I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans



Yüklə 2,97 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə65/94
tarix31.01.2017
ölçüsü2,97 Mb.
#7251
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   94

Kitabı’nda da göz yaşı tökmekifadesiyle birlikte kullanılarak göz yaşının aktığı zaman çıkan sesi 

bildiriyor. M. Ergin’in bu kelimeyi “tane tane, damla damla, boncuk boncuk göz yaşı” olarak 

açıklaması metne biraz serbest yaklaşımıyla ilgilidir. Buldur - buldurses taklidi kelimesi Drs.54,  

Drs.102,  Drs.113’te aşağıdaki biçimlerde kullanılmıştır: Oğlan böyle de geç buldur - buldur 

gözinüŋ yaşı revan oldı(Drs.54); Beyrege katı firak geldi, katlanımadı, buldur buldur gözinüŋ yaşı 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



327

revan oldı(Drs.102); Evüŋüz ardında sarvanlar saŋa bakar / Buldur buldur gözlerinüŋ yaşı 

akar(Drs.113). Yalnız Drs. 91 de ifade buldur - buldur ağladıbiçimindedir: Ağ pürçeklü anası 

buldur buldur ağladı, gözinüŋ yaşın dökdi, acı tırnak ağ yüzine aldı çaldı (Drs.91). Bu örnekteki 

“buldur buldur ağladı” ifadesi, çok güman ki, müstensih hatasıdır; cümle “Ağ pürçeklü anası 

ağladı,  buldur buldur gözinüŋ yaşın dökdi ” biçiminde olmalıydı  (Metin yazıya alındığı zamanı 

müstensih tarafından cümledeki kelimelerin yerlerinin karıştırılması olayına Dresden nüshasının 

birkaç yerinde rastlanmaktadır). Azerbaycan konuşma dilinde bir bedduanıın içinde bult / but 

kelimesine pilte  fonetik varyantıyla rastlanmaktadır: Sene elediklerim pilte - pilte gözünden gelsin. 

Eklenmesi gereken başka bir husus da, araştırmacıların butunkelimesiyle ile eşleşdirdikleri bat/ 

batın / bata “hızlı, süratli” kelimesi de yansıma kökenlidir ve sedasız tünsüzünden önce r 

ünsüzünün düşmesi sonucu yaranmıştır: part> pat>bat. 

KAYNAKÇA 

1.

  Akar, Ali. Dede Korkut Hikayelerinde Geçen Bir Deyim: butun binmek, 7. Uluslararası 



Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, Elazığ 2015: 67-70. 

2.

  Alizade, S. - Zeynalov, F. Kitabi - Dede Gorgud, Bakı : Genclik, 1988. 



3.

  Alizade, Samet. “Kitabi - Dede Gorgud”un Elyazmalarında Bir Sözün Okunuşu ve 

Semantik Tefsiri. “Orta Esr Elyazmaları ve Azerbaycan Medeniyyeti Tarihi  Problemleri”, V, Bakı: 

Örnek, 1998: 12-13. 

4.

  Araslı, Hamid. Kitabi - Dede Korkud,  Bakı: Azerbaycan Devlet Neşriyyatı, 1962. 



5.

  Daşdemir, Muharrem.  “Dedem Korkut Kitabı’ndaki Bir İbare: Bu da yetdi”, Atatürk 

Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 25 / 2004:1- 4. 

6.

  Ergin, Muharrem . Dede Korkut Kitabı, II, İndeks - Gramer, Ankara: Türk Tarih Kurumu 



Basımevi, 1963. 

7.

  Gökyay, Orhan Şaik , Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul : Milli Eğitim Bakanlığı 



Yayınları,  2000. 

8.

  Kaçalin, Mustafa S. Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı,  İstanbul: Kitabevi 



Yayınları, 2006.  

9.

  Kaşgarlı, Mahmud. Divanü Lugat - it- Türk,  Çeviren: B. Atalay , 4. Baskı, Ankara: 



Ankara Üniversitesi Basımevi, 1998. 

10.


  XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış  Kitablardan Toplanan  Tanıklarıyla 

Tarama Sözlüğü,  3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995. 

11.

  Özçelik, Sadettin. Dede Korkut, Araştırmalar / Notlar / Dizin / Metin, Ankara: Gazi 



Kitabevi, 2005. 

12.


  Sravnitel’no  - İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov (Fonetika), Moskova: 

Nauka, 1984. 

13.

  Tekin, Talat.  Dede Korkut Hikayelerinde Bazı Düzeltmeler  TDAY 1982-1983, Ankara: 



Türk Dil Kurumu Yayınları, 1986: 141-156. 

14.


  Tezcan, Semih. Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, 1. Baskı, İstanbul :Yapı 

Kredi Yayınları, 2001.  

15.

  Zulfikar, Hamza. Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 



1995. 

Vahid Zahidoglu 

 

On the phrase butun binmek in the “Book of Dada-Gorgud” 



Summary 

The research of any written sources, especially such an important monument as “the Book of  

Dada Gorgud” depends on the conformity with the text’s original and objectivity of the textual 

research. The text drawn up correctly has to rest upon the serious scientific researches reflecting the 

linguistic features of the period it is pertained and so on.  Inclusion of any randomized homonyms 

to the text may be potential source of dangers for the readers. The nonconformities related to the 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



328

pronounciation of words in the various publication of the “Book of Dada Gorgud”, the abruptness 

seen in the context of the text  depend to a large extent on these factors.Taking into account these 

aspects, we paid special attention to the pronounciation and etymological aspects of the word  

butun “giving a jump sideways”  read variously in different publications of the text; in this 

connection we have proposed new versions of reading and new etymological recommendation 

 

 

Arzu Məmmədova, t.ü.f.d.  



Bakı Dövlət Universiteti, 

arzuashraf74@gmail.com  

 

TÜRK DİLİ RUSİYA İŞĞALLARI DÖVRÜNDƏ ƏSAS YAZIŞMA DİLİ KİMİ: 



1803-CÜ İL ANDLI ÖHDƏLİYİ 

XVIII-XIX  əsrlər Rusiya imperiyasının Qafqaz uğrunda fəal mübarizə dövrüdür. 1722-ci 

ildə  I Pyotr özünün  Xəzərsahili yürüşü ilə Rusiyanın Qafqaz maraqlarını açıq nümayiş etdirdi. Bu 

siyasət onun varisləri tərəfindən də davam etdirildi və 1783-cü ildə Rusiya Kartli-Kaxet gürcü 

çarlığı ilə bağladığı Georgiyevsk müqaviləsi ilə bölğədə olan maraqlarını bir daha təsdiqlədi. 1801-

ci il sentyabrın 12-də I Aleksandrın  Şərqi Gürcüstanın (Kartli-Kaxet çarlığı) Rusiyaya 

birləşdirilməsi haqqında Əlahəzrət Buyruğu ilə təxminən 60 il davam edən Qafqaz müharibəsinin 

təməli qoyuldu.  

Qafqazın Rusiya İmperiyası tərəfindən işğalınadək və işğallar dövründə də burada say 

etibarilə çoxluq Türklərə aid idi. Bu faktor təbii ki, regionun əhalisi arasında  Türk dilinin əsas 

ünsiyyət vasitəsinə çevrilməsində mühüm rol oynamışdır. Qafqaz uğrunda I Rusiya-Qacarlar İranı 

arasında savaşın getdiyi vaxt buraya Rusiya Elmlər Akademiaysı tərəfindən tarixi-filoloji və 

etnoqrafik araşdırmalar aparmaq üçün ezam edilmiş şərqşünas  alım Henrix-Yulius Klaprot özünün 

“1807-1808-ci illər Qafqaz və Gürcüstan səfərinin təsviri” adlı səyahətnaməsində Türk dilinin 

bütün Qafqazda anlaşılan dil olduğunu yazır. Klaprot, çərkəzlərin və digər dağlı xalqların yazıda da 

Tatar (Türk) dilindən istifadə etdiklərini qeyd edirdi. Təbii ki, bu fakt şərqşünas alım kimi 

Qafqazdakı rus hərbi məmurlarının da diqqətini çəkmişdi. İşğal dövründə yerli əhali ilə 

yazışmalarda, bağlanılan müqavilələrdə Türk dili əsas yazışma dili olmuşdur.  

1803-cü il aprelin 12-də Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşən Car-Balakən çamaatlığı ilə bağlanan 

Andlı Öhdəlik bu qəbildən maraq doğuran tarixi sənədlərdəndir. Tiflisdə Car-Balakən camaatlığını 

və İlisu sultanlığını təmsil edən vəkillərin imzaladığı Öhdəlik iki dildə -rus və türk dillərində  tərtib 

edilmişdir. Sənədin tədqiqata cəlb edilməsi tariximizin ən mühüm mübarizə tarixində bir sıra 

məqamlara aydınlıq gətirməklə yanaşı, XIX əsrin əvəllərində yazışmada istifadə olunan Türk dilinin 

vəziyyətini də öyrənilməsi baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.  

 

Reyhan Mədətova, fil.üz.f.d. 



AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu,  

Azərbaycan dilinin tarixi şöbəsi 

 

ORTA ƏSR YAZILI ABİDƏLƏRİNDƏ MƏSDƏRİN ARXAİK XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN 



DİALEKT VƏ ŞİVƏLƏRİMİZDƏ QALIQLARI 

Azərbaycan dilinin XIII-XVIII əsrlər ədəbi-bədii mənbələrində, yəni dilimizin ərəb qrafikalı 

əlyazmalarında məsdərin müxtəlifqrafik-fonetik variantlarına rast gəlirik: -maq

ق , -maxخ , -

mağ , -mək 

 . 


Türk dillərində, o cümlədən Azərbaycan dilində ahəng qanunu qədimdən mövcuddur. Ahəng 

qanununun nümunələri Orxon-Yenisey kitabələrində, uyğur yazılı abidələrində müşahidə edilir. XI 

əsrin böyük türkoloq- dilçisi Mahmud Kaşğari bu hadisəni müşahidə etmiş, həm samitlərin, həm də 

saitlərin, eləcə də saitlərlə samitlərin uyuşmasına dair tədqiq etdiyi bütün türk dillərindən faktlar 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



329

vermişdir. Mahmud Kaşğari bu qanunla əlaqədar olaraq sözləri vəşəkilçiləri qaflı və kaflı (yəni 

tərkibindəq

قolanlar və tərkibində olanlar) deyə iki qrupa bölmüş, məsdər şəkilçisinin qaflı 

kəlmələrdə

ق -maq, kaflı kəlmələrdə isə 

 -mək olduğunu xüsusi qeyd etmişdir. 

-maq məsdər şəkilçisi abidələrdə iki şəkildə yazılmışdır:

 ق

 /

 



 

Yazılı abidələrimizdən topladığımız faktların təhlili göstərir ki, 

 forması 

ق -a nisbətən 

daha qədimdir. Çünki "Kitabi-Dədə Qorqud", Nəsimi, Xətai Təbrizinin "Yusif və Züleyxa", Şah 

İsmayıl Xətai əsərlərinin əlyazmalarında - maq məsdər şəkilçisi ancaq 

    formasında yazılmışdır. 

Bunda minnətlə almaqdan isə anda babam yanında minnətsiz almaq yegdir (KDQ). 

       ر    ا  

  

  م    ا  ن ا  



  

                  

 

Oyarmaq bəndən savaşuban hünər göstərmək səndən (KDQ,91). 



   ن   

  ه   شا   ن    ر وا 

Çün səvad ilə bəyazun oldı illəti, Laşərik olmaq dilərsən, (N,15a) 

  

   وا  



   دا   ن

            

 د   ا  

     


 

Dərvişin pirini sormaqdedilər, adət degül, Arifanə yek nəzər qıl, kisvətindən bəllüdür (N, 46b) 

  ر    ن   

     


      ر     د  ت د      د   ر   

  

ورد 



Uçdu getdi qalmadı əqlin dirə, Salmaq istədi özin köşkdən yerə (XTYZ, 77) 

 

                       ن 



   زوا  

ا         د  

   

         وا 



Hər iş kim, dutasan, eşq ilə dutgil, İki sanmaqlığı,ey can unutgil (ŞİX, 211) 

       وا  ن     ا  

 

  

ا   و د  



  

  ود      ا   ه

       

 

 



Ey Füzuli, ola kim, rəhm edə yar əfğanına, Ağlagil zar, onca kim, zar ağlamaq imkanıdır (FD, 

144) 


     رد   

ا 

 



ا  راز 

 

ا راز 



ا 

ا ر   ا  ر 

  وا   

    ا


     

Molla Pənah Vaqifin əsərlərində isə -maq məsdər şəkilçisi həm

ق , həm də ق   şəklində 

yazılmışdır. 

Nə xoşdur nigarın müddət olmaq  intizarında, Qoyub baş xakə yatmaq  həsrət ilə rəhgüzarında 

(MPV,11) 

              را هر   

         ش   ب     ر 

ا ق  وا ت    ر  ر 

   


Uca şanlulara daim yaraşur kəmtərin olmaq,Səadətdir həmişə sahibi-cahi qərin olmaq(MPV,7) 

        وا     

     

ه ر   د   ق وا   



 ر ا   اد  

   وا 


Gətirdiyimiz misallar belə ehtimal etməyə imkan verir ki, dilimizin yazılı abidələrində məsdər 

şəkilçisinin

    şəkli ق   -dan daha əvvəl işlənmişdir. İlk əvvəllər "-maq" məsdər şəkilçisi    

şəklində yazılmış, sonralar isə

 ق   şəklinə düşmüşdür. Hal-hazırda ərəb əlifbası ilə yazılan müasir 

Azərbaycan dili mətnlərində -maq məsdər şəkilçisi məhz 

 ق kimi yazılır. 

 

Duymuram günümün batan çağıdı, 



Günbəgün parlayıb çıxmaq istərəm. 

Yorulmaz bir quşam qanad çalaraq, 

Ürəgim qan olub axmaqistərəm. 

Görmüşəm dənizi mən dayanmaram, 

Canım, dalğalanıb daşmaq istərəm. 

                                     ("Varlıq" jurnalı, 1370/83/N4) 

 

 ن  ن


 مار ود            

 م  ر 


ا ق

 

ر  ن    ن  



 قار         م

 

 ز ور  



 خ

ا ب وا ن  

  روا

 م  ر 


ا

 

 م ار 



اد   

د 

ر  



ذذ  م  ر 

ا ق


اد 

اد 


  

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



330

XIII-XVIII əsrlər ədəbi-bədii mənbələrimizdə məsdər şəkilçisinin –max

  /

خ

fonetik 



variantına da rast gəlirik. 

Mən qaraquc atıma binmədin, ol 

binmax 

gərək (KDQ,55) 



                             

 

 لوا 



  ا ج      

 

Babası aydır: "Oğul, ya səni evərmaxmi gərək (KDQ,55) 



                         

 

روا 



   ل وا ر ا 

 

Rövşən budurur, yanmax oldu yüzinə vacib, Şəm olmağa hər cana pərvaneyi-eşqəm bən (QB, 



26) 

      


  او  

  ه  وا 


  او  ز   وا 

 ررد   ور 

Görmək ağızın nöqtəsin nuri-bəsər degülmidir, Yanağını ay anlamax  hüsni-nəzər degülmidür 

(QB, 27) 

   ر

د 

 



 

ا  ا 


 ر

د

ر  



 

 

ا 



ر  

Vəslün gecəsi tən canıma infı'al olur, Surət necəsi bağlaya yatmax qəba ilə (QB, 55) 

 

 

و



       ا   

     


 تر  ر وا ل ا 

   


 

Zülfini xalün yanında tağıdursın, yoni nə xud dutulmax könülümün hacətidür (QB, 112) 

    رد 

 

 



ود د    

 

 رو



 

 

 



ز 

 

Qönçə dəhani çəməndə xəndan, Gülmaxdan ənar açıldı dəndan(ŞİX,229) 



               نا  د   

ا ر ا ن 


 ن 

 

  هد 



 

Müasir baxımdan ahəng qanununun pozulması kimi nəzərə çarpan 

bu hadisəyə ancaq ərəb 

qrafikasının tələbindən doğan bir fakt kimi baxmaq düzgün olmaz. Beləki, məsdər şəkilçisinin -

max//-məx variantı müasir Azərbaycan  ədəbi dili üçün arxaikləşsə də, dialekt və şivələrimizdə indi 

də işlənməkdədir. 

"Qərb qrupu diaiekt və şivələrimizdə məsdər feilin kök və əsasına ikivariantlı şəkilçilərin 

qoşulması ilə düzəlir. Burada qalın səsli feillərdə, əsasən, -max, inçə səsli feillərdə isə -məx 

şəkilçisi işlənir". Məs.: qımışmax, tüşməx.(2.104) 

Nuxa dialekti haqqında M.İslamov yazır: "Nuxa rayonunun əksər kəndlərində məsdər feilin 

kök və əsasına -max şəkilçisinin əlavəsi ilə düzəlir." Məs.: Yimaxdan umud yaxşıdi.(5.111) 

Bu hadisə eyni ilə cənub qrupu dialekt və şivələrində də özünü göstərir. Məs.: Soğanı martda 

əhmax gərək ki, isdiyə düşüncə baş eləsin. Od qələmax qışda olar (8.112). Ərkək at minməx üçün, 

işlətməx üçündü. Baba, gün çıhmamış yollanmax  gərək. Təqvimə baxax gərək, saatı müəyyən 

eləmax. Pis evlat balıx sümüyü kimindi, nə atmax olar, nə saxlamax.Ananın ilki olmaxdan dağlarda 

tülkü olmax yaxçıdı. Adamnarın qorxısınnan düz danışmax olmır, vijdan qorxısınnan yalan (7.74). 

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Təbriz dialektində -max məsdər şəkilçisinin ancaq bir 

variantının işlənməsi haqqında məşhur türkoloq Lars Yohanson yazır: "İrandakı bütün Azərbaycan 

şivələrində qismən İran təsirindən gələn dəyişiklər, xüsusən ahəng qanununun, özbək dilində 

olduğu qədər olmasa da, pozulması özünü göstərir. Məsələn, -max (məsdər şəkilçisi) kimi ahəng 

qanununa tabe olmayan, yəni birvariantlı şəkilçiyə təsadüf edirik: bilmax və s. Bu və ya digər oxşar 

hadisələr, yəni sait ahənginin pozulması və saitlərin neytrallaşaraq, mərkəzi tələffüzü İran təsirinin 

nəticəsi kimi izah edilir. Halbuki, türk dillərində ahəng qanunundan sapmaların heç də hamısını 

dilxarici amillərə aparıb çıxarmaq olmaz."(6.8)

 

Deyilən fıkirlə razılaşaraq bir daha qeyd etmək istərdik ki, Təbriz dialektində, Azərbaycan dilinin 



qərb qrupu dialekt və şivələrində, Nuxa dialektinin əksər kənd ºivələrində yalnız birvariantlı -max 

şəkilçisinin işlənməsi bunun heç də yalnız dilxarici amildən asılı olmadığını deməyə imkan verir. 

Beləliklə, Azərbaycan dilinin bir sıra dialekt və şivələrində məsdər şəkilçisinin ahəng qanununa 

"tabe olmayaraq" işlənməsi faktları belə bir ehtimal söyləməyə əsas verir ki, XIII-XVIII əsr ədəbi-

bədii mənbələrində bu şəkilçinin müxtəlif qrafık-fonetik variantlarda yazılması səbəbini ancaq ərəb 

qrafıkasının xüsusiyyəti kimi izah etmək olmaz. Görünür, bu məsələdə Azərbaycan danışıq dilinin 

xüsusiyyətləri də təsirsiz olmamışdır. 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



331

XIII-XVIII əsr ədəbi-bədii mənbələrində məsdər şəkilçisinin daha bir variantı da işlənmişdir 

ki, bu da –mağ

غ /   -dır. 

Gözün ox ki, ata kəmandan bini gözət, Ox atmağilə bari kim andan bəni gözət (QB, 98) 

                تز    نا ا    ر  

ا خوا تز  

 نا


  ا   خوا نز  

Tərkin kim, qəsdi-cani-nətavan qılmağdadur,Qoymagil məst olub hər güşə qan qılmağdadur(K, 

332) 

رود 


 ن  

  ه ب وا 

   

 رود ا


 نا  ن  

   


 

Nəsihətnamə yazdım dərvişanə, Cəhandaolmağiçün bir nişanə (ŞİX, 218) 

       

   ن ا  وا 



 

ورد  مدز    

               

 

Varmağ həvəsini tərk qıldum, Qurtulmağa şimdi razı boldum (ŞİX, 241) 



                             م  

ار 


 

ر  م   


 

ه  راو    

Bizə ulaşmağistərsən gələsən, Ola gör ta qəfəsdən qurtulasan (Əsr, 15a) 

 

ا 



وا 

              

     ر  ن 

   ر   وا 

 

 

Füzuli, baqmağ olur ol günəş yadilə xurşidə,Nə vəch ilən kim, olsa gün keçər fıkri-şəbi-tar et 



(FD, 94) 

   ا ر      

 ن   وا    ا  و    ر    د   

 لوا  وا 

 

 

Bəzmi-Cəmşid fəna bulmağilə bildim kim, Dövr cövründən imiş növheyi-naleyi-dəf (FD, 195) 



                  فد     

 

ا ن  ر رود   م    ا 



   

 م  


Məsdərin -mağ variantı ədəbi-dilimiz üçün arxaikləşsə də, Azərbaycan dilinin dialekt və 

şivələrində geniş surətdə işlənməkdədir.R.Rüstəmovun qeyd etdiyi kimi: "...feilin kök və əsasında 

dil arxası və ya dil önü səslisinin varlığından asılı olmayaraq məsdər şəkilçisinin yalnız dil arxası 

səslisi işlənir. Məs:almağ, yimağ, tükmağ” (10.138) Bu hadisə Dərbənd dialektində də özünü 

göstərir: bögnəmağ"böyümək” (4.117) 

Çux  yimağda bilmidəm u nə gürüb belə (Quba dia.); Axşam yedik içdik mənim yatmağ 

otağım ayrı idi (Səl.); Paccah çöldə aralanıb, tənnib vird oxumağ issiyirdi ki, gördü bir ceyran 

təkəsi (erkək) ölüb, meyidi qalıb; Doxdırda oxmağçin on il Salyanda oxıyırsan, beş il Bəkidə; 

Qapbağ itçün olur,qapışmağ adamçun olur;(3.64) Vaxt oldi, doğmağ zamanında arvadun qızı oldı 

(9.42); Yayda bırda istidəndolammağ olmur (8.125). 

Onu da qeyd etmək istərdik ki, canlı danışıq dilində - mağ şəkli çox geniş işlənir. Fikrimizcə, 

dialekt və şivələrimizdə məsdər şəkilçisinin bu variantının geniş surətdə yayıldığı məhz canlı 

danışıq dilindən irəli gələn bir xüsusiyyətdir. 

ƏDƏBİYYAT 

1.

  Azərbaycan dialektoloji lüğəti. I c. Ankara,1999 



2.

  Azərbaycan dilinin Qərb qrupu dialekt və şivələri. Bakı,1967 

3.

  Azərbaycan dilinin Muğan qrupu dialekt və şivələri. Bakı,1955 



4.

  Azərbaycan dilinin Dərbənd dialekti. Bakı, 2009 

5.

  İslamov M. Azərbaycan dilinin Nuxa dialekti. Bakı, 1968 



6.

  Lars Yohanson. Azəri türkcəsində İran elementləri. Filologiya məsələləri. VI buraxılış, 

Bakı,1996 

7.

  Məmmədov M. Təbriz dialekti. Bakı, 1995 



8.

  Naxçıvan MSSR-nin  dialekt və şivələri. Bakı, 1962 

9.

  Şirəliyev M. Bakı dialekti. Bakı, 1957  



10.

 Rüstəmov R. Quba  dialekti. Bakı, 1961 

Reyhan Madatova 

The remains of dialects of the archaic features of the infinitive in the 

written monuments of the Middle Age 

Summary 


In the literary-graphic sources of  Azerbaijani language in XIII-XVIII centuries, we meet the 

different graphic-phonetic variants of infinitive in the Arabian graphic manuscripts of our language: 

-maq

ق , -max خ , -mağ  ,  -mək 





I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



332

The analysis of the facts that we collected from written monuments shows that the  

 form is 

more ancient than

 ق  . In the literary-graphic sources of XIII-XVIII centuries as wells as we meet 

the phonetic varinat of the infinitive affix -max 

خ  .In spite of archaizing  -max//-məx variant of the 

infinitive affix for modern Azerbaijan literary language is still used in our dialects now. 

XIII-XVIII century in  literary-graphic sources have been used one more variant of the 

infinitive affix that this is  -mağ 

غ /    . It should be noted that, in a live spoken language -

mağform widely used. In our opinion, widely spreading of this version of infinitive affix in dialects 

is the feature coming from spoken  language. 

Key words: the affix of infinitive, vowel harmony, Arabic graphic, Azerbaijani language, dialects, 

archaism, graphic-phonetic variants 

 

 



Türkan Əsgərova, fil.ü.f.d. 

   


 

 

 



 

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu  

           Azərbaycan dilinin tarixi şöbəsi  

 

AZƏRBAYCAN DİLİNİN FRAZEOLOGİYASININ ÜSLUBİ ÖZƏLLİKLƏRİNİN 



SEMANTİK TƏHLİLİ 

        


Azərbaycan dilçiliyi tarixində atalar sözü və məsələləri dilin frazeoloji sistemine daxil olub-

olmamasina müxtəlif münasiət olsa da, dilçilərin böyük əksəriyyəti dilin frazeologiya bəhsini geniş 


Yüklə 2,97 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   94




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin