I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L



Yüklə 1,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/36
tarix21.01.2017
ölçüsü1,57 Mb.
#6073
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36

II 
MÖVZU: 
   F
ə
aliyy
ə
t v
ə
 
ünsiyyətin  psixologiyası.
 
F
ə
aliyy
ə
t v
ə
 
ünsiyyə
tin psixoloji s
ə
ciyy
əsi, şə
xsl
ə
r v
ə
 
şə
xsl
ərarası 
münasibə
tl
ə
r 
Plan: 
1.  Psixologiyada  f
ə
aliyy
ət  haqqında  anlayış.  Fə
aliyy
ət  insanın  də
rk 
olunmuş mə
qs
ə
di il
ə
 t
ə
nzim olunan f
əallığı kimi.
 
2.  F
ə
aliyy
ə
t v
ə
 f
əallıq. Tə
l
ə
batlar f
əallığın mə
nb
ə
yi kimi. 
3.  F
ə
aliyy
ətin  strukturu.  İş  və
  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
r.  V
ərdişlər,  bacarıqlar  və
 
ad
ə
tl
ə
r. F
ə
aliyy
ə
tin 
əsas növlə
ri: oyun, t
ə
lim, 
ə
m
ə
k. 
4. 
Ünsiyyət  haqqında  anlayış.Ünsiyyə
tin  m
ə
zmunu,  m
ə
qs
ə
di, 
vasit
ə
l
ə
ri v
ə
 
növlə
ri. 
5. 
Ünsiyyətin funksiyaları.
 
6. 
Qarşılıqlı anlama prosesində
 sosial 
persepsiyanın rolu
 
Ə
d
ə
biyyat: 
1. 
Ümumi psixologiya ( V.A.Petrovskinin red. Ilə). B., “Maarif”, 1982
 
2. 
Ə.S.Bayramov, Ə.Ə.Əlizadə. Psixologiya. B. “Çinar
-
çap”, 2002
 
3.  A.N.Leontyev. 
Деятельность, Сознание, Личность. М., 1975
 
4. 
В.А.Крутецкий. Психология. М., Просвещение; 1981
 
5. 
А.Н.Леонтьев. Проблемы развития психики. М., 1981

6. 
R.İ.Əliyev. Psixologiya. B., “Nərgiz”, 2008
 
 
Canlı  orqanizmlər  öz  həyatını  tə
min  etm
ək  üçün  müxtə
lif  f
əallıq 
formalarına  malik  olurlar.  Biososial  varlıq  olmaq  etibarilə
  insan  da  istisna 
t
əşkil etmir. İstə
r t
ə
bii v
ə
 m
ə
d
ə
ni, ist
ə
r maddi v
ə
 m
ə
n
əvi, şə
xsi v
ə
 ya ictimai 
münasibə
tl
ə
r  sistemind
ə
  v
ə
  istehsalatda  bir  orqanizm,  f
ə
rd  v
ə
 
şə
xsiyy
ə

kimi  t
əşəkkülünü,  yaşamasını  tə
min  ed
ən  müxtə
lif  f
əallıq  formalarını 
doğurur.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  insanların  tə
l
əbatlara  münasibə
ti  lap 
ə
vv
ə
ld
ən heyvanlarınkından fə
rql
ənir. Heyvanların davranışı həmişə
 bu v
ə
 
ya dic
ə
r t
ə
l
əbatın ödə
nilm
ə
sin
ə
 
yönəlir. İnsan da isə
 bu tamamil
ə
 
başqa cür 
t
əşkil  olunmuşdur.  Artıq  stulda  oturub  qaşıqla  yemə
k  yey
ən  uşağın 

h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərini  bütövlükdə
 
heyvanların  tə
bii  t
ə
l
əbatları  ilə
 
bir  sıraya  qoymaq 
olmaz. Burada qaşıq və
 stul t
əlabatı ödə
m
ək üçün kafi deyil, lakin zə
ruridir. 
Uşağın  bu  yolla  mə
nims
ə
diyi  m
ə
d
əni  davranış  formaları  cə
miyy
ə
td
ə
 
insanların  istifadə
  etdiyi  f
ə
aliyy
ət  üsullarıdır.  Va
lideyinl
ə
r  v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə

yaxşı bilirlər ki, uşaqlarda belə
  m
ə
d
əni davranış formalarını yaratmaq heç 
d
ə
 
asan olmur. Uşaq hə
l
ə
lik 
əşyalarla mə
d
əni davranmağı, onlarla insana 
m
ə
xsust
ə
rzd
ə
 r
ə
ftar etm
əyi bacarmır. 
 
