T
ə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ə
t t
əhsil müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
psixoloji bilikl
ə
rd
ə
n ekspertiza, diaqnostika, korreksiya, konsultasiya
v
ə
s. m
ə
qs
ə
dl
əri üçün kompleks istifadə
ni n
ə
z
ə
rd
ə
tutan praktik
f
ə
aliyy
ə
t sistemidir.
Müasir dövrdə
t
ə
hsil sistemi m
ə
kt
əb psixoloqlarının simasinda
pedaqoji, sosial psixologiya sah
ə
sind
ə
ki yeni nailiyy
ə
tl
ərin gündə
lik
m
ə
kt
ə
b h
əyatına tətbiqini reallaşdıran mütə
x
ə
ssisl
ə
rl
ə
t
ə
min
olunmaqdadır.
S
əriştəli praktik psixoloq uşaqların psixi inkişafında baş verə
n
keyfiyy
ə
t d
əyişikliklərini vaxtında qeydə
almaqla, onların yaş və
f
ə
rdi
xü
susiyy
ə
tl
ə
rini n
ə
z
ə
r
ə
alan t
ə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
nin optimal metod v
ə
vasit
ə
l
ərinin seçilmə
si v
ə
s
ə
m
ə
r
ə
li t
ə
tbiqind
ə
m
ə
kt
ə
bin pedaqoji
kollektivin
ə
kömək göstərmiş olur. Bununla belə
, psixoloji xidm
ə
tin
mahiyy
ətini yalnız psixoloji biliklə
rin praktikada t
ətbiqi mövqeyində
n
qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək doğru olmazdı. O, psixologiya elminin özünün gə
l
ə
c
ə
k
t
ə
r
ə
qqisin
ə
t
əkan verir: praktik psixoloqların fə
aliyy
ə
ti bu elm
ə
aid
n
ə
z
ə
riyy
ə
v
ə
konsepsiyaların, tədqiqat metodlarının təcrübə
il
ə
uyğunluğunun yoxlanılması üçün geniş imkanlar açır.
Müasir tə
hsil sistemind
ə
geniş tə
tbiq olunan psixoloji xidm
ə
t
haqqında konsepsiyalar içə
risind
ə
İ.V.Dubrovina
v
ə
L.M.Fridmanın
konsepsiyaları özlərinin orijinallığı ilə
f
ə
rql
ənir. Onların konsepsiyalarının
modifikasiyaları əsasında bir sıra digər konsepsiyalar da yaradılmışdır.
İ.V.Dubrovinanın təklif etdiyi konsepsiyanın ə
sas mahiyy
ə
ti
ondan ibar
ə
tdir ki, bir n
ə
f
ə
r psixoloq t
əkbaşına yüzlə
rl
ə
m
ə
kt
ə
bli il
ə
çoxcə
h
ətli iş qurmalıdır. Fikrimizcə
,
“Tə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ə
t
haqqında Əsasnamə”də
göstə
ril
ə
n v
əızifə
l
ə
ri bir n
ə
f
ə
r psixoloqun t
ə
klikd
ə
icra etm
ə
si o q
ə
d
ə
r d
ə
inandırıcı görünmür.
İ.V.Dubrovinanın konsepsiyasında mə
kt
əb psixoloqunun işinin
“həkim modeli” əsasında qurulmasına üstün ə
h
ə
miyy
ə
t verilir. Burada
psixoloqun
ə
sas v
ə
zif
ə
sinin profilaktika v
ə
psixi inkişafdakı qüsurların
korreksiyasından ibarət olması ön plana çə
kilir.
L.M.Fridmanın tə
klif etdiyi psixoloji xidm
ət konsepsiyasında
is
ə
psixoloq pedaqoji kollektivin
üzvü kimi öz mə
qs
ə
d v
ə
v
ə
zif
ə
l
ə
rini
t
əkbaşına, birbaşa şagirdlə
rl
ə
deyil, müə
lliml
ə
r
–
m
ə
kt
ə
b v
ə
sinif r
ə
hb
ə
rl
ə
ri,
h
əmçinin şagird özünüidarə
orqanları vasitə
sil
ə
reallaşdırması nə
z
ə
rd
ə
tutulur.
T
ə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ə
tin h
əyata keçiril
m
əsi uşaqların
t
ə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
işində
elmi-psixoloji bilikl
ə
rin n
ə
z
ə
r
ə
alınmasını vacib
bir t
ə
l
əb kimi qarşıya qoyur. Təhsil müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
psixoloji xidm
ə
t
işini həyata keçirə
n m
əsul şəxs psixologiya üzrə
ixtisas hazırlığı
na
malik ali t
əhsilli praktik psixoloqlardır. Onlar körpəlik dövründə
n
başlayaraq erkə
n g
ənclik (böyük mə
kt
əb yaşı) dövrünə
d
ək uşağın
taleyi il
ə
bağlı tə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
rinin h
ə
llind
ə
f
əal iştirak edirlə
r.
Uşaq doğulduğu gündə
n orta m
ə
kt
ə
b t
əhsilini başa vuranadə
k
davam ed
ə
n h
ə
yat ill
ə
rind
ə
peşə
kar psixoloqun diqq
ə
t m
ə
rk
ə
zind
ə
olmalıdır. Bu dövr ə
rzind
ə
, y
ə
ni h
əyatın ilk 16
-
18 ili dövründə
uşağın
psixi inkişafı sistematik müşahidə
obyekti olmalıdır. Bu inkişafın gedişi
prosesind
ə
müntə
z
əm psixodiaqnostik müayinə
l
ər aparılır, uşağın psixi
inkişaf tempi və
xarakteri qiym
ə
tl
ə
ndirilir, onun t
ə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
sinin
s
ə
m
ə
r
əliliyinin yüksə
ldilm
əsi üçün tövsiyə
l
ə
r verilir v
ə
onların hə
yata
keçi
rilm
əsi üzə
rind
ə
n
ə
zar
ə
t t
ə
min olunur.
Psixoloji xidm
ət müasir təhsil sisteminin üzvi komponentlə
rind
ə
n
biridir. Onun t
ətbiqi uşaqların intellektual imkanlarının, şə
xsiyy
ətyönümlü
potensiallarının, tə
bii imkan v
ə
qabiliyy
ə
tl
ə
rinin, maraq v
ə
meyill
ə
rin
vaxtında aşkara çıxarılmasını, tə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
prosesl
ə
ri vasit
ə
sil
ə
maksimum inkişaf etdirilmə
sini t
ə
min edir. Psixoloji xidm
ət uşaqların
psixi inkişafının imkanlarını aşkara çıxarır, onların pedaqoji proses
vasit
ə
sil
ə
maksimum şə
kild
ə
reallaşmasına əlverişli imkan yaradır.
Uşaqların ə
ks
ə
riyy
ə
tind
ən öz psixi inkişafının göstə
ricil
ə
rin
ə
görə
geri
qalan uşağın inkişafında lə
ngim
ə
y
ə
s
ə
b
ə
b olan amill
əri vaxtında
aşkara çıxaran psixoloq bu sə
b
ə
bl
ə
rin a
radan qaldırılmasına yönəlmiş
m
ə
qs
ədyönlü fə
aliyy
ə
ti il
ə
f
əal rol oynamış olur. İstedadlı və
üstün
qabiliyy
ətli şagirdlə
rl
ə
iş prosesində
praktik psixoloq ilk növbə
d
ə
erk
ə
n
yaş dövrlə
rind
ə
uşaqlarda təbii imkanların aşkara çıxarılması,
onların
qabiliyy
ə
tl
ə
r
ə
çevrilməsi üçün inkişafetdirici proqramların hazırlanmasında
iştirak edir, psixi inkişafın sürətli gedişi üçün mövcud imkanların
maksimum s
ə
f
ə
rb
ə
rliy
ə
alınması istiqamə
tind
ə
ə
m
ə
li t
ə
dbirl
ə
r h
ə
yata
keçirir.
T
ə
hsild
ə
praktik psixoloji xidm
ətin qarşısında duran mə
qs
ə
dl
ə
rd
ə
n
ir
ə
li g
ə
l
ən bir sıra mühüm və
t
ə
xir
əsalınmaz
v
ə
zif
ə
l
ə
ri
vardır. Psixoloji
ə
d
ə
biyyatlarda h
ə
min v
ə
zif
ə
l
ər ümumi və
konkret olmaqla iki yer ayrılır.
