T
ə
hsild
ə
psixoloji xidm
ət bütün tə
hsil sisteminin sad
ə
c
ə
olaraq
vacib hiss
ə
si deyil, o h
ə
m d
ə
elmi, t
ə
tbiqi, praktik v
ə
t
əşkilati istiqamə
tl
ə
rin
bütövlüyünü nə
z
ə
rd
ə
tutan inteqral hadis
ədir. Bunlarla yanaşı tə
hsil
sistemind
ə
psixoloji xidm
ə
tin elmi, aktual v
ə
perspektiv olamaqla 3
ə
sas
istiqam
ə
ti f
ə
rql
ə
ndirilir. Elmi istiqam
ə
t t
ə
hsil sistemind
ə
elmi c
ə
h
ə
td
ə
n
əsaslandırılmış psixoloji xidmət konsepsiyasının yaradılmasını, tə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
psixoloqun funksiyaları və
mövqeyinin müə
yy
ə
n
edilm
əsini, praktik psixoloqun texnologiyasının və
z
əruri avadanlıqlar
kompleksinin işlənib hazırlanmasını nə
z
ə
rd
ə
tutur. Bu texnologiya
şə
xsiyy
ətin inkişafı və
formalaşmasının elmi tə
dqiqatlar
əsasında ə
ld
ə
edilmiş tə
lim
v
ə
t
ə
rbiy
ə
göstə
ricil
ə
rin
ə
əsaslanmalıdır. Tə
hsil
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
praktik psixoloqlar konkret bir problemin h
ə
lli il
ə
bağlı
uşaqlarla, sinif kollektivi ilə, müə
lliml
ə
r v
ə
valideyinl
ə
rl
ə
işlə
yirl
ər. Onlar heç
d
ə
t
ə
hsild
ə
psixoloji xidm
əti üçün yeni proqram və
metodların işlə
nib
hazırlanması,psixi qanunauyğunluq
-
ların tə
dqiqi v
ə
s. il
ə
m
əşğul olmurlar.
Praktik psixoloq üçün bu materialları elm tə
qdim edir. Praktik psixoloq
elmin verdiyi bu nailiyy
ə
tl
ə
rd
ən peşəkarlıqla faydalanmağı və
onlardan öz
işində
t
ətbiqi yönümündə
istifad
ə
etm
ə
yi
bacarmalıdır. Praktik psixoloq
uşaqların psixi, şə
xsi v
ə
f
ərdi inkişafına, mə
kt
ə
b t
ə
hsilinin sonunda
m
əzunların həyati özünütə
yinetm
əsi, müstə
qil hayata s
ə
rb
ə
st daxil ola
bilm
əsi üçün maksimum təsir göstə
rm
əyi bacarmalıdır.
Psixoloji xidm
ə
t sistemli konkret bir f
ə
aliyy
ə
t sah
ə
sidir. Onun h
ə
yata
keçirilmə
si aktual v
ə
perspektiv olmaqla iki
ə
sas istiqam
ə
t
ə
əsaslanır.
Aktual istiqam
ə
t
çərçivə
sind
ə
uşaqların tə
limi v
ə
t
ə
rbiy
əsi işində
ki
konkret çə
tinlikl
ə
r, dav
ranışdakı pozuntular, münasibə
tl
ə
r sistemind
ə
yaranan ünsiyyət çə
tinlikl
ə
ri il
ə
bağlı tə
xir
əsalınmaz problemlə
r v
ə
v
ə
zif
ə
l
ə
r
müzakirə
edilir v
ə
h
ə
ll olunur.
Perspektiv istiqam
ə
t
çərçivə
sind
ə
uşağın fərdi xüsisiyyə
tl
ə
rinin
n
ə
z
ə
r
ə
alınması ilə
bağlı proqnozlaşdırıcı proqramlar, onun ahə
ngdar
inkişafı, yaradıcı həyata psixoloji hazırlığı üçün konkret proqramlar
hazırlanır və
h
əyata keçirilir. Bu isə
öz növbə
sind
ə
hamının və
h
ə
r bir
k
əsin inkişafı üçün əlverişli psixoloji şəraitin yaradılması zə
minind
ə
mümkündür.