 
Heyvanların  davranışı  bütövlükdə
 
ətraf  mühi
tl
ə,  insanalrın  davranışı 
is
ə
 
lap kiçik yaşlarından bütün bəşə
riyy
ə
tin t
əcrübə
si v
ə
 c
ə
miyy
ə
tin t
ə
l
ə
bl
ə
ri 
il
ə
 
şə
rtl
ə
nir.  
 
İnsanlarda davranışın bu tipi o qə
d
ər özünə
m
ə
xsus c
ə
h
ə
tl
ə
r
ə
 malikdir 
ki, psixologiyada onu ifad
ə
 etm
ək üçün xüsusi bir termində
n- f
ə
aliyy
ə

anlayışından istifadə
 olunur.  
Psixologiyada f
ə
aliyy
ə
t
ə
 bel
ə
 bir t
ə
rif verilir:  
“İnsanın  dərk  olunmuş  mə
qs
ə
di  il
ə
  t
ə
nzim  olunan  xarici  (fiziki)  v
ə
  daxili  ( 
psixi)  f
əallığı  fə
aliyy
ət  adlanır.  Fə
aliyy
ətin  bir  sıra  fə
rql
ə
ndirici 
ə
lam
ə
tl
ə
ri 
vardır. 
 
1.  F
ə
aliyy
ə
tin  m
əzmunu  bütövlükdə
 
onu  doğuran  tə
l
əbatlarla  müə
yy
ə

edilir. Bu zaman motiv rolunu oynayan t
ə
l
ə
bat f
ə
aliyy
ə
t
ə
 t
ə
kan verir, ona 
stimul yaradır. 
 
2. 
F
ə
aliyy
ə
tin m
əzmunu bütövlükdə
 t
ə
l
ə
batlarla deyil, m
ə
qs
ə
d v
ə
 ist
ə
kl
ə
 
müə
yy
ə
n edilir.  
Dem
ə
li  t
ə
l
ə
batlar  f
əallığın,  ə
sas  m
ə
nb
əyidir.  İnsanların  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rini, 
f
əallıq  formalarını  ixtiyari  və
  qeyri-ixtiyari  olmaqla  iki 
əsas  qrupa  ayırmaq 
olar.  
İxtiyari  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
r  kifay
ə
t  q
ə
d
ə
r  d
ərk  olunmuş,  düşüncə
li  v
ə
 
m
ə
qs
ə
d
əyönəlmiş  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rdir.  Qeyri-ixtiyari  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
r  is
ə
  kifay
ə
t  q
ə
d
ə

d
ərk  olunmamış  nə
tic
ə
si 
ə
vv
ə
lc
ə
d
ə
n  t
ə
s
əvvür  edilmə
y
ə
n  impulsiv 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rdir.  F
ə
aliyy
ə
tin  d
ə
rkolunma  s
ə
viyy
ə
sind
ən asılı olaraq mə
qs
ə
din 

d
ərk  olunması  ə
sas  m
ə
s
ə
l
ə
dir.  H
ə
min 
ə
lam
ət  mövcud  olmadıqda,  insana 
m
ə
xsus f
ə
aliyy
ə
td
ə
 
mövcud ola bi
lm
ə
z.  
F
ə
aliyy
ə
td
ə
n  f
ə
rqli  olaraq  impulsiv  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
r  bilavasit
ə
  t
ə
labatlar  v
ə
 
emosiyalarla  idar
ə
  olunur.  Bel
ə
 
davranış  çox  vaxt  fə
rdin  affektl
ə
rini  v
ə
 
h
ə
v
ə
sl
ə
rini  ifad
ə
 
edir,  ona  görə
  d
ə
 
çox  vaxt  cə
miyy
ə
t
ə
  zidd  eqoistik 
xarakter  daşıyır.  Mə
s
ə
l
ən  gözlə
rini  q
ə
z
əb  tutmuş  adamın  impulsiv 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərini  buna misal  göstə
rm
ə
k  olar.  Qeyd  etm
ək  lazımdır  ki,  impulsiv 
davranış heç də
 
