İlahiyyat faküLTӘSİNİn elmi MӘcmuәSİ
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cavab verməyə çətinlik çəkirəm
|
Cədvəl 3. 1 № Üzv olub, üzvlük haqq ı ödəyib Pulsuz k ömək edib Fəalliyətində i ştirak edib Maddi yardim g östərib Ümumiyyətlə, üzv olmuyub
3 4 5 6 7 1.
2,2% 0,1%
0,3% - 97,5 2 0,3
-0,3% - - 99,5% 3 0,4% 0,1% 0,8%
0,1% 98,6%
4. 13,5%
0,3% 0,2%
0,1% 86,0%
5 0,6%
0,1% 0,6%
0,1% 98,7%
6. - 0,2% 0,4% - 99,4 7. 1,0%
0,1% 0,8%
0,1% 98,1%
8. 0. 3
0,1% 0,4%
0, 99,1%
9. 0,3%
0,2% 0,3%
0,2% 99,0
10. 0. 7%
0,2% 0,3%
- 98,9%
11. 2,6%
0,5% 0,8%
0,1% 99,1%
12. 0,2%
0,2% 0,5%
0,1% 99,1%
13. 0,8%
0,2% 0,6%
- 98,5%
14. 0,8%
0,2% 0,8%
0,1% 98,3%
15. 0,4%
0,3% 0,8%
- 98,5%
16. 0,1%
0,2% 0,3%
- 99,4%
17. 0,4%
0,1% 0,5%
0,1% 98,9%
18. 0,8%
0,1% 0,6%
0,2% 98,4%
19.
0,1% 0,1% 0,4%
99,4% Мцасир Азярбайъан ъямиййяти: сийаси sosialla şma və siyasi iştirakçılıq müstəvisində yeni dəyi şikliklər sosioloji təhlil işığında 201
Cədvəl respondentlərin üzv olduqları və üzvlük haqqı ödədikləri ən populyar vətənda ş cəmiyyəti təşkilatlarının-həmkarlar ittifaqları (13,5%), təhsil sahəsindəki qruplar, valideyn assosiasiyalar ı, məktəb komitələri (2,6%) və fermer kooperativləri və ya assosiasiyalar ı (0,5 %) olduğunu göstərir. Respondentlər qad ın təşkilatalrı, gənclər təşkilatları və hərəkatları, təhsil qruplar ı – valideyn assosiasiyaları, məktəb komitələri, həmkarlar assosiasiya- lar ı, ictimai-sosial qruplar və hərəkatların işində də nisbətən fəal iştirak ediblər. Sor ğu zamanı respondentlərin öz yaşayış məntəqələrinin əhalisinə əvəzsiz yard ım sahəsində hər hansı bir fərdi könüllü iş görüb-görmədikiləri də aşkara çıxarılıbdır. Rəyi soruşulanların böyük əksəriyyəti (92,3 %) bu suala mənfi cavab veribdir. Respondentlərin son 12 ay ərzində xeyriyyə məqsədləri üçün pul və ya nəsə bir şey (məsələn, paltar, yaxud ərzaq məhsulları) verib-vermə- diklərinə gəlincə, 28,8 % bu sual ı müsbət, 71,2 % isə mənfi cavablandırıbdır. Bəs respondentlər ha çansa müxtəlif vətəndaş aksiyalarında iştirak edib- lərmi? Bu suala cavab a şağıdakı cədvəldə öz əksini tapıbdır.
G öründüyü kimi, böyük əksəriyyət sadalanan vətəndaş aksiyalarında və fəaliyyətlərdə nəzərə çarpacaq aktivlik göstərməyibdir. Respondentlərdən həm çinin son 12 ayda yaşadıqları mikrorayonda (məhəllədə, kənddə, qəsəbədə) onlar ı narahat edən yerli problemlərin birlikdə müzakirə edildiyi görüş və y ığıncaqların keçirilib-keçirilmədiyi soruşulubdur. Onların beşdən biri (20,9 %) bu suala m üsbət cavab versə də, kifayət qədər böyük əksəriyyətin (79,1 %) cavab ı mənfi olubdur. № Aksiya tezlik tezlik tezlik tezlik 1 2 3 4 5 6
Yox Cəmi
bir dəfə Bir
ne çə
dəfə Tez-tez
1. Məktubla qəzetlərə müraciət 89,4%
6. 1% 4,2%
0,3% 2. Petisiyalar,kollektiv müraciətlər imzalamaq 79,9%
9. 6% 9,4%
1,0% 3 Mitinqlərdə,n ümayişlərdə,etiraz y ürüşlərində iştirak 89,3% 3,6%
5,5% 1,6%
Üzeyir Şəfiyev 202
Siyasi elmə belə bir fakt yax şı məlumdur ki, demokratik dəyişikliklərin və fəal vətənda ş cəmiyyətinin formalaşmasının səmərəliliyi bir çox cəhətdən m üxtəlif sosial və demoqrafik əhali qruplarının əsas dövlət və siyasət institutlar ına münasibətindən və onlara etimadın dərəcəsindən asılıdır. Belə bir etimad ın az olduğu və ya ümumiyyətlə olmadığı təqdirdə kütlələrin siyasi özgələşməsi baş verir və insanlar artıq bu təsisat və institutları «özlərininki”» hesab etmir. Bir çox ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, cəmiyyətin əsas, aparıcı institutlar ına və dövlət orqanlarına, hakimiyyət nümayəndələrinə etibarın iflasa u ğraması cəmiyyətdə sabitliyin pozulmasına, psixoloji gərginliyin artmasına gətirib çıxara bilər. Bu səbəbdən aparılan rəy sorğusu çərçivəsində əhalinin m üxtəlif təşkilatlara, dövlət və siyasət institutlarına etimadının dərəcəsi də üzə çıxarılıbdır.
№ Təşkilatlar Tam etibar edirəm Hər halda etibar edirəm O qədər də etibar etmirəm Qətiyən etibar etmirəm Cavab verməyə çətinlik çəkirəm 1 2 3 4 5 6 7 1. Dini təşkilatlar 16,7% 28,6%
31,5% 16,3
7,0% 2. Ordu 24,7% 27.5%
28.8% 15,3%
3,8 3 Məlumat 13,6% 33,8
34,9% 10,8%
7,0 4 Televiziya 12,3% 35,3%
40,1% 7,7%
4,6 5. Həmkarlar ittifaq ı
8,7% 24,7%
34,9% 18,3%
13,5% 6 Polis 6,5% 15,5%
30,0% 40,5%
7,5% 7. Hökumət 12. 6% 32,3%
32,8- 14. 5
7,8% 8. Ölkə prezidenti 27,1% 35. 6%
19,0% 12,8%
5,5% 9. Siyasi partiyalar 7,0% 14,9%
34,3% 32,3%
11,6% 10.
İctimai təşkilatlar 6,2% 19,9%
33,3% 17. 8
22,8% 11. İri şirkətlər, biznes strukturlar ı 5,0%%
15,7% 21,4%
26,9% 31,0%
12. Qeyri –Hökumət Təşkilatlar ının Milli Forumu 4,5% 11,3%
18,3% 27,7%
38,3% Мцасир Азярбайъан ъямиййяти: сийаси sosialla şma və siyasi iştirakçılıq müstəvisində yeni dəyi şikliklər sosioloji təhlil işığında 203
Sor ğuya cəlb edilənlərin mövcud hakimiyyət mərkəzləri arasında ən çox etimad g östərdiyi ölkə prezidentidir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hökumət və d övlət institutu haqqında sadə adamların təsəvvürü kifayət qədər ziddiyyətli və bir çox hallarda mənfidir. Bununla belə, respondentlərin hakimiyyətdən müəyyən g özləntiləri var və cəmiyyətimizin sosial əhəmiyyətli problemlərinin həllində onlara ümid bəsləyirlər. Sadə xalqın ehtiyaclarına kifayət qədər diqqət yetiril- məməsi, s ıravi vətəndaşların fikirlərinə laqeyd münasibət (“Bizdən soruşan kimdir, kimdir bizim fikrimizə qulaq asan”, “Bizim rayondak ı bu tikinti bizim maraqlar ımız və rəyimiz nəzərə alınmadan aparılır”) hakmiyyət strukturlarının he ç də həmişə xoş olmayan imicini izah etməyə imkan verən amillərdir. Respondentlər d övlət məmurlarının bürokratik iş üslubuna qarşı da çoxlu etiraz və irad bildiriiblər. Əldə edilən empirik məlumatlar Azərbaycan əhalisinin son illərdə kifayət qədər dinamik və intensiv xarakter alan ictimai i ştirakşılıq sahə- sində bir s ıra yeni maraqlı meyllərin meydana çıxdığına dəlalət edir. İndiki şəraitdə insanların ictimai iştirakçılığı sosial davranışların, gözləntilərin, motiv- lərin və maraqlar ın çoxvarianlılığı və müxtəlif isiqamətliliyi ilə xarakterizə olunur. Tədqiqat ictimai inki şafın və sosial-siyasi həyatın müxtəlif aspektlərinə dair geniş fikir və rəy pl üralizminin mövcudluğunu nümayiş etdiribdir. B ütövlükdə belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, əhalinin vətəndaş və ictimai i ştirakı hələ də kifayət qədər yüksək səviyyədə deyildir. Bu sahədə sosiallaşma agentlərinin fəaliyyətini g ücləndirməyə, vətəndaşların siyasi şüurunu fəallaşdır- maq üçün siyasi maariflənmə işini daha səmərəli aparmağa ehtiyac vardır. 1 noyabr 2015-ci ildə ke çirilən, Azərbaycanın 125 Seçki dairəsini əhatə edən Azərbaycan Respublikas ının Milli Məclisinə V çağırış seçkiləri vətəndışların siyasi i ştirakçılığı baxımından az diqqət çəkmədi. Seçkidə seçicilərin 55. 7%-i (2,897,188 nəfər) i ştirak etmişdir. Se çkilərdə 15 siyasi partiya və daha 7 partiyadan ibarət olan bir seçki bloku i ştirak edirdi. Ümumilikdə 125 mandat üzrə 767 namizədin mübarizə apardığı se çkiləri 40 təşkilatdan 503 beynəlxalq və 66 mindən çox yerli müşahidəçinin izləməsi se çki mühitinin şəffaflığından irəli gələn mühüm elementdir. Seçkilərdə “ELS” M üstəqil Araşdırmalar Mərkəzi, “RƏY” Monitorinq Mərkəzi, o c ümlədən Azərbaycan Gənclərinin Hüquqlarının Müdafiə Mərkəzi Fransanın “Opinion Way” Sosioloji Tədqiqatlar İnstitutu ilə birgə, Vətəndaşların Əmək H üquqlarını Müdafiə Liqası ABŞ-ın “AJF&Associates İnc. ” təşkilatı ilə birgə “exit-poll” ke çirib. Bu sorğular da elektoral davranış və seçki nəticələri ilə bağlı Üzeyir Şəfiyev 204
əsasən adekvat mənzərəni əks etdirdi. Se çkilərdə müşahidə üçün 119 seçki dairəsi üzrə 1000 seçki məntəqəsində veb-kameralar quraşdırılması da innovasiyal ı seçki mənzərəsini təqdim etmişdir. Mərkəzi Seçki Komissiyasının “Se çkilər” İnformasiya Mərkəzinin məlumatına əsasən ölkə üzrə ümumilikdə se çicilərin 2 milyon 897 min 188-i səsvermədə iştirak edib. Bu isə 55,7 faiz seçici fəall ığı deməkdir. Azərbaycan ın siyasi və elektoral coğrafiyasının bəzi aspektlərinin də sosioloji təhlili maraql ı nəticələri üzə çıxarır. Demokratik təzyiq vasitələrinin d ünya jandarmılığına iddialı olan dövlətlərin mütəmadi istifadəsində olması hər bir ölkənin, xüsusilə periferik siyasi subyektlərin milli-siyasi təhlükəsizliyini təhdid edən ciddi təhl ükə mənbəyi hesab oluna bilər. Hərbi müdaxilənin hər zaman əlveri şli və mümkün olmaması reallığı bir sıra hallarda siyasi gücləri öz siyasi ambisiyalar ını gerçəkləşdirmək üçün “məxməri” həbləri alternativsiz təzyiq vasitəsi kimi tətbiq etməyə məcbur edir. Onlar çox məharətlə marağında oldu ğu ölkələrin siyasi, elektoral coğrafi imkanlarından istifadə edirlər. Buna g örə də hər bir dövlət nəhəng siyasi güclərin “məxməri" müdaxiləsindən qorunmaq üçün öz ərazisində siyasi-coğrafi diferensiallaşmanı və əhalinin siyasi y önümlülüyünü düzgün müəyyənləşdirməli, bu sahədə mövcud olan zəif həlqələri g ücləndirməlidir. Bunun üçün ilk növbədə səsvermənin coğrafiyasını, bu prosesə təsir edə biləcək faktorlar ı mümkün qədər dəqiq nəzərə almaq məqsədəuy ğundur. Belə vəziyyətlərdə ictimai rəyi həmişə nəzarətdə saxlamaq, onu manipulyativ təsir vasitələrindən qorumaq olduqca zəruridir. Ölkəni
m ümkün təhdidlərdən müdafiə etmək üçün ilk növbədə onun siyasi coğrafi vəziyyətini d üzgün anlamaq və nəzərə almaq çox vacibdir. Bu vəziyyət isə öz n övbəsində ən azı üç səviyyədə diqqət mərkəzində olmalıdır: İlk növbədə ölkənin qlobal miqyasında hansı mövqedə olduğu aydınlaş- d ırılmalıdır. Yəni dünayada gedən ictimai-siyasi proseslərin fonunda ölkə necə g örünür və ölkənin həmin proseslərə adekvat reaksiyası hansı səviyyədədir. Əlbəttə, bu fonda avtarkiya (Misir, Liviya, Tunis və s.) ən arzuolunmaz yoldur. İkinci növbədə ölkənin yerləşdiyi region və subregion daxilində vəziyyəti necədir? Yax ın qonşularla münasibətlərin xarakteri hansı tərzdədir ? Nəhayət, qon şu dövlətlərlə ölkənin həmsərhəd hissəsi, rayonlarının təması hans ı səviyyədədir? Bu xüsusilə müasir informasiya texnologiyalarının inkişafı şərati, həm də siyasi, hərbi strateji baxımdan mühüm məna kəsb edir (İranın bəzən Azərbaycan ın informasiya məkanına müdaxiləsini xatırlamaq kifayətdir).
Мцасир Азярбайъан ъямиййяти: сийаси sosialla şma və siyasi iştirakçılıq müstəvisində yeni dəyi şikliklər sosioloji təhlil işığında 205
Beləliklə, qeyd edilən hər üç məqamı nəzərə almamaq istənilən ölkələrin milli, d övlət təhlükəsizliyini təhdid edən şərait üçün zəmin ola bilər. Ölkəmizdə siyasi vəziyyət barometri kimi hansı regionun, şəhərin önəm kəsb etməsi,
ölkənin siyasi vəziyyətinə təsir edə biləcək qüvvələr saldosunun sosial və bioloji cins mənzərəsinin, riskli elektoral k ütlənin coğrafi müəyyənliyi Azərbaycan ın siyasi və elektoral coğrafiyasının prioritet istiqamətinə çevrilməsi çox ciddi məsələdir. Hərçənd fərqli siyasi vəziyyətlərdə qeyd olunan məqamlar öz əhəmiyyətinə g örə yerlərini dəyişə bilər. Bir çox meyarlar baxımından Bakınin ölkə üçün əksər hallarda siyasi vəziyyət barometri kimi çıxış etməsi şübhəsizdir. Ölkənin daimi əhalisinin (9 milyon) 2045815 nəfərinin burada cəmlənməsi paytaxt Bak ının sözügedən statusunu şərtləndirən vacib amillərdəndir. Əgər nəzərə alsaq ki, statistik cəhətdən qeydə al ınmadan kənarda qalan və ya qeyri daimi - əhali ilə birlikdə məskunla şan ölkə əhalisinin üçdə ikisindən çoxu Bakıda yerləşir, onda paytaxt ın barometr statusu başa düşülən olar. Uzun illər, o cümlədən hazırda Bak ının beynəlmiləl mənzərəsi, intellektual, sənaye, mədəni mərkəz olması, tranzit şəhər mövqeyi, formal, qeyri -formal təsisatların əsasən burada yerləşməsi siyasi mərkəz kimi Bak ının mühüm məna kəsb etməsini şərtləndirir. Ancaq bu reall ıq ölkənin digər region və rayonlarının siyasi çəkisini nəzərdən qaçırmağa əsas vermir. Belə ki, 398323 nəfər (2009-cu il siyah ıya alınması) sakini ilə, geosiyasi co ğrafi özəllikləri, müstəsna hüquqi statusu ilə (bu statusu Azərbaycan ın unitar dövlət quruluşuna fərqlilik gətirmişdir) əhalisinin siyasətə məxsusi m ünasibəti ilə seçilən Naxçıvan Muxtar Respublikası ölkənin siyasi nəbzinin ritminə bir çox hallarda müəyyənedici təsir imkanına malikdir. Əlbəttə, söhbət təkcə əhalisinin sayına görə təsnifat aparılmasından getmir. Bu bax
ımdan tutaq ki, Bakı şəhəri bir mərkəz kimi onun kəndləri ilə m üqayisədə fərqli meyarlara görə fərqli siyasi məna kəsb edir. Eləcə də,ölkənin cənub, şimal, qərb, şərq spesifikliyi (sosio-mədəni, etno-siyasi və s.) də elektoral və siyasi co ğrafiyanın özəllikləri ətrafında ciddi düşünməyi tələb edir. “Hara- l ısan?”, “Məhəllə adamı”, “yerli” və s. arxetiplərdən qaça bilməyən ölkə “sakinini” bir s ıra hallarda müəyyən rayonlarda siyasi sosiallaşması üçün dinin, bu və ya digər rayonlarda isə milli-etnik kompaktl ığın həlledici rol oynaması reall ığı danılmazdır. Qeyd olunan bu siyasi sosiallaşma agentləri bəzən ayrıca g ötürülmüş bir region və rayon üçün eyni zamanda iştirakçı ola bilir. Bakı kəndlərində, şimal və cənub bölgəsində vətəndaş siyasi iştiakçılığında sözüge- dən siyasi sosialla şma agentlərinin kompakt təzahürlərini görmək çətin deyildir. Üzeyir Şəfiyev 206
Ad ı çəkilən coğrafi subyektlər elektoral baza baxımından digər bölgələrdən fərqlənməklə yana şı bir çox başqa cəhətlərlə də diqqəti çəkir. Belə ki, avtoritar və patriarxal ailə tiplərinin üstünlük təşkil etdiyi bu coğrafiyada qərar qəbuletmədə və siyasi hadisələrə qiymətvermədə ki şi rəyi dominant müəyyən- edici statusa malikdir. Xat ırladaq ki, Sovetlər birliyinin fiaskosuna qədər adı çəkilən regionlarda qadınların və onların seçki yaşlı övladlarının pasportları ata tərəfindən se çki məntəqələrinə aparılır və evin kişisi onların yerinə səs verirdi. Əlbəttə, müasir dövrdə həmin rayonlarda kişilərin yenə də söz sahibi olmas ına rəğmən elektoral sahədə qadınların xeyrinə bəzi dəyişikliklər özünü g östərməkdədir. Qlobal miqyasda fəaliyyət göstərən sufrajizm, qadın hərəkatı dolay ı yolla postsovet ölkələrinə də təsirsiz ötüşməmişdir. Bu, istər elektoral cəbhədə, istərsə də qad ınlar siyasi ambisiyalarını gerçəkıəşdirmək sahəsində diqqəti çəkir. Ölkə üzrə 4844117 seçici bazasından mütləq əksəriyyərinin, yəni 2476628 (51,13 %) nəfərinin qad ınların olması, 125 deputat yerindən 20-ni qad ınların qazanması (keçən seçkilər zamanı Milli Məclis üzvlərinin 11 nəfəri qad ınlardan ibarət idi) cəmiyyətimizdə gender nisbətinin qadınlar üçün müsbət g östəricilərlə xarakterizə edilməsinə ciddi əsas yaradır. Düzdür, qadınların siyasi fəall ığı sahəsində də regionlar üzrə müəyyən fərqlər vardır. Belə ki, yuxarıda adlar ı qeyd olunan coğrafiyada avtoritar və patriarxal ailə tipləri üstünlük təşkil etdiyindən burada se çilən və müstəqil seçmə imkanı olan qadınları görmək asan deyildir. B ütün bunlara rəğmən gender statistikasının təhlili belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, qad ınların elektoral baza kimi təsir imkanları getdikcə g üclənməkdədir. Seçici yaşlı qadınların sayı (2476628 nəfər) ölkə əhalisinin qadın qisminin say ına (4508049 nəfər) düz mütənasib olub, kişiləri (2367489 nəfər) geridə qoyur. Xat ırladaq ki, ölkə əhalisinin kişi seçici qismi 4414398 nəfər təşkil edir və nəzərə al ınmalıdır ki, seçicilərin yaş dinamikası artdıqca bu sahədə qadın se çicilərlə kişi seçicilər arasında fərqlilik qadınların xeyrinə daha da dərinləşir. Məsələn, 2009-cu ilin statistik g östərcilərinə görə, bir yaşa qədər olan əhalinin tərkibində ki şilər və qadınlar arasında nisbəti 67954 kişi, 58815 qadındırsa, 65-69 ya şlılar arasında bu nisbət 70596 kişi, 89478 qadın, 70-74 yaşlılar arasında 80964 ki şi, 108702 qadın, 85-89 yaşlılar araında 4871 kişi, 11832 qadın, 90-94 yaşlılar ara ında 946 kişi, 3417 qadın, 95-99 yaşlılar araında 329 kişi, 1709 qadın və nəhayət, 100 ya ş və yuxarı yaşlılar arasında 100 kişi və 1043 qadın təşkil edir. Diqqətlə nəzər yetirilsə bu elektoral mənzərənin həm co ğrafi səbəbiyyəti bax ımından, həm də, coğrafi mənzərəsi baxımından adekvatdır. Ölkə üzrə seçki Мцасир Азярбайъан ъямиййяти: сийаси sosialla şma və siyasi iştirakçılıq müstəvisində yeni dəyi şikliklər sosioloji təhlil işığında 207
ya şlı qadınlar kiçik fərqlərə baxmayaraq, elektoral bazanın kişi qismini demək olar ki, m ütləq şəkildə arxada qoyur. Elektoral və siyasi co ğrafiya üçün maraq doğuran digər məqamlardan biri cəmiyyətdə sosial-sinfi stratlar ın ölkə üzrə necə yerləşməsi və onların siyasətə m ünasibət səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsidir. Seçki praktikasının təhlili göstə- rir ki, iddial ı namizədlər öz seçki texnologiyaları ilə seçki platformalarında x üsusi çəkisi olan zümrələrin ritorikası ilə danışmağa üstünlük verir, D.Karnegi metodu ilə həmin stratlar ın şüarlarını “oğurlamaq”la məqsədə nail olmağa çalı- şırlar. Buna görə də hər bir təbəqənin çəkisini, ehtiyaclarını müəyyənləşdirmək, onlarla apar ılan işi səmərəli təşkil etmək zəruridir.
Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|