Hüququ tətbiq edəndən onu tətbiq edənlərə yeni inzibati hüquqla bağlı
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 13 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Qeydlər
- Ñìèðíîâ À.Â., Ê.Á. Êàëèíîâñêèé.
- 17 yanvar 2008ci il
- BEYNƏLXALQ HÜQUQ NORMALARININ İMPLEMENTASİYASINA DAİR MİLLİ QANUNVERİCİLİYİN İNKİŞAF TARİXİNİN BƏZİ MƏSƏLƏLƏRİ
- 15 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 16 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 17 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
|
verilməyibsə, onun barəsindəki məhkəmə qərarında onun təqsirkar olduğu barədə fikir ifadə edilərsə, təqsirsizlik prezumpsiyası pozulur. Bu, hətta formal qərarın olmadığı hallara da aiddir, bunun üçün sadəcə məhkəmənin təqsirləndirilən şəxsi təqsirkar hesab etdiyini düşünmək üçün müəyyən əsasların olması kifayətdir.(4, s.60) 12 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə II. 2. İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının 6‐ci maddəsinin tələbləri baxımından de lege lata mənasında preyudisiya institutunun təhlili Preyudisiyanın AR CPM‐dəki məzmununun təhlili göstərdi ki, burada məhkəmə hökmünün tam mənada, mülki işlər üzrə məhkəmə qərarının məhdud mənada təkzibedilməz preyudisiya növü ifadə olunmuşdur. Müvafiq hallarda təqsirləndirilən şəxsin onları mübahisələndirmək və inkar etmək, xüsusən müdafiə hüquqlarını həyata keçirmək imkanı faktiki olaraq olmur. Qeyd etməliyik ki, CPM‐in 142‐ci maddəsinin maraqlı cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, 142.2‐ci maddədə müvafiq mülki işlər üzrə qərarın preyudisial hissəsinin “təqsirləndirilən şəxsin təqsirli olub‐olmaması nəticəsini əvvəlcədən həll etmir” müddəası qeyd olunsa da, belə bir müddəa məhkəmə hökmlərinin preyudisiallığını müəyyənləşdirən 142.1‐ci maddədə göstərilməmişdir. Preyudisiya institutunun məhz prosesin parçalanması səbəbindən meydana gəlməsini nəzərə alsaq və buraya müvafiq zəruri səbəblərdən birinin də, qanuni qüvvəyə minmiş hökmün çıxarılması zamanı şəxsin və ya şəxslərin prosesdə iştirakının mümkünsüzlüyü ilə əlaqədar olaraq onun barəsində icraatın dayandırılması və ayrılmasının qanunvericilik qaydası olduğunu əlavə etsək, onda belə bir məntiqi nəticə çıxartmalıyıq ki, faktiki olaraq qanuni qüvvəyə minmiş hökmün baxıldığı prosesdə iştirak etmək, ittiham tərəfinin irəli sürdüyü ittihamı inkar və ya təsdiq etmək, iş üzrə sübutetmə predmetinə dair hallar barəsində özünün mövqeyini seçməklə müvafiq sübutlar təqdim etmək və bununla bağlı olan müdafiə hüquqlarının həyata keçirmək imkanı da daxil
məhkəmə araşdırması hüququnu məhdudlaşdırmaqla (bəzən məhrum olunmaqla) onun barəsində hökm çıxarmış oluruq. Çünki birinci prosesdə iştirak etməyən təqsirləndirilən şəxsin ikinci prosesdə qanuni qüvvəyə minmiş hökmdə sübutetmə predmetinə daxil olan halları mübahisələndirmək, ümumiyyətlə onların müəyyənləşdirilməsi prosesində iştirak etmək imkanı olmayacaqdır. Bu fikri qəbul etməyənlər ona istinad edə bilərlər ki, AR CPM‐in 142.1‐ci maddəsində müdafiə tərəfinin müvafiq imkanlarını məhdudlaşdıran hər hansı bir qayda yoxdur. Lakin yaddan çıxarmaq olmaz ki, cinayət işi üzrə təqsir və sübutetmə predmetinə daxil olan digər hallar barəsində qərar qəbul etmək səlahiyyəti olan yeganə orqan məhkəmədir və müvafiq maddədə onun üçün işi əvvəlki iş kimi həll etmək vəzifəsi müəyyənləşdirilmişdir. Qeyd olunanları ümumiləşdirərək hesab edirik ki, AR CPM‐in 142.1‐ci maddənin ədalətli məhkəmə araşdırılması hüququna uyğun olmadığı açıq‐aydın müşahidə olunur. III.1. Problemin həllinə dair mülahizələr Hesab edirik ki, qeyd olunan problemlərin həlli qaydasına keçməzdən əvvəl, o məsələni dəqiqləşdirmək zəruridir ki, qanunvericilik səviyyəsində bütün məhkəmə aktlarının preyudisiallığı tanınmalıdırmı? Daha sonra seçilən konsepsiyaya uyğun olaraq preyudisiya institutunun həlli qaydasını təklif etmək olar. Problemin həlli ilə bağlı fikirlərimiz aşağıdakılardan ibarətdir. Hesab edirik ki, ədəbiyyatda İ.Y.Foynitskidən bəri ümumi qəbul edilmiş o fikir doğrudur ki, həqiqətin müəyyənləşdirilməsi üçün kifayət edən prosessual vasitə və üsullar yalnız cinayət mühakimə icraatında mövcuddur. Eyni zamanda cinayət mühakimə icraatının prinsiplərinin, xüsusilə hakimlərin müstəqilliyi və sübutların qiymətləndirilməsi prinsiplərinin istənilən cinayət prosessual hüquq institutu çərçivəsində gözlənilməsinin zəruriliyini qeyd etmək yerinə düşərdi. Məhz bu baxımdan qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmünün məhkəmənin şübhələnmək hüququnu saxlamaqla onun preyudisiallığını qəbul etmək olar və bu, zəruridir. Əks halda, məhkəmə hökmünün stabilliyini və nüfuzunu təmin etmək mümkün olmayacaqdır. Bununla yanaşı, təqsirləndirilən şəxsin təqsiri məsələsində qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmünün preyudiallığının qəbul edilməsi yolverilməzdir. Digər icraatlar üzrə qəbul olunmuş və qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarlarının, hətta müvafiq icraatlar çərçivəsində həqiqətin müəyyənləşdirilməsi prinsip kimi təsbit olunmuş olsa belə, preyudisiallığını ümumiyyətlə qəbul etmək olmaz. Bu növ qərarlar M.S.Stroqoviçin dediyi və V.L.Qolovkonun (10) da qəbul etdiyi kimi, sənəd növündə sübutdan heç bir fərqi yoxdur.
13 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Qeydlər: [1] Sovet dövründə 1961‐ci il CMP‐inə qədər əksər müttəfiq respublikaların CPM‐lərində mülki işlər üzrə məhkəmə qərarının preyudisiallığı şəklində preyudisiya institutu mövcud olsa da, 1961ci ildə RSFSR CPM‐i istisna olmaqla bütün müttəfiq respublikaların CPM‐lərində, həmçinin Azərbaycan SSR CPM‐indən də, preyudisiya institutu çıxarıldı; [2] AR CPM‐in 142.2‐ci maddəsi 1923‐cü il Azərbaycan SSR Cinayət Üsuli‐Mühakimə məcəlləsinin 13‐cü və 1961‐ci ildə RSFSR CPM‐nin 28‐ci maddəsində ifadə olunmuş məzmunu olduğu kimi təkrarlayır. İstinadlar: 1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. 12 noyabr 1995ci il 2. Azərbaycan Respublikası Cinayət‐Prosessual Məcəlləsi.1 sentyabr 2000‐ci il 3. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsi. 1 sentyabr 2000‐ci il 4. ABA ROLİ. Hüquq Maarifçiliyi Cəmiyyəti / Ədalətli Məhkəmə Araşdırması hüququ. Təlim materiallar toplusu. Bakı 2012. 339s. 5. Èñêåíäåðîâ Ð.Ã. Î ïðåþäèöèàëüíîì çíà÷åíèå ïðèãîâîðà // Ñîâåòñêàÿ þñòèöèÿ. 1990, ¹22, Ñ. 2223 6. Ìîóë Í., Õàðáè Ê., Àëåêñååâà Ë.Á. Åâðîïåéñêàÿ êîíâåíöèÿ î çàùèòå ïðàâ ÷åëîâåêà è îñíîâíûõ ñâîáîä. Ñòàòüÿ 6 Ïðàâî íà ñïðàâåäëèâîå ñóäåáíîå ðàçáèðàòåëüñòàî. Ïðåöåäåíòû è êîììåíòàðèè. Ì., 2001, 151 ñ. 7. Ñìèðíîâ À.Â., Ê.Á. Êàëèíîâñêèé. Ïðåçóìïöèè â óãîëîâíîì ïðîöåññå // Ðîññèéñêîå ïðàâîñóäèå. 2008. ¹4. ñ. 6874. 8. Ñòðîãîâè÷ Ì.Ñ. Ó÷åíèå î ìàòåðèàëüíîé èñòèíå â óãîëîâíîì ïðîöåññå. Ì., Èçäàòåëüñòâî ÀÍ ÑÑÑÐ, 1947, 276 ñ. 9. http://dejure.az/huezravropamhkmsininqrarlar/1113abbasovazrbaycanaqarikayt 2427105 17 yanvar 2008ci il tarixli Abbasov Azərbaycana qarşı işi. (Şikayət № 24271/05) 10. http://pravo.ru/review/face/view/73251/ 14 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Oktay Məhərrəmov Vəkillər Kollegiyasının üzvü BEYNƏLXALQ HÜQUQ NORMALARININ İMPLEMENTASİYASINA DAİR MİLLİ QANUNVERİCİLİYİN İNKİŞAF TARİXİNİN BƏZİ MƏSƏLƏLƏRİ Çağdaş dövlətlər, o cümlədən Azərbaycan Respublikası qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri beynəlxalq hüquq normalarının realizəsi üçün şəraitin yaradılmasıdır. Müstəqillik əldə etmiş Azərbaycan öz dövlətdaxili hüquq normalarını beynəlxalq hüquq normalarına hörmət prinsipi üzərində qurmuşdur. Hələ «Dövlət müstəqilliyi haqqında» Konstitusiya Aktında Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin tanınması bəyan edilmişdir. Bu mövqe sonradan ölkə Konstitusiyasında da inkişaf etdirilmişdir. Bununla da, dövlət tərəfindən öz üzərinə götürülmüş beynəlxalq öhdəliklərin implementasiyası üçün effektiv konstitusion əsas yaradılmışdır. Əsas Qanunumuz Respublikamızda pacta sunt servanda (müqavilələr icra olunmalıdır) prinsipinə müvafiq olaraq beynəlxalq öhdəliklərin yerinə yetirilməsi prosesinin mühümlüyünü müəyyən etmişdir ki, bu Azərbaycan Respublikasının demokratik ənənələrə sadiqliyinin bariz ifadəsidir. Son illər Azərbaycan Respublikasının universal və regional xarakterli beynəlxalq təşkilatlara daxil olması və çoxsaylı beynəlxalq müqavilələrə qoşulması ilə səciyyələnir.Həmin müqavilələr müxtəlif sahələrdə məsələlərə həsr edilmişdir.Azərbaycan Respublikası tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələri özünün qanunvericilik sisteminə daxil etməklə, beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirmək yolunu tutmuşdur.Beynəlxalq müqavilələr dövlətlər arasındakı beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsinin, dövlətlərarası əməkdaşlığın inkişafının əsas vasitəsi olmaqla, milli qanunvericiliyin tərkib hissəsinə çevrilməkdədir. Bu prosesin ayrılmaz hissəsi olan beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasının mahiyyətinin müəyyən edilməsi üçün beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasının ümumi məsələlərinə dair milli qanunvericiliyin inkişafı tarixinə ekskurs əhəmiyyətlidir.İctimai elm olduğu üçün hüquq elmi də öyrəndiyi hadisələrin necə yaranması, hansı inkişaf mərhələləri keçməsi, bu zaman hansı keyfiyyət dəyişikliklərinə məruz qalmasını araşdırır. Beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasının ümumi məsələlərinə dair müddəalara biz hələ keçmiş Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının qanunvericiliyində rast gələ bilərik. Belə ki, 1964‐cü il 11 sentyabr tarixli qanunla təsdiq edilmiş Mülki Məcəllənin 574‐cü maddəsinə əsasən SSRİ‐nin beynəlxalq müqaviləsində sovet mülki qanunvericiliyində göstərilənlərdən fərqli olaraq sair qaydalar müəyyən edilmişdirsə, beynəlxalq müqavilənin qaydaları tətbiq olunur. Azərbaycan SSR‐in beynəlxalq müqaviləsində Azərbaycan SSR‐in mülki qanunvericiliyində nəzərdə tutulanlardan fərqli olan sair qaydalar müəyyən edilmişdirsə, Azərbaycan SSR mülki qanunvericiliyi barəsində də beynəlxalq müqavilənin qaydası tətbiq edilir [1]. Oxşar müddəalara 1964‐cü il 11 sentyabr tarixli qanun ilə təsdiq edilmiş Mülki‐Prosessual Məcəllənin 458‐ci maddəsində [2], Azərbaycan SSR Mənzil Məcəlləsinin 149‐cu maddəsində [3] rast gəlmək olar. Bununla belə 1960‐cı il 8 dekabr tarixli qanun ilə təsdiq edilmiş Cinayət Məcəlləsi, 1960‐cı il 8 dekabr tarixli qanun ilə təsdiq edilmiş Cinayət‐Prosessual Məcəlləsi, 1971‐ci il 10 dekabr tarixli qanun ilə təsdiq edilmiş
15 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Əmək Qanunları Məcəlləsi və 1984‐cü il 13 dekabr tarixli qanun ilə təsdiq edilmiş İnzibati hüquqpozmalar haqqında Məcəllə bu məsələyə dair müddəalara malik deyildi. 1991‐ci il avqustun 30‐da qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında Bəyannamədə təsbit edilmişdi ki, Azərbaycan Respublikasının və onun xalqının mənafeyinə zidd olmayan beynəlxalq paktları, konvensiyaları və başqa sənədləri qəbul edərək, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsində, digər beynəlxalq hüquq paktlarında və konvensiyalarında təsbit edilmiş prinsiplərə müvafiq surətdə beynəlxalq birliyin üzvü olan dövlətlər və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən tanınmasına ümid bəsləyərək Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa olunduğu elan edilir [4]. Göründüyü kimi gənc Azərbaycan dövlətinin ilk addımmları atılarkən beynəlxalq hüququn əhəmiyyəti diqqət mərkəzində olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktıda bu məsələyə münasibət bildirmişdir. Bu konstitusion sənədin 16‐cı maddəsində müəyyən edilmişdir ki, hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini beynəlxalq hüququn prinsiplər əsasında qurur. Həmin aktın 19‐cu maddəsində isə müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikası insan hüquqlarının Ümumi Bəyannaməsinə, Helsinki müşavirəsinin Yekun aktına və hamılıqla qəbul edilmiş başqa beynəlxalq hüquq sənədlərinə qoşularaq, onlarda nəzərdə tutulan bütün hüquq və azadlıqlara vətəndaşların cinsindən, irqindən və milli mənsubiyyətindən, dini e’tiqadından, sosial mənşəyindən, siyasi əqidəsindən və başqa hallardan asılı olmayaraq əməl edilməsini, bu hüquq və azadlıqların maneəsiz həyata keçirilməsini təmin edir [5]. Göründüyü kimi beynəlxalq hüquqa istinadlar və onun əhəmiyyəti hələ 90‐cı illərin əvvəllərində ən mühüm əhəmiyyətli sənədlərdə öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikasının məhkəmə quruluşu haqqında 26 iyun 1990‐cı il tarixli Qanunun 8‐ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında ədalət mühakiməsi Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə və Naxçıvan MSSR‐in qanunvericiliyinə tam müvafiq surətdə həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası məhkəmələri qanunla müəyyən edilmiş hallarda SSR İttifaqının və digər müttəfiq respublikaların qanunvericiliyini tətbiq edirlər.Göründüyü kimi bu halda beynəlxalq hüququn tətbiqindən söhbət getmir [6]. Oxşar müddəaya Hərbi tribunallar haqqında 27 may 1992‐ci il tarixli Qanunun 3‐cü maddəsində də rast gəlmak olardı. Lakin bununla belə Arbitraj məhkəməsi haqqında 25 fevral 1992‐ci il tarixli Qanunun mövqeyi bu məsələdə fərqli idi. Belə ki, həmin qanunun 4‐cü maddəsində göstərilmişdir ki, Arbitraj məhkəməsi öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, bu Qanunu, Azərbaycan Respublikasının Təsərrüfat Prosessual Məcəlləsini, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarını, habelə Azərbaycan Respublikasının digər dövlətlərlə bağladığı ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələri və sazişləri rəhbər tutur [7]. Təsərrüfat Prosessual Məcəlləsinin 12‐ci maddəsinə əsasən isə müəyyən edilmişdi ki, təsərrüfat mübahisələrinin həlli zamanı tətbiq edilən qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Azərbaycan Respublikasının qanunları, dövlətlərarası ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələr və bağlaşmalar, beynəlxalq sazişlərdir. İqtisad məhkəmələri Azərbaycan Respublikasının qanununa və beynəlxalq müqaviləsinə uyğun olaraq xarici hüquq normalarını tətbiq edirlər. Diqqəti cəlb edən müddəalardan biri də hüququn analogiyası zamanı hakimlərin qanunların ümumi əsaslarını və mənasını, özlərinin daxili düşüncəsini, məhkəmə təcrübəsini rəhbər tutmaqla yanaşı müvafiq qərar qəbul edərkən xarici məhkəmə təcrübəsini də rəhbər tutmalı olmaları idi [8]. Qüvvədə olan qanunvericiliyin bu məsələyə dair mövqeyi Arbitraj məhkəməsi haqqında Qanunun mövqeyinə oxşardır. Məhkəmələr və hakimlər haqqında 10 iyun 1997‐ci il tarixli Qanunun 2‐ci maddəsinə əsasən məhkəmələr və hakimlər haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, bu Qanundan, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından və tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir. Həmin qanunun 4‐cü maddəsində təsbit edilmişdir ki, məhkəmələr işlərə baxarkən Azərbaycan Respublikasının
16 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Konstitusiyasını, qanunlarını və digər qanunvericilik aktlarını, eləcə də Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələri rəhbər tuturlar [9]. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi müstəqilliyinin əsasları haqqında Konstitusiya Qanununun 11ci maddəsində göstərilmişdi ki, iqtisadi fəaliyyət məsələlərinə dair Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq sazişləri Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə müvafiq surətdə bağlanır və Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti tərəfindən təsdiq edilir. Bununla belə qanunun 22‐ci maddəsi formal olaraq beynəlxalq sazişləri iqtisadi qanunvericiliyin tərkibinə daxil etmirdi [10]. Ümumiyyətlə beynəlxalq hüquq normalarına müəyyən qədər «ögey» münasibət bu dövrün qanunvericilik praktikası üçün adi hal idi. Məsələn İcarə haqqında 30 aprel 1992‐ci il tarixli, Banklar və bank fəaliyyəti haqqında 7 avqust 1992‐ci il tarixli, Antiinhisar fəaliyyəti haqqında 4 mart 1993‐cü il tarixli, Müflisləşmə və iflas haqqında 22 iyul 1994‐cü il tarixli qanunlar buna misal ola bilər. Göründüyü kimi mühüm sahələri tənzimləyən və beynəlxalq hüquqi nizamlamanı heç də istisna etməyən normativ hüquqi aktlarda beynəlxalq hüququn həmin münasibətlərin tənzimlənməsində hansı mövqeni tutması müəyyən edilməmişdir. Eyni zamanda bu dövrdə bəzi qanunvericilik aktlarının preambulalarında və ya maddələrinin məzmununda beynəlxalq hüquqa ümumilikdə və ya ayrı‐ayrı büynəlxalq sənədlərə qeyri‐müəyyən səciyyə daşıyan istinadlara da rast gəlmək olur. Hərbi qulluqçuların statusu haqqında 25 dekabr 1991ci il tarixli Qanunun 5ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri hərbi qulluqçularının statusu haqqında qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası əsasında, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq‐hüquq öhdəliklərini nəzərə almaqla hərbi qulluqçuların hüquqlarını, vəzifələrini və məsuliyyətini müəyyən edən «Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunundan, bu Qanundan və Azərbaycan Respublikasının başqa qanunvericilik aktlarından ibarətdir [11]. Bu məzmunda müddəalar müəyyən edən qanunvericilik aktlarının digər bir xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onların preambula və maddələrinin məzmununda həmin qanunların müvafiq münasibətləri beynəlxalq hüququ normalarına və öhdəliklərə (bəzən də konkret aktlara) uyğun olaraq nizamlayıcı fəaliyyət göstərmələri göstərilsə də həmin qanunların bu sahədə qanunvericiliyin tərkibini müəyyən edən müddəalarında beynəlxalq müqavilələr tənzimləyici vasitə kimi təsbit edilməmişdir. Həmkarlar ittifaqları haqqında 24 fevral 1994‐cü il tarixli Qanunun preambulasında müəyyən edilmişdir ki, Bu Qanun İnsan hüquqlarının Ümumi Bəyannaməsinə, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının konvensiya və tövsiyələrinə, Avropa Sosial Xartiyasına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasında həmkarlar ittifaqlarının hüquqlarının, onların üzvlərinin əmək, sosial, iqtisadi hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsi üçün fəaliyyət təminatlarını müəyyən edir [12]. Lakin buna baxmayaraq həmin qanunun 3‐cü maddəsində beynəlxalq hüququn hansı mövqeyə malik olması müəyyən edilməmişdir. Oxşar və eyni müddəalara Müdafiə haqqında 26 noyabr 1993‐cü il tarixli, Qaçqınların və məcburi köçkünlərin statusu haqqında 29 sentyabr 1992‐ci il tarixli və Veteranlar haqqında 28 iyun 1994‐cü il Qanununlarda rast gəlmək olar. Qüvvədən düşmüş Hava Məcəlləsinin 2‐ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının hava sahəsindən hava gəmilərinin uçuşları üçün istifadə olunması bu Məcəllə ilə, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktları, Azərbaycan Respublikasının iştirak etdiyi beynəlxalq müqavilələr, habelə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin müəyyənləşdirdiyi qaydada təsdiq olunan Azərbaycan Respublikasının hava sahəsindən istifadə haqqında Əsasnamə, Azərbaycan Respublikasının hava sahəsində uçuşların əsas qaydaları ilə və başqa normativ aktlarla tənzimlənir [13]. Hava Məcəlləsi ilə tənzimlənən münasibətlərin xarakterini nəzərə alsaq bu qanunda belə qeyri‐müəyyən məzmunlu müddəanın təsbiti məqbul hesab edilə bilməzdi. Bununla belə bu zaman beynəlxalq hüququ müvafiq münasibətləri tənzimləyən qanunlarla bir sıraya daxil edən normativ hüquqi aktlar da verilirdi. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət haqqında Qanunun 2ci maddəsinə asasən “Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət münasibətləri Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə və onlara müvafiq surətdə qəbul edilən normativ aktlarla, dövlətlərarası müqavilələrlə, habelə Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericiliyi ilə, yerli xalq
17 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə deputatları Sovetlərinin öz səlahiyyətləri daxilində qəbul etdikləri aktlarla tənzimlənir. Elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərləri yaratmaq, ixtiralar və kəşflər etmək, səmərələşdirmə təklifləri vermək, sənaye nümunələri, proqram vasitələri və digər intellektual mülkiyyət obyektləri hazırlamaq və bunlardan istifadə etmək sahəsində münasibətlər müəlliflik hüququ və mülki qanunvericiliyin başqa aktları ilə, habelə hökumətlərarası sazişlərlə tənzimlənir [14]. Göründüyü kimi burada söhbət dövlətlərarası və hökümətlərarası müqavilə və sazişlərdən gedir.Bu halda qanunverici beynəlxalq elementli sənədlərin tənzimləyə biləcəyi münasibətlərin hədlərini azaltmışdır.Belə ki, bu zaman “beynəlxalq müqavilələr” anlayışından istifadə edilməsi daha məqsədəmüvafiq olardı.Eyni məzmunlu müddəalara biz Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqında Qanununda [15] rast gələ bilərik. Bu məsələyə dair Əməyin mühafizəsi haqqında Qanunun 3‐cü maddəsinin müddəası diqqəti cəlb edir. Maddədə müəyyən edilmişdir ki, əməyin mühafizəsi haqqında qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasından, bu Qanundan, Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan Muxtar Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından və bunlara müvafiq surətdə qəbul edilən normativ aktlardan, Azərbaycan Respublikasının təsdiqlədiyi beynəlxalq normativ‐hüquq aktlarından və dövlətlərarası müqavilələrdən ibarətdir [16]. Göründüyü kimi bu halda söhbət dəvlətlərarası müqavilələrdən əlavə “Azərbaycan Respublikasının təsdiqlədiyi beynəlxalq normativ‐hüquq aktlarından” gedir ki bu kifəyət qədər qüsurlu anlayışdır və bu anlayışın işlədilməsini uğurlu hesab etmək olmaz.Belə ki, normativ‐hüquqi akt anlayışını beynəlxalq münasibətlərin subyektləri tərəfindən yaradılan normalara aid etmək düzgün olmazdı. Bu müddəanın işlədilməsi dövlətlərdən yuxarı dayanmış hansısa suverenin olmasını göstərir ki, bu mübahisəlidir. Bu halda mübahisəli olsada “beynəlxalq hüquqi akt” anlayışı daha münasibola bilərdi. Bu dövrün qanunlarında bəzən digər anlayışlardan da istifadə edilmişdir. Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında Qanunun 2.3‐cü maddəsində müəyyən edilmişdir ki, Xarici hüquqi və fiziki şəxslərin Azərbaycan Respublikası ərazisində sahibkarlıq fəaliyyətinin xüsusiyyətləri bu maddənin 1‐ci və 2‐ci bəndlərində göstərilən qanunvericilik aktları ilə yanaşı «Xarici investisiyaların qorunması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu və Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq hüquqi öhdəlikləri ilə də tənzim edilir [17]. Bununla belə bu dövrün qanunvericiliyi üçün vahid istilah kimi “beynəlxalq müqavilə anlayışından istifadə də səciyyəvidir. Rəsmi statistika haqqında Qanunun 4‐cü maddəsində müəyyən edilmişdir ki, Statistika haqqında qanunvericilik Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasından, bu Qanundan, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir [18]. Oxşar müddəalara biz Müəssisələr haqqında 1 iyul 1994‐cü il tarixli, Lizinq xidməti haqqında 29 noyabr 1994‐cü il tarixli Qanunlarda rast gələ bilərik. Beynəlxalq hüquq normalarının tənzimləyici funksiyalarının qanunlara daxil edilməsindən əlavə milli hüquq sisteminin normaları ilə beynəlxalq hüquq sisteminin normaları arasında ziddiyyətlər olduqda məsələnin necə həll edilməsi barədə normaların qanunvericiliyə daxil edilməsi də mühüm əhəmiyyətə malikdir.Belə ki, beynəlxalq hüquq normalarının tənzimləyici funksiyalarını təsbit etmiş bəzi qanunlar eyni zamanda onların mövqeyinə dair müddəalar da təsbit etmişdir.İnvestisiya fəaliyyəti haqqında Qanunun 5‐ci maddəsi beynəlxalq hüquq normalarının tənzimləyici funksiyalarını təsbit etməklə yanaşı, həmin qanunun 21‐ci maddəsi müəyyən etmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqaviləsində investisiya fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydalardan fərqli qaydalar müəyyən olunduqda, beynəlxalq müqavilənin qaydaları tətbiq edilir” [19]. Eyni məzmunlu müddəaya biz Xarici investisiyanın qorunması haqqında 15 yanvar 1992‐ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanununda rast gələ bilərik. Bununla belə bu dövrün xarakterik əlamətlərindən biri ondan ibaratdir ki, qanun beynəlxalq hüquq normalarının tənzimləyici funksiyalarının qanunlara formal olaraq daxil edilməsi tacrübəsindən istifadə etməsə də dolayısı ilə onun tənzimləyici funksiyalarını qəbul edir və hətda onun tənzimləyici qüvvəsini milli normalardan qüvvəsinə görə daha üstün hesab edirdi.
|