Praktik psixoloqun
ümumi və
zif
ə
l
ə
rin
ə
aşağıdakılar aiddir:
1.
Uşaqlarla iş zamanı hər bir yaş dövrünün potensial imkanlarının
reallaşdırılmasını tə
min etm
ə
k;
2.
Uşaqların maraq, qabiliyyət, meyl, hiss, münasibə
t,
ə
yl
ə
nc
ə
v
ə
h
əyat planlarının gerçə
kl
əşdirilməsi üçün onların fə
rdi
xüsusiyyə
tl
ə
rini
inkişaf etdirmə
k;
3.
Uşaq bağçasında, internatda, mə
kt
ə
bd
ə
v
ə
s. uşağın normal
inkişafı
üçün əlverişli psixoloji iqlim yaratmaq, yaşlılar və
yaşıdları ilə
onun
m
əhsuldar ünsiyyət şə
raitini t
ə
min etm
ə
k;
4. U
şaqlarla yanaşı müə
lliml
ə
r
ə
, valideyinl
ə
r
ə
, t
ə
rbiy
əçilə
r
ə
vaxtında
psixoloji yardım göstə
rm
ə
k.
M
ə
kt
ə
b psixoloqunun konkret v
ə
zif
ə
l
ə
rin
ə
aşağıdakılar daxildir.
1. Şagird şə
xsiyy
ə
tinin v
ə
sinif kollektivinin öyrə
nilm
ə
si;
2. Uşaqların mə
kt
əb şə
raitin
ə
adaptasiyasının tə
hlili;
3. Uşağın yaşlılar və
yaşıdları ilə
qarşılıqlı münasibə
tl
ərinin öyrə
nilm
ə
si;
4. Profilaktik v
ə
korreksiyaedici işin təşkili üçün diaqnostik metodikalar
paketinin seçilmə
si;
5. Şagirdlə
rin maraq, meyl v
ə
qabiliyy
ə
tl
ərini aşkara çıx
armaq v
ə
onları
inkişaf etdirmə
k;
6. Psixoloji yardıma ehtiyacı olan uşaqlara kömə
k etm
ə
k.
T
ə
hsild
ə
psixoloji xidm
ə
t bu v
ə
zif
ə
l
ə
rin h
əyata keçirilməsi üçün ilk
növbə
d
ə
əlverişli tə
hsil v
ə
t
ə
rbiy
ə
mühitinin yaradılmasını, hə
r bir
uşağın ruhi
-m
ə
n
əvi inkişafı, psixi sağlamığı naminə
normal pedaqoji-
psixoloji amill
ərin olmasını tə
l
ə
b edir. Bel
ə
şə
raiti is
ə
psixoloq yalnız
t
əkbaşına deyil, müə
lliml
ə
r v
ə
uşaqların valideyinlə
ri il
ə
birlikd
ə
yarada
bil
ər.İnkişafın müxtəlif dövr
l
ə
rind
ə
uşaqların psixi, psi
xofizioloji v
ə
şə
xsiyy
ət baxımından normal inkişafını tə
min etm
ə
k t
ə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ətin qarşısında duran başlca və
zif
ə
dir.
Bu baxımdan
t
ə
hsild
ə
psixoloji xidm
ət uşağın inkişafı naminə
aşağıdakı
ə
sas
istiqam
ə
tl
ə
r
ə
yönə
lm
ə
lidir:
1.T
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
şə
xsiyy
ətin inkişafını tə
min ed
ə
bil
ə
c
ə
k
h
ə
yat t
ərzinin formalaşdırılması;
2. Uşağın inkişafı üçün bağçada, mə
kt
ə
bd
ə
, internatda v
ə
s. inkişaf üçün
əlverişli psixoloji iqlimin yaradılması, hər bir inkişaf mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
bu
v
ə
ya dig
ə
r f
ə
aliyy
ə
t sah
ə
sind
ə
maksimum müvə
ff
ə
qiyy
ə
tin
ə
ld
ə
edilm
ə
sinin t
əmin olunması;
3. İnsanın hər bir yaş mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
şə
xsiyy
ə
t, intellektual v
ə
peşə
hazırlığı
baxımından maksimum tə
min edilm
əsi, uşaqlarla iş zamanı onların
inkişaf imkanlarının öyrə
nilm
ə
si v
ə
onların reallaşdırılması;
4. H
ər bir uşağa fərdi yanaşmanın tə
min edilm
ə
si, f
ərdi xüsusiyyə
tl
ə
rin,
maraq v
ə
meyill
ə
rin, hiss v
ə
münasibə
tl
ə
rin,
ə
yl
ə
nc
ə
v
ə
h
ə
yat
planlarının
inkişaf etdirilmə
si;
5. Uşağın pedaqoji və
psixoloji baxımdan öyrə
nilm
ə
si;
6. Şə
xsiyy
ə
t v
ə
intellektual baxımdan inkişafda kə
nara
çıxma hallarının
profilaktikası və
korreksiyasının həyata keçirilmə
si;
7. Yetim, valideyin himay
ə
sind
ə
n m
əhrum olmuş, qaçqın və
köçkün uşaq
v
ə
yeniyetm
ə
l
ə
rin fiziki v
ə
əqli inkişafında müşahidə
olunan gerid
ə
qalma
hallarının sosial
-
psixoloji reabilitasiyasını həyata keçirmə
k;
8. Böhranlı və
ekstremal v
ə
ziyy
ə
tl
ə
rd
ə
uşaq və
yeniyetm
ə
l
ə
r
ə, müə
llim v
ə
valideyinl
ə
r
ə
kömək göstə
rm
ə
k;
9. Ail
ə
d
ə
u
şaqların tə
rbiy
ə
si,
əlverişli ailə
mikromühitinin yaradılması
üçün valideyinlə
r
ə, onları ə
v
ə
z ed
ən şə
xsl
ə
r
ə
psixoloji m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ə
r
verm
ə
k;
10. Uşaqlara, valideyinlə
r
ə, müə
llim v
ə
t
ə
rbiy
əçilə
r
ə
öz vaxtında psixoloji
yardım göstə
rm
ə
k.
T
ə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ətin qarşısında duran ən başlıca,
h
ə
m d
ə
mürə
kk
ə
b v
ə
zif
ə
t
ə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
nin keyfiyy
ə
tinin
yüksə
ldilm
ə
sin
ə
xidm
ə
t ed
ə
n t
ə
dbirl
ə
rin daim n
ə
zar
ə
td
ə
saxlanılmasıdır.
Bu prosesl
ərin uşaqların inkişafının tə
bii v
ə
sosial
qanunlarına
uyğunlaşdırılması, tə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
n
ə
z
ə
riyy
ə
sinin
əsas müddəaları ilə
uzlaşdırılmasının zə
ruriliyi praktik psixoloqun f
ə
aliyy
ə
tinin
ə
sas
sah
ə
l
ə
rind
ə
n biri olmaqla, daim diqq
ə
t m
ə
rk
ə
zind
ə
saxlanılmalıdır.
Praktik psixoloq psixologiya elminin t
əmsilçisi olmaqla uşaqların tə
limi v
ə
t
ə
rbiy
əsinin metodlarının optimal seçimini bu elmin mövqeyində
n
qiym
ə
tl
əndirir, müxtəlif uşaq tə
lim v
ə
t
ə
rbiy
ə
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
elmi
əsaslara söykə
n
ən praktik tövsiyə
l
ərin hazırlanmasını həyata keç
irir.
T
ə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ətin başlıca
m
ə
qs
ə
di
m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r v
ə
m
ə
kt
əb yaşı dövründə
uşaqların, böyümə
kd
ə
olan
n
ə
slin f
ə
rdiyy
ə
tinin, h
əyata yaradıcı münasibətinin formalaşdırılmasına
dig
ə
r subyektl
ə
rl
ə
birlikd
ə
f
ə
al t
əsir gös
t
ə
rm
ə
kd
ə
n ibar
ə
tdir. Onun
f
ə
aliyy
ət diapazonunda uşaqların maraq və
meyill
ərinin inkişaf
etdirilm
əsi, şə
xsiyy
ə
tinin v
ə
intellektinin formalaşmasında qüsurlara sə
b
ə
b
olan amill
ərin müə
yy
ə
nl
əşdirilməsi, bu cür qüsurların profilaktikası və
korre
ksiyası, yəni onların qarşısının alınması üçün müvafiq tə
dbirl
ə
rin
görülmə
si v
ə
zif
ə
l
əri ön planda durur. Tə
hsild
ə
psixoloji xidm
ə
tin
ən öncül
m
ə
qs
ə
dl
ə
rind
ə
n biri d
ə
şagirdlə
rin psixi c
ə
h
ə
td
ən sağlamlığının tə
min
edilm
ə
sind
ə
n ibar
ə
tdir. Elmi t
ə
d
qiqatlar çoxdan sübut etmişdir ki, psixi
sağlamlığın əsasını ontogenezin bütün mə
rh
ə
l
ə
l
ə
rind
ə
sağlam psixi
inkişaf təşkil edir. Psixi sağlamlığa qayğı uşağın daxili alə
min
ə
h
ə
ssas
v
ə
qayğıkeş münasibə
t t
ə
l
ə
b edir. H
əyatın lap erkən dövrlə
rind
ə
n
başlayaraq uşağın hiss və
yaşantılarına, ə
yl
ə
nc
ə
v
ə
maraqlarına, bilik
v
ə
qabiliyy
ə
tl
ə
rin
ə
,
ə
traf al
ə
m
ə, yaşlılara, ictimai hə
yat hadis
ə
l
ə
rin
ə
münasibə
tl
ə
rin
ə
h
əssaslıqla yanaşmaq lazımdır.
Müasir tə
hsil sistemind
ə
psixoloji xidm
ə
t praktik psixoloqun
qarşısında aşağıdakı konkret və
h
ə
lli vacib v
ə
zif
ə
l
ə
ri qoyur:
1. Uşaqların mə
kt
ə
b t
ə
limin
ə
hazırlığı sə
viyy
əsini aşkara çıxarmaq,
onların mə
kt
ə
b
t
əlimi şə
raitin
ə
,
m
ə
kt
ə
b
h
əyatına daha yaxşı
uyğunlaşmasını tə
min etm
ək üçün müə
lliml
ə
rl
ə
birlikd
ə
f
ərdi iş proqramı
t
ə
rtib etm
ə
k;
2. Uşağın həyatında keçid və
böhran dövrlərini xüsusi nə
zar
ə
td
ə
saxlamaq; uşaqların birinci sinfə
daxil olması, ibtidai siniflə
rd
ə
n
ə
sas,
ə
sas
t
ə
hsil pill
ə
sind
ə
n orta m
ə
kt
ə
b
ə
daxil olması ilə
ə
laq
ə
dar t
ə
lim
ə
hazırlığını
müə
yy
ə
nl
əşdirmək, müə
lliml
ə
rl
ə
v
ə
valideynl
ə
rl
ə
birg
ə
f
ərdi iş proqramı
t
ə
rtib etm
ə
k;
3. T
ə
limd
ə
gerid
ə
qalan v
ə
mürə
kk
əb davranışlı (“çətin”) uşaqlarla
diaqnostik korreksiya işlə
rini h
əyata keçirmə
k;
4. Şagirdlərin intellektual, şə
xsiyy
ə
t v
ə
iradi-
emosional sferasını
n,
diaqnostikasını həyata keçirmək, onların korreksiyasını aparmaq;
5. Şagirdlərin müə
lliml
ə
rl
ə
şə
xsiyy
ə
tl
ərarası münasibə
tl
ə
rind
ə
ki
konfliktl
ə
rin psixoloji s
ə
b
ə
bl
ərini aşkara çıxarmaq və
aradan qaldırmaq.
6. M
ə
kt
ə
b r
ə
hb
ə
rl
ə
rin
ə, müə
lliml
ə
r
ə
v
ə
valideynl
ə
r
ə
şagirdlə
rin t
ə
limi,
t
ə
rbiy
ə
si v
ə
inkişafını
n psixoloji probleml
əri, onların diqqə
tinin, hafiz
ə
sinin,
t
ə
f
əkkürünün, nitqinin, iradə
sinin, emosional v
ə
intellektual al
ə
minin
xüsusiyyə
tl
əri haqqında mə
lumat verm
ə
k.
Dostları ilə paylaş: |