inkişafetdirici,
tə
rbiy
ə
edici,
kommunikativ-
öyrə
dici,
qnostik,
konstruktiv, t
əşkilatçılıq.
İnkişafetdirici funksiya müə
llimd
ən öz şagirdlərini inkişaf etdirmə
k
v
ə
zif
ə
sini h
əyata keçirmə
yi t
ə
l
ə
b edir.
T
ə
rbiy
ə
edici gunksiya
da inkişafetdirici funksiyadan
az
ə
h
ə
miyy
ə
t
ə
malik deyildir. Bu funksiya t
ə
lim prosesind
ə
v
ə
sinifd
ə
nk
ə
nar t
ə
dbirl
ə
r
zamanı şagirdlə
rd
ə
düzgün elmi dünyagörüşün formalaşması, ideya
-siyasi,
ə
xlaqi, estetik v
ə
v
ə
t
ə
np
ə
rv
ə
rlik t
ə
rbiy
ə
si v
ə
zif
ə
l
ə
rinin yerin
ə
yetirilom
ə
si
il
ə
bağlıdır.
K
ommunikativ
öyrə
dici
funksiya
bir
t
ə
r
ə
fd
ən
müə
llimin
kommunikativ f
ə
aliyy
ə
tinin t
əşkili, digə
r t
ə
r
ə
fd
ən onun şagirdlə
r
ə
z
ə
ruri
m
ə
lumatlar verm
ə
si il
ə
bağlıdır.
Qnostik funksiyaya g
ə
ldikd
ə
, o, h
ər şeydə
n
ə
vv
ə
l m
ə
kt
ə
bd
ə
bu v
ə
ya dig
ə
r f
ənni öyrə
dilm
ə
sinin son m
ə
qs
ə
dini d
ə
rind
ə
n d
ə
rk etm
ə
y
ə
əsaslanır.
Konstruktiv funksiyanı bir növ konstruktiv
-
planlaşdırma funksiyası
da adlandırmaq olar. Bu funksiya mə
kt
ə
bd
ə
t
ə
dris prosesini m
ə
rh
ə
l
ə
l
ə
r
üzrə
planlaşdırmağı və
t
əşkil etmə
yi n
ə
z
ə
rd
ə
tutur.
Bütün yuxarıda qeyd etdiyimiz funksiyaları, xüsusilə
, kommunikativ v
ə
konstruktiv funksiyaları, müəllim özünün
t
əşkilatçılıq funksiyasını
yerin
ə
yetirm
ə
d
ən lazımi sə
viyy
ə
d
ə
h
əyata keçirə
bilm
ə
z.
Müəllim şə
xsiyy
əti onun peşə
f
əallığının mə
nb
ə
yi b
ə
h
ə
r
ə
k
ə
tverici
qüvvə
sid
ir. Ona görə
d
ə
müə
llim
ə
m
ə
yind
ə
onun şə
xsiyy
əti aparıcı
yerl
ə
rd
ən birini tutur. Müəllim şə
xsiyy
əti lazımı sə
viyy
ə
d
ə
formalaşmazsa,
c
ə
miyy
ətin qarşısına qoyduğu sosial sifarişi həyata keçirə
bilm
ə
z.
Müəllim şə
xsiyy
ə
ti onun pedaqoji
ə
m
ə
yin
ə
istiqam
ə
t, m
ə
na verir.
Müəllim şə
xsiyy
əti özünün istiqamə
t v
ə
motivasiyası, qabiliyyə
tl
ə
ri,
xarakteri, yaradıcı mövqeyi, fərdi üslubu və
s. il
ə
xarakteriz
ə
olunur.
Müəllim şə
xsiyy
ə
tinin strukturunda t
əcrübə
y
ə
bilik, bacarıq, vərdiş və
ad
ə
tl
ə
r d
ə
özünə
m
ə
xsus yer tutur v
ə
onun f
ə
aliyy
ə
tinin s
ə
m
ə
r
ə
liliyind
ə
mühüm rol oynayır.
Pedaqoji f
ə
aliyy
ətin müvə
ff
ə
qiyy
ə
tini t
ə
min ed
ən müə
llimin pedaqoji
ustalığını şə
rtl
ə
ndir
ə
n c
ə
h
ə
tl
ə
rd
ə
n biri d
ə
onun pedaqoji
bacarıq
v
ə
qabiliyy
ə
tl
ə
ridir.
Müə
llim t
ə
kc
ə
d
ə
rin biliy
ə, geniş dünyagörüşünə
malik olmaqla, öz
f
ə
nnini h
ə
rt
ə
r
ə
fli m
ə
nims
ə
m
ə
kl
ə
kifay
ə
tl
ə
nm
ə
m
ə
lidir. O, eyni zamanda
bildikl
ərini, öyrə
ndikl
ə
rini, t
ə
dris etdiyi elmin
əsaslarını şagirdlə
r
ə
çatdırmağı
bacarmalıdır. Bəs müəllim monkret olaraq hansı bacarıq və
v
ərdişlə
r
ə
yiy
ə
l
ə
nm
əlidir? Professor A.İ.Şerbakov müə
llimin yiy
ə
l
ə
nm
əli olduğu
pedaqoji bacarıq və
v
ərdişləri 4 qrupa bölür:
1) m
əlumatverici bacarıq və
v
ərdişlə
r;
2) s
ə
f
ə
rb
əredici bacarıq və
v
ərdişlə
r;
3)
inkişafetdirici bacarıq cə
v
ərdişlə
r;
4) istiqam
ə
tl
əndirici bacarıq və
v
ərdişlə
r.
M
əlumatverici bacarıq və
v
ərdişlə
r:
-
elmi materialları didaktik yolla işlə
m
ə
kl
ə
t
ədris materialı şə
klin
ə
salmağı
bacarmaq;
-
ə
sas didaktik vahidl
əri (anlayış, bacarıq və
inam) ayırmaq, onların
t
əşəkkülü və
inkişafı yollarını işləyib hazırlamaq və
şagirdlərin müvafiq
bilik sistemin
ə
daxil etm
ə
k;
-
müvafiq mə
kt
ə
b f
ə
nnin
ə
dair xarakterik metodlar sistemini t
ə
kc
ə
t
ə
tbiq
etm
ə
kl
ə
kifay
ə
tl
ə
nm
ə
m
ək, eyni zamanda onları inkişaf etdirmə
k;
-
proqramlaşdırılmış təlim ünsürlə
rini t
ə
tbiq etm
ə
k;
-
şagirdlərin anlayacağı, məntiqi, aydın, qısa və
ifad
əli şə
kild
ə
danışmaq;
-
ə
ks
ə
laq
ə
ni t
ə
min etm
ə
k;
-
şagirdlə
rin muzey
ə
, t
ə
bi
ə
t
ə, istehsalata ekskusrsiyalarını təşkil etmə
k,
onları kə
nd t
ə
s
ərrüfatı ə
m
ə
yi il
ə
tanış etmə
k, m
əşğə
l
ə
l
ə
ri t
ə
dris
emalatxanalarında və
t
ə
dris-t
əcrübə
sah
ə
sind
ə
aparmaq.
S
ə
f
ə
rb
əredici bacarıq və
v
ərdişlə
r:
-
şagirdlə
rin diqq
ə
tini s
ə
f
ə
rb
ə
rliy
ə
almaq v
ə
onlarda t
ə
lim
ə
v
ə
ə
m
ə
y
ə
davamlı maraqlar yaratmaq; onları oxumağa öyrə
tm
ək; onları öz iş
yerini hazırlamağa, kitabla, alə
tl
ə
rl
ə
işlə
m
ə
y
ə
alışdırmaq;
-
şagirdlə
r
ə
ə
ld
ə
etdikl
ə
ri n
ə
z
ə
ri bilikl
ə
ri t
əcrübə
y
ə
t
ə
tbiq etm
ək bacarığı
aşılamaq;
-
kollektivin inkişafına rə
hb
ə
rlik etm
ək, şagirdlə
rin kollektivd
ə
öz güclə
rini
düzgün tə
tbiq
etm
ə
l
ə
rin
ə
r
ə
hb
ərliyi
bacarmaq;
işlə
ri
d
ə
qiq
planlaşdırmaq, ona nə
zar
ə
t etm
ə
k v
ə
obyektiv olaraq qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
k.
