  yerindən  qopurdu.  Pəncərəni  açıb  quş  kimi 
uçub getmək istəyirdim. Əli ağanın olduğu, şəhid dostları 
ilə deyib-güldüyü uzaqlara getmək istəyirdim. 
Camaat  tabutun  ətrafında  qiyamət  qoparırdı;  sinə 
vurur, başlarına döyür və qışqırırdılar: "Ya Hüseyn!" 
Camaat  ambulansın  arxasınca  gedirdi.  O  qarlı-buzlu 
havada çoxları ayaqyalın gedirdilər. 
Anam  yanımda  dayandı.  Bizi  aparmaq  üçün  küçədə 
bir neçə maşın gözləyirdi. Küçə hələ də adamla dolu idi. 
Bizə yol açdılar və bir patrola mindik. Binanın önü parça 
və plakatlarla qaraya bürünmüşdü. Prospektin divarlarına 
və  mağazaların  şüşələrinə  Əli  ağanın  şəkli  vurulmuşdu. 
Qara parçalara yazılmışdı: "Əli can, şəhadətin mübarək!" 
İ
darələrin  binasından,  evlərin  damından,  pəncərə  və 
divarlardan  qara  bayraqlar  asılmışdı.  Anam  dayanmadan 
qulağıma  deyirdi:  "Firiştə  can,  özünə  hakim  ol.  Cənnət 
bağı məzarlığında vəziyyət başqadır. Orada hər cür adam 
var,  dost-düşmən  bir-birinə  qarışıb.  Möhkəm  ol,  qızım, 
özünü zəif göstərmə!" 

 
207
Yollar tıxac idi. Maşınların arxa şüşəsində Əlinin şəkli 
gülürdü. Hara baxırdınsa, orada idi. Evdən Cənnət bağına 
gedən yolu heç vaxt belə tıxaclı və uzun görməmişdim.  
Bizi  kəsə  yolla  apardılar.  Sürücü  dedi:  "Xalq  İmam 
Xomeyni  meydanına  toplaşıb.  Əli  ağanı  oradan  Cənnət 
bağına qədər müşayiət edəcəklər". 
Bu  yol  təxminən  beş  kilometr  idi.  Cənnət  bağına 
çatanda  səsgücləndiricilərdən  Əli  ağanın  səsini  eşitdim. 
Halım pis idi. Necə inana bilərdim ki, o səsin sahibi daha 
aramızda 
deyil?! 
Ə
li 
ağanı 
bir 
də 
heç 
vaxt 
görməyəcəyimi  qəbul  edə  bilmirdim.  Yox,  yox,  mən 
indidən  ona  darıxmışdım.  Mən  Əli  ağanı  istəyirdim. 
Anasını  istəyən  uşaq  kimi  onu  istəyirdim.  Qardaşının 
səsini  eşidəndə  Məryəm  də  taqətsiz  oldu  və  səssizcə 
ağlamağa başladı. Əli ağanı önümdə görürdüm; həmişəki 
kimi güclü çiyinləri ilə qüdrətlə və başıuca yeriyirdi.  
Öz-özümə  fikirləşdim:  "Əli  ağa,  hara  gedirsən?! 
Məgər  iki  ildən  sonra  özümüzə  ev  alıb  yerbəyer 
olmayacaqdıq?!  Sən  demə,  ev  almağa  dair  söhbətlərdən 
qaçmağın buna görə imiş; daha yaxşı yer istəyirmişsən". 
Məni  ağlamaq  tutdu.  Düşündüm  ki,  Əli  ağa 
doğrudanmı  ölümü  həyatdan  üstün  sayırmış?!  Dodaqaltı 
mızıldandım:  "Şəhadət!  Yəni  şəhadət  bu  qədər  şirin  və 
ürəkaçandır ki, belə aşiqcəsinə istədin və ondan ötrü səni 
bu  qədər  sevən  məndən,  uşağından  və  ata-anandan 
ayrılmağa  razı  oldun?!  Bu  ləzzəti  necə  dərk  etmişdin? 
Bunu  haradan  öyrənmişdin?  Məgər  sənin  neçə  yaşın 
vardı?!  İndi  hansı  hissləri  keçirirsən?  Sevinirsən, 
azadsan?  Sən  beləsənsə,  bəs  mən  niyə  bu  qədər 
narahatam?  Niyə  ürəyim  bu  qədər  kədərlidir?  Niyə 
qəhərimi  uda  bilmirəm?  Niyə  ağlamaya  bilmirəm?  Niyə 
bu  qədər  dözümsüzəm?"  Bu  fikirlər  içində  qəlbim  sındı. 

