I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans

differensiasiya; 

7) Nitqdə müntəzəm  işlədilmə qabiliyyəti; termin  üçün  onun  söz  aldığı terminoloji  sahədə 

sabit istifadə olunması, müəyyən paradiqmatik və “verilmiş “anlayışı ifadə etməsi (3,46). 

Dilimizin öz daxili resursları hesabına yaranan terminlər üstünlük təşkil etsə də,  turizmi 

terminologiysıanın inkişafı və zənginləşməsində alınma terminlərin mühüm rolunu qeyd etmək 

lazımdır və bu proses indi də davam edir. Azərbaycan dilində, daha dəqiq desək, alınma turizm 

terminlərinin linqvistik tədqiqatına böyük ehtiyac var.  

İngilis dilindən alınan turizm terminlərini iki qrupa ayırmaq olar:  

1. Vasitəli alınan turizm terminləri; 

         2. Vasitəsiz alınan turizm terminləri. 

Azərbayçan dilində turizm terminologiyasının formalaşmasında  ingilis dilindən alınan terminlərin 

mühüm rolu olmuşdur. İngilis dilindən alınma turizm terminlərini  mənimsənilməsinə görə iki qrupa 

bölmək olar:       

1) Dəyişiklik edilmədən mənimsənilən turizm terminləri;  

2) Dəyişiklik edilərək mənimsənilən turizm terminləri.  

Dilimizə  ingilis dilindən alınan terminlər, əsasən,  dəyişiklik edilmədən işlədilir. Bu isə 

alınan terminlərin unifikasiyasını (unification – birləşdirmə) xeyli asanlaşdırır. Məs.: qipotaksis, 

aorist, anunasika, anlaut,  alloqraf, assosiasiya, hipezevqma, metabazis, semiotika, determinant, 

kontinuativ və s.  

Turizm terminlərinin mühüm bir qismi  dilin qrammatik qanunlarına uyğunlaşdırılaraq 

mənimsənilsə də dilin öz terminləri ilə paralel işlənir. Məsələn,  gid- bələdçi ,hotel- mehmanxana- 

qastinsa; şopinq mol- ticarət mərkəzi, ekskursiya- səyahət  və s.  

Lakin bununla belə, alınma turizm  terminləri Azərbaycan dilinin qrammatik quruluşuna, fonetik 

təbiətinə uyğun şəkildə dəyişdirilərək mənimsənilir. Alınma terminlərdəki bütün dəyişikliklər 

Azərbaycan dilinin orfoqrafik qanunlarına uyğun olaraq aparılır. S.Sadıqova yazır: “Dilin lüğət 

tərkibində sabitləşən və müasir dövrdə işlədilən alınma terminlər ya reseptor dilin daxili 

qanunlarına uyğunlaşmaq məcburiyyətində qalaraq müəyyən fonetik-qrammatik dəyişiklik edilərək 

mənimsənilmiş ,ya da mənbə dildə olduğu kimi dəyişdirilmədən alınıb işlədilmişdir.”(5.199). 

Beynəlmiləl  turizm terminlərinin alınıb işlədilməsi ilə əlaqədar aşağıdakı prinsiplərə 

əsaslanmaq lazımdır: 

a) terminoloji sistemlərdə Azərbaycan dilinin  bilavasitə  özünəməxsus terminləri ilə   

beynəlmiləl turizm  terminlərin uzlaşdırılması; 

b) zəruri hallarda  beynəlmiləl terminlərin tərkibinə daxil olan komponentlərdə Azərbaycan 

dilinin özünəməxsus terminlərin birləşməsi yolu ilə mürəkkəb turizm terminlərinin yaradılması.  

Göründüyü kimi, Azərbaycan dilində işlənən  Avropa mənşəli  terminlərin müqayisəli 

təhlilindən aydın olur ki, Avropa mənşəli terminlərin alınmasında vasitəçi dil rolunu oynadığından, 

həmin terminlər, əsasən  Azərbaycan dilinə məxsus spesifik xüsusiyyətlər öz əksini tapmışdır. 

Alınma terminlər əsasında dilimizin sözyaratma vasitələrinin köməyi ilə külli miqdarda yeni 

terminlər yaradılmışdır .Məsələn, 

  Avropa dillərindən keçən terminlərə aşağıdakıları misal göstərə bilərik: Aviabroker,  aviatarif , 

aviakompaniya , alpiniada animator destruksiya və s. verilmiş misallardan göründüyü kimi, həmin 

terminlər  ingilis (eləcə də latın) dilində hansı fonetik tərkib və semantikadadırsa, Azərbaycan dilinə 

də məhz o cür keçmişdir.  Deməli, həmin terminlər dəyişiklik edilmədən alınmışdır. 

Azərbaycan dilində morfoloji dəyişikliyə uğrayan terminlərin müəyyən qismini  ingilis 

dilindən  dilimizə  fonetik dəyişikliklə keşmişdir, məs.: annulment-annulyasiya, annimation- 

animasiya, destination- destinasiya, destruktion –destruksiya və s. 

 Avropa dillərindən alınma turizm terminləri Azərbaycan dilində yeni termin yaradıcılığında da 

iştirak edir. Bu zaman müəyyən sözlər alınmalara qoşularaq  yeni terminlər yaradır. Məsələn,  

kupon kitabçası –turistlərə göstərilən konkret xidmətlər üçün turist firmaları və ya mehmanxana 

müəssisələri tərəfindən turistlərə verilən; piyada turizm- əsasən yay mövsümündə ən geniş yayılmış 

turizm sahəsi və s. Bu terminlərin dilimizdə tətbiqi barədə, deməliyik ki, bu gün elmi 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

256

terminologiyada onların əksəriyyəti daha çox işləkliyə malikdir. 

Müstəqillik illərinə qədər turizm terminologiyasında Avropa dillərindən alınmalar Azərbaycan 

dilinə keçənə qədər rus dilinin qrammatik qayda-qanunlarına uyğun olaraq formalaşmış, yəni əvvəlcə 

rus dilinin daxili normalarına müvafiq şəkildə işlənmişdir.  

Son illərdə beynəlxalq əlaqələrin genişlənməsi, ideologiyada, demokratik tərəqqidə ümumiliklərin 

mövcudluğu, Avropaya inteqrasiya dilin zənginləşmə mənbələrinə də təsir edir. Hazırda Avropa 

mənşəli terminlər Azərbaycan dilində terminlərin yaranması üçün əsas mənbələrdəndir. Çünki, yeni 

texnikaya, xüsusilə də informatika, telekommunikasiya, kibernetika,  ilə bağlı turizm anlayışlarının 

funksionallaşması, demək olar ki, dünyanın bütün sivil dilləri kimi dilimizdə də termin və anlayışların 

alınma prosesi, əsasən beynəlxalq koordinasiyaya əsaslanır. 

ƏDƏBİYYAT  

1.Акуленко В.В. Интернациональные элементы в лексике и терминологии. Харьков: 

Высшая  школа, 1980, с.78-89.  

2. В.Д.Бондалетов. Cоциальная лингвистика. Москва, 1987 

3.Крысин Л.П.  Иноязычные слова в современном русском языке. М., Просвещение, 

1968,145 с.  

4.Лотте Д.С. Вопросы заимствования и упорядочения иноязычных терминов и 

терминоэлементов. Москва, Наука, 1982, 149 с. 

5. S.Sadıqova. Azərbaycan dili terminologiyasının nəzəri problemləri. Bakı, Elm, 2002. 

6. S.Xəlilova. İnternasional terminlər, Bakı, Maarif, 1991. 

 

Borrowing tourism terms in Azerbaijani Language 

Summary 

In the article, borrowed tourism terms in Azerbaijani literary language are parsed in terms of 

lexical-semantical analysis. It is mentioned that in contemporary Azerbaijani literary language, the 

terms borrowing from English dominate in the process of enhancing tourism terminology. In the 

research, terms borrowed from English have been classified into 2 groups: (1) directly borrowed 

tourism terms; (2) indirectly borrowed tourism terms. 

Key words: Azerbaijani language, dominate, tourism, lexical-semantical,  tourism terms. 

 

 

 

 

Mehriban Əbdürrəhimova 

Bakı Dövlət Universiteti 

 

TÜRK VƏ AZƏRBAYCAN DİLLƏRİNDƏ HƏRBİ TERMİNALMA PROSESİ 

Terminoloji vahidlər dilin leksik sistemində xüsusi lay təşkil edir, hər hansı bilik sahəsini 

sistemli olaraq öyrənməyə kömək edir. Müasir dövrdə terminologiya problemləri linqvistik 

tədqiqatların aktual istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Terminlər dilin leksik sisteminin 

inkişafında prioritet istiqamət kimi mühüm rol oynayır.  

Dillərin hərbi-terminoloji sistemi də çox zəngindir. Türk dilləri də bu sistemin zənginliyi və 

mürəkkəbliyi ilə diqqəti cəlb etməkdədir. 

Hərbi terminologiya tarixi inkişafın nəticəsi kimi ortaya çıxır (1, s.3) 

Hərbi leksika xüsusi hərbi anlayışları, hərbi güc əlaqələrini, hərbi işləri, fəaliyyəti və s . söz və 

ifadələrlə əks etdirir. Bu leksikanı 2 qrupa bölmək olar: 

1)

 hərbi terminologiya. Bu terminologiya da öz növbəsində aşağıdakı qruplara ayrılır: a) 

rəsmi, nizamnaməyə uyğun terminologiya: karargah (qərargah), kurman və s. b) qeyri-rəsmi, 

nizamnaməyə uyğun olmayan terminologiya: kasırga (qasırğa), ceket (jaket) və s. 

2)

 Emosional elementli hərbi leksika. Belə leksika əsasən üslubi sinonimlərdən ibarət olur: 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

257

grup-heyet-takım-müfreze. 

 Hərbi terminlərin müasir durumunu təhlil etmək, mahiyyətini aydınlaşdırmaq, əsas morfoloji, 

sintaktik sözyaradıcılığı tiplərini göstərmək, hərbi teminoloji vahidlərin digər linqvistik 

xüsusiyyətlərini müqaysə yolu ilə öyrənmək əsasən müqayisəli türkologiyanın qarşısında duran 

ümdə vəzifələrdəndir. 

Belə linqvistik xüsusiyyətlərdən birini alınma hərbi terminlər təşkil edir. Dillərin qarşılıqlı 

əlaqəsi, sözalma təbii prosesdir. Sözalma prosesi həm ekstralinqvistik, həm də daxili, linqvistik 

qaydalarla şərtləşdirilmiş mürəkkəb hadisədir (2, s.104) 

«Alınma» dilin bütün normaları çərçivəsində zəruri tələbatla sözün mənimsənilməsidir. 

Terminologiyanın xeyli hissəsini alınma terminlər təşkil edir. Terminologiyada alınmalar dilin 

kasıblığına dəlalət etmir, əksinə, onun dil kontaktları hesabına zənginləşməsinin göstəricisi kimi 

çıxış edir» (3, s. 7, 9) 

 Alınmalar digər sahə terminləri kimi hərbi sahədə də geniş yayılmış və hərbi leksikanın 

mühüm bir hissəsini təşkil edir. Türk və Azərbaycan dilində hərbi terminoloji sistem yüksək inkişaf 

mərhələsindədir. Türkiyə respublikasında lap çoxdan yaradılmış milli ordu Azərbaycanda 

müstəqillik illərində formalaşmağa və inkişafa başladı. Hər iki dilin hərbi terminologiyasına 

ekstralinqvistik amillərin təsiri danılmazdır. Bu dillərdə hərbi terminosistem funksionallaşmış, 

onların hər birinə məxsus morfoloji, söz və ifadə yaradıcılığı strukturu yaranmışdır. Bu cür termin 

yaradıcılığında analitik derivasiya və affiksasiya (şəkilçiləşmə prosesi) mühüm rol oynamışdır. Bu 

onunla bağlı olmuşdur ki, hər iki qohum xalqlarda hərbi iş və hərbi elm dinamik xarakterdə inkişaf 

etmişdir. Bundan əlavə, hər bir dilin spesifik qrammatik quruluşu formalaşmışdır. Tarixi inkişaf 

xüsusiyyətləri də hərbi terminologiyaya öz müsbət təsirini göstərmişdir. Əsas hərbi terminosistemdə 

çoxkomponentli hərbi terminlər formalaşmışdır. 

 Terminologiyada terminin başqa dillərdən alınması hadisəsi olduqca geniş yayılmış və öz 

xarakterinə görə fasiləsiz prosesidir. Bu, hər şeydən əvvəl, onunla bağlıdır ki, elm, texnika bir 

ölkədə, bir milli dilin hakim olduğu regionda yaranıb inkişaf etmir. Dünyanın hər yerində elmi 

axtarışlar aparılır, yeni-yeni əsərlər yazılır. Elm və digər sahələr inkişaf etdikcə yeni anlayışlar və 

onları bildirən terminlər meydana çıxır. İnformasiya mübadiləsi prosesində həmin terminlərin 

müxtəlif dillərdə yazılan əsərlərdə istifadə olunması ehtiyacı meydana çıxır və beləliklə, terminlərin 

alınması üçün ilkin əsas yaranır (5:106 (268 s.) 

Terminalma- yad dildəki terminin sözün hər hansı bir dilin terminoloji sisteminə gələrək 

işlənməsi hadisəsidir. 

Müqayisə edilən Türkiyə türkcəsi və Azərbaycan türkcəsində digər dillərin də hərbi 

terminlərindən istifadə olunur. Bunların böyük əksəriyyəti hazır formada alınır. Həmin terminlərin 

alınan dildə müxtəlif tipləri, növləri, formaları, orfoqrafiyası, leksik-qrammatik strukturu və s. 

meydana gəlir. Uyğun gəlmə (quruluş və dərəcə etibarı ilə) və ahəng yaratma alınan terminlərin 

səciyyəvi əlamətlərindən birini təşkil edir. Buraya digər dildən alınan hərbi terminlərin termin 

yaradıcılığındakı fəallığını da əlavə etmək olar. 

«Ümumiyyətlə, müxtəlifsistemli dillərdə hərbi-terminoloji sistem öz statik və dinamik xarakteri 

ilə seçilir; alınmalar bu dillərin quruluşuna təsir göstərir» (7, 488 s.) 

Qarşılaşdırılan dillərin lüğət tərkibindəki hərbi terminlərin mühüm bir hissəsini ərəb və fars 

sözləri təşkil edir. Hər iki dilə fars sözlərinin axımı prosesi təxminən XIII-XIV yüzildən başlanır. 

Ərəblərdən sonra hakimiyyət başında duran farslar, XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycanda ağalıq edən 

monqollar və başqaları rəsmi dövlət işlərində fars dilindən istifadə etmiş, yazı dilində fars sözlərinin 

saxlanması ilə bərabər, mövcud ərəb sözlərinin də yayılmasına şərait yaratmışdır. Hamza Zülfıkar 

yazır ki, "kabul etmek gerekir ki, başka dillerden alınan kelime ve terimler, türetilenlerden kat kat 

fazladır: raportör, tribün, politik, rota və s." (8, s.153) 

Ərəb və fars dillərindən keçənlər: silah, ateş, hareket, davul (baraban), beyanat, asker, casus, 

cephe ateşi, cemiyet, cenaze, cengaver, cesur, ceza, çevre, daire, dava, muharibe, düşman, müdafaa 

(müdafiə), ziyaret, ihtiyat, tahliye (evakasiya), memuriyet (ezamiyyət), aksiemir (əks-əmr), 

mukavemet, muhalefet (əks-hərəkət), sıravi, fişek (fişəng), askeri kiyafet (hərbi forma), hadise 

(hadisə), hakim, hapishane, harbiye (Hərbi Nazirlik), hamle (həmlə), harp (savaş) hilesi (Hərbi 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

258

bilik), harita (xəritə), hata (xəta)  təyyarə (azərb.)-uçak (türk), azimut (meridian müstəvisi ilə 

müşahidə nöqtəsi və müşahidə predmeindən keçən müstəvi arasında ikiüzlü bucaq) və s. kimi 

çoxsaylı hərbi terminlər tarixən ərəb və fars dillərindən hər iki dilə keçmişdir. 

Fransız dilindən keçənlər: «Fransız dilindən Türkiyə türkcəsinə sözlərin keçidi XVI 

yüzillikdən başlanır. Bu vaxtdan türklər əvvəlcə, fransızlarla siyasi-hərbi əlaqələr qurur. 

Fransızcanın Türkiyə türkcəsinə möhkəm bir biçimdə əlaqəsinin bir səbəbi də XIX yüzildə dilin 

sadələşdirilməsi məqsədilə atılan ərəb və fars sözlərinin əvəzinə fransız kəlmələrinin gətirilməsidir. 

Ümumiyyətlə, 5000-dən çox söz və termin fransız dilindən bu dilin lüğət tərkibinə, eləcə də danışıq 

dilinə keçmişdir» (10, s.73 (400 s.)  

Nümunələr:  abordaj-abordaj  (avarlı və yelkənli gəmilərdə tətbiq edilən dəniz döyüşü üsulu), 

avanqard-avanqard (yürüş zamanı quru qoşunlarının mühafizə elementlərindən biri), avtojir-avtojir 

(əsli yunan). (Uçan aparat), ambrazura-mazğal (divarda və ya müdafiə qurğusu örtüyündə silahdan 

atəş açmaq üçün pəncərə (deşik), apparel (1. Hərbi istehkam işində səngərlərə və sığınacaqlara hərbi 

texnikanın girib-çıxması üçün qurulan yastı eniş. 2. Texnikanı (atları) dəmiryol qatarlarına və su 

maneələrindən keçməkdən ötrü vasitələrə yükləmək üçüntorpaq qalaq (platforma). 3. Hərbi 

texnikanın bilavasitə sahilə çıxması üçün desant gəmisinin burun hissəsindəki qurğu), artilleriya ( 

1.Qoşun növü; 2. Silah növü və ya silahlanma predmeti toplusu; 3. Artilleriya silahının quruluşu, 

xüsusiyyətləri və döyüşdə tətbiqinin üsulları haqqında elm), ataka-həmlə (düşməni məhv etmək üçün 

atəşin ən yüksək gərginliyi ilə döyüş nizamında bölmə, hissə və birləşmələrin, həmçinin təyyarə, 

vertolyot, gəmi və onların qrupunun sürətlə hərəkəti), blindaj (canlı qüvvəni (heyəti) güllədən, mərmi 

qəlpələrindən, minadan, yandırıcı vasitələrdən, eləcə də zərbə dalğasından, işıq impulsundan, 

nüfuzedici radiasiyadan və radiloaktiv çöküntüdən qorumaq üçün sığınacaq formasında və örtülü 

tipdə 4-8 nəfərlik sadə istehkam tikintisi), desant (döyüş əməliyyatları apaimaq məqsədilə düşmən 

ərazisinə çıxarılan (atılan) və ya bunun üçün nəzərdə tutulan xüsusi hazırlanmış qoşun), divizion 

(raket (zenit-raket) qoşunlarında və müasir orduların artilleriyasında əsas atəş və taktiki bölmə), 

manevr (döyüş əməliyyatı zamanı qoşunların (qüvvələrin) yeni istiqamətə mütəşəkkil hərəkəti) və s. 

İtalyan dilindən keçənlər: Hamit Sunel yazır ki, italyanca ilə Türkiyə türkcəsi arasındakı 

kəlmə alış-verişinin təməlində ticarət və savaşlarla bağlı sözlər dayanmaqdadır (11, s.955-956) 

 Məs.:  avariya-qəza (insan itkisi olmadan texnikanın, silahların zədələnməsinə və ya məhvinə 

səbəb olan hadisə), qvardiya (imtiyazlı seçmə qoşun hissəsi; döyüşlərdə daha çox fərqlənmiş hissə və 

birləşmələrə verilən fəxri ad), qumbara (düşmənin canlı qüvvəsinə və hərbi texnikasına yaxın 

məsafədən zərbə vurmaq üçün istifadə edilən döyüş sursatı), kazarma (hərbi bölmələrin şəxsi heyətini 

yerləşdirmək üçün yataq, mədəni-maarif, məişət, xidmət və tədris ocaqları olan, xüsusi tikilmiş və ya 

yenidən təchiz edilmiş bina), qazamat (insanları və silahları düşmənin atəş vasitələrinin təsirindən 

qoruyan bağlı istehkam tikintisi), kompas (oriyentirə (pelenqə, azimuta) istiqaməti və ya kursu təyin 

etmək üçün işlədilən cihaz), pexota-piyada (ümumqoşun döyüşündə düşməni məğlub etmək, ərazisini 

ələ keçirmək və öz ərazisini müdafiə etmək üçün quru qoşun növü), soldat-əsgər (hərbi qulluqcuların 

sıravi heyəti kateqoriyası), ştandart (rus və bəzi xarici ordularda süvari qoşunların hissələrinin 

bayrağı), şpaqa-qılınc (əsasən deşən, az hallarda deşən-kəsən soyuq silah) və s. 

İspan dilindən keçənlər: Armada. (1. Birgə fəaliyyət göstərən çox böyük miqdarda gəmi, 

təyyarə və ya tank. 2. Məğlubedilməz armada), muşket (XVI əsrin 20-ci illərində İspaniyada, 

sonralar isə Qərbi Avropanın başqa dövlətlərində və Rusiyada meydana gəmiş odlu silah) və s. 

Yunan dilindən keçənlər:  avtomat- (yaxın döyüşdə düşmənin canlı qüvvəsini məhv etmək 

üçün işlədilən və böyük atəş sıxlığı yaradan fərdi, avtomatik odlu əl silahı), antidotı-antidotlar 

(zəhər əleyhinə dərmanlar), epidemiya (eyni infeksion xəstəliyin kütləvi yayılması). 

Latın dilindən keçənlər:  aqressiya-təcavüz (müasir beynəlxalq hüquqda BMT-nin 

Nizamnaməsinə görə bir dövlətin başqa dövlət və ya xalqın (millətin) ərazi toxunulmazlığına və 

siyasi istiqlaliyyətinə qarşı güc işləməsi), adyunkt (silahlı qüvvələrdə Müdafiə Nazirliyinin ali hərbi 

məktəbləri, elmi müəssisələrin nəzdindəki adyunuturada təhsil alan və elmi-pedaqoji fəaliüyyətə 

hazırlaşan zabit heyətindən hərbi qulluqçu), təxliyə (evakuasiya) (1. Yaralıların və xəstələrin döyüş 

əməliyyatları meydanlarından arxaya köçürülməsi. 2.Hərbi və siyasi səbəblərə görə, habelə 

qarşılıqlı razılıq və sazişlər əsasında qoşunların qabaqcadan tutduqları rayonlardan çıxarılması və s.). 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

259

Holland dilindən keçənlər: admiral-admiral (əsli ərəb.-əmiral-bəhr) (Hərbi-dəniz 

donanmalarında hərbi rütbə), bosman (bilavasitə göyərtə komandasının (sualtı qayıqlarda sükançı-

siqnalçılar komandasının) rəisi), breyd-vımpel (vəzifəli şəxsin (dəniz rəisinin) bayrağı), hərbi liman 

(hərbi dəniz donanması gəmilərinin dayanması, habelə döyüş hazırlığının bərpası və saxlanması 

üçün nəzərdə tutulan, təbii və süni küləkdən, dalğadan, su axınından mühafizə olunan sahil 

akvatoriyasının yanaşı ərazi ilə bir hissəsi), konvoy (hərbi əsirləri, istintaq və məhkəmə altında 

olanları və ya hərbi tribunal tərəfindən məhkum olunmuşları, həbs olunan hərbi qulluqçuları, 

inzibati qaydada həbs olunan əsgərləri mühafizə və müşayiət etmək məqsədilə təyin olunmuş hərbi 

bölmə (dəstə), ayrıca hərbi qulluqçu), kreyser (düşmənin dəniz kommunikasiyalarını pozmaq, 

birləşmə tərkibində dəniz döyüşü aparmaq, öz dəniz yollarını müdafiə etmək, dəniz desantının 

çıxarılmasını təmin etmək, mina maneələri qoymaq və s. tapşırıqları yerinə yetirmək üçün suüstü 

döyüş gəmisi), matros (Bir çox dövlətlərin HDD-da birinci (kiçik) rütbə), pelenq (müşahidəçidən 

nəzarət edilən obyektə tərəf istiqamət). 

Alman dilindən keçənlər: akselbant (sağ çiyinə paqon (epolet) altından bərkidilən metal 

ucluğu-qızıl, gümüş və ya əlvan ipli toxuma qaytan), ballistik (idarəolunmayan raket, artilleriya 

mərmisi, aviasiya bombası, güllə və s. nin hərəkəti haqqında elm), blokhauz (dairəvi avtomat-

pulemyot, bəzən də top atəşi açmaq üçün müdafiə qurğusu), brander (yelkənli donama dövründə 

yanacaq və partlayıcı maddələrlə yüklənib, düşmən gəmilərinin yandırılması üçün istifadə edilən 

gəmi), brandkugel (yandırıcı mərmi), briqadir (polkovniklə general-mayor arasında zabit rütbəsi), 

brustver-istehkam sipəri (güllə və mərmilərdən qorunmaq, düşmənin yerüstü nəzarətindən 

gizlənmək, silah üçün dayaq kimi istifadə etməklə atəşin asanlaşdırılması üçün yaradılmış istehkam 

qurğularının torpaq sipəri), vaxta-növbə (növbəçəkən dəstə), qaubitsə, yefreytor (komandir 

olmayanda onu əvəz edə bilən, baş və nümunəvi əsgərlərə verilən hərbi rütbə), lager-düşərgə 

(yaşayış məntəqələrindən kənarda müəyyən bir tapşırığı yerinə yetirmək üçün xüsusi ayrılmış və 

təchiz edilmiş sahə), lafet (artilleriya topunun lüləsinin bərkidildiyi dəzgah), rota-bölük (əksər 

dövlətlərin silahlı qüvvələrində taktiki bölmə). 

Rus dilindən keçənlər: Bu dilə məxsus hərbi terminlər Azərbaycan dilinə keçmişdir. Bunlar 

aşağıdakılardır: polkovnik (türkcə: albay), podpolkovnik (türkcə: yarbay), mayor (türkcə: binbaşı), 

kapitan, rotmistr (türkcə: yüzbaşı), kontr-admiral (türkcə: tümamiral), paqon (türkcə: apolet), 

snayper (türkcə: keskin nişançı), qvardiya (türkcə: muhafiz), rota (türkcə: bölük), batalyon (türkcə: 

tabur), polk (türkcə: alay), raket (rusca roket, raketa), reaktiv (türkcə: roket, füze). 

İngilis dilindən keçənlər: leytenant (azərb.), türkcə: teğmen; capitan (kapitan), türkcə: 

yüzbaşı, general) genera l), türkcə: orgeneral; divizion (division) türkcə: tümen; battery (batereya) 

türkcə: btarya; gendarme (jandarma) türkcə: jandarma; cadre (kadro) türkcə: kadro; mobilizatin 

(səfərbərlik, seferberlik); deserter (dezerti) türkcə: firari (fərari); berma (sipərlə səngər arasında olan 

məsafə); kater (döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirmək və donanmanın fəaliyyətini təmin etmək üçün 

az sututumlu gəmi), miçman (bir sıra ölkələrin hərbi-dəniz donanmasının hərbi qulluqçularının 

rütbəsi), tank (döyüşdə müxtəlif hədəfləri effektli surətdə məhv edən, zərbə vasitələrindən 

qorunmaq üçün möhkəm zirehi və xüsusi mühafizəsi, yüksək hərəkət sürəti olub, maneə və 

əngəlləri dəf edən tam zirehli tırtıllı döyüş maşını). 

Türk dilindən keçənlər: yasaul (yüksək rütbə), qarovul (hərbi və digər vacib obyektləri 

qorumaq və müdafiə etmək və ya hərbi ehtiram göstərmək üçün ayrılmış silahlı bölmə), yarbay, 

albay, erbaş, bölük və s. 

Polyak dilindən keçənlər: karteç (düşmənin açıq canlı qüvvəsini 300 m-dək məsafədə məhv 

etmək üçün artilleriya mərmisi)* 

Terminlərin funksional xüsusiyyətləri alınma prosesində daha fəal şəkil alır, ünsiyyət 

əlaqələrini daha da genişləndirir (12, 154 s.) 

Qeyd edək ki, hər iki dilə fransız dilindən keçən hərbi terminlərin sayı daha çoxdur. Bu da 

türk dövlətləri ilə fransa dövlətinin hərbi əlaqələrinin daha geniş olması ilə əlaqədardır. İkinci yerdə 

yunan və latın mənşəli hərbi terminlər dayanır.