İnkişafetdirici bacarıq və
v
ərdişlə
r:
- t
ə
dris prosesind
ə
müşahidə
metodundan v
ə
müxtə
lif m
ə
kt
ə
b
t
əcrübə
l
ə
rind
ə
n istifad
ə
etm
ə
k;
- t
ə
lim v
ə
fikri iş sisteminin formalaşması prosesində
şagirdlə
in
ə
qli
f
ə
aliyy
ə
tini idar
ə
etm
ə
k;
- t
ə
lim prosesind
ə
şagirdlərin müstə
qil t
ə
f
əkkür tə
l
ə
b ed
ə
n problem
situasiya yaratmaq;
-
şagirdlə
r
ə
ə
vv
ə
ll
ə
r
ə
ld
ə
etdikl
ə
ri bilikl
ə
ri t
ə
tbiq etm
əyi, müqayisə
v
ə
müstə
qil
ə
qli n
ə
tic
ə
, f
ə
al idrak f
ə
aliyy
ə
ti t
ə
l
ə
b ed
ə
n suallar verm
ə
k.
İstiqamə
tl
əndirici bacarıq və
v
ə
rdi
şlə
r:
-
elmi dünyagörüşü, tə
bi
ə
t v
ə
ə
m
ə
y
ə
düzgün münasibə
ti t
əşəkkül
etdirm
ə
k;
-
şagirdlə
rd
ə
t
ə
dris f
ə
aliyy
ə
tin
ə
v
ə
elm
ə
, m
ə
hsuldar
ə
m
ə
y
ə
v
ə
c
ə
miyy
ə
tin
t
ə
l
ə
bl
ə
rin
ə, öz şə
xsi idtiqam
ə
t v
ə
imkanlarına uyğun peşə
y
ə
davamlı
maraq aşılamaq;
-
şagirdlərin yüksə
k
ə
xlaqi ideallar ruhunda humanist, estetik v
ə
ideya-
siyasi t
ə
rbiy
ə
sini h
əyata keçirmə
k.
Müəllimin bu cür pedaqoji bacarıq və
v
ərdişləri onun ümumi
bacarıqları ilə
birlikd
ə
pedaqoji f
ə
aliyy
əti müvə
ff
ə
qiyy
ə
tl
ə
h
ə
yata
keçirmə
sin
ə
imkan verir. Bu cür bacarıq və
v
ərdişlə
r pedaqoji f
ə
aliyy
ə
t
prosesind
ə
formalaşmaqla yanaşı, hə
min f
ə
aliyy
ə
tin s
ə
m
ə
r
ə
li t
əşkilini
t
əmin edir. Pedaqoji bacarıq və
v
ərdişlə
r qabiliyy
ə
t s
ə
viyy
ə
sin
ə
yüksə
ldikd
ə
pedaqoji f
ə
aliyy
ətin müvə
ff
ə
qiyy
ə
tl
ə
icrası üçün ə
sas amil
ə
çevrilir.
Pedaqoj
i ünsiyyət müəllimin şagirdlə
rl
ə
t
ə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
prosesind
ə
h
əyata keçirdiyi peşə
ünsiyyətidir. Bu cür ünsiyyə
t h
ə
rt
ə
r
əfli inkişaf etmiş
şə
xsiyy
ətin formalaşması üçün şərait yaradılmasına yönəlmiş olur,
kollektivd
ə
ki sosial-psixoloji prosesl
ə
ri idar
ə
etm
ə
y
ə
v
ə
s
ə
m
ə
r
ə
li psixoloji
iqlim yaratmağa imkan verir. Pedaqoji ünsiyyət ümumiyyə
tl
ə
ünsiyyə
tin
bütün xüsusiyyə
tl
ərini özündə
əks etdirir. Pedaqoji ünsiyyə
tin yerin
ə
yetirdiyi v
ə
zif
ə
l
ə
r
ə
görə
onun aşağıdakı növlərini ayırmaq mümükündür:
informasiya mübadiləsi, başqa adamların davranışını tə
nzim etm
ə
k,
şə
xsiyy
ə
tl
ərarası anlama. Pedaqoji ünsiyyətin hansı növündə
n istifad
ə
edilm
ə
sind
ən asılı olmayaraq müəllimin şagird kollektivi ilə
m
ə
hsuldar
ünsiyyə
t prosesi t
əşkil olunmadan pedaqoji fə
aliyy
ə
tin didaktik v
ə
t
ə
rbiy
ə
vi
v
ə
zif
ə
l
ərini lazımı şə
kild
ə
h
əyata keçirmək mümkün deyildir.
Pedaqoji ünsiyyə
tin m
ə
zmununa g
ə
ldikd
ə, bu ünsiyyə
t prosesind
ə
müə
llim v
ə
şagirdin bir
-biri il
ə
informasiya mübadilə
si t
əşkil edir. Ünsiyyə
tin
m
ə
zmunu t
ə
lim prosesind
ə
müə
llimin
qarşıya qoyduğu mə
qs
ə
dl
ə
müə
yy
ə
n
edilir.
Pedaqoji ünsiyyə
tin s
ə
m
ə
r
ə
liliyi onun motivl
ə
rind
ə
n d
ə
asılıdır.
Motivin düzgünlüyü və
d
ərk edilmiş xarakter daşıması pedaqoji ünsiyyə
tin
gedişini şə
rtl
əndirir. Pedaqoji ünsiyyət müvafiq normalar çərçivə
sind
ə
getm
əlidir. Müə
yy
ən normaların gözlə
nilm
əsi bir növ pedaqoji ünsiyyə
tin
s
ə
m
ə
r
ə
liliyini itirir v
ə
ünsiyyə
t ist
ə
nil
ə
n n
ə
tic
ə
ni vermir.
Müə
llimin kommunikativ f
ə
aliyy
ətinin öyrə
nilm
əsi göstə
rir ki, pedaqoji
ünsiyyə
tin xarakteri v
ə
m
əzmunu müxtə
lif amill
ə
rl
ə
şə
rtl
ə
nir ki, bunlardan
müə
llimin f
ərdi ünsiyyət üslubu, mövqeyi, ustanovkasını xüsusi qeyd
etm
ək lazımdır. Bunlar bir növ ünsiyyə
tin vasit
əsi rolunu oynayırlar.
Müə
lliml
ə
şagirdlərin qarşılıqlı ünsiyyə
ti n
ə
q
ə
d
ə
r s
ə
m
ə
r
ə
li olarsa,
kollektivin idar
ə
olunmas
ı, onun üzvlə
rinin t
ə
rbiy
ə
işinin təşkili də
bir o
q
ə
d
ə
r s
ə
m
ə
r
əli olacaqdır. Şagirdlə
rl
ə
qarşılıqlı ünsiyyə
tin s
ə
m
ə
r
ə
liliyin
ə
görə
müə
lliml
əri şərti olaraq 4 qrupa bölmək mümükündür.
Birinci qrup
şagirdlə
rl
ə
daima ünsiyyə
td
ə
olan müə
lliml
ə
ri aid etm
ə
k
olar. Bu cür müə
lliml
ə
r t
ə
kc
ə
d
ə
rsd
ə
, m
ə
kt
ə
bd
ə
, t
ə
liml
ə
bağlı mə
s
ə
l
ə
l
ə
ri
h
ə
ll ed
ə
rk
ən şagirdlə
rl
ə
ünsiyyə
td
ə
olmaqla kifay
ə
tl
ə
nmirl
ər. Bu cür
ünsiyyət öz sə
m
ə
r
əliliyi, müəllimin şagirdlə
r
ə
inamı ilə
f
ə
rql
ə
nir. H
ə
min
müə
lliml
ə
r demokratik r
ə
hb
ərlik ü
slubuna malik olurlar.
Şagirdlə
rd
ə
qarşılıqlı ünsiyyə
tin s
ə
m
ə
r
ə
liliyin
ə
görə
ikinci qrup
şagirdlə
r
ə
hörmə
tl
ə
yanaşan və
şagirdlə
rd
ə
onlara qarşı də
rin inam v
ə
etimad mövcud olan müə
lliml
ə
r t
əşkil edir.
Şagirdlə
rl
ə
qarşılıqlı ünsiyyə
tin xarakterin
ə
görə
üçüncü qrupa
daxil
olan müə
lliml
ə
r
ə
vv
ə
lkind
ən bir sıra cə
h
ə
tl
ə
rin
ə
förə
f
ə
rql
ə
nirl
ər. Bu cür
müə
lliml
ə
r, ad
ə
t
ən, şagirdlə
rl
ə
yanaşı ünsiyyət saxlamağa cəhd göstə
rir, bu
cür ünsiyyə
t
ə
can atırlar.