 
208
O  anlarda  qəlbin  sınmasını  və  ciyərin  yanmasını  bütün 
vücudumla hiss edirdim. 
Cənnət  bağına  çoxlu  adam  gəlmişdi.  İynə  atsan,  yerə 
düşməzdi. Patroldan gənc bir pasdar düşüb bizim sürücü 
ilə  danışdı.  Sonra  bir  neçə  nəfər  yolu  açdılar  və  bizim 
maşınımız cənazə namazı qılınan yerə girdi. Ərazinin sağ 
tərəfində  kişi  və  qadınlar  üçün  meyit  yuyulan  otaqlar 
vardı.  Otaqların  arasından  ikinci  mərtəbəyə  bir  pilləkən 
qalxırdı.  Həmin  bir  neçə  nəfər  yolu  açdılar  və  biz 
pillələrdən qalxdıq. 
İ
kinci  mərtəbədə  iki  otaq  vardı:  otaqların  birində 
kişilər  oturmuşdular:  korpusun,  ordunun  və  Hərbi  Hava 
Qüvvələrinin  komandirləri,  vali,  cümə  imamı  və  digər 
vəzifəli şəxslər. Qarşı tərəfdə ensiz uzun bir balkon vardı. 
Mərasimlərdə  orada  çıxış  edirdilər.  Qadınların  otağına 
girəndə halım pisləşdi. Ürəyimdə deyirdim: "Səndən ötrü 
bura gəldiyim üçün ayağım sınsın, Əli!" 
Mənsurə  xanım,  Xanımcan  və  Fatimə  xala  bizdən 
öncə  çatıb  otaqda  oturmuşdular.  Anam  gedib  mənə  bir 
stəkan su gətirdi. 
Məryəm  anasının  yanında  oturdu.  Bir  saatdan  sonra 
bayırdan səs ucaldı. Camaat şüar verirdi: 
"Matəm paltarı geyinin. 
Çünki Əli öldürüldü! 
Vay! Əli öldürüldü!...” 
Otağa  gənc  bir  xanım  girdi.  Üzünü  kip  tutmuşdu. 
Çadrası  yuxarıdan  qaşlarını  örtmüşdü,  aşağıdan  da 
çənəsini  və  təxminən  üzünün  yarıdan  çoxunu.  O  dedi: 
"Bağışlayın,  şəhidin  həyat  yoldaşı  kimdir?"  Anam  məni 
göstərdi. Dedim: "Bəli". 
Gənc  xanım  yaxınlaşdı.  Yalnız  burnu  və  gözləri 
görünürdü. Dedi: "Bacı, siz çıxış edəcəksiniz". 

 
209
Bu  sözü  eşidəndə  özümü  itirdim.  Dedim:  "Necə?! 
Çıxış?! Yox, mən çıxış etməyəcəyəm". 
Xanım  dedi:  "Sizin  adınız  siyahıdadır,  şəhidin 
qardaşından sonra növbə sizindir".  
Yavaşca deyinməyə başladım. 
-  Niyə  tez  demədiniz?  Heç  olmasa,  axşam  xəbər 
verərdiniz. 
Xanım  bir  söz  demədən  getdi.  Oturduğumuz  otaqda 
pəncərə  yox  idi,  amma  bayırdakı  səslər  aydın  eşidilirdi. 
Birdən  Əli  ağanın  səsini  eşitdik.  Çıxışlarının  birinin 
kasetini  qoymuşdular.  Hamımız  donub  qaldıq.  Mənsurə 
xanım ağlamağa başladı. 
-  Səsinə  qurban  olum,  Əli  can!  Əli!  Anan  ölsün,  Əli 
can!  
Ə
li  ağa  deyirdi:  "Bütün  dəyərlər  şəhiddə  cəm  olub. 
Xoş  şəhidlərin  halına!  Ətirli  güllər  idilər,  Allah  onları 
dərdi.  Allah  onları  seçdi.  Şəhidlər  sağdırlar.  Şəhidlər 
onların  yollarını  davam  etdirənlər  üçün  sağdırlar. 
Şə
hidlərin əmanətini yaxşı qoruyun!"  
Mənsurə xanım ağı deyirdi. 
- Sənə qurban olum! Gül idin, Allah səni dərdi. Anan 
ölsün! Həmişə deyirdin ki, xoş şəhidlərin halına! İndi biz 
deməliyik ki, xoş sənin halına! Xoş halına, Əli can! 
Mənsurə  xanım  bu  cümlələri  deyib  ağlayırdı.  Öz-
özümə fikirləşdim: "Əli can, mən sənin kimi yaxşı danışa 
bilmirəm. Qorxuram bir söz deyib səni də gözdən salım". 
Anam mənə kağız-qələm gətirdi. 
- Al, Firiştə can. Yaz ki, yadından çıxmasın. 
Kağızı  və  qələmi  aldım.  İlk  dəfə  idi  çıxış  edəcəkdim, 
özü  də  bu  qədər  adamın  önündə.  Mən  hələ  attestat  da 
almamışdım, nə deyə bilərdim?! Nə yazmalı idim?!  

