Həbsxana – cəmiyyətin daha çox

120 
 
ləri  korlaya  bilərdi.  Əllərini  yumaq  bəhanəsiylə  ye-
rindən  qalxıb  mətbəxin  yanındakı  əlüzyuyana  daxil 
oldu. Özünə gəlmək üçün üzünü, alnını soyuq su ilə 
yudu.  Sonra  da  tələsə-tələsə  qoltuğundakı  partlayı-
cını əsas kürəbənd borusunun arxa tərəfinə bənd elə-
di.  Onu  heç  kimin  görmədiyinə  əmin  olduqda  çay-
xananın dəhlizinə qayıtdı, çayının ardını içmədən çö-
lə çıxdı. 
          Çöldəki  sərin  hava  üzünə  dəydikcə  yavaş-ya-
vaş  özünə  gəlir,  sakitləşirdi.  Havanın  qaralmasına 
baxmayaraq,  dükanlardan  işıqların  al-əlvanlığından 
bazarın həyəti aydınlıq idi. Dükanlar bir-bir bağlanır, 
adamlar getdikcə seyrəlirdi. 
          Ağarəhim  bazardan  çıxdı.  Bir  neçə  yüz  metr 
gedib  dayandı.  Daldalanmağa  yer  tapıb,  cibindəki 
partlayıcı  maddənin  idarəedici  qurğusunu  çıxardı. 
Daha  sinəsində  bayaqkı  həyəcanından  əsər-əlamət 
qalmamışdı.  Topalın  başından  basırmış  kimi  soyuq-
qanlıqla  tapşırılan  düyməni  basdı.  Uzaqdan,  bazar 
tərəfdən boğuq partlayış səsi eşidildi. 
          O, səhəri günü  işə çıxmadı. Gülbəniz  bazarlıq-
dan  qayıdanda  xəbər  gətirdi  ki,  Bəyəhmədin  çayxa-
nasını partladıblar. Ölən yoxdur, üç nəfəri ağır yaralı 
halında xəstəxanaya aparıblar. Ölüm olmaması Ağa-
rəhimi sevindirdi. Istəmirdi Allah qarşısında günah-
kar qalsın, kiminsə həyatına bais olsun. Bazara – ha-
disə  yerinə  getməyə  çəkindi.  Gedərsə,ehtiyatsızlıq 
downloaded from KitabYurdu.org

121 
 
edəcəyindən,  ondan  duyuq  düşəcəklərindən  əndişə-
lənirdi.  Bütün  günü  həyətdə  özünə  iş  tapıb  qurda-
landı, ürəyindəsə “görəsən Topala əməlli başlı ziyan 
dəyə bilibmi?” düşündü. Sabahısı dözməyib hər şeyi 
öz  gözləriylə  görmək  üçün  bazara  gəldi.  Kənardan 
yanıb  qaralan,  uçulan  divarları  gözaltı  seyr  elədi: 
əsasən bufetin mətbəxi dağılmışdı. Yanğının qarşısı-
nı  tez  almışdılar.  Dükanın  içəri  divarı  uçmuş,  daxili 
demək  olar  ki,  salamat  qalmışdı.  Dükanın  salamat 
qalması  onu  açmadı.  Əmirxan  partlayıcının  gücünü 
şişirdərək,  onu  dükanın  da  dağıdacağına  əmin  et-
mişdi. Görünür, partlayıcı elə də güclü olmayıb. 
          Topalın alveri dayanmışdı. Yanına heç kimi bu-
raxmırdılar.  Deyilənə  görə,  iki  gün  idi  içəridə  polis 
tədqiqat aparırdı.  Partlayışın kənardan  idarə olunan 
qurğu ilə partladılması aşkar edilmişdi. Bazar Topa-
lın  adamları  ilə  dolu  idi,  bütün  köşklərin  qarşısında 
iki-bir  dayanıb,  gəlib  gedənlərə  göz  qoyur,  danışı-
lanlara  qulaq  asırdılar.  Diqqəti  cəlb  etməmək  üçün 
Əmirxanla,  Xəlillə  görüşmədən,  bazarda  çox  dayan-
mayıb, öz köşkünə qayıtdı. 
          Partlayışın şəxsi ədavət nəticəsində baş vermə-
si  gün  kimi  hamıya  aydın  idi.  Üzə  vurmasa  da  To-
palın  ürəyinə  təlaş  düşmüşdü.  Dükanın  bufetin  və 
çayxananın  bərpa  olunub,  əvvəlki  görkəminə  qayta-
rılmasına azı yarım illik gəlirini sərf eləməliydi. 
          Hadisədən  dörd gün  keçmişdi.  Polislər  Ağarə-
downloaded from KitabYurdu.org

122 
 
himi köşkündən gəlib apardılar. Tədqiqat zamanı əl-
üzyuyanın  sağ  qalmış  hissələrindən  birində  onun  əl 
izi  tapılmışdı.  Bundan  əlavə,  partlayış  zamanı  mət-
bəxdə  zədə  almış  qadınlardan  biri  Ağarəhimi  əlüz-
yuyana keçərkən gördüyünü, oradan çıxandan sonra 
əlüzyuyana  tərəf  heç kimin  getmədiyini,  iyirmi-iyir-
mi  beş  dəqiqə  sonra  da  partlayışın  baş  verdiyini  is-
tintaqa xəbər veribmiş. 
          Həmin  gün  Ağarəhimi  həbs  edib,  istintaq  təc-
ridxanasına  göndərdilər.  Əmirxanla  Xəlil  bərk  qor-
xuya düşmüşdülər. Lakin, Ağarəhim istintaq zamanı 
onların adını çəkmədi. 
          Həyat  yoldaşının  tutulması  ilə  Gülbəniz  ürə-
yində heç cür barışa bilmirdi. Təzə-təzə ürəyi istədiyi 
xoş günlər görürdü, o da belə qurtardı. Yanılmadığı, 
əri  həbsdən  buraxılarsa  da  birlikdə  yaşadıqları  bəx-
təvər  günlərinin  qurtarması  ürəyinə  dammışdı.  Ona 
qarşı təzəcə yaranmış, bərkiməmiş məhəbbətində ar-
tıq  çat  yaranmışdı.  Onun  fikrincə,  düşüncəli  adam 
bu cür ucuz, gərəksiz cinayət etməməli idi. Hər şey-
dən əvvəl qoca anasını, cavan ailəsini xatırlamalı idi. 
          Anası  təcradxanada  görüş  zamanı  ayrılarkən, 
özünü saxlaya bilməyib, hıçqıra-hıçqıra söymüşdü: 
          –Ay  oğraş,  nöş  tələsirdin,  məni  basdıraydın, 
sonra  gələrdin  də  bura,  gərək  elə  məni  zülmə  qo-
yaydın?.. 
          Istintaq bir aya qədər çəkdi. Məhkəmənin hök-
downloaded from KitabYurdu.org

123 
 
mü ilə Ağarəhim səkkiz il azadlıqdan məhrum olun-
du. Bir il üç aydan sonra yenidən məhkum həyatına 
qayıtdı. 
          Bu dəfə onu ciddi rejimli islah-əmək müəssisə-
sinə göndərdilər. Başının qırxılması, yoxlanış zamanı 
darbalağını soyunub beş dəfə çömbəlib-durması, za-
bitlərin  və  nəzarətçilərin  söyüş  dolu  qışqırıqları,  qə-
fildən dəyən şillə-təpiklər – artıq hamısı adiləşmişdi, 
ona tanış gəlirdi. 
          Ümumən  götürdükdə  o  vaxtlar  günü  pis  keç-
mirdi.  Tez-tez  yanına  gəlirdilər,  cibindən  pul  əskik 
olmurdu.  Məhkumlar  içində  xeyli  dostları  var  idi. 
Yerliləri də yığışmışdılar başına, darıxmağa qoymur-
dular,  illah  da  yanına  pay  gələndə.  Işləmirdi.  Briqa-
dirə  aylıq  verib,  yeyib-içir,  yatırdı,  sanki,  istirahətə 
gəlmişdi.  Istintaq  zamanı  adlarını  gizlətdiyi  çöldəki 
dostları – Əmirxanla Xəlil dörd-beş dəfə pay-para ilə 
yanına gəldilər. Sonralar nədənsə görünmədilər. 
          Məhkumluğunun yarım ilində oğlu oldu. Ağa-
rəhimin sevincindən uçmağa qanadı çatmırdı. Şadlı-
ğından dəlilik edirdi. “Qurban olum Allaha, bir yan-
dan kəsəndə o biri yandan verirmiş” deyirdi. “Evi ki-
şisiz  qoymadı.  Özüm  bir  kişi  olmadımsa  da  heç  ol-
masa  əvəzimə  oğlum  olar”  düşünürdü.  Bu  hadisəni 
məhkumlar arasında zonaya məxsus təntənə ilə qeyd 
etdilər. Hamı onu təbrik edirdi. 
          Bir  ilin  tamamında  Gülbəniz  altıaylıq  oğlunu 
downloaded from KitabYurdu.org

124 
 
da götürüb görüşə gəlmişdi. Üçgünlük ailəvi görüşə 
icazə verdilər. Ağarəhim körpəni öpməkdən doymaq 
bilmirdi.  O  heç  Gülbənizdən  də  doymamışdı.  Onun 
gəlin  üzünü,  isti  nəfəsini  qoyub,  özünü  barakın  buz 
kimi  soyuq,  ağır  havalı,  üfunətli  qucağına  atmışdı. 
Nə  qədər  böyük  səhv  elədiyini  indn  başa  düşürdü, 
ancaq artıq gec idi. Nəmlənmiş gözlərinin yaşını bo-
ğub  ürəyinə  axıdırdı.  Görüş  günü  nə  qədər  sevincli 
idisə  də,  ayrılıq  anı  çatanda  kövrəlməyə  bilmədi. 
Əzizlərindən  ayrılıb  lənətə  gəlmiş  baraka  qayıtmaq 
ona cəhənnəm əzabı qədər ağır idi. 
          Gülbəniz  altı  aydan  bir  ailəvi  görüşə  gəlirdi. 
Qaynanasının yanında konserv kombinatında işə dü-
zəlmişdi.  Çörəkqazanan  olmuşdu,  bir  az  diribaşlaş-
mışdı.  Özünün  danışığına  görə,  ailənin  korluq  çək-
məməsi üçün arabir Əmirxan da onlara  pul yardımı 
edirmiş. Gülbənizin Əmirxanı tərifləməsi onu heç aç-
mırdı, kefini pozdugundan tez “nə böyük işdir?” de-
yərək  söhbətin  yönünü  dəyişdirirdi.  Gülbənizin 
üçüncü  gəlişində  ayrılarkən  həmişəki  kimi  dolux-
sunmuşdu: 
          –Gülbəniz,  qurbanın  olum,  mən  yenə  səni  altı 
aydan  sonra  görəcəyəm,  nə  olar  bir-iki  ay  tez  gələ-
sən... 
          –Imkan  olmur,  Ağarəhim,  –  Gülbəniz  cavab 
verdi. – Gəlib-getməyin xərcini altı aya ancaq düzəl-
dirəm. 
downloaded from KitabYurdu.org

125 
 
          –Eybi  yox,  pay-paranı  bir  qədər  az  gətirərsən. 
Təki səni, balamı görüm. 
          –Məni görmək elə bilirsən havayıdır, – gülüm-
sədi. – Bu iki gündən ötrü iki aylıq maaşımdan keç-
məli oluram, yoxsa bilmirdin? 
          Eşitdiklərindən  heyrətə  gəldi,  bu  vaxtadək  gü-
man edirdi ki, qapıda dayananlar kim nə hörmət elə-
sə, kifayətlənirlər. 
          –Deməli, bu əclaflar öz namusumuzu özümüzə 
satırlar,  gecəmizə  qiymət  qoyurlar?  –  Ağarəhim 
qeyzləndi. 
          Gülbəniz tez əlini onun ağzına dayadı: 
          –Başın  bədəninə  ağırlıq  edir  yoxsa?  Eşidərlər, 
gördüyün günlərə də həsrət qalarsan. 
          O  gündən  görüşə  nəzarət  edən  zabit  və  nəza-
rətçilərə  ürəyində  nifrət  edirdi,  Gülbənizə  “gəl”  de-
məyə isə utanırdı. Növbəti görüş vaxtı xəbər gəldi ki, 
qız  atası  olub,  qız  balası  dünyaya  gəlib.  Qız  olmağı 
Ağarəhimi sevindirməsə də xeyli düşündürdü. 
          Cəzasının yarısını çəkmişdi. Görüşə gedən yer-
lilərindən  eşitdi  ki,  anası  rəhmətə  gedib.  Anasının 
ölüm  xəbəri  ona  bərk  təsir  etdi.  Dünyada  ən  əziz 
adamı  olan  anasının  dəfnində  iştirak  etmək  imkanı 
olmadığından  ilk  dəfə  o  zaman  zonaya  düşməyinə 
nifrət etdi. Həmin günlərin birində məhkum yoldaş-
ları  arasında  kişiliyə  dair  söhbət  gedərkən  dözə  bil-
downloaded from KitabYurdu.org

126 
 
məyib partlamışdı: 
          –Nə  kişi,  kimdi  kişi?  Biz  heç  birimiz  kişi  deyi-
lik,  eşidirsiz?  Anamızı,  bacımızı,  arvadımızı  çöldə 
qoyub, gəlib burda bıçaq soxmağı kişilik sayırsız? Ki-
şi o kəsdir ki, evində oturub, arvadı da yanında – gö-
zünün qabagında, uşaqlarını saxlayır... 
          Ətrafındakılar  onun  hüznlü,  dərdli  olduğunu 
bilib,  qəlblərinə  dəysə  belə  sözlərinə  əhəmiyyət ver-
məmişdilər. 
          Qırx gün yas saxladı. Rəisdən icazə alıb üzünü 
qırxdırmadı. Qırxıncı gün “Yasin” surəsini əzbərdən 
bilən  məhkum  yoldaşlarından  birini  –  barakın  mol-
lasını kupesinə dəvət edib, anası üçün “Yasin” oxut-
durdu.  Sonra  da  məsləhət  bildiyi  dost-tanışını  çağı-
rıb, ehsan çay verdi. Hamı anasına rəhmət dua edib, 
Ağarəhimə səbr dilədi. 
          Anasının  qırxı  ötəndən  sonra  da  Ağarəhimin 
rəngi açılmırdı. Gününü dünyadan küskün, qanıqara 
keçirirdi.  Qonşu  çarpayılarda  yatan  məhkum  yol-
daşları zabit və nəzarətçilərin gözündən yayınıb, im-
kan  tapan  kimi  vaxtlarını  öldürmək  bəhanəsiylə 
kartla  qumar  oynamağa  girişirdilər.  Əvvəllər  dəfə-
lərlə  onu  da  dəvət  etmişdilər,  yaxın  durmamışdı. 
Axır  vaxtlar  qumarın  əsas  aparıcılarından  biri  olan 
kupe yoldaşı Iltifat onu yaman şirnikdirirdi: 
          –Avam olma, gəl qoşul bizə, həm “srok”un ge-
dəcək, həm də bala-bala qazanacaqsan, cibin pulnan 
downloaded from KitabYurdu.org

127 
 
dolacaq.  Məbadə  uduzmaqdan  qorxasan,  ə,  biz  öl-
məmüşük  ki,  səni  pis  “polojeniya”da  qoyax.  Sən  bir 
dənə “prob” elə... 
          Nəhayət,şeytan  qəlbinə  yol  tapdı,  gecənin  bi-
rində yuxusuna haram qatıb,zəif gecə lampasının işı-
ğında qumar azarına tutulanlara qarışdı. 
          Ilk günlər nə iş idisə, əli yaxşı gətirirdi. Hər ge-
cədə  əlinə  xeyli  pul  gəlirdi.  Pul  gəldikcə  ləzzət  elə-
yirdi oynamaq. Hər gün intizarla gecənin düşməsini 
gözləyirdi. Əvvəlki kimi darıxmırdı. Qəmdən, kədər-
dən  boğulan  günlərində  ona  dünyanı  unutduran 
dərmanlar təklif etmişdilər. Pulu az olduğundan im-
tina  etmişdi.  Indi  xeyli  pulu  olduğundan  nəzarətçi-
lərin  vasitəsilə  çöldən  gətirilib,  əl  altından  satılan 
narkotik dərmanlardan  əyləncə məqsədi  ilə alıb isti-
fadə etməyə başladı. 
           Yarım  ayın  içində  az  qala  xasiyyətini  dəyiş-
mişdi,  tanınası  deyildi,  qumarın  və  bihuşedici  iynə-
dərmanın azarkeşi olmuşdu. Sonralar, Ağarəhim ye-
nə  nə  iş  idisə  az-az,  hərdən  bir  udurdu.  Ona  nə  ol-
muşdu, başa düşə bilmirdi?.. Niyə bu gecə qazandı-
ğını səhərisi gecə uduzub qaytarmalıydı. Nə vaxt Il-
tifat: “Qaqaş, qəm eləmə, yaxşı olajax” deyirdisə, əli-
nə  pul  gəlirdi.  Iltifatın  səsi  gəlmədi,  uduzurdu.  Dö-
şənirdi Iltifatın ayaqlarına: 
          –Qurban olum  sənə, ağzın dualıdı, gəl sən hər 
gecə deynən “yaxşı olajax”. Sən elə deyəndə əlim gə-
downloaded from KitabYurdu.org

128 
 
tirir. 
          –Yox,  qağa,  Allah  allahlığı  ilə  insanın  hər  gü-
nünü  xoş  etmir,  birini  ağ  edəndə  ikisini  qara  edir. 
Əmbə sən qorxma, pulsuz qalan deyilsən... 
          Başa  düşürdü  ki,  barakda  gedən  qumarı  Iltifat 
idarə  edir  və  hətta  bu  işdən  xəbəri  olan  əməliyyatçı 
zabitə də vaxtlı-vaxtında “haqq” çatdırır. Bir dəfə Il-
tifat həmin zabitə otaqların birində haqq çatdıran an-
da təsadüfən içəri daxil olmuş, qapını döyməməsinə 
görə  üzr  istəyərək  çölə  çıxmışdı.  O,  səhvə  yol  ver-
mişdi,  içəri  daxil  olmamışdan  əvvəl  qapını  döyməli 
idi. Onu cəza gözləyirdi, elə də oldu. 
          Bir  gün,  növbəti  axtarış  zamanı  balışının  içəri-
sindən adi, köhnə şpris tapıldığı üçün on beş günlü-
yə cərimə təcridxanasına  – qaranlıq, rütubətli kame-
raya salındı. Kameranın hündürlüyü bir qarış, eni iki 
qarış  olan  qalın  dəmir  barmaqlıqlı    pəncərəsindən 
içəriyə  günəş  işığı  düşmürdü.  Divarlar yarıya  qədər 
nəm  idi.  Beton  döşəmənin  üzəriylə  arabir  siçanlar 
qaçışırdı.  Ayaq  üstə  dayanmaqdan  bezirdin,  otur-
mağa yer yox idi. Divara bərkidilmiş dəmir döşəməli 
çarpayılar yatmaq vaxtı açılır, səhər saat altı olmamış 
nəzarətçinin əmri ilə dəhlizdəki sancaqla divara bağ-
lanıb bərkidilirdi. Gün ərzində üç dəfə bir qab su, ba-
landa, bir parça çörək qapıdakı qol girəcək deşikdən 
söyüşqarışıq ona bəxş edilirdi. 
           Ayaqyolu  içəridə  –  kameranın  qapıya  yaxın 
downloaded from KitabYurdu.org

129 
 
küncündə  yerləşirdi.  Bəzən  krana  su  gəlməyəndə 
ayaqyolunun  üfunətindən  içəridə  baş  çatlayırdı. 
Ağarəhim  ilk  dəfə  idi  cərimə  təcridxanasına  düşür-
dü.  Haqqında  çox  eşitmişdi,  amma,  buranın  cəhən-
nəm  əzabından  belə  be-tər  olması  heç  vaxt  təsəvvü-
rünə  gəlməmişdi.  Bəxti  gətirdiyindən  qarşıdan  gə-
lən  bayrama  görə  onu  deyilən  vaxtdan  üç  gün  tez 
buraxdılar.  Halsız,  xəstə  vəziyyətində  baraka  qayıt-
dı.  Rəngi  saralmışdı,  arıqlıqdan  sifətinin  almacıqları 
irəli  çıxmışdı.  Öz  görkəminə  düşməsi  üçün  bir  aya 
qədər vaxt keçməli oldu. 
          Cərimə  təcridxanasından  qayıdandan  sonra, 
qumarda  əli  uğurlu  olmurdu.  Qazanmaqdansa  çox 
zaman  itirirdi.  Günlərin  birində  isə,  ilk  dəfə  böyük 
məbləğdə uduzmuşdu. 
          Əli-ayağı yerdən üzülmüşdü. Vaxt vermişdilər, 
vaxt tamam olana qədər “tavan altından” çıxmalı idi. 
Yoxsa  onu  böyük  biabırçılıq  gözləyirdi...  Iki  yolu 
vardı:  ya  hansı  yolla  olur-olsun,  hardansa  borc-xərc 
pul tapıb ödəməli, ya da qumarbaşının çıxaracağı qə-
rarın insafına uyğun onun adamlığına şərəfsizlik gə-
tirən  ağlagəlməz  gülünc  bir  hərəkətdən  başlamış 
“petux”  siyahısına  düşməsinədək  cəzalana  bilər.  Bu 
adla  tanınanlar  zonda  murdar  əski  günündə  idilər. 
Onlarla  özlərinə  tay  hesab  olunanlardan  savayı  heç 
kəs görüşmür, yoldaşlıq etmir,  hətta yanaşı  belə da-
yanmırdılar. Görən kimi kənara qovurdular. Gecələr 
downloaded from KitabYurdu.org

130 
 
barakın  qapısı  tərəfdə  yatardılar,  gündüzlər  isə  iş-
gücləri  yalnız  silib-süpürmək  idi.  Tavan  –  qumar 
borcu  ucbatından  belə  günə  düşənlər  arabir  də  olsa 
olurdu. Ötən illərdə birisi deyilənə görə, “petuxluq” 
cəzasından  canını  qurtarmaq  üçün  özünü  maykası 
ilə çarpayının başına bağlayıb boğmuşdu. 
          O, bilmirdi nə etsin,dərdin kimə desin, kimdən 
pul istəsin, tavandan necə çıxsın?.. Təkcə onu qərar-
laşdırmışdı ki, əgər heç yerdən pul əldə edə bilməsə, 
biabırçılığı gözləməyəcək, özünü öldürəcəkdi. Elə iy-
rənc gündə yaşamaqdansa ölüm daha şərəfli idi. Ya-
dına  qardaşı  düşdü,  bu  dar  gündə  kimsə  onun  kö-
məyinə  çatmayacaqdı.  Nəzarətçilərdən  birinə  and-
aman,  yalvar-yaxar  edib  qardaşının  ünvanına  mək-
tub göndərdi: “Təcili özünü çatdırmasan, yaxın gün-
lərdə həyatla vidalaşmalı olacağam.” 
          Qardaşı  təlaşla  gəldi.  Qardaşı  ondan  çox  yox, 
iki yaş böyük idi, amma, ailəyə həmişə o kömək edir-
di.  Ağarəhim  zonda  yatdığı  müddətdə  anasını  dəfn 
etmişdi,  bacısına  toy  edib  gəlin  köçürmüşdü,  bacar-
dığından  Gülbənizə,  onun  uşaqlarına  kömək  edirdi. 
Özünün üç azyaşlı uşağı vardı. 
          Görüş  otagında  onu  görəndə,  elə  bil  dünyaya 
təzədən  gəldi.  Günahını  etiraf  etdi,  bir  də  belə  qələt 
etməyəcəyini söylədi. Qardaşı da keçdi günahından. 
Ancaq, bir şərt qoydu: 
          –De ki, sən öl, bir də qumar oynamayacağam!.. 
downloaded from KitabYurdu.org

