I Maidə Surəsi 55-56

Mən deyərəm ki: Bu iki ayənin üzüyün sədəqə olaraq verilməsi

mövzusunda endiyinə dair rəvayətlər çoxdur. Bunların bəzilərini

Bahraninin Gayet'ül-Meram adlı əsərindən al/götürdük. Bu rəvayətlər, bu

əsərin qaynaq göstərdiyi kitablarda da vardır. Biz bu rəvayətlər içindən

hadisəs(n)i dəyişik ibarelerle izah edən rəvayətləri nəql etməklə

kifayətləndik.

Bu rəvayətlərin nəql edilməsində Ebuzer, İbni Abbas, Ənəs b.

Malik, Ammar, Cabir, Sələmə b. Kuheyl, Əbu Rəfi və Əmr b. As kimi

çox sayda səhabə və Hz. Əli, İmam Huseyin, İmam Seccad, İmam

Mis, İmam Sadiq və İmam Haydı kimi Ehlibeyt İmamları (hamısına

salam olsun) iştirak etmişdir.

Bu rəvayətləri Əhməd, Nəsəs(n)i, Taberi, Taberani, ABŞ b. Humeyd

və digərləri kimi tanınmış təfsir imamları ilə hədis hafiz və imamları

rədd etmədən ittifaqla nəql etmişlər. Kəlamçılar tərəfindən

də bu rəvayətlərin doğruluğu qəbul edilmişdir. Fiqh alimləri də bu

rəvayətləri namazda "əməli kəsr" və "nafilə sədəqələrə zəkat adı

verilib verilə bilməyəcəyi" mövzularında yer vermişlər. Zemahşeri və

Əbu Heyyan kimi edebiyetta tanınmış təfsirçilər də əsərlərində bu

32 ...................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

rəvayətlərə yer verdikləri halda ayələr ilə rəvayətlər arasındakı uyğunluğu

mübahisə/müzakirə mövzusu etməmişlər. Hamısı bir dil mütəxəssisi

olan raviler də belə bir mübahisə/müzakirəni gündəmə gətirməmişlər.

Bütün bunlardan sonra bir təfsirçinin, bu ayənin eniş səbəbinin

üzük məsələsi olduğu yolundakı rəvayəti uydurma saymasına əsla

etibar edilməz. Bu vaxt Şeyh'ul-İslam İbni Teymiye kimi biri də

daha da irəli gedərək bu rəvayətin uydurma olduğuna dair alimlər

arasında ittifaq olduğunu iddia etmişdir ki, bu çaşdırıcı bir iddiadır.

Gerçəyin nə olduğunu isə yuxarıdakı şərhimizdə ortaya qoymuş

ol/tapılırıq.

Maidə Surəsi 57-66 .................................................................. 33

34 ........................................ əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

57- Ey iman edənlər, əsla/çəkin sizdən əvvəl özlərinə kitab verilmiş

olanlardan, dininizi lağ/alay və əyləncə mövzusu edənləri və kafirləri

dost əldə etməyin. Əgər həqiqətən mömin sinizsə, Allahdan çəkinin.

58- Namaza çağırdığınız zaman onu lağ/alay və əyləncə mövzusu

edərlər. Bu, onların ağıl çatdırmayan bir birlik olduqlarındandır.

59- De ki: "Ey Ehlikitap, bizdən yadırğadığınız, sırf bizim Allah-

'a, bizə endirilənə və daha əvvəl endirilənlərə inanmış olmamız və

çoxunuzun fasiq (yoldan çıxmış) kəslər meydana gəlin deyilmi?"

60- De ki: "Qarşılıq baxımından Allah qatında bundan daha

pis mövqedə olanları sizə bildirimmi? Allahın lənət etdiyi, qəzəbinə

uğratdığı, aralarından bir hissəsini (təhrif edərək) meymuna

və donuza çevirdiyi kəslər ilə tağuta tapınanlar; işdə bunlar

yerləri daha pis və dümdüz yoldan daha çox sapmış olanlardır."

61- Bunlar, sizə gəldiklərində, "İman etdik." deyərlər. Halbuki yanına

kafir olaraq girmiş və kafir olaraq çıxmışlar. Allah onların

gizli tutduqlarını (hər kəsdən) daha yaxşı bilər.

62- Onların çoxunun günahda, düşmənlikdə və haram yeməkdə

bir-birləri ilə yarışdıqlarını görərsən. Etdikləri şey nə qədər pisdir!

63- Özlərini Allaha vermiş alimlər ilə din adamları, onları

günah söz söyləməkdən və haram mal yeməkdən çəkindirsələr ya!

Etdikləri şey nə qədər pisdir!

64- Yəhudilər, "Allahın əli qolu bağlıdır." dedilər. Əlləri qolları

bağlansın və söylədikləri sözdən ötəri onlara lənət olsun. Tərsinə,

ONun iki əli də açıqdır, dilədiyi kimi verər. And olsun, Rəbbin tərəfindən

sənə endirilən, onların çoxunun azğınlığını və kafirliyini artıracaq.

Onların arasına qiyamət gününə qədər sürəcək bir

düşmənlik və kin saldıq. Nə vaxt döyüş üçün bir atəş yandırdılarsa,

Allah onu söndürdü. Onlar yer üzündə hamı/həmişə təxribatçılıq arxasında

Maidə Surəsi 57-66 ................................................................................................ 35

qaçarlar. Halbuki Allah təxribatçıları sevməz.

65- Əgər Ehlikitap, iman edib çəkinsədilər, pisliklərini örtər

və onları nemətlərlə dolu cənnətlərə qoyardıq.

66- Əgər onlar Tövratı, İncili və Rəbləri tərəfindən özlərinə

endiriləni yaşatsadılar, başları üzərindən və ayaqları altından qaynaqlanan

nemətlər yerlər idi. İçlərində ölçülü bir seqment var. Lakin

çoxunun etdikləri nə pisdir!

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Oxuduğumuz ayələrdə, Allahı və onun ayələrini lağ edən

Eh-likitabı və kafirləri dost əldə etmək qadağan edilir. Onların pis sifətlərindən

bəziləri sayılır. Allaha verdikləri sözləri və təəhhüdləri

pozmaları və bunların davamı olan pislikləri xatırladılır. Bu

xatırlatmalar, bu surənin məqsədi olan verilmiş sözləri tutmağı, andlaşmalara

bağlı qalmağı təşviq etməyə, andlaşmaları tapdalamağı

qınamağa uyğun düşür.

Bu ayələrin tək və kəsilməz bir axışı var kimidir. Hərçənd bəzilərinin

ayrı və müstəqil bir eniş səbəbinin olması da mümkündür.

"Ey iman edənlər, əsla/çəkin sizdən əvvəl özlərinə kitab verilmiş olanlardan

dininizi lağ/alay və əyləncə mövzusu edənləri və kafirləri dost əldə etməyin."

Ragıp İsfahani deyir ki: "Hüzüv" sözü, birinin arxasından

onu lağ etmək deməkdir. Bu söz lağ/alaya bənzəyən davranışlar

üçün də istifadə edilər... "La'b" sağlam bir məqsədi olmayan davranış

mənasını verər. (Ragıbın sözü burada bitdi.)

Bilindiyi kimi əgər bir şey özünə ciddi şəkildə əhəmiyyət verilməyi

maneə törədən bir xüsusiyyətə sahib sayılsa, o şey lağ edilər. Bu

lağ/alayın məqsədi o şeyin əhəmiyyət verilməyə layiq olmadığını açıqlamaqdır.

Kənar yandan əgər bir şeyin arxasında gerçək olmayan məqsədlərə

alət edilməkdən başqa sağlam və məntiqli bir məqsədin

olmadığı qəbul edilsə, o şey əyləncə mövzusu edilər.

Dinlə lağ/alay etmək, onu əyləncə mövzusu etmək, onun bəzi

əsassız, qeyri ciddi və sağlamlıqsız məqsədlərə cavab verdiyini açığa

vurmaq üçündür. Əgər dinlə lağ/alay edənlər, onu gerçək bir din saysadılar,

bu dini ortaya qoyanı, onu çağıranı və inananlarını ciddi və

səmimi qəbul etsədilər, bu dinə və bağlılarına hörmət etsədilər,

onu bu mövqeyə salmazdılar. Yəni onların dini lağ/alay və əyləncə

36 .......................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

mövzusu etmələri, dinin heç bir gerçək və dəyər daşımadığı, onun

yalnız lağ edilməyə və əyləncə mövzusu edilməyə layiq olduğu

yolunda bir hökm verdiklərinin dəlilidir.