 
210
Dedim:  "Əli  can,  özün  indi  dedin  ki,  şəhidlər 
diridirlər. Şəhidlər onların yolunu davam etdirənlər üçün 
diridirlər.  Əgər  indi  burada,  yanımdasansa,  mənə  kömək 
elə". 
Qələmi  götürəndən  sonra  beynimə  sözlər  gəlməyə 
başladı.  Onları  kağıza  yazır  və  Əlinin  yanımda 
dayandığını hiss edirdim. Sanki o deyirdi, mən yazırdım. 
Sanki səsini də eşidirdim. Eləcə yazmaq və səmimi səsini 
daim  eşitmək  istəyirdim.  Lakin  sonda  dedi:  "Vəssəlamu 
ə
ləykum və rəhmətullahi və bərəkatuh".  Mən də yazdım. 
Qələmi yerə qoyanda hələ də onu yanımda hiss edirdim. 
O  deyirdi:  "Firiştə  can,  Zeynəb  kimi  dayan,  Zeynəb 
kimi!"  
Gözlərimdən yaş axdı. 
Dedim:  "Mənə  kömək  et.  Kömək  et  ki,  səhvsiz 
oxuyum".  
Ə
li  ağa  gülümsədi  və  təbəssümü  ilə  bütün  vücudumu 
rahatlıq bürüdü. Bayırdan xalqın səsi gəlirdi:  
 
Tərcümə: 
 
“Şəhidlərin  dəfni  üçün                          Mehdi,  gəl!  Mehdi 
gəl!"  
 
Məryəm, Mənsurə xanım və Xanımcan şüarları eşidib 
ağlayırdılar. Anam nisbətən möhkəm idi. Az sonra səslər 
kəsildi  və  orkestrin  musiqisi  eşidildi.  Matəm  marşı 
çalırdılar.  Ondan  sonra  bir  nəfər  çox  kədərlə  Quran 
oxumağa başladı. 
Məryəm,  Xanımcan  və  Fatimə  xala  Mənsurə  xanıma 
təskinlik verirdilər.  Bu bir neçə  gündə Mənsurə  xanımın 
halı  yenidən  pisləşmişdi,  böyrəkləri  onu  çox  incidirdi. 

 
211
Məryəm  deyirdi:  "Ana,  əgər  çox  ağlasan,  halın  pisləşər! 
Həkimin  sözləri  yadından  çıxdı?!  Kədərlənmək  və 
ağlamaq sənə zəhər kimidir". 
Mənsurə  xanım  hövsələsiz  halda  deyirdi:  "Qoy  zəhər 
olsun! Əlidən sonra dünyanı neyləyirəm?!" 
Quran  oxuyandan  sonra  yenidən  xalqın  səsi  otağı 
titrətdi:  
 
 
 
 
 
Tərcümə: 
 
"Əza əzadır bu gün!                  Əza günüdür bu gün! 
Mehdi Sahibəzzaman                Əza sahibidir bu gün!" 
 