131 
 
          O,  çarəsiz  qalıb  ürəyində  and  içmədisə  də  dili 
ilə and içdi. Qardaşından pul götürüb, tavanı ödəyib, 
canını gözlənilən ağır “cəzadan” qurtardı. 
          On gün oynamadı. Qardaşının yanında and iç-
diyinə  görə  qəlbinə  zor  göstərib,  özünü  güclə  oyna-
maqdan  saxlayırdı.  Lakin,  qumar  dostları  onu  rahat 
buraxmırdılar,  elə  hey  ürəkli  olmağa  həvəsləndirib 
dingildədirdilər. On birinci gün çoxdan qoluna vura 
bilmədiyi  iynənin  dəmi  gəlmişdi  canına.  Pulu  da 
azalmışdı.  Özünü  saxlaya  bilməyib  andını  pozdu, 
yenidən qumara başladı. 
          Altı  ay  keçməmiş  ikinci  dəfə  böyük  məbləğdə 
uduzdu.  Bu  dəfə  qardaşına  ağır  xəstə  olduğunu, 
müalicə üçün pul lazım olması xəbərini göndərdi. Az 
keçmədi,qardaşı yenə gəldi. Görüş zamanı onun xəs-
tə olmadığını,yalan danışdığını, andı pozub  təzədən 
qumara qurşandığını başa düşdü. Pulları verib dedi: 
          –Ağarəhim, anamın ruhu xatirinə sənə bu dəfə 
də kömək edirəm. Amma, sən ki, mənim canıma and 
içdin, əməl etmədin, mənim bundan sonra, sən adda 
qardaşım  yoxdur.  Bir  də  mənə  xəbər  göndərmə,  – 
acıqlı, sağollaşmadan görüşdən çıxdı. 
          Elə  o  gedən  oldu,  bir  daha  gəlmədi.  Ağarəhi-
min o gündən sanki, qol-qanadı qırılıb çiyinlərindən 
asılı qaldı. 
          Çox  istəyirdi  ki,  özünə  qayıtsın,  düşdüyü  və-
ziyyətdən  çıxsın.  Bacarmırdı.  Ətrafındakı  əcaib  mü-
downloaded from KitabYurdu.org

132 
 
hit,  alışdığı  kefləndirici  dərmanlar  şeytan  kimi  hər 
tərəfdən qarşısını kəsib yol vermirdilər. 
          Xoşbəxtlikdən  üçüncü  dəfə  əvvəlkilərdən  az 
məbləğdə uduzmuşdu. Bu cəzasının altıncı ilində baş 
vermişdi. Anası rəhmətə gedəndən Gülbəniz yanına 
gəlmirdi.  İl-ildən  yanına  gedib-gələnlərin  sayı  aza-
lırdı.  Köhnəlmişdi,  daha  heç  kim  ona  pul,  pay-para 
gətirmirdi,  keçmiş  hörmətinin  hesabına  yaşayırdı. 
Gülbəniz  yazdığı  məktublarında  gəlməməyini  belə 
izah  edirdi  ki,  “uşaqlar  böyüyürlər,  dolanışığı  öhd 
eləyib, imkan tapmıram”. Ancaq, yerlilərinə gəlib də-
yən  tanış-bilişdən  qulağına  xəbərlər  gəlirdi  ki,  qay-
nanası  Narınc  çoxdan-dır  məsələ  qaldırıb  ki,  boşan 
bu avaradan, o gedəcək türmədə yatacaq, sən də ca-
van  canını  çürüdəcəksən?..  “Kim  bilir,  bəlkə  anası 
Gülbənizi  yoldan  çıxarıb,  o  da  başqasını  sevir,  ya 
da... kiminləsə gəzir...” 
          Hər dəfə bu haqda düşünəndə elə bil  onu ilan 
çalırdı. Əzəl gündən qaynanası onunla düz gəlmirdi. 
Qızını  boşanmağa  təhrik  etdiyindən  onda  Narınca 
qarşı nifrət yaranmışdı. Məhkum yoldaşları arasında 
ailəsi dağılanlar az deyildi. Bəzən fikirləşirdi ki, əgər 
əmin  olsa  ki,  Gülbəniz  kiminləsə  gəzir,  azadlığa  çı-
xan günü Gülbənizi də, onunla gəzən əclafı da öldü-
rəcək,  təzədən  türməyə  qayıdacaq.  Bəzən  də  fikrini 
dəyişirdi,  özünü  qınayır,  günahkar  sayırdı:  “Neynə-
sin bədbəxt Gülbəniz, axı o da insandı, mənə görə o 
downloaded from KitabYurdu.org

133 
 
da  cəza  çəkməlidirmi,  arvad  istəyən  it  oğlu  cinayət 
eləyər?” 
          Dərdinə  çarə  tapmamasına  görə,  gündüzlər  o 
qədər  fikir  edirdi  ki,  gecələr  yuxusunda  da  sayıqla-
yırdı.  Xeyli  götür-qoy  edəndən  sonra  heç  yerdən 
ümidi  olmadığından  tavanı  ödəmək  üçün  bacısına 
bir  qədər  pul  yollaması  üçün  xahiş  dolu  xəbər  gön-
dərdi.  Bilirdi  ki,  bacısı  onu  uşaqlıqdan  çox  istəyir, 
hardan  olsa  pul  tapıb  göndərəcək.  Iki  gün  keçmədi, 
onu  görüş  otağına  çağırdılar.  Boylu-buxunlu  cavan 
oğlanı  görüncə  yeznə  olduğunu  başa  düşdü.  Bacısı 
xəstəhal  olduğundan  özü  gələ  bilməmiş,  ona  pul  ilə 
yanaşı  məktub  da  göndərmişdi.  Ayrılandan  sonra 
zonanın  xəlvət  guşəsinə  çəkilib,  məktubu  oxumağa 
başladı.  Oxuduqca  anası  gəldi  gözlərinin  önünə. 
Kövrəldi, görməsinlər deyə, göz yaşlarını boğub ürə-
yinə axıtdı. Bu yaşınadək evə, ailəyə, bacısına bir də-
yərli  xeyri  olmadığını  xatırladıqca  özündən  zəhləsi 
getdi.  Tavanı  ödədi,  iki-üç  gün  üzü  tutqun  gəzdi, 
yoldaşlarına  qaynayıb-qarışmadı.  Axşamların  birin-
də daim ona dərman satan məhkum yoldaşının məs-
ləhətiylə  “hal  dərmanı”nı  qəbul  edib  həmişəki  və-
ziyyətinə qayıtdı, olanları unutdu. 
           Həmin il xoşbəxtlikdən aministiya verildi. Iki-
üç ay irəlicədən aminist olacağı barədə  şayiəyə bən-
zər söhbət gəzirdi. Axşamların birində xəbər yayıldı 
ki,  televiziyada  aministiyaya  dair  fərman  oxunub. 
downloaded from KitabYurdu.org

134 
 
Sevincdən  hamı  bir-birini  təbrik  edir,  gözaydınlığı 
verirdi. Qumarbaşı Iltifat isə sevinənlərə gülürdü: 
          –Ay  bədbəxtlər,  hələ  bilirsüz  hamıvızı  buraxa-
caqlar?  Orda  şərtlər  var,  kim  o  şərtlərə  düşsə,  bura-
xacaqlar.  Hamıvızı  buraxsalar,  bəs  türmələrdə  işlə-
yənlər neyniyəcəklər? 
          Ağərəhim  bilmirdi  aministiyaya  düşür,  yoxsa 
düşmür?..  “Nə  olar  getmərəm,  gedənlərin  sevincinə 
qoşulmaq da günah deyil”, fikirləşirdi. 
          Dörd-beş  gün  keçmişdi,  onu  rəisin  siyasi  işlər 
üzrə  müavinin  otağına  çağırdılar.  Mayor  gülümsə-
yərək dedi: 
          –Ağarəhim, aministə düşürsən. Canın  qurtardı