I bob. Fitogormonlarga o'xshash xususiyatlarga EGA moddalar sifati

II.BOB.FOTOTROPIZM DEB O’SIMLIKLARNING YORUG’LIK ENERGIYASINING YO’NALISHI
2.1.Garmonlarda auksin o`sish garmoni hosil qiluvchi to`qima uchun zarur bo`lgan organik moddalar
O’simliklarga muhitning namligi ta’sir qilishi natijasida sodir bo’lgan harakatga gidrotropizm deyiladi. Bu harakat ko’proq ildizlarda bo’ladi. Nam tuproq ichida notekis tarqalgan vaqtda ildizlar namliroq joylarga yo’naladi. Hatto ochiq havoda ham ildizlarning namlangan sathlar tomonga qarab egilganliklarini kuzatish mumkin. Gidrotropik sezgirlik ham ildizning ichida bo’ladi.
O’simliklarda harorat ta’siri natijasida sodir bo’ladigan harakat termotropizm deyiladi. Bunda haroratning noteks tarqalishi natijasida ildizlarning va poyalarning egilishi yuzaga keladi. Bu holda musbat va manfiy termotropizmlar mavjud. Optimumdan pastroq musbat haroratda o’simliklar issiqroq tomonga egiladi (musbat termotropizm), optimumdan yuqori haroratda, ular aksincha sovuqroq tomonga egiladi. (manfiy termotropizm). Harorat darajasi o’simlik turlariga bog’liq. Masalan, harorat no’xat uchun 32⁰ C va makkajo’xori uchun 38⁰ C dan kam bo’lganda musbat egilishlar, undan oshganda manfiy egilishlar sodir bo’ladi.
Nastik harakatlar. Butun o’simlikka baravar ta’sir qiladigan qo’zgatuvchilar (harorat, yorug’lik va boshqalar) vositasi bilan bo’ladigan harakatlarga – nastik harakatlar deyiladi.
Kun bilan tunning almashinishi sabab bo’ladigan harakat– niktinastik harakat eng ko’p tarqalgan. Juda ko’p gullar ertalab ochiladi, kechasi esa yopiladi. Boshqalari esa kechasi ochiladi (nomozshom gul), kunduzi yopiladi. Ko’p o’simliklarning barglari ham kun bilan kechaning almashib turishiga qarab o’z holatlarini o’zgartirib turadi. K.Linney bunday harakatlarga asoslanib “flora soatlarini” tuzishga harakat qilgan. Buning uchun u ertalab va kechqurun turli soatlarda ochiladigan va yopiladigan o’simliklarni bir joyga to’plab o’stirgan.
Seysmonastik harakatlarga uyatchan mimoza (Mimosa puaisa) juda yaxshi misol bo’ladi. Agar mimozaning bargiga ozgina tegilsa, u darhol osilib qoladi. Bu harakatlanish mexanizmi bug’inlarning ustki va pastki yarmida turgor holatining o’zgarib turishi natijasida sodir bo’ladi. Titrash vaqtida bug’inlarning pastki yarmida protoplazmaning o’tkazuvchanligi birdaniga oshadi va shungacha tarang bo’lib turgan hujayra po’sti protoplazmaning qarshiligiga uchramaganligi sababli qisqarib, hujayra shirasining bir qismi hujayra oraliqlariga chiqadi. Natijada turgor holati pasayadi, ammo bug’inlarning ustki hujayralari turgor holatida qolganligidan, u bo’g’inni pastga qarab egadi va shu sababli barglar ham pastga egiladi. Biroz vaqt o’tgandan keyin suyuqlik qaytadan shimiladi va bo’g’in to’g’rilanib qoladi.