Həmin  gənc  xanım  otağa  girib  mənə  dedi:  "Xanım 
Pənahi,  hazırlaşın.  Şəhidin  qardaşından  sonra  sizin 
növbənizdir".  Birdən  əllərim  buza  döndü.  Ürəyimin 
döyüntüsünü  eşidirdim.  Özümə  ürək-dirək  verməyə 
çalışdım.  Hacı  Sadiqin  çıxışından  sonra  camaat  qışqırdı: 
"Allahu-Əkbər! 
Allahu-Əkbər! 
Xomeyni 
rəhbər! 
Münafiqlərə  və  Səddama  ölüm!  İslam  döyüşçülərinə 
salam! Şəhidlərə salam!" 
Yerimdən  qalxdım.  Xanım  qapıda  göründü.  Anam  da 
ayağa qalxıb məni balkonun qapısına qədər ötürdü. Tez-
tez  mənim  üçün  salavat  deyirdi.  Pasdar  balkonun 
qapısının ağzından çəkildi. 
- Buyurun, xanım Çitsazian. 
Xalq hələ də şüar deyirdi: 
"Vay Əli öldürüldü! 

 
212
Allahın aslanı öldürüldü! 
Ya Hüseyn..." 
Balkon  xalqla  üzbəüz  oturmuş  vəzifəli  şəxslərlə  dolu 
idi.  Qapının  önündəki  pasdar  yolu  açıb  tribunaya  qədər 
mənimlə  gəldi  və  mikrofonu  boyuma  görə  tənzimlədi. 
Tribunada  dayananda  gözüm  izdihama  düşdü.  Qarşıdakı 
məscidin damında da dayananlar vardı. İki əsgər əllərində 
bir  plakat  tutmuşdular.  Onun  sol  küncündə  Əli  ağanın 
şə
kli  vardı  və  üzərinə  iri  həriflərlə  yazılmışdı:  Əli  can, 
şə
hadətin mübarək! 
Sağ  tərəfdə  -  Ayətullah  Axund  Molla  Əli  Məsumi 
Həmədaninin  məqbərəsi  yerləşən  yerə  çoxlu  insan 
toplaşmışdı.  Soldan  Cənnət  bağının  giriş  qapısına  və 
ondan  da  yuxarıya  qədər  izdihamdan  başqa  bir  şey 
görünmürdü.  Göz  işlədikcə  qara  paltarlı  insanlar 
görünürdülər.  Onlar  sevimli  komandirlərinin  dəfninə 
gəlmişdilər. İndiyə qədər Cənnət bağında bu qədər adam 
görməmişdim.  Mikrofonu  tənzimləyən  pasdar  başlamaq 
üçün işarə verdi.  
-  Şəhidlərin  qanını  qoruyan  və  məzlumlara  yardım 
edən Allahın adı ilə! 
Səsimin  titrədiyini  hiss  etdim.  Ürəyimdə  qışqırdım: 
"Əli! Əli can, kömək!" 
- Mən özümü bu müqəddəs  yerdə dayanıb danışmağa 
layiq  görmürəm.  Yalnız  siz  əzizlərə  təşəkkür  etmək 
istəyirəm. Siz zəhmət çəkib bu əziz insan üçün, rəşadətli 
İ
slam  sərdarı  Əli  Çitsazian  üçün  buraya  təşrif 
buyurmusunuz. 
Dərin  nəfəs  aldım.  Hamı  sakit  dayanmışdı.  Başımı 
qaldırdm.  Qarşımda  Əlinin  şəkli  gülümsəyirdi.  Sözümə 
davam etdim. 

 
213
- Mən özümü belə bir şəxsin, bu qədər təqvalı, cəsur, 
qəhrəman və fədakar bir şəxsin həyat  yoldaşı olmağa da 
layiq görmürəm. 
Bu  cümlələri  deyə-deyə  Əli  ağanın  bütün  bu  yaxşı 
xüsusiyyətlərə sahib olduğunu xatırlayır və hər birinə bir 
nümunəni  yada  salırdım.  Dedim:  "Əli  ağa  yetimlərin 
dostu idi". Bu bir neçə gündə bir dostunun sözləri yadıma 
düşdü.  Əli  və  digər  bir  qrup  döyüşçü  məzuniyyətə 
çıxanda  bir  vanetin  arxasını  ərzaqla  doldurub  Səngsefid 
bölgəsinə  gedir  və  öncədən  tanıdıqları  qapılara 
qoyurdular.  Qayıdanda  bir-iki  dəfə  siqnal  verirdilər. 
Yoxsul ailələr bu siqnalları tanıyırdılar. Onlar qaza basıb 
Səngsefiddən  çıxırdılar,  həmin  ailələr  də  qapılarını  açıb 
paylarını götürürdülər. 
Dedim:  "Əli  bütün  cəbhələrdə,  oralarda  olan  bütün 
ə
ziz  qardaşlarımızın  və  hörmətli  döyüşçülərimizin 
xatirəsində yaşayır". 
Birdən-birə hamı ağlamağa başladı. Özümü ələ aldım.  
-  Bütün  ana  və  bacılardan  xahişim  budur  ki,  öz 
övladlarını və həyat yoldaşlarını imamın buyurduğu haqq 
cəbhələrinə göndərsinlər.  
Bunu  deyə-deyə  yadıma  düşdü  ki,  Əmir  ağanın 
dəfnində  Əli  ağa  bu  tribunada  dayanmışdı  və  kişilərin 
cəbhəyə getmələrini istəyirdi. 
Ə
li ağanın səsini qulağımda duydum: "Elə etməyin ki, 
imam  yenidən  kürsüyə  çıxıb  cəbhəyə  getmənizi 
söyləməyə məcbur olsun".  
Dedim: "Sizin cəbhələrə getməyinizlə düşmənin gözü 
kor olsun və İslam ordusu tezliklə qələbə çalsın! Bir daha 
hamınıza  təşəkkürümü  bildirir  və  bütün  şəhidlərin, 
xüsusən  də  bu  əziz  şəhidin  yolunu  davam  etdirməyinizi 

 
214
istəyirəm.  Allahın  salamı,  rəhməti  və  bərəkətləri  olsun 
sizə!" 
Çıxışımı  bitirəndən  sonra  Mənsurə  xanımın  yanımda 
dayandığını  gördüm.  Həmin  pasdar  mənə  və  Mənsurə 
xanıma  bir  neçə  ağ  gül  verdi.  Biz  gülləri  balkondan 
camaata  atdıq.  İzdihamın  "Allahu-Əkbər"  səsi  Cənnət 
bağını yenidən lərzəyə gətirdi. O qədər səsin arasında bir 
neçə nəfərin yanıqlı sızıltısı ürəyimi yerindən qopardı. 
- Əli ağa... Əli ağa... Əli ağa can...  
Mənsurə  xanımla  birgə  otağa  qayıtdıq.  Camaatın  səsi 
kəsilmirdi,  dayanmadan  sinə  vururdular.  Həmin  gənc 
xanım otağa  girib dedi: "Çox sağ olun, xanım Çitsazian. 
Çox gözəl idi". 
Dedim: "Məni aparın. Cənazəsi aparılanda Əli ağanın 
yanında olmaq istəyirəm". 
O,  Mənsurə  xanıma  və  anama  baxıb  dedi:  "Elə 
izdiham  var  ki,  məsul  şəxslər  də  qabağa  keçə  bilmirlər. 
Dostları axşam qəbrin ətrafına ip çəkiblər, amma deyirlər 
ki, camaatla bacarmaq olmur. İrəlidə qiyamətdir. Ruhani 
döyüş  yoldaşlarından  olan  cənab  İlahi  səhər  tezdən 
qəbrin  içinə  girib  orada  Quran  oxuyur.  Siz  oraya 
yaxınlaşa bilməzsiniz". 
Mənsurə  xanım  dedi:  "Kaş  Əlini  qardaşının  yanında 
dəfn edəydilər!" 
Gənc  xanım  dedi:  "Hacı  xanım,  qardaşının  yanındakı 
qəbir cəsədi itmiş bir şəhidə aid idi. Atası həyat yoldaşını 
sakitləşdirmək  üçün  qəbrə  bir  baş  daşı  qoyub  üstünə 
övladlarının  adını  yazmışdılar,  cümə  axşamları  gəlib 
fatihə  oxuyurdular.  Onlar  qəbri  sizin  Əli  ağanıza 
bağışlayıb  dedilər  ki,  oğlumuzun  qəbrinin  Əli  ağaya 
qismət  olması  bir  xoşbəxtlikdir.  Dedilər  ki,  belə  olsa, 