Adları qeyd oluna
n aktual v
ə
perspektiv istiqam
ə
tl
ə
rin h
ər biri sıx
şə
kild
ə
ə
laq
ə
lidir v
ə
biri-birin
ə
t
əsir göstə
rir. Lakin psixoloji xidm
ə
t
sisteminin qarşısında duran mə
qs
ə
d v
ə
v
ə
zif
ə
l
ər baxımından perspektiv
istiqam
ət daha önə
mlidir. Burada
ən mühüm
c
ə
h
ə
t praktik psixoloq
t
ə
r
ə
find
ən uşağa münasibə
td
ə
ilk v
ə
son m
ə
qs
ə
dl
ə
ri bir-biri il
ə
düzgün
uzlaşdırmaqdan ibarə
tdir.
Praktik psixoloq uşaqla qarşılıqlı münasibə
tinin ilk m
ə
rh
ə
l
ə
sind
ə
onun sistematik m
ə
kt
ə
b t
ə
limin
ə
hazırlığı və
ziyy
ə
ti
ni müə
yy
ə
nl
əşdirir.
Bu v
ə
zif
ə
nin yerin
ə
yetirilm
əsi üçün hal
-
hazırda praktik psixoloqlar
üçün xeyli kompleks müayinə
(diaqnostika) proqramları və
metodikaları
vardır. Bu metodikalardan düzgün istifadə
etm
ə
kl
ə
psixoloq h
ər bir uşağın
t
ə
limi v
ə
t
ə
rbiy
əsi üçün optimal tə
sir vasit
ə
l
ərinin müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
sin
ə
nail ola bil
ə
r.
M
ə
kt
əb psixoloqunun uşaqla qarşılıqlı münasibə
tinin son
m
ə
rh
ə
l
ə
sind
ə
m
ə
qs
ə
d onun h
ə
yati
özünütə
yinetm
ə
y
ə, peşəseçmə
y
ə
,
istiqam
ə
tl
ə
n-dirm
ə
kd
ə
n,
şə
xsi v
ə
sosial yetkinl
iyini müə
yy
ə
nl
əşdirmə
kd
ə
n
ibar
ə
tdir. H
əyati özünütə
yinetm
ə
böyük mə
kt
əb yaşı dövründə
meydana
g
ə
ldiyin
ə
görə
, bu prosesd
ə
psixoloji hazırlıq praktik psixoloqdan aşağıdakı
c
ə
h
ə
tl
ə
ri n
ə
z
ə
r
ə
almağı tə
l
ə
b edir.
a) m
ə
kt
ə
blil
ə
rd
ə
yüksə
k s
ə
viyy
ə
d
ə
psixoloji strukt
urların, hər şeydə
n
ə
vv
əl özünüdə
rketm
ənin formalaşdırılması;
b)
şə
xsiyy
ə
tin daxili z
ə
nginliyini, m
əzmunca dolğunluğunu tə
min ed
ə
n
t
ə
l
əbatların formalaşma sə
viyy
ə
sini; m
ə
n
əvi yönəlişliklə
rin, zaman
perspektivl
ə
ri v
ə
d
ə
y
ə
rl
ə
r
ə
yönəlişliklə
rin s
ə
viyy
əsinin müə
yy
ə
nl
əş
-
dirilm
ə
si;
c) h
ər bir böyük mə
kt
əblinin öz qabiliyyə
tl
ə
ri v
ə
maraqlarını də
rk
etm
ə
sin
ə
v
ə
bunun n
ə
tic
ə
si kimi onun f
ə
rdiyy
ə
tinin t
əşəkkülünə
nail
olmaq.
Praktik psixoloqun işgüzar fə
aliyy
ətinin önə
mli istiqam
ə
tl
ə
rd
ə
n biri
psixoprofilaktikadır
.