Dördüncü qrupa
g
ə
ldikd
ə, buraya daxil olan müə
lliml
ər şagirdlə
rl
ə
çox
m
əhdud işgüzar ünsiyyə
tl
ə
kifay
ə
tl
ə
nirl
ər. Bu cür müə
lliml
ər şagirdlə
rl
ə
ünsiyyə
t
ə
can atmadıqları kimi, də
rs dedikl
əri şagirdlə
r d
ə
onlarla yaxın
ünsiyyə
t
ə, ürək sözlə
rini dem
ə
y
ə
, onlarla m
ə
sl
ə
h
ə
tl
əşmə
y
ə
meyl
göstə
rmirl
ə
r.
Pedaqoji f
ə
aliyy
ət özünün fə
aliyy
ə
tinin m
ə
zmunu il
ə
müə
yy
ə
nl
əşə
n
müə
yy
ə
n t
əşkilati struktura malikdir. Bu struktur kollektiv üzvlərinin qarşılıqlı
asılılıq, qarşılıqlı nə
zar
ət münasibə
tl
ərini müə
yy
ə
nl
əşdirir.
Pedaqoji kollektivin işinin müvə
ff
ə
qiyy
əti müə
lliml
ə
rin
ə
m
ə
k
kooperasiyasının düzgün təşklindən asılıdır. Bu isə
müə
lliml
ə
rd
ə
n birg
ə
ə
m
əkdaşlıq vərdişlə
rin
ə
yiy
ə
l
ə
nm
ə
yi t
ə
l
ə
b edir. H
ə
min v
ərdişlə
r
ə
müə
llim
pedaqoji kollektivd
ə
yiy
ə
l
ə
nir.
Pedaqoji kollektivinin f
ə
aliyy
ə
tinin s
ə
m
ə
r
əliliyi onun üzvlə
rinin
bir çox
c
ə
h
ə
td
ə
n vahidliyini t
ə
l
ə
b edir. Pedaqoji kollektivd
əki psixoloji iqlim bir sıra
amill
ə
rd
ən asılıdır. Pedaqoji kollektiv cə
miyy
ə
tin bir hiss
əsi olduğuna görə
,
onun iqlimi d
ə
birinci növbə
d
ə
h
ə
min c
ə
miyy
ə
tin h
əyat şə
raiti il
ə
şə
rtl
ə
nir.
Pedaqoji kollektivin f
ə
aliyy
ə
tinin s
ə
m
ə
r
ə
liliyi v
ə
burada münasib
psixoloji iqlimin yaranması onun düzgün idarə
olunmasından, başqa sözlə
r
ə
hb
ə
rlikd
ən çox asılıdır. Burada isə
ən mühüm cə
h
ə
tl
ə
rd
ə
n biri pedaqoji
kollektiv
ə
r
ə
hb
ə
rliyin, onun idar
ə
etm
ə
nin sosial-
psixoloji funksiyalarını
h
əyata keçirmə
kd
ə
n ibar
ə
tdir. H
əmin funksiyalara aşağıdakıları aid etmə
k
olar:
Kollektivin t
əşkili –
bu, h
ər şeydə
n
ə
vv
ə
l, pedaqoji prosesin t
ə
l
ə
bl
ə
rin
ə
uyğun olaraq müə
lliml
ərin qarşılıqlı münasibətini, onların intizamını
qaydaya salmaqdan ibar
ə
tdir.
M
ə
qs
ə
d
yönəlişyiyi –
bu, pedaqoji kollektivd
ə
mövcud konkret fə
aliyy
ə
t
şə
raitind
ə
m
ə
kt
ə
bin idar
ə
olunmasının sosial funksiyasının hə
yata
keçirilmə
sin
ə
yönəldilmiş mə
qs
ə
dl
ə
rin t
əşəkkülündə
n ibar
ə
tdir.
Kollektivin f
əallaşdırılamsı –
kollektivin t
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
işində
yüksə
k
n
ə
tic
ə
l
ə
r
ə
ld
ə
etm
ə
sin
ə
yönəldilmiş optimal ə
m
ə
k g
ərginliyini, şə
raitini
yaratmaq v
ə
müdafiə
etm
ə
kdir.
Kollektivin
f
ə
aliyy
ə
tinin
Dostları ilə paylaş: |