şuursuz davranış deyildir. Sadə
c
ə
 
olaraq burada davranış 
ictimai motivl
ə
 
deyil, şə
xsi motivl
ə
 t
ə
nzim edilir.  
F
ə
aliyy
ə
t  gerc
ə
kliy
ə

ə
traf  xarici  al
ə
m
ə
  el
ə
  f
əal  yanaşma  formasıdır 
ki,  onun  vasit
ə
sil
ə
  insanda  onu 
ə
hat
ə
  ed
ə
n  al
əm  arasında  real  ə
laq
ə
 
yaranır.  Fə
aliyy
ə
t  vasit
ə
sil
ə
  insan  t
ə
bi
ə
t
ə,  şeylə
r
ə
 
başqa  adamlara  tə
sir 
göstə
rir. F
ə
aliyy
ətin mürə
kk
əb daxili strukturu vardır. Onun strukturunda iş 
v
ə
  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
r, 
ə
m
əliyyatlar  mühüm  yer  tutur.  İstə
nil
ə
n  f
ə
aliyy
ət  növü 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rl
ə
 
bağlıdır.  Hə
r
ə
k
ət  canlı  orqanizmlərin  fizioloji  funksiyalarından 
biridir. H
ə
r
ə
ki v
ə
 
ya  motor funksiya  insanda çox erkə
n meydana g
əlir. İlk 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ər  rüşeymin  bə
ndda
xili  inkişaf  mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
 
müşahidə
  olunur. 
Çağa dünyaya gə
l
ən andan qışqırırə
ll
ə
ri v
ə
 
ya ayaqları ilə
 xaotik h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə

edir, ilk şə
rtsiz refleksl
ər özünü göstə
rir.  
F
ə
aliyy
ə

ə
sas
ə
n  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
r  sistemi, 
əşyavi  ə
m
ə
liyyatlar  v
ə
 
işdə

ibar
ə
tdir.  Onlar  vahid  kompleksd
ə
  birl
əşə
r
ək  insanın  ə
m
ə
k  f
ə
aliyy
ə
tinin 
əsasını  və
  z
əruri  şə
rtini  t
əşkil  edirlə
r.  F
ə
aliyy
ət  yalnız  psixologiyada  deyil, 
f
ə
ls
ə
f
ə
d
ə
  siyasi  iqtisadda,  sosiologiya,  tarix,  texnologiya  v
ə
  s.  kimi  elm 
sah
ə
l
ə
ri  t
ə
r
ə
find
ə
n  d
ə
 
öyrə
nilir.  Psixologiyada  f
ə
aliyy
ət  kateqoriyası  geniş 
v
ə
 fundamental m
ə
zmun k
əsb edir: insanın hə
yat yolu bilavasit
ə
 f
ə
aliyy
ə
tl
ə
 
sıx  bağlıdır  və
 
o,  psixikanın  şüurun  formalaşmasında  müstə
sna  rola  v
ə
 
t
ə
sir
ə
 malikdir.  
İş  fə
aliyy
ə
tin  nisb
ə
t
ə
n  bitkin  v
ə
 
tamamlanmış  xarakter  kə
sb  ed
ə

mühüm ünsürüdür. 
 