Nutasiya harakatlari. Tabiatda boshqa o’simliklarning tanasiga o’ralib yoki chirmashib o’suvchi o’tchil o’simliklar mavjud. Bunday harakatga nutasion harakat deyiladi. Bu gruppaga kiruvchi o’simlikning o’sish nuqtalaridagi doiraviy harakat, poyaning ichki va tashqi tomonlarining bir meyorda o’smaganligi natijasida sodir bo’ladi. Ayniqsa, doiraviy nutasiya chirmashib o’suvchi o’simliklarning (pechak o’tlar, zarpechak, lianalar va boshqalar) poyalarida yaxshi kuzatiladi. Bu o’simliklarning bir marta aylanish uzunligi 2 dan to 12 soatgacha davom etishi mumkin. Ko’pchilik lianalar chapga, ya’ni o’sish nuqtalari soat strelkasiga qarama-qarshi o’sadi. Boshqa gruppalari esa ungga – soat strelkasining yo’nalishi boyicha o’ralib o’sadi. Nutasion harakat qiluvchi o’simliklarning ko’pchiligi yorug’lik energiyasidan samaradorlik bilan foydalanadilar. Chunki bu harakat natijasida ular boshqa eng baland o’simliklarning tanasiga chirmashib, eng yuqori qismigacha ko’tariladi.

O`simliklarning o`sishi va hujayraning bo`linishi, jinsiy jarayonlarni tezlashtiruvchi garmon ana shunday garmonlarda auksin o`sish garmoni hosil qiluvchi to`qima uchun zarur bo`lgan organik moddalar va kislorodning oqimini tezlashtiradi. Hamda embrional hujayraning bo`linishini tezlashtiradi fitogormon gibberilin (gibberela phuicure) degan zamburug`dan ajratib olinadi. U yem-xashak texnik o`simliklari (tamaki, kanop) hosildorliklarini oshirish sohasida o`tkaziladigan tajribalarida ishlatilmoqda. Gibberilindan sabzavot o`simliklaridan pomidor, bodring, baqlajon, uzum mevalarining hosildorligini oshirish sohasida ham foydalanilmoqda.U meva o`simliklarining gul va mevasining to`kilishidan saqlashda, meva hamda manzarali o`simliklarning ildiz otishini tezlatishda gebbrilin ishlatilmoqda. Sabzi, lavligi, karam kabi ikki yillik o`simliklarni gibberilin bilan qayta ishlasa, birinchi yildayoq urug` hosil qiladi.
Antibiotik va fitonisiindlar har xil zararkunanda va mikroorganizmlardan saqlashda himoya vazifasini o`taydi. Ularning tarkibiga aminokislotalar, organik kislotalar, al`koloidlar, efir moylar, sinil kislotasi ham kiradi. fitosid va antibiotiklar faqat o`simliklar uchun emas, balki, hayvon va insonlarni ham har xil zararkunanda va kasalliklardan saqlaydi. Penisillinni 1929 yilda ingliz olimi Fleming kashf qilgan, biroq toza preparat sifatida u 1940 yildan boshlab olina boshladi. Endilikda meditsinada va veterenariyada penisillinin, sterptomisin, sintomisin, terromisin, tetrasiklin, biomisin kabi 1000 dan ortiq antibiotiklar ishlatilmoqda.
Fitosinidlar antibiotiklardan farqi antibiotiklar mikroorganizmlardan olinadi, fitonsidlar gulli o`simliklardan olinadi . Har ikkalasi ham mikroorganizmlarni halok qiladi Hujayradagi zaxira oziq moddalar uglevodlar,yog`lar va oqsillar. Organik moddalarni o`simliklar tashqi muhitdan olgan oddiy birikmalardan sintez qiladi. Organik moddalar ikki guruhga: azotsiz birikmalar, azotli birikmalar.Azotsiz birikmalar tarkibi O.N.S. dan iborat. Azotli birikmalar tarkibi bulardan tashqari azot ham kiradi. Uglevodlarning ximyaviy xususiyatlariga qarab monosaxaridlar, disaxaridlar, polisaxaridlarga bo`linadi. Monosaxaridlar - glyukoza ,fruktozalar bular geksozalar ham deb ataladi Glyukoza (uzum shakari) dekstroza – olma, anjir gilos uglevodlari tarkibiga kiradi.