Bu ayədən bu nəticələndirər ortaya çıxır:

1) Dost əldə edilməsi qadağan edilən kəslərin bir xüsusiyyəti olaraq

dini lağ etmələri və əyləncə mövzusu etmələrinin qızılın çəkilməsi

bu qadağan etmənin səbəbinə istiqamətli bir işarə ehtiva etməkdədir.

Çünki ruhi qaynaşmağı və psixoloji, sosioloji sahələrdə

qənaəti tələb edən dostluq ilə dostlardan birinin müqəddəs saydığı,

hörmət etdiyi və öz canı daxil olmaq üzrə hər şeydən əhəmiyyətli

gördüyü dəyərlərlə qarşı tərəfin lağ/alay etməsi uyğun gəlməz. Belə bir

kimsənin dost əldə edilməməsi, ruh və cisimdə qənaət düzümünlərinin

əlinə verilməməsi lazımdır.

2) "Ey iman edənlər" ifadəsinin "dininizi lağ/alay və əyləncə mövzusu

edənləri" ifadəsinin qarşısına qon/qoyulmasının və "dininizi" ifadəsində

dinin möminlərə izafə edilməsinin ifadə etdiyi uyğunlaşma diqqət

cazibədardır.

3) "Əgər həqiqətən mömin sinizsə, Allahdan çəkinin" ifadəsi,

"dininizi lağ/alay və əyləncə mövzusu edənləri dost əldə etməyin" ifadəsini

daha ümumi və geniş əhatəli sözlərlə gücləndirər kimidir. Çünki

iman qulpuna sarılmış olan bir möminin, inandığı dəyərlərlə lağ/alay

edilməsinə, onların əyləncə mövzusu edilməsinə razı olması mənasızdır.

Buna görə bu kəslər əgər iman sahibi dirlərsə -yəni bu

din onların dini isə- söz mövzusu kəsləri dost əldə etməmə mövzusunda

Allahdan çəkinmələri qaçınılmazdır.

"Əgər həqiqətən mömin sinizsə, Allahdan çəkinin." ifadəsinin

bir neçə ayə əvvəl keçən "Sizdən kim onları dost əldə etsə, o onlardandır."

ifadəsinə işarə olması da olabiləcəkdir. O zaman bu ifadənin

mənas(n)ı, "Əgər onlardan deyilsinizsə, onları dost əldə etmə mövzusunda

Allahdan çekinin." şəklində olar. Lakin yəqin ilk məna

daha uyğundur.

"Namaza çağırdığınız zaman onu lağ/alay və əyləncə mövzusu edərlər..."

Bu ayə, onların möminlərin dinini lağ/alay və əyləncə mövzusu

etdiklərinin konkret nümunəs(n)i xüsusiyyətindədir. Namaza çağırmaqdan

məqsəd də, gündəlik fərz namazlardan əvvəl oxunan azandır. Deyildiyinə

görə Quranda azan yalnız bu ayədə zikr edilmişdir.

Maidə Surəsi 57-66 ......................................................... 37

"Onu lağ/alay və əyləncə mövzusu edərlər..." ifadəsindəki əvəzlik

ya namaza və ya "çağırdığınız" ifadəsindən aydın olan məsdərə, yəni

"çağırış"a dönükdür. Məsdərə dönük olan əvəzlik müzekker də,

müennes də ola bilər. "Bu, onların ağıl çatdırmayan bir birlik olduqlarındandır."

ifadəsi, oların davranışlarına cavab xüsusiyyəti daşıyan

bir əlavədir. Bununla söz mövzusu davranışlarının, yəni namazı və ya

azanı lağ/alay və əyləncə mövzusu etmələrinin ağıl çatdırmayan bir

birlik olduqlarından qaynaqlandığı, buna görə dinin əmr etdiyi

bu ibadətlər və əməllərdəki qulluq gerçəyini, bunların Allaha yaxınlaşdırıcı

faydalarını, insanların dünya və axirət xoşbəxtliyini birlikdə

təmin edən xüsusiyyətlərini qavraya bilmədikləri vurğulanır.

"Də ki: Ey Ehlikitap, bizdən yadırğadığınız, sırf bizim Allaha... inanmış

olmamız... deyilmi?" Ragıp İsfahani, Müf-redat'ul-Kur'an adlı

əsərində deyir ki: "Bir şeyi sözlə və ya cəzalandırmaq surətiylə yadırğadığın

zaman 'nekımtu'ş-şey'e' və ya 'nekamtuhu' dərsin/deyərsən. Uca

Allah buyurur ki: 'Sırf Allah və Rəsulunun lütfü ilə onları zəngin

etməsini yadırğadılar.' (Tövbə, 74) 'Onlardan, sırf əziz və hamid olan

Allaha inanır olmalarını yadırğadılar.' (Buruc, 8) '...bizdən

yadırğadığınız...' (Maidə, 59) 'Nıkmet' də cəzalandırmaq mənasındadır.

Uca Allah buyurur ki: 'Sonunda onları cəzalandırdıq,

özlərini dənizdə boğduq.' (Ə'RAF, 136)"

Buna görə bu ayənin mənas(n)ı budur: "Bizdən yadırğadığınız və ya

xoşlanmadığınız, sırf bu gördüyünüz vəziyyət, yəni bizim Allaha və

endirmiş olduğu kitablara inanmış olmamız və sizin fasiq meydana gəlin

deyilmi?" Bu ifadə xalq arasındakı bu sözlərə bənzər: "Sırf sənin

əxlaqsız olmağına qarşı mənim iffətli meydana gəlmədən xoşlanmır deyil

sənmi?" Və ya "Sırf sənin kasıb olmağına qarşı mənim zəngin meydana gəlmədən

xoşlanmır deyilsənmi?" İki əleyhdarın müqayisə edildiyi digər

ifadələr də belədir. Buna görə bu ayənin mənas(n)ı belədir:

"Bizdən yadırğadığınız, sırf sizin çoxunuzun fasiq olmasına qarşı

bizim mömin meydana gəlmənik deyilmi?"

Bəzi təfsirçilər, "çoxunuzun fasiq kəslər meydana gəlin" ifadəsinin

səbəb bildirdiyini söyləyirlər. Buna görə ayənin mənas(n)ı, "Sırf

çoxunuzun fasiq kəslər olduğunuz üçün bizdən xoşlanmır deyil

sinizmi? şəklindədir.

"Bizə endirilənə və daha əvvəl endirilənlərə" ifadəsi, "bizə və

sizə endirilən kitablara" mənasındadır. Endirilən kitabların onlara

38 .............................................. əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

izafə edilməməsində onlara istiqamətli tariz vardır. Onlar Allaha verdikləri

sözləri tutmadıqları və kitablarındakı əmrləri yerinə yetirmədikləri

üçün bu kitablar onlara enməmiş sayılmış və onlar bu kitabların

əhli qəbul edilmişlər.

Bu ifadənin mənas(n)ı budur: Biz nə Allahın endirdiyi kitablar arasında

və nə ONun peyğəmbərləri arasında ayrım etmərik. Bu ifadədə,

onların Allahın peyğəmbərləri arasında ayrım edərək,

"Onların bəzilərinə inanır və bəzilərinə inanmırıq." dedikləri

istiqamətində bir tariz vardır. Necə ki onlar, "Möminlərə enən kitaba

günün başlanğıcında inanın, lakin günün sonunda onu inkar edin."

deyirdilər.

Uca Allah belə buyurur: "Allahı və ONun peyğəmbərlərini

inkar edənlər, Allah ilə peyğəmbərləri arasında ayrım edənlər,

'Bir qisiminə inanır, bir qisimini inkar edirik' deyənlər və bunun

arasında bir yol tutdurmaq istəyənlər, gerçək mənas(n)ı ilə kafirdirlər.

Biz kafirlər üçün qürur incidici bir əzab hazırladıq." (Nisa, 151)