F
ə
aliyy
ə
tin  cari  bir  m
ə
s
ə
l
ə
nin  h
ə
llin
ə
 
yönəldilmiş  nisbə
t
ə
n  bitkin 
elementi  iş  adlanır.  Daşın  ağırlığını  onu  qaldırmaqla,  paraşütünetibarlığını 
onunla  tullanmaqla  dem
əli,  iş  görmə
kl
ə
 
müə
yy
ə
nl
əşdirmə
k  olar.  F
ə
aliyy
ə

zamanı  həmişə
  real  praktik 
iş  ön  planda  dayanır.  Bu  zaman  insan 
t
əcrübə
y
ə
 sahib olur v
ə
 t
əcrübə
 ona n
ə
yi etm
ək lazım gə
ldiyini n
ə
yi bitdiyini 
v
ə
  bitm
ədiyini  müə
yy
ə
nl
əşdirmə
k  imkan  verir.  H
ər  cür  maddi;  ə
m
əli  iş 
müə
yy
ə
n h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rd
ən yaranır. İnsanın əşyavi hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rinin t
əhlili gö
st
ə
rir 
ki,  zahir
ən  müxtəlif  olmalarına  baxmayaraq,  bir  qayda  olaraq  hə
min 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərin hamıs üç sadə
 elementd
ə


 
cövdənin, başın, aşağı və
 
yuxarı 
ətrafların  ə
sas  v
ə
 
ya  yardımçı  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rind
ə
n  ibar
ətdir.  Müxtə
lif  h
ə
tr
ə
k
ə

növlə
rind
ə
  bu  elementl
ə
rin  trayek
toriyaları  fərqlidir.  Onların  özlə
rinin 
müddə
tin
ə,  gücünə
,  sur
ə
tin
ə
,  tempin
ə
  (  t
ə
krarlanma  tezliyin
ə)  görə
  bir-
birind
ə
n  f
ə
rql
ə
nir.  F
ə
aliyy
ət  prosesi  yalnız  maddi,  əşyavi  deyil,  hə
m  d
ə
 
kommunikativ  m
ə
zmunlu  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rl
ə
  d
ə
 
bağlıdır.  Burada  jestlə
r,  mimika, 
pantomimika,  nitq  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
ri  d
ə
 
iştirak  edir.  Maddi  və
 
əşyavi  işlə

h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərin müə
yy
ən sistem üzrə
, yerin
ə
 yetirilm
ə
sind
ə
n ibar
ə
tdir. M
ə
s
ə
l
ə

g
ə
l
əni tutmaq üçün tə
l
ə
b olunan h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rl
ə
 bir-birind
ə
n f
ə
rql
ə
nir. M
ə
s
ə
l
ə

tavana  mıx  vurmaq  üçün  tə
l
ə
b  olunan  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ər,  döşə
m
ə
y
ə
 
mıx  vurmaq 
üçün tə
l
ə
b olunan h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rd
ə
n f
ə
rql
ə
nir. 
F
ə
aliyy
ə
t  prosesind
ə
  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərin  icrası  daim  və
  fasil
ə
siz  olaraq 
n
ə
zar
ət altında saxlanılır, yol verilə
n s
ə
hvl
ə
r t
əshih edilir, aradan qaldırılır. 
Bu cür nə
zar
ət bacarığı olmayan
 x
ə
st
ə
 
adamlar iş zamanı xə
taya yol verir, 
q
əza  törə
dirl
ə
r.  Onlar  stulda  oturmaq  ist
ə
rk
ən  yıxılır,  çörək  doğrayarkə

ə
ll
ə
rini k
ə
sir, s
ə
tir boyu x
ətt çə
km
əyi bacarmırlar. Belə
 adamlarda sensor ( 
hiss üzvlə
rinin) n
ə
zar
ət funksiyası pozulmuş olur.
 
Əşyavi  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin  yerin
ə
  yetirilm
ə
si  yaln
əz  müə
yy
ə
n  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə

sisteminin  yerin
ə
  yetirilm
ə
si  il
ə
  m
əhdudlaşır.  Hə
r
ə
k
ə
tl
ər  üzə
rind
ə
  cari 
n
ə
zar
ətin  ilkin  forması  mə
hz  sensor  n
ə
zar
ə
tdir.  D
əmirçi  çə
kicin  z
ə
rb
ə
 
gücünü  közərdilmiş  də
mirin  r
ə
ngini  n
ə
z
ə
r
ə
 
almaqla  müə
yy
ə
n  edilir. 

Qaldırıcı  kran  maşinisti  görmə
nin  n
ə
zar
əti  altında  ə
ll
ə
rin  v
ə
 
ayaqların 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərini müvafiq olaraq uzlaşdırmaqla icra edir. 
 
