İlahiyyat faküLTӘSİNİn elmi MӘcmuәSİ
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çapa tövsiyə etdi: prof. Q.Abbasova
- YUSİF BALASAQUNLUNUN “QUTADQU BİLİK” ӘSӘRİNDӘ SUFİ-MİSTİK HӘYAT TӘRZİNİN TӘRӘNNÜMÜ Kəmalə Həsən qızı Pənahova
- Ключевые слова
|
ӘDӘBИYYAT SИYAHЫSЫ 1. Кутковец Т. И., Клямкин И. М. Русские идеи. // Полис. 1997. №2. С. 140. 2. Чичерин Б. Н. Различные виды либерализма // Опыт русского либерализма. Антология. М., 1997. С. 143 3. Заславская Т. И. Современное российское общество: Социальный механизм трансформации. М., 2004. С. 60 4. Сементковский Р. И. К истории либерализма // Опыт русского либерализма. Антология. - М. : Канон+; ОИ "Реабилитация", 1997. - 478с 5. Рормозер Г., Френкин А. А. Новый консерватизм: вызов для России. - М.,1996. - 237 c. 6. Хантингтон С. Третья волна. Демократизация в конце ХХ века. Хантингтон С. М. : РОССПЭН, 2003. - 368 с 7. Пшеворски А. Демократия и рынок. Политические и экономические реформы в Восточной Европе и Латинской Америке. М., 2000. С. 258. 8. Башкирова Е. И. Трансформация ценностей российского общества // Полис. 2000. №6. С. 56-57. . 991. ст 9. Юнг К. Г. Психология бессознательного. – М., 1994. – С. 105-125 10. Осипова Е. В. Социология Эмиля Дюркгейма. M., I977. с. 215-254 11. Бехтерев В. М. Коллективная рефлексология. М. —Пг., 1921. С. 47. 12. Azərbaycan ın statistik göstəriciləri. ”Səda” nəşriyyatı., Bakı. -2009. s. 766 13. Qərb Universiteti Gender Ara şdırmalar mərkəzi. Statistik materiallar., Bak ı. 20003. 14. Web: www. infocenter. gov. az Üzeyir Şəfiyev 208
XЦLASӘ
Bu məqalədə Azərbaycan cəmiyyətində siyasi sosialla şma prosesi,onun spesifik x üsusiyyətləri araşdırılmışdır. Azərbaycan cəmiyyətinin elektoral coğra- fiyas
ının məxsusi aspektlərinin tədqiqi, əhalinin siyasi iştirakçılıq səviyyəsinin öyrənilməsi məsələləri də məqalədə öz əksini tapmışdır. Təqdim olunan məqa- lədə Azərbaycan cəmiyyətinin siyasi şüurunda baş verən demokratik dəyişiliklər fonunda insan – siyasət, siyasətdə və qərar qəbul etmədə insanlar ın siyasi i ştirakçılıq istiqamətində yeni meyllərin araşdırılması nəticəsində əldə olunan nəticələr də yer alm ışdır.
РЕЗЮМЕ
В этой статье анализируются проблемы политического процесса социализации общества, специфические характеристики ее конкретных аспектов. Рассматривается география избирательного права азербайджанского общества, степень политического участия населения в изучении вопросов. На фоне демократических изменений в политическом сознании анализируются проблемы «человек-политика», рассматриваются новые тенденции в сфере участия в политической жизни людей, принятия политических решений. Приводятся результаты, полученные по итогам проведенного исследования.
In the article is researched the process of social policy, its specific features in Azerbaijan society/ this article is about the exclusive aspects research of studying attendance level of the population. This article is about democratic changes in the mind of Azerbaijan society focusing on the person – policy, making decisions of people attending in policy, leaning the new approach a making results.
Yusif Balasaqunlunun “Qutadqu bilik” əsərində sufi-mistik həyat tərzinin tərənnümü 209
SUFİ-MİSTİK HӘYAT TӘRZİNİN TӘRӘNNÜMÜ Kəmalə Həsən qızı Pənahova Bakı Dövlət Universitetinin Fəlsəfə kafedrasının dosenti
ibadət Key words: Sufi, ascetic, mysticism, mode of life, passion, poverty, remembrance, asceticism, praying Ключевые слова: Суфии, отшельник, мистика, образ жизни, страсть, бедность, поминовения, аскетизм, моление
XI əsr şairi, ensiklopedist alimi Yusif Xas Hacib Balasaqunlunun türk dilində yazılmış “Qutadqu bilik” əsəri (Xoşbəxtliyə aparan elm) türk mədəni irsinin böyük nümunələrindən biridir. Müəllif əsəri 1069-1070-ci illərdə özünün qeyd etdiyi kimi 60 yaşında Kaşqarda tamamlamışdır. Kaşqar Şərqi və Qərbi Türküstan ərazisində Samanilərin hökmranlığına son qoyaraq, IX-XIII əsrlərdə mövcud olan Qaraxanlılar dövlətinin paytaxtı olmuşdur. Yusif Balasaqunlunun 1017-ci ildə anadan olduğu, 1077-ci ildə vəfat etməsi barədə məlumatlar vardır. O, Kaşqar, Buxara, Səmərqən, Nişapur və Bağdad şəhərlərində təhsil almışdır. Müəllif əsəri Nasir əl-haqq və əd-din Malik-əl-məşriq ləqəbli, Tabğac Qara Buğra xan türk titullu Әbu Әli əl-Həsənə təqdim etmişdir. Bu hökmdarın tam adı və titulu tarixi əsərlərdən deyil, hüquqi sənəd əsasında məlum olmuşdur. Qaraxanlıların yeganə tarixçisi, Yusif Balasaqunlunun kiçik müasiri imam Әbu-l-Futuh əl-Qafir əl- Әlmainin “Tarixi Kaşqar” əsəri Cəmal Kərşi (XIII əsr) tərəfindən verilən böyük olmayan hissələrdə qorunmuşdur (3,83). Öz dövrünün məşhur, ziyalı şəxslərindən olan Yusif Balasaqunlu “Qutadqu bilik” etik-fəlsəfi əsərini X əsrdə Samanilər dövlətini əvəzləmiş Qaraxanlılar xaqanlığının nüfuzunu qaldırmaq məqsədi ilə yazmışdır. Әsər Buğra xanın şöhrətini uca tutmağı nəzərdə tutaraq, ona təqdim olunmuşdur.
Kəmalə Həsən qızı Pənahova 210
“Qutadqu bilik” də bir neçə ədəbi ənənə çarpazlaşır. Poemanın bəndlərində gah qədim türk epitafiyalarının (məzar kitabələrinin) ehtirası, gah fars “zireh döşlük- lərinin” didaktikası səslənir, gah çöl lirikasının, gah da sufilərin mistik simvolikası- nın əks-sədaları eşidilir. Poema yeknəsəq və mürəkkəbdir, vahid və çoxtəbəqəlidir, məhz burada Qaraxanlılar xaqanlığının etnik və siyasi reallıqları əks olnmuşdur (3, 82).
Mərkəzi Asiyanın türk xalqları tərəfindən İslam dininin qəbul edilməsi, İslam dininin yerli dini ənənələrlə qarışması VIII əsrin sonlarından etibarən bu xalqların sinkretik İslam mədəniyyətinə qovuşmasına dəlalət etdi. “Qutadqu bilik” əsərinin müsəlman oriyentasiyası tamamilə qanunauyğundur. Mömin müsəlman olan Qaraxanlılar yalnız İslam ehkamları ilə tam uzlaşan, Məvaraənnəhri idarə edən türk sülaləsinin hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə kömək edən belə bir əsəri təqdir edə bilərdilər (4, 94). Yusif Balasaqunlunun əsərinin ən əhəmiyyətli cəhəti sosial-siyasi, etik fikir- lərlə bərabər təsəvvüf fəlsəfi dəyərlərinin də burada yer almasıdır. Sufizm VIII əsrdə indk İraq, Suriya ərazlərndə meydana gəlmş, IX əsrdən etbarən Xorasan və Orta Asiya nahiyələrinə yayılmışdır. Әksər ədəbiyyatlarda Әhməd Yasəvini türk təsəvvüf fəlsəfi və ədəbi fikrinin banisi hesab edirlər. Həqqətən də Xoca Әhməd Yasəvi yerli türk sufi məktəbinin əsasını qoyaraq, türk xalqları arasında sufiliyn yayılmasında böyük xidmət göstərmişdir. Lakin hələ ondan əvvəl yaşamış Mahmud Kaşqarinin “Divan-lüğət ət-türk” və Yusif Balasaqunlunun “Qutadqu bilik” əsərlərində sufi motivlərinə rast gəlinir. Təsəvvüf İslam dini çərcivəsində meydana gələn dini-fəlsəfi dünyagörüşüdür. Bu cərəyanın nümayəndələri hesab edirlər ki, şəxsi psixoloji təcrübə vasitəsilə mistik yola qədəm qoyan, öz nəfsinə cihad elan edən mistik Allahla bilavasitə mənəvi yaxınlığa nail ola bilər. Təbii ki, təsəvvüf fəlsəfəsinin əsas prinsiplərindən xəbərdar olan şair əsərdə dünyəvi həyat tərzi ilə sufi-mistik həyat tərzini müqayisə edərək oxuculara müraciət edir : “Hansı yollarla necə gedəcəyini bir az izah etdim, ona əməl et. Bunlardan biri dünya, biri din yoludur. Bu yollarla get, yolunu azma. Dünyanı istəsən onun yolu budur, Axirəti istəsən onun da yolu budur. Sən qulluğunu et, tanrı sənə güc verər, iki yoldan birini seç, üçüncüsü yoxdur “ (1, 469). İnsanın ağılla öz nəfsinə hakim ola bilməsi, nəfsini öldürərək, könlünü dirilt- məsi, qəlbindən dünyəvi arzuların uzaqlaşdırılması nəticəsində sevgi ilə tanrıya qovuşma sufilərin xüsusiyyəti kimi təqdim olunur. Lakin xalqın rahat həyatını təmin
Yusif Balasaqunlunun “Qutadqu bilik” əsərində sufi-mistik həyat tərzinin tərənnümü 211
edə bilən, biliyi ilə fayda verən, bacarığı ilə hörmət qazanan insanların dünyəvi fəaliyyəti də təqdir edilir, bu iki yoldan hər hansı birində ləyaqət göstərənlərə tanrının güc verəcəyi vurğulanılır. Әslində Balasaqunlunun poetik-didaktik poemasınında ideal cəmiyyət haqqında fikirlərlə bərabər sufi-mistik düşüncənin müqayisəli şəkildə verilməsi onun fəlsəfi dünyagörüşünün diapazonunu əks etdirir. Sufi həyat tərzinin ifadəsi Odqurmuş obrazı ilə təqdim olunur. Qənaət və gözütoxluq rəmzi olan Odqurmuşun Öydülmüş və Gündoğdu ilə söhbətlərində və məktublaşmalarında irəli sürdüyü fikirlər təsəvvüf prinsipləri ilə çox uzlaşır. Xalqdan ayrılaraq xəlvətə çəkilib ömrünü Allaha ibadətə həsr edən bu tərki-dünya sufi hesab edir ki, insan ibadətdən zövq ala bilmək üçün həvəsini, nəfsini içində boğmalıdır. Belə bir mühakimə yürüdülür ki, xalqa qapısını tamam bağlamayınca insan yaradan rəbbə ibadət edə bilməz (1, 252). Zahidliyin fəlsəfi mənası əsərdə bu sözlərlə açılır: “Bu dünya tezliklə gedəcək, o dünya tez gələcək, ayıq ol. Gedən, gündən-günə uzaqlaşıb gedər, gələn, qısa bir zamanda gəlib çatar. Bilikli adam fani şeyə könül verməz, ağıllı adam gələcək şeyə hazırlaşar “ (1, 267). Yəni insan özünü axirətə hazırlamalı, bu dünyanın mal-dövlətinə nəfsini salmamalıdır. Әsərdə belə bir fikir səsləndirilir ki, dünya malı ona sahib olanın xasiyyətini dəyişdirdiyi üçün təriqət sahibi malını-mülkünü Haqqa verir, zahid bu dünyanı tərk edir. Sufi fəlsəfəsinə əsasən, nəfsinə qalib gəlməyi bacarana, bədəninə əsir olmayana, özünü tanrı qulluğuna həsr etmiş olana ağıllı insan demək olar. Arzu ilə, müəyyən məqsəd ilə yola çıxan insan diləyinə çatar, yarı yolda qalmaz. Şair sufinin dili ilə belə bir fikir çatdırır ki, ölümdən sonra varlı ilə kasıb qara torpaq altında bərabər olurlar. Həyatda iki günlük rahatlıq üçün niyə öz-özünü aldadırsan? Sən dünya malını yığmaq üçün, ölümsə səni yaxalamaq üçün çalışır (1, 271). Dünyanın aldadıcı nemətlərindən uzaqlaşmaq, fəqirlik sufi həyat tərzinin əsas prinsiplərindən hesab olunur. Sufilər xarici fəqirliyi Yolun başlanğıcında vacib məqamlardan biri hesab edirdilər və bu vəziyyəti mümkün qədər uzun zaman ərzində, çox vaxt bütün həyatları boyu saxlamağa çalışırdılar (5, 101). Әslində hər iki dünyada özü üçün heç nə arzulamayan insanı sufi hesab etmək olardı. Nəyə isə sahib olmaq sahib olduğundan asılı olmaq kimi anlaşılırdı. Təsəvvüf yoluna qədəm qoyanın mənəvi inkişafının əsas nəticəsi onun özünü bütünlüklə Allahın iradəsinə tabe etməklə fəqirliyi də, tərkidünyalığı da unutması idi. Kəmalə Həsən qızı Pənahova 212
Әsərdə belə bir fikir çatdırılır ki, arzu ilə yola çıxan tərki-dünya yarı yolda qalmaz, öz diləyinə çatar. Tanrıya sığınan, nəfsinə hakim olan sufinin yeməyə, geyimə o qədər də ehtiyacı yoxdur. Bunları ona tanrı yetirir. Cəfakeş dünyadan könlünü çəkən sufi son günlərini ibadətlə, tanrının şəfqətini diləməklə keçirir. Әsərdə Allaha sığınmaq istəyənlərə nəsihət olunur: “Tanrıya qulluq etmək istəsən, bədəninin arzu qapısını bağla. Hər cür yaxşılığa çatmaq istəsən, bədəninə və nəfsinə hakim ol” (1, 338). Qeyd etdiyimiz kimi əsərdə sufi dünyagörüşünü ifadə edən fikirlər Odqurmuşun dili ilə çatdırılır. İnsanlardan ayrılaraq tərki-dünya həyat tərzi keçirməsini Odqurmuş belə ifadə edir: “ Dünyanın dilək və arzu yükünü üstümdən atdım, diləyim tükəndi, sözüm qurtardı. Bu dünya bir tarladır, bu gün nə əksən, sabah onu biçərsən. Yaxşılıq toxumu əksən, yaxşılıq bitər, bu yaxşılıq sənə yemək və geyim olar. Pislik toxumu əksən, pislik göyərər, pislik sabah insanın boynuna yük olar. Bu gün bu nəfsi və arzuları atmasam, sabah yaxşılıq tapmağım mümkün olmaz. Bu dünya səni tərk etmədən sən onu tərk et, o səndən bezməmiş, sən onu gözündən sal “ (1,349 ). Әsərdə təsəvvüf təliminin nümayəndələrinin dünyagörüşü ilə səsləşən fikirlər bu təlimin mahiyyətini açmağa xidmət edir: əsasən insan ağılla nəfsinə hakim olmalıdır, əks halda nəfsini ram edə bilməyən adam yava olur. Bu dünyanın ləzzətləri dalınca qalınca qaçılanda, bir gün onun ciddi hesabı sorulur. Bu dünya ziddiyyətlidir: dadlı və dadsız, şirin və acı, yoxuş və eniş, hündürlük və dərinlik bir- birinə qarşı durur. Ona görə də sufinin dili ilə belə bir nəsihət olunur: “ Dininə qiymət ver, dünyaya qiymət vermə, bu dərya kamallı, dinin sənə qiymət qazandırır. Rahatlığa çatdım deyə sevinmə, ovunma, özünü saxla, tanrını zikr et, ibadətlə məşğul ol “ (1,444 ). Sufinin fikrincə gənclik, səadət, sərvət sərxoşluğu şərab sərxoşluğundan betərdir. İçki içən sərxoş yatsa sərxoşluğu ötər, səadətdən sərxoş olan isə heç ayılmaz, ölüm gününədək yatıb qalar. Bu dünya insanı tanrıdan uzaqlaşdırır, yaxşı əmələ mane olur, ona meydan vermir. Arif adam bundan qorxub dünyadan əl çəkir, min zəhmətlə dünyanı gəzib dolaşır (1, 445). Sufilərin yaşayış tərzinin təsvirinə də əsərdə yer verilir. Onların bəzilərinin dağda, mağarada qaldıqları, qidalarının ot kökü, içməklərinin yağış suyu olduğu, bəzilərinin Allaha qarşı qorxu və əndışə ilə taqətsiz halda çöldə gəzdikləri, bəzilərinin çullara bürünmüş halda gözü yaşlı diyar-diyar dolaşdığı, bəzilərinin yemək yemədikləri, digərlərinin gecə yatmadığı göstərilir. Әslində məhz belə həyat tərzi keçirənlərin oyaq olduğu, qafil olanların isə hələ yatdığı fikri irəli sürülür.
Yusif Balasaqunlunun “Qutadqu bilik” əsərində sufi-mistik həyat tərzinin tərənnümü 213
Ağıllılar üçün dünya tikanla dolu, bəyəniləçək olanı az, nifrət ediləcək olanı çoxdur, biliksizlər üçün cənnətdir. Buna görə də abidlər dünyanı buraxıb ibadət edirlər. Ölüm ayağında olan sufi daha tanrıya ibadət edə bilməyəcəyinə, dilinin onu zikr edə bilməyəcəyinə heyfsilənir. Yalnız tanrı fəzlinə layiq olanlar iki dünyanın da səadətinə çatırlar. İnsanın bu dünyada yeganə mənfəəti ibadət etmək olmalıdır. Hamıdan üz çevirib yalnız yaradana sığınanları tanrı özü qoruyur. “ Hər şeyi tərk et, tanrıya sığın, könlünü, dilini təmiz tut, əməlini düzəlt “, “ Uzun gecəni yatmaqla yox, tanrıya ibadətlə keçir” ifadələri sufilərin öz müridlərinə nəsihəti kimi səslənir. Zikr etmək, mistikin öz fikrini Allahın xatırlanmasına yönəltməsi təriqət boyu onu müşayiət edən hal və məqamlara çatmasına köməklik edən vasitələrdən hesab olunur. Zikrə mistikin bütün təbiəti çəlb edilməlidir. Periodik davam edən zikrlər sufinin bütün təbiətinə hakim kəsilərək, onu təkminləşdirir, bütün kənar şeyləri unutdurur. Bunun nəticəsində Allah sufinin qarşısında bütün mövcudatın mahiyyəti kimi durur. Sufilər Allahla insan arasındakı pərdənin açılması, adi insanların bilə bilmədiyi sirlərə vaqif olmaq, bəqa və fəna mərhələsinə çatmaq üçün xəlvətə çəkilir, tanrının adlarini zikr edirdilər. Odqurmuş bu vəziyyəti belə ifadə edir: “ Hər şeydən azad olan ancaq tanrıdır. O, ehtiyacları bilir, rəhmdil və həlimdir. Könlümü ixlas ilə bir tanrıya yetirdim, diləkçi olub ancaq onu istərəm. Onun varlığına könüldən inanıram, könlüm inandı, dilim onu zikr edir. Varlığını iqrar edirəm, onu istəyirəm, onu harada axtaracağımı özüm də bilmirəm. Gecələr gözlərimi qırpmıram, rəbbimi istəyirəm, nişanəsini tapıram, ancaq onu görən yoxdur “ (1, 352 ). “Qutadqu bilik” əsərində Odqurmuşun müridi olan Kumaru onun yolunu davam etdirir, mürşidinin ölümünü Allahın verdiyi canı geri alması kimi qarşılayaraq, tanrının hökmü ilə hamının barışmasının vacib olduğunu nəzərə çatdırır. Sufidən bu dünyada yalnız əsası və canağı yadigar qalır. Әslində poemada verilən bu epizod müəllifin sufi həyat tərzi üçün tipik olan mürşidlə müridi arasındakı münasibətlərin xarakterindən xəbərdar olduğuna dəlalət edir. Sufi nəzəriyyəsinə görə mürid öz mürşidinə olan daxili inamı əsasında qarşısına çıxan çətinlikləri dəf etməyə qadir olur. Belə ki, müridlə mürşidi mənəvi yaxınlıq bir-birinə bağlayır. Şagirdlə müəllim arasında əlaqənin yaranması formal olaraq üç şeydə ifadə olunurdu: şagirdə xirkanın bağışlanılmasında, ona zikrin formulunun xəbər verilməsində, söhbətdə-bərabər ibadət və təlimdə. Müridə cındır paltar hədiyyə edilməsindən ibarər sufi adəti geyimin simvolik əhəmiyyəti haqqında qədim Kəmalə Həsən qızı Pənahova 214
təsəvvürlərə əsaslanırdı. Müəllimin geyindiyi, yaxud heç olmasa toxunduğu paltara geyindirilən şagird şeyxin mistik-magik qüvvəsindən nə isə əldə edirdi (5, 86). İnsan calışmalıdır ki, aldanmasın. İpək, zərbaftalı geyimdən imtina edərək yun paltarla kifayətlənən sufi deyir ki, geyməyə qoyun yunu, yeməyə arpa aşı mənə bəsdir. Ey qardaş, dünyadan başqa heç nə istəmirəm. Dünyadan öz nəsibimi aldım, kəpəkdən yemək, qoyun yunundan paltar bəsimdir (1, 351). Әsərdə təsvir edilən sufi həyat tərzinə görə bu yolu seçən bəndə insanlardan uzaqlaşmalı, öz nəfsini və hərisliyini boğmalı, əsil tanrı sevgisinə nail olmaq üçün qəlbindən dünya arzularını çıxarmalıdır. Bütün ibadətləri yerinə yetirən üçün min bir yaxşılıq qapısı açılar. Öz qulluğunu göstərən qul tanrının şəfqətinə nail olar. Tanrının şəfqətinə nail olana bütün yaxşılıqların yolu açılar. Şair əsərin sonunda özü də təsəvvüf fəlsəfi düşüncəsinin təsirinə qapılaraq oxuculara müraciət edir : “ Bu dünya bütün sevincdən ibarətdir, bunu burax, axirət dünyasına bax. Dilini tut, boğazını yığ, çox uyuma, gözünü yum, qulağını tıxa, rahat yaşa” (1, 479). Odqurmuşun sufi düşüncələri, Həqiqəti tapmağa çalışmaq, ona mənəvi qovuş- maq barədə təlimi hökmdar Gündoğdunun dünyagörüşünə ciddi təsir göstərir. Bu fikirlər həmin dövrdə İslam bölgəsində geniş yayılmış sufi fəlsəfi fikri ilə həmahəng səslənir, Balasaqunlunun sufi təlimi və poeziyası ilə tanışlığına dəlalət edir. NӘTİCӘ Orta əsrlərdə İslam regionunda elm və fəlsəfə sürətlə inkişaf edir, xüsusilə Şərq peripatetizmi, sufilik kimi fəlsəfi cərəyanların nümayəndələri tərəfindən sosial, etik məsələlər ciddi araşdırılırdı. “Qutadqu bilik” əsərində qoyulan sosial və etik problemlərə həm peripatetik filosofların baxışlarının, digər tərəfdən o dövrdə İslam mistisizmini təmsil edən sufi fəlsəfəsinin təsiri danılmazdır.Yusif Balasaqunlu İslam fəlsəfi fikri ilə qədim türklərin törələrdən, tanrıçılıqdan irəli gələn düşüncə tərzini birləşdirərək, orijinal fəlsəfi yanaşmalar təqdim etməyə nail olmuşdur. Müəllifin özünün də qeyd etdiyi kimi Çin fəlsəfi fikri də ona güclü təsir etmiş, əsər Çin, Hindistan, İran, türkdilli xalqların ərazilərində yayılaraq rəğbət qazanmışdır. Bu isə müxtəlif xalqlara məxsus mədəniyyətlərin, fəlsəfi ideyaların, əxlaqi-etik fikirlərin həmişə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə təşəkkül tapmasının göstəricisidir.
Yusif Balasaqunlunun “Qutadqu bilik” əsərində sufi-mistik həyat tərzinin tərənnümü 215
ӘDӘBİYYAT
1.Yusif Balasaqunlu. Quradqu-bilik-xoşbəxtliyə aparan elm. Bakı, 1994. 2. Yusif Balasaqunlu. Quradqu bilik (poema). Bakı, 1998. 3. С.Г.Кляшторный. Эпоха «Кутадгу билиг». Советская тюркология. /Научно-теоретический журнал/ № 4. Баку, 1970. 4. И.В.Стеблева. Поэтика «Кутадгу билиг». Советская тюркология. /Научно-теоретический журнал/ № 4. Баку, 1970. 5. Шиммель Аннемари. Мир исламского мистицизма. М., 2000.
Kəmalə Həsən qızı Pənahova 216
XÜLASӘ
Məqalədə nəzərə çatdırılır ki, XI əsr şairi, ensiklopedist alimi Yusif Xas Hacib Balasaqunlunun türk dilində yazılmış “Qutadqu bilik” əsərinin ən əhəmiyyətli cəhəti sosial-siyasi, etik fikirlərlə bərabər təsəvvüf fəlsəfi dəyərlərinin də burada əks olunmasıdır. Sufi fəlsəfəsinin əsas prinsiplərindən xəbərdar olan şair dünyəvi həyat tərzi ilə sufi-mistik həyat tərzini müqayisə edir. Poemada təsvir edilən sufi həyat tərzinə görə bu yolu seçən bəndə insanlardan uzaqlaşmalı, öz nəfsini və hərisliyini boğmalı, əsil tanrı sevgisinə nail olmaq üçün qəlbindən dünya arzularını çıxarmalıdır. Әsərdəfi fikirlər türk sufi məktəbinn yaradıcısı Yasəvidən də əvvəl Balasaqunlunun sufi təlimi və poeziyası ilə tanışlığına dəlalət edir. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|