Furuktoza (meva shakari deb ham ataladi) mevalarda, piyozda glyukoza bilan birga qiyin kristallashadi. Ba`zi o`simliklarda spirt nordon achchiq moddalar bilan birikkan holda uchraydi. Bu birkmalar glikozidlar deb ataladi. Bodom mag`zi achchiq qiladigan amigdalin, qashqarbeda bargidagi kumarin, etmak o`simligi ildizdagi safonin shular jumlasidandir.
Disaxaridlar murakkab uglevodlar bo`lib, ularga saxaroza va mal-toza kiradi. Saxaroza qamish shakarida (glyukoza vafuruktoza birkmasidan hosil bo`ladi), maltoza yashil o`simliklarda diastazafer-menti ta`sirida kraxmaldan hosil bo`ladi. Polisaxaridlar monosaxarid-lardan, suvning ajrab chiqishi tufayli hosil bo`ladi. Kraxmal, klechatka (sellyuloza), inullin, gemisellyulozalar polisaxiridlardir.
O`simliklarning yosh hujayralarida sitoplazma hujayraning barcha bo`shlig`ini to`ldirib turadi. Hujayra o`sib borgan sari ,uning sitoplazmasida vakuolalar deb yuritiladigan kichkina bo`shliqlar yoki pufakchalar bo`ladi. Bunday bo`shliqlar maxsus suyuqlik hujayra shirasi bilan to`lgan bo`ladi. Hujayra o`sib borgan sari, vakuolalar kattalashadi va nixoyat, bitta yirik vakuola bo`lib qo`shiladi. Bunda ular sitoplazma hamda yadroni hujayra devoriga surib chiqaradi. Hujayra shirasining tarkibi ham o`simliklar turlarida har xil bo`ladi. Hujayra shirasining tarkibida organik moddalardan uglevodlar(shakarlar) bo`ladi. Organik kislotalardan olma, limon, uzum, hamda oksalat kislotalar ko`p uchraydi. Hujayra shirasida -alkolloidlardan, tamaki bargida nikotin, ko`knorida opium bo`ladi. Ko`pgina alkalloidlar dori -darmon sifatida ishlatiladi (xinin, kofein, opium) zararkunanda va xashorotlarga qarshi kurashish uchun ishlatiladigan vositalar (nikotin, anabazin) o`simliklar tarkibidan olinadi. Pigmentlar- suvda oson eriydigan bo`yoq moddalar ham bor antosian va antaxlor barg meva gullarda uchraydi. Bundan tashqari oshlovchi moddalar,kristallar va tuzlar ham uchraydi. Sho`rxok erlarda o`sadigan o`simliklarda mineral tuzlar ko`p bo`ladi.
