Həbsxana – cəmiyyətin daha çox

yüngülləşdilər.  Dəli  Mahiri  əvvəlcə  Bəkirin  otağına 
aparıb izahat aldılar, dalısıyca da on sutka müddəti-
nə cərimə təcridxanasına saldılar.  
          Niyazı  narahat  edən  məsələ  baş  verən  olayın 
arxasında kiminsə olub, olmaması idi. Dəli Mahir su 
çəninin üstünə öz ağlı iləmi qalxmışdı, yoxsa bu ha-
disəni təşkil etmişdilər?.. 
          Yaranmış  narahatlıq  barəsində  yenə  əsgərlər, 
mühafizə  bölüyü  mərkəzə  yubanmadan  xəbər  et-
mişdi.  Günorta  üstü  qoltuğu  papkalı  inspektorlar 
müəssisəyə  daraşdılar,  hamıdan  izahat  alındı.  Hə-
yatlarını təhlükə altında qoyaraq səkkiz metrlik hün-
dürlükdə  çənin  üsünə  çıxıb  hadisənin  qarşısını  al-
dıqlarına görə təşəkkür gözləyənlərin də başqaları ilə 
yanaşı  cəzalandırılacağı  bildirildi:  “Vəziyyətin  belə 
alınması  səhlənkarlıqdan başqa  bir şey deyil. Təşək-
kür  yox,  sizə  töhmət  düşür”.  Niyaza  isə  nəticə  çıxa-
rılası irad tutuldu: məlumatlar ləng, mərkəz özü xə-
bər tutandan sonra məruzə olunmamalıdır !  
          Dəli  Mahiri  cərimə  təcridxanasında  tək  adam-
lıq kameraya saldılar. Birinci gün  əl dəymədilər. Sə-
hərisi  iki  zabit  və  iki  nəzarətçi  kameraya  daxil  olub 
onu “ağıllandırmaq”, bir daha gələcəkdə yenə harasa 
çıxmaq  fikrinə  düşməməsi  üçün  dövrəyə  alıb  huşu-
nu  itirənədək  döydülər.  “Pres”  deyilən  bu  tərbiyəvi 
cəza  üsulu  təcridxanaya  salınan  məhkumların  əksə-
riyyətinə tətbiq edilirdi. Sürəkli “pres”dən sonra ya-
downloaded from KitabYurdu.org

77 
 
rım qaranlıq, soyuq, nəm, beton divarlar arasında tək 
özü-özü ilə qalan insan, həyat həqiqətlərini başa dü-
şüb müdrükləşməyə bilmirdi...  
          On  sutkalıq  cəzası  qurtarıb  yaşayış  zonasına 
qayıdan Mahirin ilk axtardığı adam Şahin oldu: 
          –Bu idi kişi kimi söz verməyin?.. 
          –Mən  söz  verdim  ki,  əlimdən  gələni  əsirgə-
məyəcəyəm.  –  Şahin  vədini  izah  etdi.  –  Sənə  əlavə 
buşlat,  isti  paltar  verəcəyəm,  yeməkxanaya da  xahiş 
etmişəm  hər  gün  sənə  əlavə  çörək  versinlər.  Qalanı 
mənlik  deyil,  Niyaz  müəllimlikdir,  problemlərini 
ona de.   
          Niyaz  avtoritetlərlə  münasibətinin  soyuqlaş-
masına,  dilinə  gətirməsə  də  ürəyində  peşman  ol-
muşdu. O, Məhyəddinin iş yerinin belə tez dəyişilə-
cəyini  gözləmirdi.  Müvəqqəti  adı  ilə  rəis  olmasına 
sevinsə də, məsuliyyətinin birə-beş artmasına, həmi-
şə arxayın olduğu qüvvənin – Məhyəddinin daha ya-
nında  olmamasına  heyifsilənirdi.  Rəis  təsdiq  oluna-
cağı  halda  müavin  yerinə  həvəsiyən  Bəkirə  nədənsə 
ürək  qızdıra  bilmirdi.  Ona  ar  gəldiyindən  avtoritet-
lərlə əvvəlki münasibətlərə heç nə əldə  etmədən qa-
yıtmağı da özünə sığışdırmırdı.  
          “Sürprüzlər”  isə  davam  edirdi.  Növbəti  həftə-
nin  ortalarında  müəssisənin  həyətindəki  meydanda  
onlarla  məhkumun  gözü  qarşısında  məhkumlardan 
biri  onu  təhqir  edən  əməliyyatçı  zabitə  əl  qaldırmış, 
downloaded from KitabYurdu.org

78 
 
az  qala  əlbəyaxa  olmuşdular.  Yaxınlıqdakı  nəzarət-
çilər  dərhal  araya  girib  onları  ayırmış,  tutaşmanın 
davaya çevrilməsinin qarşısını almışlar. Zərbənin tə-
sirindən  zabitin  burnu  qanamış,  sifətində  kiçik  şiş 
əmələ gəlmişdi.  
          Niyaz  əgər  sorağı  yayılarsa  böyük  biabırçılıq 
sayılacaq bu hadisəni necə var ört-basdır etməyə ça-
lışdı.  Məhkuma  on  beş  günlük  cərimə  təcridxanası 
cəzası  verdi.  Zabitə  hava  qaralanadək  öz  otağında 
oturub  kimsənin  gözünə  görünməməyi,  sonra  da 
üzünün şişinin çəkilənədək işə gəlməməyi, evdə otu-
rub  heç  yana  çıxmamağı  tapşırdı.  O,  günahı  öz  işçi-
sində görürdü:  
          –Axı,  mən  dəfələrlə  demişəm  adam  arasında 
danışığınıza  fikir  verin.  Söyüşlə,  təhqirlə  danışma-
yın.  Nə  vaxtsa  məni  görmüsüz  məhkum  işərisində 
kimisə təhqir edəm? Kabinetin var, çağır otağına tək-
likdə təhqir elə. Qəti olmaz. Kütlə olan yerdə təhqirə 
biri dözər, ikisi dözər, günün birində bir başqası döz-
məz qayıdar səni təhqir edər. Gərəkdirmi bu?.. 
          Lakin,  Niyazın  səylərinin  nəticəsi  olmadı.  Za-
bitlə məhkum arasında baş vermiş  əlbəyaxa haqqın-
dakı xəbər  üç gün keçməmiş İslah İdarəsinə yetişdi. 
Yəqin ki, məlumat bu dəfə mühafizə bölüyündəki əs-
gərlər tərəfindən ötürülməmişdi, çünki hadisə ani ol-
duğundan  ətraflı  xəbərləri  yox  idi.  “Bəs  görən  kim 
çatdırmışdı?”  –  Niyaz  İdarə  ilə  münasibəti  olan 
downloaded from KitabYurdu.org

79 
 
əməkdaşları bir-bir ürəyində çıxdaş etmişdi. Kimi isə 
günahkar  çıxarmaq  üçün  tam  qərara  gələ  bilməmiş-
di. 
          Birdən nəyisə xatırlayıb Bəkiri yanına çağırdı:  
          –Sən  avtoritetlərə  bir  mobil  telefon  vermişdin. 
Həmin telefon onlardadır, yoxsa almısan? 
          Bəkir Niyazın əsəbiləşəcəyini bilib özünü itirdi: 
          –Yox, almamışam, onlardadı... 
          –Sənin ağlın var? Bəlkə elə İdarəyə xəbəri ötür-
ötür onlar  çatdırıblar? Zibilə dönsün verdikləri pul. 
Təcili telefonu geri al. Eşitdin? 
          –Baş üstə, – deyib Bəkir susdu.  
          Axır  günlərdə  Niyazın  qulağına  məxfi  məlu-
mat  deyilmişdi  ki,  avtoritetlər  zonda  qiyam  hazırla-
maq istəyirlər. Kim bilir, ola bilsin baş verənlər oğru 
aləmi tərəfindən həmin o telefonla idarə edilir? Mü-
nasibətlərin gərginləşdiyi vaxtda onlara mobil rabitə 
əlaqəsi şəraiti yaratmaq tam ağılsızlıq idi. “Görünür, 
həmişəki  kimi  Bəkirin  nəfsi  ağlını  başından  alıb”,  – 
Niyaz düşünürdü.    
          Son  hadisəyə  görə  İdarəyə  çağırılıb  danlanılan 
Niyaza  axırıncı  xəbərdarlıq  edildi:  “Bir  də  belə  hal-
lar  baş  verərsə  və  müəssisədəki  hadisələri  yenə  giz-
lətməyə  cəhd  edərsənsə  təkcə  işindən  yox,  xidmət-
dən azad olunacaqsan!” 
downloaded from KitabYurdu.org

80 
 
          ...Sonradan  olayın  iştirakçıları:  “naruşitel” 
məhkumu  cəzasının  ardını  çəkmək  üçün  ayrı  müəs-
sisəyə, zabiti də işləməyə başqa yerə göndərdilər.  
                                   *   *   * 
          Bir  həftə  keçmişdi,  yenə  aləm  bir-birinə  dəydi: 
tanınmış müxalifət qəzetlərindən birində məhkumlar 
adından  dərc  edilmiş  şikayət  məktubu  səhər  tezdən 
İslah  İdarəsini  qəzəbləndirmişdi.  Təcili  olaraq  mək-
tubda  adları  çəkilən  məhkumlardan  izahat  alınması 
və onun qəzetə hansı  yolla, kimin vasitəsilə  çatdırıl-
masının araşdırılması tapşırılmışdı.  
          Məktubda  müəssisədə  rəhbərlik  tərəfindən 
narkotikanın  satılmasından  şikayət  olunur, görüşdə, 
tibb  hissəsində,  telefon  xidməti,  saç  qırxımı,  azadlıq 
üçün məhkəməyə təqdim olunma və sair işlərdə alı-
nan  rüşvətlərin  dəqiq  siyahısı  və  qiymətləri  sadala-
nırdı.  Dəftər-kitabda  qeydə  alınmayan  məlum  həqi-
qətlər təsadüfən qəzet səhifəsində işıqlandırılmışdı. 
          Niyaz  kabinetinə  girən  kimi  məktubda  adları 
çəkilən üç məhkumu çağırıb sorğu-sual etmişdi: 
          –Qəzetə məktubu nə vaxt yazmısız? 
          –Nə  məktub,  nə  qəzet?  –  Məhkumlar  təəccüb-
ləndilər. 
          –Özünüzü  tülkülüyə  qoymayın.  Baxın  bu  qə-
zetə, – Niyaz əlində tutduğu qəzeti üstlərinə tulladı, 
–  baxın  qəhrəmanlığınıza...  Qəzetə  şikayət  etməklə 
downloaded from KitabYurdu.org

81 
 
nəyi dəyişəcəyinizə ümid edirsiniz? Gününüzü qara 
edərəm bundan sonra, bilərsiz şikayət etmək nədir... 
        –Rəis, – aralarındakı yaşlısı dilləndi, – vallah bu 
məktubdan xəbərimiz yoxdu. Düzdür, bu işlərə dair 
narazılığımız  var  və  öz  aramızda  söhbətlərdə  şika-
yətlənmişik.  Amma  durub  əlimizə  qələm  alıb  yaz-
maq, qəzetə göndərmək bizlik deyil. 
        –Bu  qədər  zabitin,  nəzarətçinin  gözündən  yayı-
nıb  belə  gizlin  iş  görməkmi  olar,  –  digər  məhkum 
əlavə etdi, – bəlkə elə bu zabitlərdən birinin işidir? 
         –Hərgah  uzağı  iki-üç  günə  biz  biləcəyik,  kim 
yazıb, kim qəzetə çatdırıb. Heç nə gizlin qalan deyil. 
Əli  olan  hər  kəs  də  öz  cəzasını  alacaq,  bunu  bilin. 
Əgər həqiqətən sizlik deyilsə, dediyinizi təsdiq edin. 
Yubanmadan  tez  gedin  Bəkirin  otağına.  Üçünüzün 
adından  məktub  yazırsız  ki,  qəzetdə  yazılanlar  ha-
mısı yalandır və heç bir şikayətimiz yoxdur... 
          Çox  keçmədi,  əməliyyatçıların  hazırladığı  tək-
zib  məktubu  məhkumlara  qol  çəkdirilib  faksla  İslah 
İdarəsinə  göndərildi.  İdarənin  mətbuat  katibi  təkzib 
məktubuna əlavə şərh verərək dərc olunan yazını cə-
fəngiyyat  adlandırıb  qəzeti  məsuliyyətsiz  məlumat-
ların dərcinə görə qınadı.  
          Nəticə gözlənilən idi. Başqa cür ola da bilməz-
di. Çünki, haqqında danışılan pullardan idarənin xə-
bəri  vardı.  Çoxdan  buna  göz  yumduqlarına  görə 
downloaded from KitabYurdu.org

82 
 
faktların  ictimailəşməsi  onlara  sərf  etmirdi.  Bu  nöq-
teyi nəzərdən inkar etməkdən savayı yolları yox idi. 
          Qəzetdəki yazıdan xəbər tutandan bəri xidmət 
əməkdaşlarını  narahat  edən  məsələ  müəssisədəki 
pulyığma yox, məktubun hansı yolla, kim tərəfindən 
qəzetə ötürülməsi idi. Şikayət məqaləsindəki pul yığ-
mada adları hallanan  işçilər, imza edən  məhkumlar, 
verilən  pulyığma  siyahısı  –  hər  şey,  əslində  həqiqət 
idi. 
          Edilən  cəhdlərə  baxmayaraq  qəzet  məktubun 
surətindən  qeyri,  əlavə  məlumat  verməkdən  imtina 
etdi. Məktubun sonunda çəkilən qollar eynən olmasa 
da,  məhkumların  imzalarına  oxşayırdı.  Məhkumlar 
isə  bu  işin  onların  yox,  paqonlular  tərəfindən  təşkil 
edildiyinin iddiasındaydılar.  
          “Məhkumların sözündə həqiqət var, – Niyaz fi-
kirləşirdi, – hər kimdisə işin içində olan adamdır”. O, 
şübhələndiyi bütün işçiləri gözünün qabağına gətirib 
çıxdaş  elədi.  İndi  kimin  boynuna  qoymaq  olardı  ki, 
bunu sən etmisən, – düşündü... 
          Niyaz Bəkirlə qəzetdəki yazı barədə ölçüb-biç-
diklərini  müzakirə  elədikdən  sonra  belə  güman  et-
dilər ki, bu olsa-olsa bir ay əvvəl işdən azad olunub 
əmək  pensiyasına  çıxan  gizir  Familin  işi  ola  bilərdi. 
Ona  illərdir  can  atdığı  baş  gizir  rütbəsini  ala  bilmə-
sinə  imkan  verilmədiyindən  işdən  narazı  çıxmışdı. 
downloaded from KitabYurdu.org

83 
 
Onun yaxın qohumu isə jurnalist idi, digər müxalifət 
qəzetində işləyirdi. 
          Yazıda adları keçən məhkumlar heç vəchlə ya-
xalarını  ələ  vermək  istəməsələr  də,  cəzasız  qalmadı-
lar. Şəxsi işlərinə töhmət yazılmaqla bir müddət son-
ra hər üçü ayrı-ayrı cəza evlərinə yatab edildilər. 
                                                * *  * 
          Rəis  əvəzi  olandan  sonra  Niyaz  özünü  necə 
aparırdısa,  rejim  rəisi  ədliyyə  mayoru  Şamil  də  ona 
tabe  nəzarətçilərlə  münasibətini  həmin  qaydada  qu-
rurdu.  Üstəlik  əsəbiləşəndə  onlara  ağzına  gələni  de-
yir, söyür, bəzən də sillələyirdi. Nəzarətçilərin çoxu-
su  işinin  xatirinə  onun  söyüşlərinə  fikir  verməsələr 
də,  aralarında  dözməyənlər  də tapılırdı.  Dözməyən-
lərdən biri – Elxan adlı nəzarətçi Şamilin növbəti sö-
yüşünə  cavab  qaytarmışdı.  Hikkəsindən  partlayan 
Şamil  vurduğu  sillə  ilə  nəzarətçinin  qulağını  qanat-
mışdı. 
          Nəzarətçi o gün  işləməkdən  imtina edərək Ni-
yazın qəbuluna gedib Şamildən şikayətlənmişdi: 
         –Rəis (əvəz işləyəndən hamı Niyaza belə müra-
ciət  edirdi),  özünüz  baxın,  qiymət  verin.  Siz  özbaşı-
nalığın  qarşısının  alınması  üçün  tədbir  görməsəniz 
şəhərdəki İdarəyə gedəcəyəm. 
         –Mən onu tənbeh edəcəyəm. Ancaq sən də düz 
etmirsən, lazımdır ki, onu başa düşəsən. Bütün günü 
narahatlıq, əsəb ağlını xarab edib. Sənin rəisindi, gü-
downloaded from KitabYurdu.org

84 
 
zəştə get, səbrli ol, əhəmiyyət vermə söyməyinə. Gə-
rək  səni  vurmayaydı.  İndi  vurub,  nə  olsun,  dünya 
dağılmalıdı?  Bundan  ötrü  İdarəyə  getməzlər.  Hesab 
elə ki, böyük qardaşın vurub.  
         –Rəis,  mənim  böyük qardaşım elə  qabiliyyətsiz 
deyil, özü günahkar ola-ola məni vura... 
          Niyaz onu sakitləşdirməyə çalışsa da, nəzarətçi 
Elxan  inadından  dönmədi.O,  Şamilə  qarşı  heç  bir 
tənbeh görülmədiyindən işdən sonra İslah İdarəsinə 
şikayətə gedir. İdarədən isə Niyaza rejim rəisinə xə-
bərdarlıq edilməsi göstərişi verilir.  
          Buna  bənzər  hadisə  yaxınlıqdakı  cəzaçəkmə 
müəssisəsində  baş  vermişdi.  Müəssisənin  rəisi  giriş 
qapısının  çöl  tərəfində,  görüşə  gələn  vətəndaşların 
gözü  qarşısında  məsul  növbədən  çıxıb  evinə  gedən 
dəstə rəisini təhqir edir. Dəstə rəisi də onun təhqirinə 
təhqirlə  cavab  verir.  Üz-üzə  gəlib  əlbəyaxa  olurlar. 
Vəziyyətin gərginləşdiyini görən rəisin ətrafdakı qul-
beçələri davaya qarışıb dəstə rəisini yerə yıxaraq dö-
yürlər.  Dəstə  rəisi  qulbeçələrin  zərbələrindən  “qır-
mayın bir-birinizi”, – deyən vətəndaşların köməyi ilə 
canını birtəhər qurtarır.  
Qəzəblənmiş rəis dəstə rəisinə cinayət işi açıl-
ması üçün təcili sənədlər hazırladır. Ağlına gəlmir ki, 
dəstə  rəisini  təpikləyib  döymələri  çöl  qapısının  üs-
tündəki  videokameranın  yaddaşına  köçüb.  Hadisə 
yerindən birbaşa mərkəzə şikayətə gedən dəstə rəisi 
downloaded from KitabYurdu.org

