Hayot faoliyati havfsizligi

3-rasm: Konferensiya qatnashchilari .
Anjumanning sho‘ba majlislarida Sharq allomalarining astronomiya, 
matematika, geografiya va geodeziya kabi aniq fanlar shakllanishidagi o‘rni, 
tibbiyot, farmakologiya, kimyo va mineralogiya singari tabiiy fanlar rivojlanishiga
qo‘shgan ulkan hissasi, shuningdek, o‘rta asrlar mutafakkirlarining tarixiy va 
falsafiy merosi, tilshunoslik va adabiyot sohalaridagi yutuqlari haqida so‘z 
yuritildi. 
Al-Xorazmiy ilmiy merosining Temuriylar davri arxitekturasi va 
epigrafikasiga ta’siri, Abu Rayhon Beruniy va geologiyada geodinamika 
g‘oyasining shakllanishi, Ahmad al-Farg‘oniyning gidrologiyaga oid kashfiyotlari, 
Ibn Sino ilmiy merosi hamda uning tibbiyot va farmatsevtika rivojlanishidagi 
o‘rni, Mahmud Zamaxshariyning tilshunoslik sohasidagi xizmatlari, Mirzo 
Ulug‘bek va u tashkil etgan ilmiy maktabning matematika va astronomiya 
taraqqiyotiga qo‘shgan hissasi, Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Bobur 
asarlarining jahon
adabiyoti va madaniyati rivojidagi ahamiyati kabi qator 
mavzularda ma’ruzalar tinglandi va muhokama etildi.[2] 

---

23 

I. 1.Prezident asarlarida Sharq allomalari talqini.
Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan yozilgan asarlarining deyarli 
barchasida Sharq allomalari va ularning tarixiy merosi haqida juda ko’plab fikrlar 
berilgan, turli konferensiyalarda so’zlagan nutqlari ifoda etilgan. Quyida biz 
ularning ayrimlariga to’xtalib o’tamiz.
Yurtboshimiz Islom Karimov “ Tariximiz ham, kelajagimiz ham mushtarak” 
sarlavha ostida 1994-yil 23-may kuni O’zbekistonda Qozog’iston kunlarining 
ochilishiga bag’ishlangan tantanali yig’ilishda so’zlagan nutqida, Sharq allomalari 
va buyuk mutafakkirlari bizni qo’shni mamlakatlar bilan yaqindan bog’lab 
turuvchi ko’prik ekanligi xususida quyidagicha fikrlarni bildirgan:
“Do’stim Nursulton Nazarboyev va uning safdoshlari rahbarligida 
Qozog’istonda amalga oshirilayotgan islohotlarni o’zbek xalqi katta qiziqish va 
xayrixohlik bilan kuzatib turibdi. Zero, xalqlarimizning moddiy-ma’naviy 
manfaatlari har jihatdan o’zaro uyg’undir.
Biz dunyodagi biron bir modelga ko’r-ko’rona taqlid qilmoqchi emasmiz. 
Ayni vaqtda, muayyan taraqqiyot bosqichiga erishgan davlatlarning yutuqlarini 
ham kamsitmoqchi emasmiz. Ulardan yuz o’girmaymiz. 
Ammo, aziz do’stlar, bizning qonimizda ming yillik Sharq tafakkurining 
bedor ruhi gupurib turibdi. Jahon ilm- fani madaniyatiga kibernetika asoslarini 
yaratgan Xorazmiyni, buyuk faylasuf bobomiz Forobiyni, tibbiyot qonunlarining 
tengsiz kashfiyotchisi Ibn Sinoni, nazm yulduzlari- Navoiy va Abayni, Amir 
Temur va Bobur, To’labiy, Qozibekbiy, Aytekebiy kabi ulug’ zotlarni, Beruniy, 
Imom Buxoriy, Bahouddin Naqshband, Buxor Jirov, Ibroy Oltinsarin, Cho’g’on 
Valixonov singari mutafakkirlarni bergan bu muqaddas zamin xalqlarining 
yaratuvchilik dahosi hamisha uyg’oqdir.”[3]
Davlatimiz rahbarining 1998-yil 30-iyundagi O’zbekistonda Tojikiston 
Respublikasi kunlarining tantanali ochilish marosimidagi so’zlagan nutqi:

---

24 
“Bozorimiz ham, mozorimiz ham bir. Ismimizdan ham, jismimizda ham hech 
kim bizni bir-birimizdan ajrata olmaydi. Hazrat Alisher Navoiy bir tojikcha 
g’azalida yorni “Chashmoni turkinavu, mijgoni tojikona” ya’ni, “ko’zlari turkona-
yu, kipriklari tojikona” deb bejiz ta’riflamagan. 
Boqi Rahimzoda: “E o’ra, bigo’: tu o’zbek yo tojik?”- deb lutf etganida 
mutlaqo haqdir. Qani, aytinglar-chi, shu baytni tarjima qilishga ehtiyoj bormi?! 
Avval bir anjumanda aytgan edim,bugun shu iborani yana takror aytmoq 
joizkim, o’zbek bilan tojik- ikki tilda gapiradigan bir xalq desak hech qanday hato 
bo’lmas.
Islom dini va Sharq falsafasining ulug’ namoyandalari, buyuk targ’ibotchilari, 
mutafakkirlarimiz Imom al-Buxoriy, Bahouddin Naqshband hazratlari kabi buyuk 
allomalar qoldirgan ma’naviy boylik va o’g’itlar ikki xalq uchun ham barobar 
bebaho merosdir. Dil ba yori dast ba kor, degan hikmat bugungi avlodlarimiz, 
farzandlarimiz uchun, aql-idrok bilan yashash uchun bebaho va rahnoma yo’riqdir.
Mavlona Nuriddin Abdurahmon Jomiy bilan Amir Nizomiddin Alisher 
Navoiydek ikki buyuk zoti sharifning xalqlarimiz shoni sharafi, ma’naviy-ruhiy 
qudratini jahonga ko’z-ko’z qilgan ijodi, ular o’rtasidagi ajib piru muridlik, ustozu 
shogirdlik munosabatlari biz uchun abadulabad yaqinligimizning go’zal ramzi 
bo’lib qolajak.”[4] 
Prezidentimiz Islom Karimov 1998-yil “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” 
nomi bilan tarixchi olimlar va jurnalistlarga bergan suhbatida quyidagi fikrlarni
bayon qilgan. 
“Mustaqillikka erishganimizdan keyin xalqimizning o’z yurti, tili, madaniyati, 
qadryatlari tarixini bilishga, o’zligini anglashga qiziqishi ortib bormoqda. Bu tabiiy 
hol. Odamzod borki, avlod-ajdodi kimligini, nasl-nasabini, o’zi tug’ilib voyaga 
yetgan qishloq, shahar, xullaski, Vatanining tarixini bilishni istaydi. 
Hozir O’zbekiston deb ataluvchi hudud, ya’ni bizning Vatanimiz nafaqat 
Sharq, balki umumjahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo’lganini butun jahon 
tan olmoqda. Bu qadimiy va tabarruk tuproqdan buyuk allomalar, fozilu fuzalolar,

---

25 
olimu ulamolar, siyosatchilar, sarkardalar yetishib chiqqan. Diniy va dunyoviy 
ilmlarning asoslari mana shu zaminda yaratilgan, sayqal topgan. Eramizgacha va 
undan keyin qurilgan murakkab suv inshootlari, shu kungacha ko’rku fayzini, 
mahobatini yo’qotmagan osori atiqalarimiz qadim-qadimdan yurtimizda 
dehqonchilik, hunarmandchilik madaniyati, me’morchilik va shaharsozlik san’ati 
yuksak bo’lganidan dalolat beradi. Beshafqat davr sinovlaridan omon qolgan, eng 
qadimgi toshyozuvlar, bitiklardan tortib, bugun kutubxonalarimiz xazinasida 
saqlanayotgan 20 mingdan ortiq qo’lyozma, ularda mujassamlashgan tarix, 
adabiyot, san’at, siyosat, axloq, falsafa, tibbiyot, matematika, fizika, kimyo, 
astronomiya, me’morchilik, dehqonchilikka oid o’n minglab asarlar bizning 
beqiyos ma’naviy boyligimiz, iftixorimizdir. Bunchalik katta merosga ega bo’lgan 
xalq dunyoda kam topiladi. Shuning uchun ham bu borada jahonning sanoqli 
mamlakatlarigina biz bilan bellasha olishi mumkin, deb dadil ayta olaman.” [4] 
Yurtboshimiz “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch” asarida ham buyuk 
allomalarimiz hayoti va ijod yo’liga salmoqli to’xtalgan va o’z fikrlari bilan 
buyuk daholar shaxsiga hurmat va iftixor tuyg’usini bildirgan. “ Shu ma’noda, 
keyingi 
paytda 
buyuk ajdodlarimizning so’nmas dahosiga hurmat-
ehtirom,ularning boy ilmiy merosini o’rganishga bo’lgan qiziqish horijiy ellarda 
ham ortib borayotgani barchamizni quvontiradi. Buning tasdig’ini dunyoning 
turli mamlakatlarida ularning hayoti va faoliyati haqida e’lon qilinayotgan ilmiy 
va badiiy asarlar, ulug’ ajdodlarimiz xotirasiga barpo etilayotgan yodgorliklar 
misolida ham ko’rish mumkin. Shular qatorida Belgiyada Ibn Sinoga, Litvada 
Mirzo Ulug’bekka, Moskva, Tokio va Boku shaharlarida Alisher Navoiy 
bobomizga, Misr poytaxti Qohira shahrida esa Ahmad Farg’oniy xotirasiga 
o’rnatilgan muhtasham haykallarni eslash joiz.
Bugungi kunda poytaxtimizning Amir Temur Xiyoboniga, Samarqanddagi 
Ko’ksaroy, Shahrisabzdagi Oqsaroy maydoniga xoh erta tongda, xoh kechqurun-
qachonki borib qaramang, chindan ham Sohibqiron siymosida doimo nur jilvalanib 
turganini ko’rishingiz mumkin. 