 
215
həm  biz  sevinərik,  həm  də  uşağımız  razı  olar.  Dua  edin 
ki, Hacı xanımın oğlu şəhid olmamış olsun və qayıtsın". 
Mənsurə xanım  əllərini göyə qaldırdı:  
-  İlahi,  amin!  İlahi,  onları  məyus  eləmə!  İlahi,  onları 
sevindir!  İlahi,  Səni  bizim  sınıq  qəlbimizə  and  verirəm, 
onları  sevindir  və  ümidlərini  puça  çıxarma!  İlahi,  səni 
həzrət  Zəhraya  and  verirəm,  onların  gözlərini  yolda 
qoyma! 
Sonra  Mənsurə  xanım  sızıltı  ilə  dedi:  "Əmir,  xoş 
halına!  Hazır  ol,  bu  axşam  qonağın  var.  Əli  ağa  gəlib. 
Dadaş Əli gəlib..." 
Bu  sözlərdən  sonra  hamımız  ağlamağa  başladıq. 
Çoxlu  israrla  Mənsurə  xanım,  Məryəm,  Xanımcan  və 
Fatimə xala dəfnə getdilər. Nə qədər etdimsə, mənə icazə 
vermədilər. Anamla mən otaqda oturduq. 
Zaman  çox  ağır  keçirdi.  İki-üç  saat  mənə  bir-iki  gün 
kimi  gəldi.  İsrarla  anama  deyirdim  ki,  məni  son  vidaya 
aparsın.  Anam  əllərimi  tutub  tez-tez  Ayətül-Kürsi  və 
Fatihə oxuyurdu. Hərdən də əlini ürəyimin üstünə qoyub 
həzrət  Zəhra  təsbehini  zümzümə  edirdi.  Bayırda  nə 
etdiklərini bilmək üçün diqqətlə qulaq  asırdım. Bir neçə 
dəqiqəliyə ürəyimin dayandığını hiss etdim.  İçimdə nəsə 
qırıldı.  Ayağa  qalxıb  qapıya  sarı  qaçdım.  Anam  əlimi 
tutdu. Qəhərim açıldı və yerdə oturub bərkdən ağlamağa 
başladım. 
-  Ana,  Əli...  Əli  ağa  getdi!  Əminəm  ki,  indicə 
yanımızdan getdi. 
Anam  ağlamağa  başladı.  Başımı  onun  sinəsinə 
qoydum. 
- Ana, onu daha heç vaxt görməyəcəyəm. Əminəm ki, 
onu dəfn etdilər. Özüm gördüm, mənimlə sağollaşdı. 

 
216
O vaxta qədər mənim yanımda özünü toparlamış anam 
qışqırdı: “Əli ağa can, əlvida!” 
Ağlamaq  üçün  anamın  qucağı  yaxşı  yer  idi.  Bir  az 
sonra  Hacı  Sadiq,  ağa  Nasir  və  başqa  bir  neçə  nəfər 
gəldilər.  Qara  paltarları  torpağa  bulaşmışdı.  Pilləkəndən 
endik.  Həyət  boş  idi,  Cənnət  bağında  isə  hələ  izdiham 
vardı. Buna baxmayaraq, camaatın arasından piyada keçə 
bilirdik.  Ancaq  ayaqlarım  əsirdi  və  yeriyə  bilmirdim. 
Deyirdilər  ki,  Əli  ağanın  döyüş  yoldaşlarından  iki-üç 
nəfərin halı pisləşib və onları təcili yardımla xəstəxanaya 
aparıblar.  Qəbrin  ətrafında  çoxlu  adam  vardı.  Yeriməyə 
taqətim qalmamışdı. Yavaşca dedim: "Əli ağa, sən arzuna 
çatdın,  amma  mən  bu  qədər  qəm-qüssəyə  və  ayrılığa 
dözə bilmirəm". 
Bir neçə nəfər bizi görüb qışqırdı: “Şəhidin anasına və 
yoldaşına yol verin”. 
Yol  açıldı.  Hacı  Sadiq  Mənsurə  xanımın  qoluna 
girmişdi.  Həmid  ağa  da  həyat  yoldaşı  Məryəmin  əlini 
tutdu.  Anam  və  atam  məndən  öndə  ağa  Nasirlə 
danışırdılar.  Dedim:  “Əli  can,  bəs  mənim  əlimi  kim 
tutsun?! Mən başımı kimin çiyninə qoyum?! Əli, məni nə 
tez  yalqız  qoydun?!  Nə  tez  tək  qaldım!  Mənim  hələ  on 
doqquz yaşım var!” 
Bir  tərəfdə  dayandım.  Əlinin  məzarı  ağ  qladiolus 
gülləri  ilə  dolu  idi.  Çadramı  üzümə  çəkdim.  Gülab  ətri 
hər  tərəfi  bürümüşdü.  Əlinin  o  qədər  torpağın  altında 
olduğunu  düşünmək  istəmirdim.  Yox,  Əli  orada  deyildi, 
yuxarılarda,  səmada  idi.  Çadramı  kənara  çəkib  göyə 
baxdım.  Hava  günəşli  olsa  da,  soyuq  kimi  kəsirdi. 
Dedim:  “Əli,  haradasan?”  Gözümü  səmada  gəzdirdim. 
Yox idi. Onu görmürdüm. 
- Səni harada axtarım, əzizim?! 

 
217
Yanımda  hərarət  duydum.  Elə  bildim  anamdır. 
Baxdım. Anam deyildi. Yanımda heç kəs yox idi. Bəs bu 
istilik  haradandır?  Bu,  kimin  bədəninin  hərarətidir? 
Ə
linin  şəkli  gözlərim  önündə  göründü;  sarı  saçı,  mavi 
gözləri  və  çoxdandır  qısalda  bilmədiyi  saqqalı  ilə.  Ona 
çox deyirdim ki, Əli can, saqqalını qısalt. Deyirdi ki, yox, 
hələ  tezdir.  Dedim:  “Əli  can,  saqqalını  bu  gün  üçün 
uzatmışdın?!” 
Bu  fikirlə  kövrəldim,  gözlərim  doldu,  amma  birdən 
Ə
linin  yanımda  dayandığını  hiss  etdim.  Hərarətə 
söykənib  qəliz  və  şirin  Həmədan  ləhcəsi  ilə  onun  səsini 
eşitdim:  “Firiştə,  haqqını  halal  et.  Gülüm,  Zeynəb  kimi, 
Zeynəb kimi yaşa!” 
Mənsurə  xanım  və  Məryəm  özlərini  güllərin  üstünə 
atmışdılar.  Çiyinləri  titrəyirdi,  amma  səsləri  çıxmırdı. 
Qəribə  hisslər  keçirirdim.  Fikirləşirdim  ki,  Zeynəb  kimi 
yaşamaq üçün indi nə etməliyəm. 
Qəhərdən  boğulurdum.  Üst  dişlərimlə  alt  dodağımı 
dişlədim.  Gedib  birtəhər  Əmirin  qəbrinin  yanında 
oturdum. Barmaqlarımı sinə daşının üzərinə qoyub fatihə 
oxudum və dodaqaltı dedim: “Əmir can, mənim Əlimdən 
muğayat ol!” 
Bir  nissan  patrol  keçirdi.  Maşının  üzərinə  Əlinin 
böyük  şəkli  vurulmuşdu.  Əli  sürətlə  yanımızdan  keçdi. 
Ə
li  getdi.  Soyuq  bir  külək  kimi  əsib  getdi.  Ağa  Nasir 
ə
yilib  Mənsurə  xanımı  qaldırdı.  Məryəmin  yoldaşı 
yaxınlaşıb onu güllərdən ayırdı. Anam sağ qolumu, atam 
da  mehribancasına  o  biri  qolumu  tutdu.  Getmək,  Əlidən 
belə tez ayrılmaq istəmirdim. Dedim: “Ana, getməyək”. 
Anam ağlayırdı. 
Dedim: “Ata, qalaq”. 

 
218
Atamın möhkəm çiyinləri titrəyirdi. Mənim ayaqlarım 
ə
sirdi,  əllərim  buz  kimi  soyumuşdu.  Artıq  Əli  üçün 
darıxmışdım.  O  anda  hamının  getməsini  və  orada  yalqız 
qalmaq  istəyirdim.  Ürəyim  istəyirdi  ki,  Əli  bir  neçə 
dəqiqə  öncə  olduğu  kimi  yanımda  dayansın  və  ondan 
soruşum:  “Əli  ağa,  Zeynəb  kimi  olmaq  necə  olur?” 
Ürəyim istəyirdi ki, Cənnət bağında heç kim olmasın və 
mən ucadan ağlayım. 
Maşına oturanda sürücü maqnitofonu qoşdu. Qəmli bir 
növhə  oxuyurdu.  Həzrət  Zeynəbin  İmam  Hüseynə  ağısı 
idi.  Başımı  anamın  çiyninə  qoyub  çadramla  üzümü 
örtdüm və səssiz ağlamağa başladım. Evə qədər ağladım. 

 
219