85 
 
daha  fəhmli  olduğundan  həqiqəti  görmək  üçün  ka-
meranın  çəkdiyi  təsvirlərə  baxılmasını  rəhbərlikdən 
xahiş edir. Video görüntülər mərkəzə aparılıb baxılır, 
hadisənin  bütün  iştirakçılarına  töhmət  verilir,  əsas 
günahkarların:  müəssisə  və  dəstə  rəislərinin  isə  iş 
yerləri dəyişdirilir...  
          Elxanın şikayət etdiyi günün səhəri Niyaz dəs-
tə rəisi Zəfəri otağına çağırdı: 
         –Mənə  çatan  məlumata  görə  dünən  axşam  nə-
zarətçi Elxanı İdarəyə sən aparmısan. 
         –Bəli.  Daha  doğrusu  mənim  maşınımda  gedib. 
Nə olsun ki... 
         –Sənin nə marağın vardı ki, onu aparasan? 
         –Mən  evimə  gedirdim.  Soruşdu,  olar  mən  də 
oturum maşına? Nə deyim? Deyim olmaz, sən nəza-
rətçisən...  İş  yoldaşıdır,  axı.  Dedim,  otur.  Sabah  tə-
qaüdə  çıxanda  hamımız  eyni  olacayıq:  zabit,  qeyri-
zabit  fərqimiz  olmayacaq,  insanlığımız  qalacaq.  De-
di, İdarənin qarşısından sürərsən? Etiraz etmədim... 
         –Sən  onu  ən  azından  fikrindən  daşındıra  bilər-
din. 
         –Rəis,  nə  üçün  onun  iradəsinə  əks  çıxmalıy-
dım, qoymamalıydım? O, düz edib şikayətə gedirdi. 
Məgər  bizə  qarşı  elə  hərəkət  etsələr,  biz  bağışlaya-
rıqmı? Mən bağışlamaram... 
          Niyaz  deyilən  suala  dinmədi.  Zəfər  onun  sus-
masından yararlanıb davam etdi: 
downloaded from KitabYurdu.org

86 
 
         –Rəis, bir misal çəkim. Biz hər gün həyətdə gə-
zərkən natəmizliyə görə sanitarları qınayırıq. Amma 
zibilin olmamasının tək bir asan yolu var: zibili yerə 
tökməmək... 
          Niyaz  Zəfərin  kifayət  qədər  savadlı  olduğunu 
və  nəyə  işarə  etdiyini  bilirdi.  Telefonuna  gələn  qəfil 
zəng  onu  dəstə  rəisinin  məntiqi  qarşısında  aciz  qal-
mağa  imkan  vermədi.  Zəng  edənin  nömrəsini  görə-
cək  Niyaz  təlaşlandı.  Zəfərin  otaqdan  tez  çıxması 
üçün:  “Yaxşı,  sən  get”,  –  dedi.  Deyəsən  zəng  edən 
“yuxarıdan”  idi. Rəis  əvəzi sayılandan Niyaz  telefo-
nuna zəng gələndə otağında heç kəsi saxlamırdı. 
                                               *  *  * 
          Niyazın  tənəli  göstərişindən  sonra  Bəkirin  av-
toritetlərdən  cib  telefonunu  geri  alması  onların  rəh-
bərliyə münasibətini bir qədər də acılaşdırdı: 
         –Bəlkə telefonun pulunu artıraq? – Bəkirdən so-
ruşdular. 
         –Artıran  idiz,  vaxtında  sizdən  istənilən  əlavəni 
artırardınız da... 
         –  Olduqca  çox  istədiniz,  həm  də  bizə  icazə  ve-
rilmədi paqonlularla hansısa razılığa gələk. 
         –İndi mənə də icazə vermirlər telefon sizdə qal-
sın. 
         –Bəkir  müəllim,  düz  eləmirsiz,  sıxırsız  bizi.  Bir 
gün bu sıxılmaya dözməyəcəyik, başınız ağrıyacaq, – 
gileylənən  avtoritetlər  səbrlərinin  daraldığını  bildir-
downloaded from KitabYurdu.org

87 
 
dilər,  –  onu  da  başa  düşürük  ki,  bunu  sizə  Niyaz 
məcbur  edir.  Yəqin  özünü  dövlət  içində  kiçik  “döv-
lətin” padşahı hesab edir. Eybi yox, qulluğunda qal-
sın... 
          Çox  keçmədi,  günlərin  birində  nahara  yaxın 
Bəkir özünü Niyazın kabinetinə saldı: 
         –Niyaz  müəllim,  bayaqdan  yüzədək  məhkum 
yığışıb  meydana,  xoşluqla  da  dağıda  bilmirik.  Otu-
rublar  yerə  durmurlar,  guya  etirazlarını  bildirmək 
üçün aksiya keçirirlər. 
         –Məqsədləri nədir? Nə istəyirlər? 
         –Sizin işdən çıxmanızı, istefanızı... 
         –Mənim  istefamı?  –  Niyaz  heyrətləndi?  Bir  ne-
çə saniyə donub düşündü. – Elə təkcə mənimmi iste-
famı istəyirlər? 
         –Bəli, – Bəkir səsini qısıb susdu. 
          Niyaz əsəbindən balaca otağında (rəis əvəzi ol-
sa da hələ otağını dəyişməmişdi) o baş-bu başa var-
gəl  etdi.  Sonra  nə  düşündüsə  dayanıb  diqqətlə  Bə-
kirə baxdı: 
         –Düzünü  de,  işdən  çıxmamı  səndəmi  istəyir-
sən?  
          Gözlənilməz sualdan Bəkirin üzünə qızartı ya-
yıldı.  Döğrudur  Niyazın  acgözlüyü  heç  ürəyindən 
deyildi, amma, işdən çıxarılsa görən onun yerinə gə-
lən necə olacaqdı, müavin işləməsinə imkan verəcək-
dimi, Allah bilirdi?.. 
downloaded from KitabYurdu.org

88 
 
         –Nə  danışırsız,  Niyaz  müəllim,  siz  fikirləşirsiz 
ki,  mən  də  onlarla  həmrəyəm?  Siz  olmasanız  onlar 
mənə əhəmiyyət verməzlər. Sizdən çəkindikləri üçün 
mənimlə hesablaşırlar. Ancaq, siz də gərək narazılığı 
dərinləşdirib  bu yerədək gətirməyəydiniz... 
         –Mən  də  Məhyəddinə  güvəndim.  Daha  keçib, 
geriyə yol yoxdur. Məcburam ki, onların dərsini ve-
rim.  Bu  dəqiqə  İdarəyə  zəng  vurub  kömək  istəyəcə-
yəm. Qoy xüsusi təyinatlıları göndərsinlər. 
          Niyaz  dediyi  qaydada  etdi,  mərkəzə  məruzə 
edib  kömək  istədi.  Sonra  avtoritetlərdən  üçünü  ota-
ğına çağırdı. Məhkumlar içəri girərkən ayaq saxlayıb 
Niyazın  reaksiyasını  gözlədilər:  onlara  da  ayaqqabı-
sını  çıxartmaq  əmri  veriləcəkdimi?  Belə  olarsa  gö-
rüşməkdən  imtina  edəcəkdilər.  “Keçin  içəri”,  –  eşi-
dəndə  etirazdan  daşındılar.  Niyaz  onlara  hətta  əy-
ləşməyə yer də göstərdi: 
          –Buyurun, əyləşin... 
          Müəssisədə  qəbuluna  gələnlərin  bəzilərindən 
ayaqqabısını  çıxarmağı  ilk  dəfə  tərbiyə  işləri  üzrə 
müavin Səfər tələb etmişdi. Həmin məhkum otaqdan 
çıxarkən isə təzim edirmiş kimi arxasını çevirmədən 
qapının  o  üzündəki  ayaqqabısınadək  geri  addım  at-
malı  idi.  Səfərin  tərbiyə  “metodu”  Niyazın  da  xoşu-
na  gəlmiş,  daxilən  iyrəndiyi  məhkumlara  ayaqqabı-
sını qapısının ağzında çıxartdırar, dönmədən arxaya 
addımladar,  oturmağa  da  icazə  verməzdi.  Tanın-
downloaded from KitabYurdu.org

89 
 
mışlara  və  hörmət  etdiklərinə  isə  bu  qaydanı  şamil 
etməzdi. 
          Rəis əvəzi xeyli mülayimləşmişdi:   
          – Məhkum yoldaşlarınızı başa salın ki, düzgün 
yol  seçməyiblər.  Narazılıqlarını  qanuni  yolla  mənə 
və  məndən  yuxarı  rəhbərliyə  yazılı  və  şifahi  şəkildə 
bildirə bilərlər. Aksiya keçirməklə, tabesizlik göstər-
məklə  isə  heç  nə  əldə  edə  bilməyəcəklər.  Məni  bura 
hökumət  təyin  edib,  bu  kreslonu  heç  də  özbaşına 
tutmamışam.  Onlar  məni  işdən  çıxara  bilməz,  lazım 
biləndə də hökumət məni  işdən azad edəcək. Gəmi-
yə  minib  gəmiçi  ilə  dalaşmasınlar.  Deyin,  sakitcə  öz 
yerlərinə dağılışsınlar. Əgər dağılışmasalar, bu halda 
qanunun  aliliyini  qorumağa  kömək  üçün  əsgərlər, 
xüsusi  təyinatlılar  müəssisəyə  girərlərsə  ziyan  çəkə-
cəklər.  Döyüləcəklər,  söyüləcəklər,  cəzalandırala-
caqlar. Özləri günahkar olacaqlar, daha baş verənlər 
mənlik  olmayacaq.  İçərilərində  cəza  müddəti  artırı-
lan, uzaq müəssisələrə göndərilənlər də olacaq. Bax-
sınlar, düşünsünlər hansı xoşdur, dağılışıb sivil yolla  
etirazını çatdırmaq, yoxsa qanuna zidd hərəkətlər?.. 
          Avtoritetlər  heç  nə  vəd  etmədən  meydandakı 
məhkumların  yanına  qayıdıb  Niyazın  sözlərini  çat-
dırdılar. Meydandakılar etirazlarından əl çəkmək is-
təmirdilər: 
         –Xeyr, heç dağılışdı yoxdu. Bizi ən başlıcası rüş-
vətə  görə  sıxırlar,  məhkum  hüquqlarımızı  tapdala-
downloaded from KitabYurdu.org

90 
 
yırlar.  Gecə-gündüz  təkcə  pul  üçün  çalışırlar.  Qoy 
haqq  səsimiz,  etirazımız  yuxarılaradək  getsin...  İşi 
çətinləşəndə  qanunun  aliliyindən  danışır.  Onun 
məqsədi bizi qorxutmaqdır... 
Yataqxanalardakı  məhkumlar  da  nəzarətçilər 
vasitəsi ilə etirazlarını bildirmişdilər: zabitlərdən yal-
nız  dəstə  rəislərinə  güzəşt  edə  bilərlər,  qalanları  ba-
raklarda görmək belə istəmirlər. 
          Yarım  saat  da  keçdi,  başı  dəbilqəli  əsgərlərlə 
dolu  maşınlar  müəssisənin  qarşısında  dayandı.  On-
lar həyətə daxil olmamış, Niyazın sözünün ciddiliyi-
ni  anlayan  bir  çox  məhkumlar  kirimişcə  meydanı 
tərk  etdilər.  Meydandakılar  yarıbayarı  azaldı,  təqri-
bən əlli nəfərədək adam qaldı. 
          Əllərində iri, qalın şüşə qalxanlı və qara, yoğun 
dubinkalı  əsgərlər  həyətə  girib  bir  anın  içində  mey-
danı dövrəyə aldılar. Onların içərisində əzələli, hün-
dürboyluları,  şübhəsiz  təlim  görmüş  xüsusi  təyinat-
lılar idi. 
          Meydandakı  məhkumlar  üzə  vurmasalar  da 
gördükləri mənzərədən daxilən sarsılmışdılar. Onlar 
sonuncu xəbərdarlığı gözləyirdilər ki, tələblərini bil-