---

26 
Biz ana shunday izlanish va tajribalar asosida keyinchalik Farg’ona shahrida – 
Ahmad Farg’oniy, Urganchda- Muhammad Muso Xorazmiy va Jaloliddin 
Manguberdi, Navoiy shahrida Alisher Navoiy, poytaxtimizda-G’afur g’ulom, 
Abdulla Qahhor va Zulfiya singari allomalarimiz, yozuvchi va shoiralarimiz 
haykallarini, Termiz shahrida Alpomish, Qarshi shahrida esa “ El-yurt tayanchi” va 
boshqa o’nlab monumental san’at asarlarini barpo etishga muyassar bo’ldik”. 
O’zbеkistоn 
hududlari 
eng 
qadimgi 
davrlardan 
bоshlab 
jahоn 
Sivilizatsiyasining o’chоqlaridan biri ekanligiga ilmiy jihatdan hеch qanday 
shubha yo’q. O’zbеkistоn va O’rta Оsiyo hududlarida оlib bоrilayotgan kеng 
miqyosdagi tadqiqоt ishlarining natijalari ham Vatanimizning jahоn 
Sivilizatsiyasida tutgan o’rnini tasdiqlaydi. [ 5]
Yurtboshimiz I. Karimov “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” asarida inson o`z 
tarixini bilishi uning yuksak manaviyatli inson ekanligidan dalolat berishini etirof 
etib o’tgan. Bu asarda “tarixiy xotirasi bor inson irodali insondir” tamoyili chuqur 
bo`lgan va isbot talab qilib bo`lmas haqiqatligi ko`rinadi. Shu mulohazani 
to`ldirish maqasadida yurt boshimiz I. Karimovning tarixiy xotirasiz kelajak yo`q 
asarida quyidagi fikrlarni misol qilib keltiramiz: 
“ Tarixni yaxshi bilmasdan turib yuksak manaviyatga erishish mumkinmi?
Manaviyatni tiklashi tug`ilib o`sgan yurtida o`zini boshqalardan kam sezmay 
boshini baland ko`tarib yurishi uchun insonga albatta tarixiy xotira kerak. 
Har qaysi inson men shu milat farzandi ekanman mening ajdodlarim kimlar 
bo`lgan millatimning ibtidosi qayda uning oyoqqa turishi tiklanish shakllanish 
jarayoni qanday kechgani degan savollarni o`ziga berishi tabiiy. Nega jahonga 
Ahmad Farg’oniy, Muhammad Xorazmiy, Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Imom 
Buxoriy Amir Temur, Ulug’bek, Alisher Navoiy, Bobur kabi buyuk siymolarni 
bergan bu millat XVII-XIX asrlarga kelib to shu choqqacha erishgan yuksalish 
darajalaridan tushib ketdi? Negaki so`ngi 3 asr mobaynida boshimiz qoloqlikdan 
chiqmay qoldi? Ajdodlarimizning qattiq qarshiligiga qaramay chor Rossiyasining 
ulkamizni nisbatan oson zabt etishida ana shu qoloqning ham o`rni bo`lganmikan? 

---

27 
Tarixiy ildizini izlagan odam albatta bir kun mana shunday savollarga duch keladi 
va aminmanki to`g`ri xulosalar chiqaradi. Tarixiy xotirasi bor inson- irodali 
insondir. Takror aytaman irodali insondir. 
Kim bo`lishidan qatiy nazar jamiyatning a’zosi o`z o`tmishini yaxshi bilsa 
bunday odamlarni yo’ldan urish har xil aqidalar ta’siriga olish mumkin emas. Tarix 
saboqlari insonni xushyorlikka o`rgatadi, irodasini mustahkamlaydi. ” [7] 
Xususan, yurtboshimiz Islom Karimovning 2015-yil nashrdan chiqqan “ Ona 
yurtimiz baxt-u iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish-eng oliy saodatdir” 
asarida ham buyuk alloma va mutafakkirlarning ilmiy merosi butun dunyoning 
ilmiy merosi ekanligi ta’kidlab o’tilgan.
Chet ellik mehmonlarimizning, “Inson dunyoning qayerida yashamasin, bu 
boyliklarni, bu allomalarni bilishi kerak. Shunday mutafakkirlarni voyaga 
yetkazgan xalq har qanday yuksak tahsinga sazovor va biz bu xalqdan ana shunday
kashfiyotlarni yana kutishga haqlimiz” degan gaplari, aytinglar, hammamizga 
g’urur va iftixor bag’ishlamaydimi?[6]