Onun başlıca və
zif
əsi uşağın normal intellektual
v
ə
m
ə
n
əvi inkişafın
a
ə
ng
ə
l yaradan, l
ə
ngidici t
ə
sir
ə
malik amill
ə
ri
vaxtında aşkara çıxarmaq və
aradan qaldırmaqdan ibarə
tdir. Bu m
ə
s
ə
l
ə
il
ə
m
əşğul olan psixoloji xidmət işçisi kimi pra
ktik m
ə
kt
əb psixoloqu öz
f
ə
aliyy
ə
tind
ə
uşaqların psixi inkişaf qanunauyğunluqlarından irə
li g
ə
l
ə
n
bilikl
ə
r
ə, ilk növbə
d
ə
psixologiya v
ə
tibbin hüdudlarında yerləşə
n
patopsixologiya v
ə
defektologiya elml
ə
rinin t
ə
qdim etdiyi praktik
bilikl
ə
r
ə
istinad edir.
T
ə
hsil sistemind
ə
psoxoloji xidm
ə
tin yerin
ə
yetirdiyi praktik
v
ə
zif
ə
l
ə
rd
ən biri pedaqoji prosesin birbaşa iştirakşıları olan uşaqlara,
müə
lliml
ə
r
ə
, valideynl
ə
r
ə
v
ə
t
əhsil müə
ssis
ə
l
ə
ri r
ə
hb
ə
rl
ə
rin
ə
praktik
t
ə
sird
ə
n ibar
ə
tdir. Bu t
əsirin gedişində
psixoloq qeyd olunan
subyektl
ə
r
ə
t
ə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ənin gedişində
birbaşa kömək göstərmiş
olur. Bu halda praktik psixoloq pedaqoq, psixoterapevt, m
ə
sl
ə
h
ətçi və
korrektor rolunda çıxış edir.
Müasir tibb elmi bir çox xə
st
ə
likl
ərin, xüsusilə
ürə
k-damar, m
ə
d
ə
-
bağırsaq tipli xə
st
ə
likl
ə
rin psixogen m
ənşəli olduğunu sübuta
yetirmişdir. Bu eynilə
insanın psixologiyası, davranışı və
münasibə
tl
ə
r
sistemind
ə
birbaşa tə
siri olan endokrin sistem
ə
d
ə
aiddir. Bu sah
ə
d
ə
praktik iş aparan psixoloq bu tipli xə
st
ə
likl
ərin yaranması və
k
ə
skinl
əşməsi haqqında xə
b
ərdarlıq edir, insanların psixologiyası və
davranışına xüsusi metodlarla təsir edir, üzvi reyaksiyalarla bağlı
x
ə
st
ə
likl
ər haqqında konkret tövsiyyə
l
ə
r verm
ə
kl
ə
,
onların müalicəsi üçün
əlverişli imkan yaratmış olur.
T
ə
hsil sisteminin idar
ə
etm
ə
strukturlarının işçilə
ri idar
ə
etm
ə
sah
ə
sind
ə
adamlara, qrup v
ə
kollektivl
ə
r
ə
r
ə
hb
ə
rlikd
ə
psixoloji kömə
y
ə
ehtiyac
duyurlar. Ona görə
d
ə
, t
ə
hsild
ə
idar
ə
etm
ə
strukturunun işçilə
ri
idar
ə
etm
ə
psixologiyası,
insanların
qarşılıqlı
münasibə
tl
ə
rinin
psixologiyası, habelə
qrup f
ə
aliyy
ə
tinin s
ə
m
ə
r
əliliyini şə
rtl
ə
ndir
ə
n amill
ə
r
haqqında zə
ruri psixoloji bilikl
ə
r
ə
malik olmalıdırlar
. T
ə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
işi
il
ə
m
əşğul olan hər bir yaşlı adamın uşaqların inkişafı və
onların
idar
ə
olunması haqqında biliklə
r
ə
sahib olması onun fə
aliyy
ə
tinin
s
ə
m
ə
r
ə
liliyin
ə
stimul yaradan amill
ə
rd
ə
n biridir. Bu bilikl
ə
r ixtisas v
ə
peşə
hazırlığı sistemində
ali pedaqoji t
əhsil müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
z
ə
ruri
minimum h
ə
cmind
ə
verils
ə
d
ə
,
zaman keçdikcə
bu bilikl
ərin çoxu
qism
ə
n v
ə
ya tam şə
kild
ə
köhnə
lir, daim yenil
əşmə
y
ə, tamamlanmağa
ehtiyac duyur. Psixoloji xidm
ə
t bu v
ə
ya dig
ər pedaqoqun bütün
pedaqoji f
ə
aliyy
əti dövründə
mövcud biliklərin korreksiyası funksiyasını
da yerin
ə
yetirir.
T
əhsil müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
çalışan psixoloq digə
r bilik sah
ə
l
ə
rinin
nümayə
nd
ə
l
ə
ri - pedaqoqlar, defektoloqlar, sosioloqlar, h
ə
kiml
ər, hüquqşü
-
naslarla birlikd
ə
uşaqların taleyi ilə
bağlı olan müxtə
lif v
ə
zif
ə
l
ə
rin
yerin
ə
yetirilm
ə
sind
ə
iştirak edir. Bu və
zif
ə
l
ər sırasında ilk növbə
d
ə
öz
yaşıdlarından ə
h
ə
miyy
ətli şə
kild
ə
f
ə
rql
ə
n
ə
n,
xüsusi diqqət, qayğı
,
spesifik münasibə
t t
ə
l
ə
b ed
ən uşaqlarla iş prosesində
pedaqoji işin
qeyri-adi forma v
ə
metodlarından istifadə
olunmasının zəruriliyi ön
palnda durur. Burada söhbə
t h
ər şeydə
n
ə
vv
əl öz inkişafı baxımından
h
əmyaşıdlarından geridə
qalan v
ə
istedadlı uşaqlardan gedir. Birinci
qrupa aid edil
ən uşaqların tə
limi v
ə
t
ə
rbiy
ə
sind
ə
onların imkanlarına
uyğun yüngül, çə
tinlik d
ə
r
ə
c
əsi aşağı olan öyrə
dici proqramlar, ikinci
qrup üçün isə
,
ə
ksin
ə, adi uşaqlardan fərqli olaraq daha mürə
kk
ə
b,
dolğun proqramların tə
tbiqi t
ə
l
ə
b olunur. M
ə
qs
ədyönlü hazırlanmış belə
proqramlar ilk növbə
d
ə
ilkin pedaqoji-
psixoloji ekspertizadan keçirilmə
li,
müxtəlif ixtisasdan olan mütə
x
ə
sis pedaqoqlar
ın rə
yl
ə
ri
əsasında
qiym
ə
tl
ə
ndirilm
əli, müvafiq kateqoriyalardan olan uşaqların optimal
inkişfının tə
min edilm
əsi baxımından yararlığı müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
lidir. Bu
zaman bel
ə
bir c
ə
h
ət xüsusilə
diqq
ə
t m
ə
rk
ə
zind
ə
saxlanılmalıdır ki, öz
ink
işafında geridə
qalan, fiziki v
ə
psixi c
ə
h
ə
td
ə
n z
əif olan uşaqlar
üçün hazırlanmış yüngülləşdirilmiş tə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
proqramları onların
normal uşaqlardan geridə
qalmasının daha da də
rinl
əşmə
sin
ə
g
ə
tirib
çıxarmasın. Əksinə
, bel
ə
proqramlar inkişafetdirici mə
zmuna malik
olmalı, geridə
qalan uşaqların sürətli inkişafını tə
min etm
ə
li, psixoloji
baxımdan adi normal uşaqlarla onlar arasındakı fə
rql
ə
rin
azaldılmasına xidmə
t etm
əlidir. Bu cür asan, lakin sürə
tli
inkişafetdirici
proqramların hazırlanması istedadlı uşaqlar üçün mürə
kk
əb inkişafetdirici
proqramalrın hazırlanmasından xeyli çə
tindir.Ona
görə
d
ə
, praktik
psixoloqun f
ə
aliyy
ə
tind
ə
psixi inkişaf baxımından geridə
qalan, l
ə
ngim
ə
halları müşahidə
olun
an uşaqlarla işə
yaşıdlarını üstə
l
ə
y
ən uşaqlara
n
ə
z
ə
r
ən daha çox vaxtın ayrılması zə
rur
əti yaranmış olur.