Turlari Hozirgi vaqtda o'simlikda tabiiy ravishda sintez qilingan, fitoxormonlar deb ataladigan besh turdagi moddalar mavjud. Har bir molekula ma'lum bir tuzilishga ega va uning kontsentratsiyasi va ta'sir joyiga qarab tartibga solish xususiyatlarini ko'rsatadi. Asosiy fitohormonlar oksin, gibberellin, sitokinin, etilen va absisik kislotadir. Shuningdek, fitoxormonlarga o'xshash xususiyatlarga ega moddalar sifatida brassinosteroidlar, salitsilatlar va jasmonatlar haqida gapirish mumkin. Oksinlar Ular o'simliklarning o'sishini tartibga soluvchi, hujayralarning bo'linishini, cho'zilishini va poyalari va ildizlarining yo'nalishini rag'batlantiruvchi gormonlardir. Ular suv to'plash orqali o'simlik hujayralarining rivojlanishiga yordam beradi va gullash va meva berishni rag'batlantiradi. Odatda u o'simliklarda indoleatsetik kislota (IAA) shaklida, juda past konsentratsiyalarda uchraydi. Boshqa tabiiy shakllar - 4-xloro-indoleatsetik kislota (4-Cl-IAA), fenilatsetik kislota (PAA), indol butirik kislota (IBA) va indol propionik kislota (IPA). Ular o'simlik va o'simliklarning boshqa joylariga translokatsiya yo'li bilan ko'chib o'tib, poyalar va barglar cho'qqisi meristemalarida sintezlanadi. Harakat tomirlar to'plamlarining parenximasi orqali, asosan bazal maydon va ildizlarga qarab amalga oshiriladi. Oksinlar o'simlik tarkibidagi ozuqa moddalarining o'sishi va harakatlanishi jarayonlariga aralashadi, ularning yo'qligi salbiy ta'sirlarni keltirib chiqaradi. O'simlik o'sishini to'xtatishi mumkin, kurtak ishlab chiqarishni ochmaydi va gullar va mevalar pishmagan bo'ladi. O'simlik o'sishi bilan yangi to'qimalarda auksinlar hosil bo'lib, lateral kurtaklarning rivojlanishiga, gullashiga va meva berishga yordam beradi. O'simlik maksimal fiziologik rivojlanishiga erishgandan so'ng, auksin ildizlarga tushadi va radikal kurtaklar rivojlanishiga to'sqinlik qiladi. Oxir-oqibat, o'simlik g'ayritabiiy ildizlarni shakllantirishni to'xtatadi va qarish jarayoni boshlanadi. Shu tarzda, auksin kontsentratsiyasi gullash joylarida ko'payib, meva berishga va keyinchalik pishib etishga yordam beradi. Sitokininlar Sitokininlar - bu meristematik bo'lmagan to'qimalarning hujayra bo'linishida harakat qiladigan, ildiz meristemalarida hosil bo'lgan fitohormonlar. Eng yaxshi ma'lum bo'lgan sitokinin tabiiydir Zeatina; shuningdek, kinetin va 6-benziladenin sitokinin faolligiga ega. Ushbu gormonlar uyali differentsiatsiya jarayonida va o'simliklarning fiziologik mexanizmlarini boshqarishda ta'sir qiladi. Bundan tashqari, ular o'sishni tartibga solish, barglarning qarishi va phloem darajasida ozuqa moddalarini tashishga aralashadilar. O'simlikning turli fiziologik jarayonlarida sitokininlar va oksinlar o'rtasida uzluksiz ta'sir o'tkazish mavjud. Sitokininlarning mavjudligi shoxlar va barglarning paydo bo'lishini rag'batlantiradi, ular ildizlarga ko'chib o'tadigan auksinlarni hosil qiladi. Keyinchalik, auksinlarning ildizlarda to'planishi sitokinin hosil qiladigan yangi ildiz tuklarining paydo bo'lishiga yordam beradi. Ushbu munosabatlar quyidagicha tarjima qilinadi:
• Auksinlarning yuqori konsentratsiyasi = yuqori ildiz o'sishi
• Sitokininlarning yuqori konsentratsiyasi = barglar va barglarning katta o'sishi. Odatda, oksin va past sitokininning yuqori ulushi, paydo bo'ladigan ildizlarning shakllanishiga yordam beradi. Aksincha, oksin ulushi past va sitokinin ulushi yuqori bo'lganida, kurtaklar hosil bo'lishi ma'qul. Savdo darajasida ushbu fitoxormonlar dekorativ va mevali o'simliklarning jinssiz ko'payishida oksinlar bilan birgalikda qo'llaniladi. Hujayraning bo'linishini va differentsiatsiyasini rag'batlantirish qobiliyati tufayli ular mukammal sifatli klonli materialni olishga imkon beradi. Xuddi shu tarzda, o'simlikning yoshini kechiktirish qobiliyati tufayli, u gulchilikda keng qo'llaniladi. Gul ekinlariga tatbiq etish, bu o'rim-yig'imdan keyin va tijoratlashtirish paytida jarohatlaydi barglarini uzoqroq saqlashga imkon beradi.