Dem
əli  işlərin  icrası,  bütövlükdə
 
işlə
 
bağlı  hə
r
ə
k
ə
tl
ər  birbaşa  olaraq 
onların  mə
qs
ə
dil
ə
  idar
ə
  v
ə
  t
ə
nzim  olunur.  M
ə
qs
ə
d  f
ə
aliyy
ə
tin  g
ə
l
ə
c
ə

n
ə
tic
ə
sinin  beyind
ə
 
dinamik  modelidir.  Su  içmək  zamanı  icra  olunan 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
r  arzu  olunan  n
ə
tic
ənin  (  susuzluğu  yatırmaq)  modeli  ilə
  idar
ə
 
olunur.  Qarşıda  duran  işin  (  hə
r
ə
k
ə
tl
ər  proqramının)  və
  onun  ir
ə
lic
ə
d
ə

beyin verdiyi n
ə
tic
ə
l
ə
rin ( m
ə
qs
ə
dl
ər proqramı) həmin modelini fizioloqlar “ 
iş aspektoru” və
 
“ qabaqlayıcı inikası” (P.K.Anoxin) adlandırmışlar. 
 
Ə
traf  al
ə
md
əki müxtə
lif  hadis
ə
l
ə
r  bir-biri  il
ə
  daimi 
ə
laq
ə
l
ə
rl
ə
 
bağlıdır. 
El
ə
 
əşyalar var ki, onlar daimi xassə
l
ə
r
ə
 malikdir. Od h
əmişə
 y
andırır; buz 
h
əmişə
  soyuqdur,  gec
ə
d
ən  sonra  gündüz  gəlir;  toplananların  yerini 
d
əyişdikdə
  c
ə
m  d
əyişmir.  Fə
aliyy
ə
t  prosesind
ə
 
insan  işin  mə
qs
ə
di  v
ə
 
xarakterind
ən  asılı  olaraq  xarici  (real)  işdə
n  daxili  (psixi)  is
ə
 
keçirmə
li, 
ə
v
ə
zl
ə
m
ə
li olur. 
Xarici (real) i
şdən daxili ( psixi) işə
 bel
ə
 
keçid 
interiorizasiya, 
ə
ksin
ə
 
proses  is
ə
 
eksteriorizasiya  adlanır.  İnsanın  fə
aliyy
ə
tinin  xarici  v
ə
  daxili 
t
ə
r
ə
fl
ə
ri 
ə
slind
ə
 bir biri il
ə
 
şərti ayrıla bilə
r, onlar v
ə
hd
ə
t t
əşkil edirlə
r.  
H
ər  bir  işin  daxili  mə
zmununda  meter  (h
ə
r
ə
ki)  sensor  (hissi)  v
ə
 
m
ə
rk
ə
zi  t
ə
nzimedici  komponentl
ər  vardır.  Fə
aliyy
ətin  gedişi  prosesin  də
 
insanın  işlə
ri  icra,  n
ə
zar
ə
t  v
ə
  t
ə
nzim  etm
ək  üçün  istifadə
  etdiyi  yollar 
h
ə
minf
ə
aliyy
ə
tin 
priyomları
 
adlanır. 
 
Sözlə
ri  t
ə
l
əffüz  edə
rk
ən  qırtlağın  hə
r
ə
k
ə
t  sistemi  insan  t
ə
r
ə
find
ə
n  d
ə
rk 
olunur.  Lakin  insan  ifad
ə
  etm
ə
k  ist
ə
diyi  ibar
ə
l
ə
rin  qrammatik  forma  v
ə
 
m
əzmunu daim qabaqcadan şüurlu olaraq düşünülür. Fə
aliyy
ət zamanı işin 
son  m
ə
qs
ə
di  v
ə
 
onun  ümumi  xarakteri  daim  də
rk  olunur.  M
ə
s
ə
l
ə
n,  insan 
velosiped  sürmə
k  v
ə
r
dişinə
  n
ə
  q
ə
d
ər  yüksə
k  s
ə
viyy
ə
d
ə
  yiy
ə
l
ə
ns
ə
  d
ə
,  h
ə

halda  o,  tamamil
ə
 
şüursuz halda velosipeddə
  ged
ə
  bilm
ə
z.  El
ə
  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə

vardır ki, onların icrasında şüur amilinin rolu  bir qə
d
ə
r z
əifdir. Çünki onun 
icra  etdiyi  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ər  artıq  avtomatlaşmışdır.  İnsanda
  m
ə
qs
ə
d
əuyğun 

h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin  icra  v
ə
  t
ənzim  olunmasının  məhz  bu  cür  qismə

avtomatlaşması vərdiş adlanır. 
 
Avtomatlaşmanın  sə
viyy
ə
sind
ən  asılı  olaraq  vərdişlə
rin 
strukturunda aşağıdakı dəyişikliklər baş verir. 
 
1.  H
ə
r
ə
k
ə
tl
ərin  icra  üsulları  dəyişir.  (ayrı
-
ayrılıqda  icra  olunan 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ər vahid bir akt şə
klind
ə
 birl
əşir.) Mə
s
ə
l
ən. Şacirdin və
 
t
əcrübəli sürücünün sürə
ti d
əyişmə
si; I sinf
ə
 ged
ən uşağın yazı 
t
ə
limin
ə
 
alışması və
 
s. Artıq hə
r
ə
k
ə
tl
ə
r ixtisar olunur.  
2. 
İş  üzə
rind
ə
  sensor  n
ə
zar
ət  üsulları  dəyişir.  (Görmə
  n
ə
zar
ə
ti 
ə
z
ə
l
ə
  n
ə
zar
ə
ti  il
ə
 
ə
v
ə
z  olunur  (t
əcrübəli  maçinaçı,  sürücünün 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
ri) 
3. 
İşin  mə
rk
ə
zi  t
ə
nzimetm
ə
 
üsulları  dəyişir.  (mə
s
ə
l
ən,  sürücü 
avtomobild
əki yükün ağırlığını mühə
rrikin s
ə
sind
ən qavrayır və
 
sürə
ti  d
əyişir).  Müə
yy
ən  iş  və
  f
ə
aliyy
ət  növünü  mə
nims
ə
m
ə

m
ə
qs
ə
dil
ə
 
onları anlamaya istinad edən, şüurlu nə
zar
ət altında 
d
ə
f
ə
l
ə
rl
ə
 icra olunan h
ə
r
ə
k
ə
tl
ər mümarizə
 
adlanır. 
 
  
Əgər  mümarizə
l
ərin  sayından  asılı  olaraq,  işin  hər  hansı  bir 
ə
lam
ə
tinin  nec
ə
  d
əyişdiyini  ölçsə
k,  onda  h
əmin  işin  mə
nims
ə
nilm
ə
si 
prosesini  k
ə
miyy
ə
tc
ə
  t
ə
svir  ed
ə
  bil
ərik.  Sınaqların  miqdarı  üfiqi  xə
tt 
(absis), işin yoxlanılan ə
lam
ə
ti is
ə
 
şaquli xətt (ordinant) üzrə
 qeyd olunur. 
Qrafikd
ə
 
öyrə
nm
ə
 
əyrisi  adlanır.  O,  təşəkkül  tapmış  vərdişlərin  inkişaf 
yolunu xarakteriz
ə
 edir.  
Mümarisə
 
ə
yril
ə
ri iki tip
ə
 
ayrılır:
 
a)  m
ənfi sürə
tli 
ə
yril
ə
r; (
ə
vv
əl sürə
lt
ə, daha sonra yavaş)
 
b) 
müsbət sürə
tli 
ə
yril
ə
r (
ə
vv
əl yavaş, daha sonra sürə
tli) 
Birinci tip 
ə
yril
ər öyrə
nm
ə
nin s
ə
hv v
ə
 
sınaq yolu ilə
 getm
əsi üstünlük 
t
əşkil  edə
n  prosesl
ər  üçün  xarakterikdir.  (mə
s
ə
l
ə
n,  insanin  nam
ə
lum 
labirintd
ən keçmə
si). 
 
İkinci  tip  ayrılar  işin  düzgün  yerinə
  yetirilm
ə
sind
ə
 
anlamanın 
üstünlüyü tə
l
ə
b olunan m
ə
s
ə
l
ə
l
ər üçün xarakterikdir. 
 

 
Yeni  şə
raitd
ə
  yeni  obyektl
ə
r
ə
 
münasibə
td
ə
  h
ər  bir  davarnış 
ə
m
əliyyatların  keçirilmə
sin
ə
 
ə
sas
lanır.  Obyektlə
r  n
ə
  q
ə
d
ər  çox  mürə
kk
ə

d
əyişikliyə
  malikdirs
ə,  keçirilməsinin  müvə
ff
ə
qiyy
ə
tl
ə
 
baş  vermə
sini  t
ə
min 
ed
ən aralıq intellektual fə
aliyy
ə
t  d
ə
 bir o q
ə
d
ər geniş olur. Bütün hallarda 
f
ə
aliyy
ətin  bu  cür  keçirilmə
sin
ə
 
bacarıq  kimi  daha  doğrusu,  qarşıya 
qoyulmuş  mə
qs
ə
d
ə
 
müvafiq  olaraq  iş  priyomlarının  seçilmə
si  v
ə
  h
ə
yata 
keçirilməsi  üçün  mövcud  bilik  və
  v
ərdişlə
rd
ə
n  istifad
ə
 
olunması  kimi 
baxmaq  olar.  Bacarıq  eksteriorizasiay,  yəni  biliyin  praktik  işlə
r
ə

canlandırılmasını tə
l
əb edir. Müəllim şagirdlə
rin 
ə
ld
ə
 
edilmiş biliklə
ri  t
ə
tbiq 
etm
ə
k yolu is
ə
 
onlarda bacarıqların formalaşdırılması prosesini idarə
 edir.  
 
Şə
xsiyy
ə
t  f
əal  varlıqdır,  onun  fə
aliyy
ə
ti  is
ə
 
şüurlu  xarakter  daşıyır. 
F
ə
aliyy
ər öz növbə
sind
ə
 
şüurun təşəkkülü və
 
inkişafı üçün mühüm rola və
 
t
ə
sir
ə
 
malikdir. İnsanın şə
xsiyy
ə
ti f
ə
aliyy
ə
td
ə
 ifad
ə
 olunur v
ə
 eyni zamanda 
f
ə
aliyy
ət onun şə
xsiyy
ətini formalaşdırır.
 
 
İnsanda  müxtə
lif  f
ə
aliyy
ət  növlə
rinin  meydana  g
ə
lm
ə
si  v
ə
 
inkişafı 
mürə
kk
ə
b  v
ə
 
uzun  sürən  bir  prosesdir.  Uşağın  fəallığı  inkişaf  prosesin
d
ə
 
t
ə
rbiy
ə
nin 
v
ə
 
t
ə
limin 
t
əsiri 
altında 
yalnıztə
dric
ən 
şüurlu 

 
m
ə
qs
ə
d
əyönəlmiş fə
aliyy
ət forması alır. Həyatın erkən dövrlə
rind
ə
 
körpə
nin 
t
ədqiqatçılıq  –
  manipulyativ  f
ə
aliyy
ə
ti  erk
ən  yaşlarda  (1
-
3  yaş)  praktik 
əşyavi fə
aliyy
ə
tl
ə
 
ə
v
əz olunmağa başlayır. Bunun kömə
yi il
ə
 
uşaq əşyaların 
h
ə
qiqi xass
ə
l
ə
rini d
ə
rk edir, 
əşyaların ictimai praktikadakı ə
h
ə
miyy
ə
tini d
ə
rk 
edir.  (çarpayıda  yatmaq,  stulda  oturmaq,  topla  oynamaq,  qə
l
ə
ml
ə
 
şə
kil 
çə
km
ə
k v
ə
 s.)  
 
F
əallığın  bu  formaları  ilə
  birlikd
ə
 
uşağın  öz  tə
l
əbatlarını
,  ist
ə
k  v
ə
 
arzularını  ödə
m
ə
si,  ictimai  t
ə
l
ə
bl
ə
ri  v
ə
  m
əlumatları  mə
nims
ə
m
əsi  üçün 
ə
sas  olan 
Yüklə 1,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin