Hüququ tətbiq edəndən onu tətbiq edənlərə yeni inzibati hüquqla bağlı
İnzibati hüququn (mühakimənin) əmələ gəlməsi və tarixi
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 29 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- İnzibati hüququn xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 1. İnzibati hüquq gənc hüquq növüdür.
- 2. İnzibati hüquq kodifikasiya edilməmiş hüquq növüdür.
- 3. İnzibati hüquq əksər hallarda presedent əmələ gətirən və presedentlərə müraciət edən bir hüquq növüdür.
- 4. İnzibati hüquq müstəqil/avtonom hüquq növüdür
- 5. İnzibati hüquq sistemində icraat təktərəflidir (uniletarial).
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 31 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 32 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Elvin Cəbrayılov Almaniyanın Vürtsburq Universitetinin
- Mirasın açılması və vərəsəlik hüququnun əldə edilməsi imkanları
- 33 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Kazus 2
- Vəsiyyət edə bilmə qabiliyyəti
- Kazus 4
|
İnzibati hüququn (mühakimənin) əmələ gəlməsi və tarixi. Əlbəttə ki, bir ölkədə sözün əsl mənasında inzibati hüququn əmələ gəlməsi üçün ilk öncə xüsusi və inzibati hüquq sistemləri arasında fərqli yanaşmaların olması vacibdir. İnzibati hüquq 19‐cü əsrdə Fransada çox xüsusi şərtlər nəticəsində əmələ gəlmişdir. Fransada inqilabdan sonra 24 avqust 1790‐cı il Qanunla inzibati və ədli (ümumi) məqamların ayrılığı sistemi qəbul edilmişdir. Hakimlərə qəti olaraq inzibati orqanlara və inzibatçılara qarşı şikayətlərə baxılması qadağan edilmişdir. Hətda bu şərti pozan hakimlər barədə cinayət məsuliyyəti də müəyyən edilmişdir. Bu qanunun 13‐cü maddəsində belə bir şərt vardır:
Bu minvalla Fransada inzibati orqanların hərəkətlərinə görə hərəkətlər məhkəmə predmeti olmadıqca, vətəndaşlar daha çox inzibati orqanlara onların vurduqları zərərləri ödətdirmək üçün müraciət edirdilər. Digər tərəfdən isə müraciət edə bilməyən şəxslər daha çox narazı eloktorata çevrilidi. İdarəçi demək olar ki, öz hərəkətlətini özü təftiş edir və mühakimə edirdi. Bu isə
29 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə subyektivliyə yol açırdı. Bu zamanlar Fransada inzibatçıları daha çox inibatçı‐hakim adlandırırdılar. Çünki əvvəl qeyd etdiyimiz kimi öz hərəkətlərinin arbitrı məhz özü olurdu. Bu isə ədalət mühakiməsi prinsipinə zidd idi. Necə deyərlər bu praktika “heç kim öz mübahisəsində hakim ola bilməz” (nemo debet esse iudex in propria causa) bəşəri‐hüquq prinsipinə zidd idi. Nəticə etibarilə 13 dekabr 1799‐cu il Fransa Konstitusiyası ilə tarixdə ilk dəfə olaraq inzibati mühakimə orqanı olan “Konsey Deta‐Conseil de Etat” təsis edildi. Lakin həmin Konseyin özlüyündə qərar vermək səlahiyyəti yox idi. Sadəcə bu orqan inzibati şikayətlərlə bağlı məsələyə dair təqdimatla dövlət başçısına müraciət edirdi və dövlət başçısı da təqdimatda qeyd olunanan əsaslar üzrə qərar verirdi. Bu mərhələ təxminən 75 il davam etdi. Hətda belə bir misal da qeyd edilməlidir ki, dövlət başçıları bu Konseyin təqdimatlarına o qədər inanırmış ki, hətta Napaleon Bonapartın özü belə heç bir tərəddüd etmədən təqdimata uyğun qərar qəbul edirdi. Nəhayət 24 may 1872‐ci il tarixli qanunla Konseyə qəti qərar vermək səlahiyyəti verildi. Bu hadisəyə Fransa hüquq tarixində “güzəşt edilmiş ədalət sistemi” də deyilir. İngilis hüququndan fərqli olaraq Fransada inzibati sahədə mühakimə səlahiyyətləri hakimiyyət tərəfindən Konseyə ötürmüş oldu. Lakin İngiltərədə isə kraliyyət ədalət çeşməsi olaraq qalır (fontain of justice). Qısaca olaraq inzibati hüquq Farnsada Konseyin inzibati mühabisələrə baxması ilə əlaqədar olaraq yeni bir hüquq növü kimi hüquq doktrinasında meydana gəlmişdir. Məhşur Fransa hüquqşunası olan Corc Vedelin dediyi kimi inzibati hüquq inzibati orqanları deyil, inzibati orqanlar inzibati
Qitə‐Avropa hüquq sisteminə aid olan digər ölkələr isə mərhələli şəkildə bu hüquq sistemini Fransa hüquq sistemindən mənimsəmişdilər.
və bir çox bəşəri prinsiplərini isə Roma hüququndan mənimsəmişdir. 2. İnzibati hüquq kodifikasiya edilməmiş hüquq növüdür. Yeni hüquq növü olması ilə əlaqədar olaraq inzibati hüquq qaydaları dağınıq haldadır. Dünya praktikasında bu hüquq növü inkorporasiya, məcəllələşdirmə, külliyat şəklində bir yerdə toplanmamış haldadır.
presendetal hüquqa meyilli olmasıdır. Bəzi alimlərin fikrinə görə məhz buna görə də inzibati hüququ yarı‐gizli hüquq adlandırırlar.
hüquqdan fərqli olaraq inzibati hüquq öz spesifikliyi ilə fərqlənən, xüsusi bir hüquq sistemini təşkil edir. Bənzərlik və mahiyyət etibarilə digər hüquq sistemlərinə aiddiyyatı yoxdur.
münasibətlərin əmələ gəlməsi üçün iradə bəyanı, qarşı tərəfin qəbulu ilə deyil təktərəfli olaraq dövlətin səlahiyyətlərini mənimsəyərək verilən qərarlar, atılan adımlar şəklində qarşımıza çıxır. Və yaxud beynəlxalq hüquqdakı kimi münasibətin əmələ gəlməsi üçün dövlətlərin suvener iradəsinə də gərək yoxdu. İnzibati hüquqda digər tərəfdən tərəflər arasında bərabərlik prinsipi də gözlənilməz. İnzibati hüquqda “bərabərsizlik” (inegalite) prinsipi qüvvədədir. İnzibati hüquqda dövlətə səhaliyyət və imtiyaz verilmişdir. Bu imtiyaz və hegemonluğun verilməsininin yeganə məqsədi ümumi mənfəət (actio popularis) və ictimai yarardır. Azərbaycan baxıından inzibati hüququn əmələ gəlməsinə və ixtisaslaşmış inzibati məhkəmələrin yaranma tarixinə baxsaq bizim ölkə üçün də yeni bir hüquq sahəsidir. Bu hüquq sahəsi hər zaman özündə dəyişikliyə və təkamülə məruz qalır. 01 yanvar 2007‐ci il tarixindən qüvvəyə minən “İnzibati icraat haqqında” AR qanunu inzibati aktların qəbul edilməsi, icra olunması və ya ləgv edilməsi ilə bağlı inzibati orqanlar tərəfindən həyata keçirilən fəaliyyətin hüquqi əsaslarını, prinsiplərini və prosedur qaydalarını müəyyən edir. Həmçinin inzibati orqanlarla mühabisələr zamanı məhkəmə prosessual normalarını müəyyən edən “İnzibati Prosessual” Məcəllə qəbul edilmişdir. İnzibati‐ iqtisadi məhkəmələr yaradılana və qanunvericilikdə müvafiq islahatlar
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə 30 aparılana qədər inzibati mübahisələrə MPM‐ə əsasən baxılırdı. İslahatlar nəticəsində inzibati proses fərqli bir sahəyə çevrildi. “Azərbaycan Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsinə dəyişikliklərin edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının 10 iyun 2011‐ci il tarixli 143‐IVQD saylı Qanunu ilə ümumi məhkəmələrin baxdığı işlərin sırasından “inzibati” sözü və MPM‐dən inzibati prosesi tənzimləyən 26‐29 və 38‐ci fəsillər çıxarıldı. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bu sahədə ümumi ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin olmaması və tətbiq olunacaq xüsusi, spesifik hüquq sahəsini olmaması Anqlo‐Sakson hüquq sistemində mövcud olan geniş mənada inzibati hüquq sisteminə daha uyğun idi. Çünki ümumi məhkəmələr bu tip işlərə baxmaqda məsul idi. Bu isə inzibati mühakimə icraatı formasında deyil ümumi mühakimə icraatı formasında aparılırdı. Lakin unutmamaq lazımdır ki, ölkəmizdə bu sistemin ən yeni hüquq sistemi olmasını nəzərə alsaq bu sahədə çatışmamazlıqlar da mövcuddur. Belə ki, tez‐tez məhkəmələr adi aktları inzibati aktlarla qarışdırır və yuxarı nəzarət məhkəmələri haqlı olaraq aşağı instansiya məhkəmələrinin qərarlarını ləğv edərək işi yenidən araşdırmaq üçün məhkəmə baxışına qaytarır. Dəfələrcə inzibati akt meyarının müəyyən edilməsi mövzusu Konstitusiya Məhkəməsinin icraat predmeti olmuş və bu barədə müxtəlif qərarlar mövcuddur. İnzibati Məhkəmələr baxımından digər problem sayılacaq məsələ ondan ibarətdir ki, bu məhkəmələr Qitə‐Avropa hüquq sistemində olduğu kimi tam mənada ixtisaslaşmamışdır. Belə ki, Məhkəmələrin adından da göründüyü kimi inzibati‐iqtisadi məhkəmələr adlanır. Bu isə eyni hakimin həm inzibati həm də iqtisadi işlərə çıxa bilmə ehtimalını otaya qoyur. Nəticədə işin çevik və daha ixtisaslı hakimlər tərəfindən baxılmasına mane olur. Əslində inzibati və iqtisadi işlərin eyni ixtisalı məhkəmədə birləşməsi məntiqi cəhətdən uyğunsuzluq təşkil edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi inzibati icraat tam spesifik hüquq sistemi olub digər hüquq sistemlərindən fərqlidir. Xüsusilə özəl hüquq sistemindən tam fərqlidir. İqtisadi məsələlər isə özəl hüquq sisteminin bir parçası olduğu üçün iqtisadi mübahisələrə inzibati məhkəmə sisteminin tərkibində deyil, elə ümumi məhkəmələrin tərkibində baxılması daha məntiqli olardı. Fransa, Almaniya və digər Qitə‐Avropası hüquq sisteminə daxil olan ölkələrin məhkəmə sisteminə baxsaq İnzibati məhkəmələr tam müstəqil olaraq məhkəmənin bir qolunu təşkil edir və özündə özəl hüquqa aid hər hansı bir mübahisəyə baxmaq səlahiyyətini ehtiva etmir. Belə olan təqdirdə isə narazı vətəndaş çevik olaraq ixtisaslaşmış məhkəmələr tərəfindən qaldırdığı mübahisəyə baxmaq hüququ əldə edir. Bu isə ilk öncə səlahiyyət aiddiyyatı qaydalarının səmərəli müəyyən edilməsinə xidmət edir. Avropa Məhkəməsi Avropa ölkələrinin milli qanunvericiliyində məhkəmə aidiyyəti məsələsinin dəqiq göstərilməsinin vacibliyini də xüsusi vurğulamışdır. Avropa Məhkəməsi Çerniçkin Rusiya Federasiyasına qarşı iş üzrə 16 sentyabr 2010‐cu il tarixli qərarında bildirir ki, qanunverici tərəfindən aidiyyət məsələlərinin dəqiq müəyyən edilməməsi şəxsin məhkəmədə müdafiə olunmaq hüququnu və Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin 1‐ci bəndinin tələblərini pozur. İnzibati mübahisələr baxımından digər mübahisə və narazıçılıq doğuran məqam isə işlərin uzun müddətdə məhkəmə icraatında qalması və qərar çıxarılmaması ilə bağlıdır. “İnzibati Prosessual Məcəllədə” işlərə baxılma müddətinin son həddini müəyyən edən tələb olmadığı üçün məhz bu problem qaçınılmazdır. Əslində Qitə‐Avropa ölkələri üçün də bu hal rastlanan haldır. Dəfələrcə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi məhkəmə proesininin uzun sürməsini ağlabatan müddətdə proseslərə baxılmaq hüququn pozuntusu kimi qiymətləndirib. Spesifik olaraq inzibati məhkəmələr tərəfindən işin uzun müddətdə baxılması yönündə ən məhşur qərarlardan biri Rumfun Almaniyaya qarşı 02 sentyabr 2010‐cu il tarixli Avropa Məhkəməsinin qərarıdır. Avropa Məhkəməsi bu qərarında məhkəmə icraatının uzadılmasını Konvensiyanın “ağlabatan müddətdə” məhkəmə araşdırma hüququnun yəni Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin və səmərəli hüquqi müdafiə vasitələrindən istifadə etmək hüququnun (13‐cü maddənin) pozulması kimi qiymətləndirmişdir. Ümumiyyətlə Avropa Məhkəməsinin presedentlərinə baxdıqda inzibati məhkəmələrin hədsiz və məntiqsiz uzanmasına qarşı ən çox Almaniyaya qarşı şikayət vardır. Demək olar ki, inzibati ədliyyənin beşiyi sayılan Fransaya qarşı inzibati məhkəmə icraatının uzunluğuna dair şikayət mövcud deyil. Eyni zamanda ağlabatan müddətlə bağlı İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi (bundan sonra – 31 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Avropa Məhkəməsi) öz presedent hüququnda Konvensiyanın 6‐cı maddəsi baxımından ədalət mühakiməsində “ağlabatan müddətin” qiymətləndirilməsində bir neçə faktorun nəzərə alınmasının vacibliyini bildirmişdir: işin mürəkkəbliyi, iddiaçının davranışı, məhkəmə və ümumiyyətlə dövlət hakimiyyət orqanlarının hərəkətləri və ərizəçi üçün riskin dərəcəsi. Məhkəmə aidiyyəti məsələsi isə dövlət hakimiyyətinin üzərinə düşən məsuliyyət faktorudur. Avropa Məhkəməsinin Zimmermann və Steiner İsveçrəyə qarşı iş üzrə 13 iyul 1983‐cü il tarixli qərarında qeyd edilmişdir ki, “dövlətlər öz hüquq sistemlərini elə tənzimləməlidirlər ki, ağlabatan müddətdə məhkəmə araşdırmasını təmin etmək prinsipi daxil olmaqla, məhkəmələr öz fəaliyyətini Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin 1‐ci bəndinin tələblərinə uyğun həyata keçirə bilsinlən. Güman edirik ki, ağlabatan müddət baxımından AİHM presedentlərinə istinadən inzibati mühakiməni həyata keçirən məhkəmələrimiz daha çevik məsələyə hüquqi qiymət verəcək və vətəndaşların əsas hüquq və azadlıqları arasında olan məhkəməyə müraciət etmək hüququnun səmərəli istifadəsinə zəmin yaradacaqlardır. Əks halda bu hüquq praktiki və effektli olmaqdan daha çox nəzəri və xəyali olaraq yaddaşlarda qalacaqdır.
32 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Elvin Cəbrayılov Almaniyanın Vürtsburq Universitetinin hüquq üzrə magistrı ALMAN VƏ AZƏRBAYCAN VƏRƏSƏLİK HÜQUQUNUN PRAKTİKİ MÜQAYİSƏSİ Vərəsəlik hüququ həm Almaniya Konstitusiyası (Grundgesetz, 14‐cü maddə) həm də Azərbaycan Respublikası Kostitusiyası (maddə 29, bənd 5) ilə təminatına zəmanət verilən hüquqlardan biridir. Bu hüquq, Alman Mülki Məcəlləsinin (bundan sonra AMM) ən sonuncu, yəni beşinci kitabında, Azərbaycan Respublikasının (bundan sonra AR) Mülki Məcəlləsinin (MM) isə onuncu bölməsində öz əksini tapmışdır. Ümumiyyətlə vərəsəlik hüququ subyektiv hüquqlardan biri olaraq şəxsin, öz ölümündən sonrakı zaman üçün öz mülkiyyəti və ya digər ötürüləbilən hüquqları haqqında qərar vermə və bundan əlavə bu imkandan yararlanan tərəf (vərəsə) olma imkanını özündə ehtiva edir. Obyektiv cəhətdən isə vərəsəlik hüququ, ölüm anından sonra şəxsin mülkiyyətinin bir və ya bir neçə şəxsə ötürülməsini müəyyən edən normativ hüquqi aktların məcmusu kimi başa düşülə bilər.
A, digər iki qardaşı ilə birlikdə atasından onlara qalan əmlakın yalnış bölüşdürülməsini nəzərdə tutan məhkəmə aktından Konstitusiya məhkəməsinə şikayət verə bilərmi?
Vərəsəlik hüququ hər iki ölkənin Konstitusiyası ilə təmin olunduğu üçün (konstitusion hüquq)həm AR vətəndaşlarının, həm də Almaniya Federativ Respubliksanın (AFR) vətəndaşlarının bu hüquq pozuntusundan irəli gələn hallarla bağlı Konstitusiya Məhkəməsinə (KM) müraciət etmək hüququ vardır. AR‐da hər kəs onun hüquq və azadlıqlarını pozan qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktlarından, bələdiyyə və məhkəmə aktlarından qanunla müəyyən edilmiş qaydada Konstitusiya Məhkəməsinə şikayət vermək hüququna malikdir. A, KM‐ə bununla bağlı şikayət verə bilər. Mirasın açılması və vərəsəlik hüququnun əldə edilməsi imkanları Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin (bundan sonra ARMM) 1133‐cü maddəsində olduğu kimi, AMMnin 1922ci maddəsi də ölmüş şəxsin əmlakının qanun və ya vəsiyyət üzrə keçməsi imkanlarını nəzərdə tutmuşdur. Əmlakın müəyyən edilən şəxslərə keçməsi üçün mirasın açılması zəruridir ki, bu, hər iki ölkənin MM‐ində eyni formada tənzimlənmişdir. Belə ki, AMM‐in 1922 və ARMM‐in 1145, 1146 ‐cı maddələrinə əsasən miras, fiziki şəxsin ölməsi ilə və ya məhkəmə tərəfindən ölmüş hesab edilməsi ilə açılır.
Həm qanun həm də vəsiyyət üzrə vərəsəlik hallarında aşağıdakı şəxslər vərəsə ola bilərlər: mirasın açılması zamanı sağ olan şəxslər (AMM‐in 1923‐cü maddəsinin 1‐ci bəndi; ARMM‐in 1134‐cü maddəsi) və miras qoyanın sağlığında mayası bağlanmış və onun ölümündən (mirasın açılması) sonra doğulmuş şəxslər (AMM‐in 1923‐cü maddəsinin 2‐ci bəndi; ARMM‐in 1134‐cü maddəsi). 33 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Kazus 2: A, yaxın zamanda öləcəyi xəbərini alır. O, bilmək istəyir ki, yazacağı vəsiyyətnamədə hələ dünyaya gəlməmiş övladını vərəsə kimi göstərə bilərmi?
Mayası bağlanmış və hələ dünyaya gəlməmiş uşaq vərəsə ola bilərmi? Vərəsə olma qabiliyyəti (AMM‐in 1923‐cü maddəsinin 2‐ci bəndi; ARMM‐in 1134‐cü maddəsi), beləliklə yazılacaq vəsiyyətnamə qanuni vərəsəliyi əvəz edir. Beləliklə, A, öz vəsiyyətnaməsində doğulacaq övladını öz vərəsəsi kimi göstərə bilər.
Vərəsəlik hüququ ilə bağlı mübahisələr zamanı ortaya çıxan suallardan biri və ən əsası ondan ibarət olur ki, vəsiyyət edən şəxs, vəsiyyətnaməni yazan zaman vəsiyyət edə bilmə qabiliyyətinə malikdirmi (malik olubdurmu)? Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, vəsiyyət etmə azadlığı konstitusion hüquqlardan biridir. Frankfurt am Main Yuxarı Əyalət Məhkəməsinin 1996‐cı ildə qəbul etdiyi bir qərarında göstərildiyi kimi, vəsiyyət edən şəxs (miras qoyan) bu kosntitusion hüquqdan çıxış edərək kimi hansı əmlak dəyəri ilə vərəsəsi kimi göstərməsini sərbəst şəkildə müəyyən edə bilər və bunun üçün hər hansı bir ağlabatan və ya üçüncü şəxslər tərəfindən anlaşıla bilən səbəblər gətirməyə borclu deyildir.
On beş yaşı tamam olan A, yaxın zamanda öləcəyi xəbərini alır. Yaşının 15 olmasına baxmayaraq çox sayda əmlaka sahib olan A, vəsiyyətnamə yazmaq və yeni doğulacaq övladını vərəsəsi kimi təyin etmək istəyir. A, bunu edə bilərmi? Cavab: AMM‐nin 2229‐cü maddəsinin birinci bəndinə əsasən yetkinlik yaşına çatmayan şəxs yalnız 16 yaşına çatdıqdan sonra vəsiyyətnamə yaza bilər. Bunun üçün o, həmin maddənin dördüncü bəndinə əsasən, ruhi xəstəlik, ruhi zəiflik və ya hərəkətləri barədə şüurlu mühakimə yürüdə bilmək problemindən əziyyət çəkməməlidir. Vəsiyyətnamənin tərtibi üçün isə 16 yaşına çatmış şəxsin qanuni nümayəndələrinin icazəsi tələb edilmir, maddə 2229 bənd 2 AMM. ARMM‐ə əsasən isə bu qabiliyyətə yalnız tam yetkinlik yaşına çatmış şəxslər malikdirlər. Maddə 1167: Vəsiyyətnamənin tərtib edildiyi məqamda öz hərəkətləri barəsində şüurlu mühakimə yürüdə bilən və öz iradəsini aydın ifadə edə bilən yetkinlik yaşına çatmış fəaliyyət qabiliyyətli şəxs, yəni 18 yaşına çatmış şəxs vəsiyyət edə bilər. A‐nın vəsiyyət edə bilmə qabiliyyəti? AMM‐in 2229‐cu maddəsinin 1‐ci bəndi: 16 yaş! ARMM‐in 1167‐ci maddəsi: 18 yaş! Beləliklə A, vəsiyyətnamə tərtib edə bilməz və onun dünyaya hələ gəlməmiş övladı qanuni vərəsəlik çərçivəsində atasının varisi olur. Qanuni vərəsəlik sonradan işıqlandırılacaqdır. Hələ doğulmamış uşağın vərəsə olma qabiliyyəti? maddə 1923, bənd 2, AMM maddə 1134 ARMM Beləliklə, A, nə ARMM nə də AMM ‐ə əsasən vəsiyyətnamə tərtib edə bilər.
Qanuni vərəsəlik vəfat edən şəxsin vəsiyyətnamə tərtib etmədən dünyasını dəyişdiyi və ya tətbiq etdiyi vəsiyyətnaməsinin etibarsız sayıldığı hallarda tətbiq edilir. Belə ki, vəfat edən şəxs nə zaman vəfat edəcəyini və hüquqi münasibətlərin sonradan hansı formada inkişaf edəcəyini öncədən bilmədiyindən vəsiyyətnamə tərtib etməyi sonrakı zamana buraxa bilər ki, ani və ya gözlənilməz ölüm halında onun əmlakı itmək və ya məhv və ya onunla qohumluq münasibətində olan insanlar arasında mübahisələr doğura bilmək təhlükəsi ilə üzləşə bilərdi. Digər bir məqsəd, miras qoyanın
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə 34 ailə üzvlərinin və yaxın qohumlarının mirasdan məhrum edilməməsində görülə bilər. Bu səbəbdən qanununverici orqan belə halların qarşısını almaq üçün qanuni vərəsəliyi hər iki ölkənin MM‐də nəzərdə tutmuşdur. Qanuni vərəsəlik növbəlilik əsasında həyata keçirilir. Növbələr, mirasın açılması zamanı yaşayan insanların miras qoyana daha yaxın qohumluq bağından asılı olaraq müəyyən edilir. Bu növbəliliklərə münasibətdə hər iki ölkənin qanunvericiliyində kiçik fərqlər özünü göstərir. Həm AMM‐də həm də ARMM‐də qanuni vərəsəlik 5 növbəlilik əsasında həyata keçirilir. Belə ki, AMM‐in 1924‐cü maddəsinə əsasən birinci növbəyə miras qoyan şəxsin törəmələri, yəni övladları daxildir. Mirasın açılması zamanı yaşayan övlad onun vasitəsilə miras qoyanla qohumluq əlaqəsi olan şəxsləri vərəsəlikdən kənar qoyur, məsələn əgər övlad sağdırsa həmin övladın övladı yəni miras qoyanın nəvəsi vərəsə olmur (maddə 1924, bənd 2 AMM). Digər bir tərəfdən isə, mirasın açılması zamanı vəfat etmiş olan övladın əvəzinə onun vasitəsilə miras qoyanla qohumluq əlaqəsi olan şəxs (və ya şəxslər) vərəsə olur (maddə 1924, bənd 3 AMM). Miras, övladlar arasında bərabər bölüşdürülür (maddə 1924, bənd 4 AMM). ARMM‐də birinci növbəyə daxil olan insanların dairəsi bir qədər geniş göstərilib. Belə ki, 1159‐cu maddənin 1‐ci bəndinə əsasən bu qrupa miras qoyanın övladları ilə yanaşı valideynləri də daxil edilir. Bundan əlavə, miras qoyanın ər və ya arvadı övlad və qayınata və qayınanası ilə eyni pay hüquqlu olduğu göstərilir. AMM‐inə əsasən miras qoyanın həyat yoldaşı mirasın yarı hissəsinə yiyələnir. Digər məsələlər AMM‐də olduğu kimi tənzim edilir. Övladlığa götürülən şəxslər hər iki ölkənin MM‐də doğma övladlara bərabər tutulur və eyni pay hüququna malikdirlər.
A, ani olaraq dünyasını dəyişir və ondan geriyə iki övladı, Ö1 və Ö2, qalır. Qanuni vərəsəlik hansı formada həyata keçirilir?
Vəsiyyətnamə yazılmadığı üçün qanuni vərəsəlik tətbiq edilir. Həm AMM‐nin 1924.4‐cü, həm də ARMM‐nin 1159.1‐ci maddəsinə əsasən övladlar bərabər pay hüquqlu sayılırlar. Bu o deməkdir ki, həm Ö1 həm də Ö2 mirasın 1/2 hissəsinə yiyələnirlər. Bir neçə vərəsə olduğundan onlar birlikdə miras şərikləri hesab edilirlər və miras, vərəsələr arasında bölüşdürülənədək vahid əmlak şəklində bütün vərəsələrə mənsub olur və onlar tərəfindən bərabər idarə olunur (AMM‐in 2032‐ci maddəsi; ARMM‐in 1157, 1157‐1‐ci maddəsi).
Əvvəlki kazusdakı kimi, sadəcə A‐nın 3 övladı (Ö1, Ö2 və Ö3) var, onlar da öz növbəsində 3 övlada sahibdirlər. Onların da öz növbəsində 3 övladı var. Qanuni vərəsəlik hansı formada həyata keçirilir?
Burada da qanuni vərəsəlik tətbiq edilir, çünki heç bir vəsiyyətnamə tərtib edilməmişdir. Burada sual doğuran cəhət ondan ibarətdir ki, A‐nın hər 3 övladından olan 9 nəvəsi və 27 nəticəsi vərəsə olurlarmı? Maddə 1924.2 AMM; Maddə 1159.1.3 ARMM. Nəvə və nəticələr vərəsə olma imkanından uzaq qalırlar, çünki onların valideynləri mirasın açılması zamanı sağdırlar və onlar A‐nın vərəsələri olaraq övladlarını vərəsəlikdən kənarlaşdırırlar. Beləliklə, yuxarıda deyildiyi kimi övladlar bərabər pay hüquqlu olduğundan onların hər biri mirasın 1/3 hissəsinə yiyələnirlər və birgə miras şərikləri sayılırlar. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|