2.2.Gibberellinlar Gibberellinlar hujayralarni cho'zish va o'simliklarning rivojlanishi
Gibberellinlar Gibberellinlar hujayralarni cho'zish va o'simliklarning rivojlanishining turli jarayonlarida harakat qiluvchi o'sish fitogormonlari. Uning kashfiyoti sholi plantatsiyalarida olib borilgan tadqiqotlar natijasida aniqlanmagan o'sish va kam don ishlab chiqarishga olib keldi. Ushbu fitoxormon poya o'sishi induksiyasi va inflorescences va gullashning rivojlanishiga ta'sir qiladi. Xuddi shu tarzda, u urug'larning unib chiqishiga yordam beradi, don tarkibida zaxira to'planishiga yordam beradi va mevalarning rivojlanishiga yordam beradi. Gibberellinlarning sintezi hujayra ichida sodir bo'ladi va unga ozuqa moddalarining assimilyatsiyasi va harakatlanishiga yordam beradi. Ushbu oziq moddalar hujayralar o'sishi va cho'zilishi uchun energiya va elementlarni beradi. Gibberellin poyaning tugunlarida saqlanib, hujayra kattaligiga yordam beradi va lateral kurtaklarning rivojlanishini rag'batlantiradi. Bu ularning hosildorligini oshirish uchun shoxlar va barglarning yuqori hosil bo'lishini talab qiladigan ekinlar uchun juda foydali. Gibberellinlardan amaliy foydalanish auksinlar bilan bog'liq. Aslida auksinlar uzunlamasına o'sishni, gibberellinlar esa lateral o'sishni ta'minlaydi. Hosilning bir tekis rivojlanishi uchun ikkala fitoxormonni ham dozalash tavsiya etiladi. Shu tarzda, shamolning ta'siri tufayli "turar joy" ga olib kelishi mumkin bo'lgan zaif va kalta jarohatlarning shakllanishiga yo'l qo'yilmaydi. Odatda, gibberellinlar kartoshka ildiz mevalari kabi urug'larning uyqusizlik davrini to'xtatish uchun ishlatiladi. Ular, shuningdek, shaftoli, shaftoli yoki olxo'ri kabi urug'larni sozlashni rag'batlantiradi. Etilen Etilen o'simlik gormoni vazifasini bajaradigan gazsimon moddadir. Uning o'simlik ichidagi harakati to'qimalar orqali diffuziya orqali amalga oshiriladi va fiziologik o'zgarishlarni rag'batlantirish uchun minimal miqdorda talab qilinadi. Etilenning asosiy vazifasi gormonlar harakatini tartibga solishdir. Shu munosabat bilan uning sintezi o'simlikning fiziologik sharoitlariga yoki stress holatlariga bog'liq. Fiziologik darajada etilen oksinlarning harakatini boshqarish uchun sintezlanadi. Aks holda, oziq moddalar faqat meristematik to'qimalarga, ildizlarga, gullarga va mevalarga zarar etkazish uchun yo'naltirilgan bo'lar edi. Xuddi shu tarzda, u gullash va meva berish jarayonlarini rivojlantirish orqali o'simlikning reproduktiv etukligini boshqaradi. Bundan tashqari, o'simlik yoshi ulg'aygan sayin, hosilning ko'payishi mevalarning pishishiga yordam beradi. Stressli sharoitda u salbiy sharoitlarni engishga imkon beradigan oqsillarni sinteziga yordam beradi. Haddan tashqari miqdor qarilik va hujayralar o'limiga yordam beradi. Umuman olganda, etilen barglar, gullar va mevalardan voz kechishga, mevalarning pishishiga va o'simlikning yoshiga ta'sir qiladi. Bundan tashqari, u o'simlikning turli xil reaktsiyalariga, masalan, yaralarga, suvning stressiga yoki patogenlar hujumiga ta'sir qiladi. Kislota abtsik Abscisic kislota (ABA) o'simlik gormoni bo'lib, o'simlikning turli organlarining abstsessiya jarayonida qatnashadi. Shu munosabat bilan, fotosintez to'qimalarining xlorozini kuchaytirib, barglar va mevalarning tushishini ma'qullaydi. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni aniqladiki, ABA yuqori harorat sharoitida stomatlarning yopilishiga yordam beradi. Shu tarzda, barglar orqali suv yo'qotilishining oldi olinadi, shu bilan hayotiy suyuqlikka bo'lgan talab kamayadi. ABA boshqaradigan boshqa mexanizmlarga urug'lardagi oqsil va lipid sintezi kiradi. Bundan tashqari, u urug'larning qurib ketishiga bardoshlik beradi va nihol va o'sish o'rtasidagi o'tish jarayonini osonlashtiradi. ABA har xil ekologik stress sharoitlariga, masalan, yuqori sho'rlanish, past harorat va suv tanqisligi kabi holatlarga bardoshliligini oshiradi. ABA K + ionlarining ildiz hujayralariga kirib borishini tezlashtiradi, bu suvning to'qimalarga kirishi va saqlanishiga yordam beradi. Xuddi shu tarzda, u o'simliklarning, asosan, poyaning o'sishini inhibe qilishda harakat qiladi, "mitti" ko'rinishidagi o'simliklar hosil qiladi. ABA bilan davolash qilingan o'simliklarning so'nggi tadqiqotlari ushbu fitoxormon vegetativ kurtaklarning tinchlanishiga yordam berishini aniqladi. Brassinosteroidlar Brassinosteroidlar - bu juda past konsentratsiyalarda o'simlik tarkibidagi o'zgarishlarga ta'sir qiluvchi moddalar guruhi. Uning ishlatilishi va qo'llanilishi juda yaqinda, shuning uchun qishloq xo'jaligida foydalanish hali keng tarqalmagan. Uning kashfiyoti sholg'om polenidan Brasinólida deb nomlangan birikmani sintez qilish orqali amalga oshirildi. Juda past konsentratsiyalarda ishlatiladigan steroidal strukturaning ushbu moddasi meristematik to'qimalar darajasida strukturaviy o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Ushbu gormonni qo'llashda eng yaxshi natijalar o'simlikdan samarali javob olishni xohlaganingizda olinadi. Shu munosabat bilan Brasinolida hujayraning bo'linishi, cho'zilishi va differentsiatsiyasi jarayonlariga aralashadi, uni qo'llash gullash va meva berishda foydali bo'ladi.
O’simliklarning fiziologik faol moddalari o’simliklar hayot faoliyatidagi eng muhim faol moddalarning ta’siri qonuniyatlarini, ularnning kimyoviy tabiatini, o’simliklar hayotidagi ahamiyatini, tabiatdagi, inson hayotidagi o’rnini hamda tibbiyotda va farmotsevtika sanoatida qo’llanilishi va boshqa jihatlarini o’rganadi. Bularning asosida moddalar almashinuvining assimilyatsiya va dissimilyatsiya jarayonlari yotadi.
O’simliklarning fiziologik faol moddalari botanika, biokimyo, biofizika, Molekulyar biolgiya , mikrobiologiya, odam va hayvonlar fiziologiyasi, kimyo , fizika kabi fanlar bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ularning yutuqlaridan foydalanadi va o’z navbatida ularga ta’sir etadi.
O’simliklarning fiziologik faol moddalari fanida keyingi yillardagi tabiiy fanlar yutuqlaridan, xususan fizik-kimyoviy usullardan, xromatografiya, nishonlangan atomlar, elektron mikroskopiya, elektroforez, differentsial tsentrifugalash, spektrofotometriya, rentgen tuzilish analizi va boshqalardan foydalanishi natijasida juda katta yutuqlarga erishildi.
O’simlik organizmi juda ham murakkab bo’lib, uning tarkibida turli organik va mineral birikmalar bo’ladi. Butun tirik organizm uchun zarur bo’lgan organik birikmalarni anorganik moddalardan faqat o’simliklargina sintez qila oladi. Ana shu o’simliklar to’qimasida sintezlangan organik birikmalar 2 guruhga bo’linadi:
Birlamchi sintezlangan moddalar – birlamchi metabolitlar bularga oqsillar, uglevodlar, lipidlar, fermentlar va vitaminlar kiradi. Birlamchi metabolitlar hamma tirik organizmlar uchun juda ham zarur birikmalar bo’lib, ularsiz hayot bo’lmaydi.
Ikkilamchi sintezlangan moddalar – ikkilamchi metabolitlar. Bularga o’simliklar to’qimasida sintez bo’ladigan metabolitlardan tashqari qolgan hamma birikmalar kiradi. Ikkilamchi metabolitlar o’simliklar to’qimasida birlamchi sintez bo’ladigan birlamchi metabolitlardan tashqari qolgan hamma birikmalar kiradi. Ikkilamchi metabolitlar o’simliklar to’qimasida birlamchi sintezlangan moddalardan hamda ular ishtirokida vujudga keladi.
Ikkilamchi metabolitlar o’simliklardagi birlamchi metabolizmda, yahni fotosintez, nafas olish , nuklein kislotalar, lipidlar, oqsillar biosintezi va shunga o’xshash asosiy fiziologik-biokimyoviy jarayonlarda qatnashmaydi. Ikkilamchi birikmalar barcha o’simliklarga yoki ularning ko’pchilik turlariga xos emas. Ikkilamchi metabolitlar ko’pchilik hollarda o’simliklarning alohida bitta oilasiga, hattoki bitta turiga xos bo’lgan. Hujayrada ikkilamchi metabolitlar, asosiy metabolizm moddalariga nisbatan juda kam miqdorda sintezlanadi hamda ular sintezlangan hujaraga nisbatan butun organizm uchun ko’proq zarurdir. O’simliklarda boradigan jarayonlarni ikkilamchi metabolizmga taaluqli ko’rsatkichlari juda ham aniq emas.
Mamlakatimizda fenol birikmalarini o’rganishni yo’lga qo’ygan olim akademik S.Yu.Yunusovdir (1909 – 1997). Akademik S.Yu.Yunusov tashabbusi bilan mamlakatimizda va MXDda yagona o’simlik moddalari kimyosi-ilmiy tadqiqot instituti tashkil qilingan. Ushbu institut hozirgi vaqtda nafaqat mamlakatimizning, balki dunyo miqyosida o’z sohasi bo’yicha yetakchi institutlardan biri hisoblanadi. SHuningdek, akademik S.Yu.Yunusov tomonidan 1967 – yilda dunyo miqyosida eng nufuzli jurnallardan biri hisoblangan hamda bir vaqtning o’zida rus va ingliz tillarda nashr etiladigan “Tabbiiy birikmalar kimyosi” (Ximiya prirodnix soedineniy) jurnalida mamlakatimiz va chet el olimlarining boshqa tabiiy moddalar kimyosiga oid mahlumotlar bilan birgalikda fenol birikmalariga oid maqolalar ham doimiy ravishda chop etib turibdi.
O’simliklarda ikkilamchi metabolitlar minglab sintezlanishi mumkin. Ammo uzoq vaqt mobaynida ularning o’simlik organizmi uchun ahamiyati nomahlumligicha qolgan. Hozirgi vaqtda o’simliklardan 45000 va undan ortiq ikkilamchi metabolitlar ajratib olingan. O’simliklardagi 15-25% genlar undagi ikkilamchi metabolizm uchun xizmat qiladi. Umuman, ikkilamchi metabolitlar o’simliklarning muhit bilan munosabatida asosiy elementlardan biridir.