B
ə
z
ən uşaqlarla iş prosesində
onların gə
l
ə
c
ə
k taleyi il
ə
birbaşa
ə
laq
ə
si olan probleml
ər yaranır. Uşağın pedaqoji
-
psixoloji baxımdan
ə
v
ə
zl
ə
nm
əsi mümkün olmayan ciddi əqli qüsurları tibbi
-psixoloji
ekspertiza il
ə
t
ə
sdiql
ə
ndikd
ə
onun kütlə
vi m
ə
kt
ə
bd
ə
t
ə
hsilini davam
etm
ə
si v
ə
ya onun mümkünsüzlüyü ilə
bağlı mə
s
ə
l
ə
l
ə
rin h
ə
lli z
ə
rur
ə
ti
meydana çıxır. Belə
hallarda praktik
psixoloqun üzə
rin
ə
daha böyük
m
ə
suliyy
ə
t, obyektiv q
ə
rar q
ə
bul etm
ə
k m
ə
suliyy
əti düşür. O, uşaq
haqqında ixtisaslı və
m
ə
suliyy
ə
tli ekspert r
ə
yi verm
ə
li, onun g
ə
l
ə
c
ə
k
taleyi üçün pedaqoq, həkim, defektoloq, hüqüqşünas və
b. il
ə
birg
ə
bu
m
ə
siliyy
əti bölüşmə
lidir.
Psixoloji xidm
ət mürə
kk
əb, çoxsə
viyy
ə
li struktura malikdir. O,
t
əhsil sistemini yuxarıdan aşağıya doğru –
T
ə
hsil Nazirliyind
ə
n
başlamış, mə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
v
ə
m
ə
kt
ə
bd
ə
mövcud olan
uşaq qruplarınadək bütün pillə
l
ə
ri
ə
hat
ə
edir. Bu m
ə
qs
ə
dl
ə
bir çox
xarici ölkə
l
ə
rin t
ə
hsil nazirlikl
ə
rind
ə
v
ə
baş idarə
l
ə
rd
ə
baş psixoloq
v
ə
zif
ə
si f
ə
aliyy
ət göstə
rir, psixoloji xidm
ət işi aparan xüsusi şöbə
l
ə
r
ayrılır. Psixoloji xidmətin ayrı
-
ayrı cə
h
ə
tl
ə
ri il
ə
bağlı mə
s
ə
l
ə
l
ə
r
–
onun
kadr, proqram, metodik v
ə
hüquqi
-normativ t
əminatı bu bölmə
v
ə
strukturlar t
ə
r
ə
find
ən işlənib hazırlanır. Bir sıra xarici ölkə
l
ə
rd
ə
dövlə
t
tabeçiliyində
olan idar
ə
etm
ə
orqanları psixoloji xidmə
tin elmi-metodik
m
ə
rk
əzi rolunu oymayır. Ölkə
l
ərin ayrı
-
ayrı vilayə
tl
ə
rind
ə
, iri
şə
h
ə
rl
ə
rind
ə
yaradılan belə
m
ə
rk
ə
zl
ər müvafiq regionda tə
hsilin idar
ə
olunması ilə
m
əşğul olan yerli idarə
v
ə
şöbə
l
ə
rd
ə
psixoloji xidm
ə
tin
h
əyata keçiril
m
ə
sin
ə
elmi-metodik r
ə
hb
ə
rliyi t
ə
min edirl
ər. Onlar müvafiq
regionda uşaqların inkişafı haqqında informasiyalar toplyır, yerlə
rd
ə
praktik psixoloqların ixtisasın artırılması mə
s
ə
l
ə
l
ərini, o cümlə
d
ən onların
z
ə
ruri elmi-metodiki
ə
d
ə
biy-yatlarla t
əminatını yerinə
yetirirl
ə
r. Bel
ə
m
ə
tk
ə
zl
ə
r
ə
yüksək peşə
-
ixtisas hazırlığına malik universitet tə
hsilli
psixoloqlar v
ə
ya bu sah
ə
d
ə
elmi d
ə
r
ə
c
əsi olan şə
xsl
ə
r r
ə
hb
ə
rlik edir. Bu
m
ə
rk
ə
zl
ə
rd
ə
çalışan
psixoloq-
mütə
x
ə
ssisl
ər uşaqlarla birbaşa iş
aparmırlar. Onların işi yerlə
rd
ə
praktik psixoloqlarla işin elmi
-metodiki
əsaslar üzə
rind
ə
qurulmasını tə
min etm
ə
kd
ə
n v
ə
onların fə
aliyy
ə
tin
ə
n
ə
z
ə
r
ə
td
ə
n ibar
ə
tdir. T
ə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ətin aşağı struktur
bölmə
l
ə
ri is
ə
bilavasit
ə
uşaqlarla, tə
hsil sistemin
ə
müə
llim, t
ə
rbiy
əçi,
valideyin v
ə
s. simasında aidiyyatı olan yaşlılarla iş aparırlar. Bu
istiqam
ə
td
ə
f
ə
aliyy
ət göstə
r
ə
n qurumlar
ə
haliy
ə
praktik-psixoloji f
ə
aliyy
ə
t
göstə
r
ə
n m
ə
rk
ə
zl
ə
rd
ə
n, psixoloji xidm
ə
t
üzrə
qeyri-
hökumə
t
bölmə
l
ə
rind
ən, ştatlarda yerləşən aşağı müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
işlə
y
ən ayrı
-
ayrı
praktik psixoloqlardan ibar
ətdir. Bir sıra xarici ölkə
l
ə
rd
ə
praktik psixoloji
xidm
ə
t rayon v
ə
şə
h
ə
r icra hakimiyy
ə
tl
ə
rind
ə
, t
ə
hsili idar
ə
etm
ə
orqanla
rı
n
ə
zdind
ə
, habel
ə
müstəqil kommersiya strukturları–
kooperativl
ər, kiçik
xüsusi müə
ssis
ə
l
ə
rin tabeliyind
ə
d
ə
yaradılır. Bəzi ölkə
l
ə
rd
ə
ali v
ə
orta
m
ə
kt
ə
bl
ə
r, liseyl
ə
r, gimnaziya, kollec, m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər müə
ssis
ə
l
ə
r v
ə
dig
ə
r
t
əhsil ocaqları öz tə
hsil
ehtiyaclarına uyğun olaraq praktik psixoloji
xidm
ət üzrə
strukturlarını formalaşdırırlar. Bir sıra ölkə
l
ə
rd
ə
is
ə
praktik
psixoloqlar tam s
ə
rb
əst, heç bir yuxarı orqandan asılı olmayaraq özə
l
xidm
ə
t qurupu kimi d
ə
f
ə
aliyy
ət göstə
rirl
ə
r. H
ə
min
ölkə
l
ə
rd
ə
özə
l qruplar
istisna olmaqla, dig
ə
r psixoloji xidm
ət qrupları müə
yy
ən dövlə
t
hakimiyy
əti orqanlarının tabeliyinə
daxildir. Dövlət tabeçiliyində
olan
psixoloji xidm
ət strukturları öz növbə
sind
ə
özündən yuxarı struktura
tabe olmaqla,
onlar qarşısında mə
siliyy
ət daşıyırlar.
Müasir dövrdə
dünya psixoloji xidmə
t sistemind
ə
praktik
psixoloqun ixtisaslaşma və
peşə
hazırlığı baxımdan tə
tbiqi xarakterli,
dörd
ə
sas istiqam
ət mövcuddur. Bunların sırasında
psixodiaqnostika, psixoloji
Dostları ilə paylaş: |