İlahiyyat faküLTӘSİNİn elmi MӘcmuәSİ
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ Айтек Закиргызы (Мамедова)
- Çapa tövsiyə etdi: f.f.d. Gündüz Süleymanov
- KUR’AN-I KERİM’İN TERCÜMESİ MESELESİ VE MEAL TARİHİ Röya ALİYEVA
|
ӘDӘBİYYAT 1. Ülken Hilmi Ziya. İslam felsefesi kaynakları ve tesirleri. Ankara, 1967 2. Ülkən Hilmi Ziya. İslam Düşüncesi. IV. Baskı. İstanbul, 2005 3. Ülkən Hilmi Ziya. Sosyoloji sözlüğü. İstanbul, 1969 4. Məmmədov Zakir. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi. Bakı, 1994
Aytək Zakirqızı (Məmmədova) 228
XÜLASӘ Aytək Zakirqızı (Məmmədova) Məqalədə Türkiyənin böyük mütəfəkkiri Hilmi Ziya Ülkənin (1901-1974) yaradıcılığı əsasında fiqh məsələlər xüsusi olaraq işıqlandırılmışdır. «İslam hüququ fəlsəfəsi fiqh elmi ilə başlar» fikrini təqdim edən alim «fiqh» sözünün əsl mənasının bilik və elm demək olduğunu bildirmişdir. Hilmi Ziya Ülkən fiqhin tam bir sistem olduğunu və kəlama istinad etdiyini yazmışdır. Burada müsəlman hüququnun əsaslarını (üsul əl-fıqh) təşkil edən Quran, sünnə, icma və qiyas haqqında məsələləri geniş şəkildə göstərilir. Məqalədə Hilmi Ziya Ülkənin yaradıcılığı əsasında Hənəfilik, Malikilik, Şafiilik, Hənbəlilik kimi daha çox məşhur olan sünni hüquq məktəbləri haqqında məsələlər tədqiq edilir.
Айтек Закиргызы (Мамедова) В статье всесторонне исследуются проблемы фикха великим турецким мыслителем Хильми Зия Улькеном. «Юридическая философия ислама начинается наукой фикх»,- констатирующий эту мысль ученый, определяет настоящее значение фикха, как знание и науку. Хильми Зия Улькен опираясь на калам характеризует фикх, как полную единую систему. Здесь основу мусульманского права (усуль-аль-фикх) составляет Коран, сунна, община и проблемы гияса, которые широко представлены. В статье отражены проблемы юридических суннитских школ – ханафитов, маликитов, шафиитов, ханбалитов, которые легли в основу творчества Хильми Зия Улькена. Hilmi Ziya Ülkənin yaradıcılığında fiqh məsələləri 229
RESUME Aytek Zakirqizi (Mammadova) In the article investigated the problem of fiqh (Islamic law) in creation of the great Turkish philosopher Hilmi Ziya Ulken (1901-1974). Hilmi Ziya Ulken who introduced his thought that «Philosophy of Islamic law begins with fiqh (Islamic Law)» and he emphasized that «fiqh» are knowledge and science. Hilmi Ziya Ulken emphasized that «fiqh» is systematically subject and it refers to Kelam. He indicates widely the basis of Muslim law which based Koran, Sunna, İjma (commune) and Qiyas (analogy) in this article. Also, in this article investigated legal problems of Sunni law schools – Hanafi, Shafii, Maliki and Hanbali on basis of creativity Hilmi Ziya Ulken.
Kur’an-ı Kerim’in tercümesi meselesi ve meal tarihi 231
MEAL TARİHİ
1 ,
Anahtar kelimeler: Kur’an, Meal, Tercüme. Keywords: Quran, Meaning Translation of Quran, Translation. Ключевые слова: Koрaн, Смысленный Перевод Корана, Перевод. GİRİŞ Tercümenin, milletlerin sosyo-politik, ekonomik, kültürel, coğrafi ve demografik ilişkilerinde önemli bir yeri vardır. Farklı dilleri konuşan insanların ve milletlerin değişik düzeylerde ilişkiler kurmaları için tercüme zorunlu bir ihtiyaçtır. Tarih boyu değişik uygarlıklar tercüme sayesinde birbirinden etkilenmiş, kültürel verilerinden yararlanmışlar. İslam medeniyeti de kurulduğu çok erken sayılabilecek bir dönemden itibaren tercümeye büyük önem vermiştir. Allah’ü-Teala “Ey
2 -buyurmuştur. Farklı dilleri konuşan kavim ve kabilelerin tanışıp kaynaşması için de, en başlıca şart dilin bilinmesidir. Her kesin kendi lisanından farklı bir dili bilmesi mümkün olmayabilir. Durum böyle olunca tanışıp kaynaşma yine tercüme ile gerçekleşir. Bu noktadan hareketle, tercüme sanatının, milletleri bir birine bağlayan sağlam bağlardan biri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Kur’an evrensel bir mesajdır. Muhatabı da tüm insanlıktır. Ancak Allah-ü Teala Kelam’ında 6 yerde "ایبرع انارق" “Arapça bir Kur’an”, 3 bir ayette "ایبرع امكح" “ Arapça bir Hüküm” 4 ve "ایبرع اناسل" “ Arapça” 5 şeklinde vurgulamış ve Kur’an’ın Arapça 1 Sakarya Üniversitesi (SAÜ) Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri, Tefsir Ana Bilim Dalı Öğrencisi. 2 Hucurat, 49/13. 3 Yusuf, 12/2; Taha, 20/113; Zümer, 39/27-28; Fussilet, 41/3; Şura, 42/7; Zuhruf, 43/3. 4 Rad, 13/37. Röya ALİYEVA 232
oluşuna dikkatleri çekmiştir. Çünkü bu yüce kelamın ilk muhatapları Araplardır. İslamiyetin yayılmasından ve acemlerin (arap olmayanlar) İslam’ı kabulünden sonra Kur’an’ın tercümesine ihtiyaç duyulmuştur. Durum böyle olunca, Yüce Kelam’ın da Arapçayı bilmeyen milletler arasında anlaşılması için tercüme ameliyesi kaçınılmaz olmuştur. Biz de makalemizde Kur’an’ın tercüme edilip edilemeyeceği meselesini ele alacak, meal tarihini kısaca olarak değerlendireceğiz. 1. TERCÜME KAVRAMI Tercüme kelimesinin etimolojisi hakkındaki görüşler farklıdır. Bazı dilbilimci- lerine göre, kelime Arapça, bazılarına göre ise, muarrebdir. Kelimenin Arapça olduğunu kabul edenlerin –kelimenin kök harfleri hakkında olan- görüşleri de farklıdır. Bazı dilbilimcilerine göre ‘tercüme kelimesi’ dört harfli (rubai) bir kelime olan مجرت
kelimesinden, bir kısım alimlere göre ise, kökü üç harfli sülasi bir kelime olan مجر fiilinden türemiştir. 6 Lügatte “bir kelamı, bir dilden başka bir dile çevirmek, bir sözü diğer bir dilde tefsir ve beyan etmek, bir lafzı kendisinin yerini tutacak bir lafızla değiştirmek” gibi anlamlara gelmekle beraber “bir sözü söylendiği dilde açıklamak, bir sözü başka bir dile nakletmek, kendisine ulaşmayan birisine sözü tebliğ etmek, bir kitabın alt başlıklarını (teracim) veya bir kimsenin hayatı ve eserlerini anlatmak (biyografi/tercüme-i hal)” için de kullanılmıştır. 7
Tercüme kelimesinin ıstılah manasına gelince, bu konuda farklı görüşler vardır. Elmalılı Hamdi Yazır’a göre: “Tercüme aslın manasına tamamen mutabık olmak için sarahatte, delalette, icmalde, tafsilde, umumda, hususda, ıtlakta, takyitte, kuvvette, isabette, hüsnü edada, üslubu beyanda, hasılı ilimde, sanatta, asıldaki ifadeye müsavi olmak iktiza eder. Yoksa tam bir tercüme değil, eksik bir anlatış olmuş olur.” 8 Elmalılı’nın bu tarifinden tercümenin ne kadar güç, hatta imkansız olduğunu görmekteyiz. Teknik eserleri ve hukuki metinleri bu şartları koruyarak bir dilden başka bir dile tercüme etmek mümkün olsa da, insanın duygularına tesir eden
5 Nahl, 16/103; Şuara, 26/192-195; Ahkaf, 46/12. 6 İbn Manzuri’l-Ifrıkıyyi’l-Mısri, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem (v.711/1311), Lisanu’l-Arab, I-XV, 1. Baskı, Daru Sadir, (kapak kısmında Daru’l-Fikr) Beyrut, h.1410/m.1990.TRCM Mad: XII, s. 22, RCM Mad: XII, s. 229. 7 Durmuş, Zülfikar, Kur’an’ın Türkçe Tercümeleri-“Aziz Kur’an” ve “İnsanlığa Son Çağrı” Örneği, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2007.s. 38-39. 8 Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, (v.1942), Hak Dini Kur’an Dili: Yeni Mealli Türkçe Tefsir, I-IX, 1. Baskı, Matbaai Ebüzziya, İstanbul, 1935, C: I, s. 9. Kur’an-ı Kerim’in tercümesi meselesi ve meal tarihi 233
edebi ve sanatsal açıdan değere sahip olan bir eseri yukarıda zikrolunan hususlarla bir dilden başka bir dile aktarmak ise imkansızdır. Böyle bir eserin benzerini yazmak onun tercümesinden daha kolaydır desek mübalağa etmiş olmayız. Dilciler tercümenin çeşitli tanımları üzerinde durmaktadır. Sözgelimi: Berke Vardar tercümeni
9 şeklinde açıklamıştır. Çeviride ‘eşdeğerlik’ ‘aynılık’ olarak anlaşılmamalı, çünkü aynı metnin iki yorumu arasında bile aynılığın sağlanması söz konusu olamaz. “Özetle eşdeğerlik; kaynak metnin, okurları üzerinde oluşturduğu etkinin bir benzerinin veya aynısının hedef metin okurları üzerinde oluşturulmasını anlatan ve genellikle metin birimleri için kullanılan bir kelimedir.” 10
Tercümenin amacı, ayrı dillerle anlatılmak istenen çeşitli duygu ve düşünceler arasında tam bir akort sağlamaktır. Tercüme ile ilgili bu tariflerden sonra çeviri ameliyesini şu şekilde özetleyebiliriz: Bir metnin tercümesinden maksat, onun kaynak metne bağlı kalarak ve mananın ikinci plana atılıp, metnin bir kopyasının oluşturulması, metnin başka bir dilde karşılığının bulunması değil, bilakis kaynak metnin manasının en güzel bir biçimde hedef dilde sunulması, yeniden bir üretme işi veya zihinde anlamlandırılmasıdır. Sonuç olarak tercümenin keyfiyetiyle ilgili şu misali verebiliriz.
11
mükemmel değil, bilakis noksan ve eksiktir. Bu sebebe bağlı olarak tercümeni Durmuş’un dediği gibi “zorunlu tahrifin ikiz kardeşi” 12 olarak nitelendire biliriz. 2. KUR’AN-I KERİM’İN TERCÜMESİ MESELESİ Kur’an’ın başka dillere tercüme edilemeyeceğini savunanlar 13 ve Kur’an’ın tercümesinin gerekli olduğunu söyleyenler de, 14 kendi görüşlerini delillerle haklı 9 Vardar, Berke, Dilbilim Açısından Çeviri, Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi (Çeviri Sorunları Özel Sayısı), 1978, Cilt: XXXVIII, Sayı: 322, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 2000, s. 66. 10 Hacımüftüoğlu, Halil, Kur’an Tercümelerinde Yöntem Sorunu, İz Yayıncılık, İstanbul, 2008, s. 33. 11 Ateş, İbrahim, Tercüme Ve Mütercimler, Diyanet Dergisi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1986, Cilt: 22, Sayı:3, s. 22. 12 Durmuş, Zülfikar, Kur’an’ın Türkçe Tercümeleri, s. 23. 13 İbn Kuteybe, Kaffal, Şatıbi, Zerkeşi, Suyuti, Mustafa Sabri, Muhammed Mustafa Şatır, Ahmet Mithat Efendi, M. Reşit Rza, Ahmed Hamdi Akseki, Mennau’l-Kattan vd.
Röya ALİYEVA 234
çıkarmaya çalışmışlar. Genel olarak çoğunluk Kur’an’ın tercümesinin gerekli olduğu kanaatindedir. Bu görüşte olan alimler Peygamber Efendimiz’in mektuplarında bulunan ayetlerin tercüme edilmesi, Selman-ı Farisi’ye atfedilen Fatiha suresinin tercümesi, 15 başta Ebu Hanife üzere bazı mezhep imamlarının ve önemli alimlerin konuyla ilgili görüş ve düşünceleri, Kur’an’ın evrensel oluşu, ilk zamanlardan günümüze kadar az veya çok tercüme faaliyetlerinin devam etmesini Kur’an’ın tercümesinin gerekliliği için vazgeçilmez deliller kabul edilmiştir. 16 Kur’an-ı Kerim’in tercüme edilebileceğini söyleyenlerin maksadı onun tefsiri tercümeleridir. Çünkü tercümedeki noksan ve eksiklik onun metnine değil, mütercimlerin müsamaha ve noksanlıklarına hamledilir. Kur’an’ın harfi tercümesinin yapılamaya- cağına islam alimleri icma’ ile ittifak halindedirler. 17 Kur’an-ı Kerim’in harfi tercü- mesinin muhal oluşunun bazı belirgin sebepleri; kelime ve cümlelerin birden fazla anlam ifade etmesi, bazı kelimelerin başka dilde karşılığının olmaması, edat çeşitliliği, kıraat vecihlerinin, mecaz ifadelerinin, müteşabihatın bulunması, ses ma- na uyumu, Arapçada bulunan cinsiyyet özelliği, fiil çekimi vs. Tefsiri tercümeyi savunanlar Kur’an’ın Arapça nazmındaki kudsiyeti inkar etmemiş, belağat yönünden yüceliğinin çeviriyle aktarılamayacağını, hatta tercümenin Kur’an’ın i’cazını ve i’caza bağlı tali manalarını yok edeceğini kabul etmiş, ancak Kur’an’ın genel anlam- daki asli manalarının başka bir dile nakledilirken koruna bileceğini iddia etmişlerdir. 2.1. Kur’an’ın Tercümesi Kur’an Yerine Geçer mi? Kur’an’ın tercüme edilip edilmeyeceği konusunun dışında alimler tarafından Kur’an tercümesine “Kur’an” denilmesi ve Kur’an’ın yerine geçmesi meselesi de tartışılmıştır. Kur’an tercümelerinin Kur’an yerine geçebileceğini savunanlara göre asıl olan manadır, lafız ise sadece bir vasıtadır. “Vakian bir kelam manası
14 Ebu Hanife, Cessas, Buhari, Zemahşeri, Kurtubi, Ebussud, Meraği, Ferid Vecdi, Mevdudi, Hamidullah, Elmalılı, Süleyman Ateş, Suat Yıldırım vd. 15 Sait Şimşek “Fatiha Suresi ve Türkçe Namaz” isimli eserinde rivayetin sahih olmadığını, bu bağlamda farklı rivayetlerin olduğunu, söz konusu rivayetlerin ise sadece mezhep gayretkeşliğinden dolayı bazı Hanefi Fıkh kitaplarında zikredildiğini söylemektedir. Bu kısım Zülfikar Durmuş’un “Kur’an’ın Türkçe Tercümeleri” s. 86’dan alıntıdır. 16 Bu konuda geniş bilgi iin bkz. Aydar, Hidayet, Kur’an’ı-Kerim’in Tercümesi Meselesi, Kur’an Okulu Yayıncılık, İstanbul, 1996, s. 177-207. 17 Aydüz, Davut, Tefsir Tarihi, Çeşitleri ve Konulu Tefsir, Işık Yayınları, İstanbul, 2013, s. 26. Kur’an-ı Kerim’in tercümesi meselesi ve meal tarihi 235
icmali bir tesiri görülür. Asıl matlub olan maksudu diniyye tam hasıl olmaz. Ve Peygamber Efendimiz’in "ملعلاب لا نارقلا عفنی له" “Kur’an ancak ilimle fayda verir” - buyurmaları 18 bu hikmete mübtenidir.” 19
Bu görüş sahiplerinin delil olarak öne sürdükleri ayetler; ىلولا فحصلا يفل اذه نا" "ىسوم و میهاربا فحص “Şüphesiz bunlar ilk sayfalarda, İbrahim ve Musa’nın sayfalarında da vardır.” 20 "نیلولا ربز يفل هنا و" “Şüphesiz bu öncekilerin kitaplarında da vardır.” 21 "يبرع و يمجعْاْا ِاهتایا تلصف لول اولاقل ایمجع انارق هانلعج ولو " “Eğer biz Kur’an’ı yabancı bir dille gönderseydik derler ki: “Neden, onun ayetleri açıkça beyan edilmedi? Dil yabancı, muhatap arap! Olur mu böyle şey?” 22 ayetleridir. A’la suresinin 18-19. ayetlerinde Kur’an’ın tümüyle kutsal kitab ve suhuflarda – Arapça değil de onların kendi dilinde- olduğunu ve bununla da asıl olanın mana olduğunu iddia etmişler. Ancak ayetin siyak ve sibakı araştırıldığında ayette Kur’an’ın tümü değil, bir kaç ayet, olsa olsa bu surenin tamamı kastedildiği açıkca görülür. Şuara suresinin 196. ayeti ile delillerini Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi şu şekilde cevaplamıştır: “Ayetteki birinci zamir Kur’an’a ait değil, Kur’an’ın onların kitaplarında da zikr olunduğuna racidir. Bunun böyle olduğunu daha sonraki ayette teyid ediyor. “İsrailoğulları bilginlerinin bunu bilmesi de onlar için bir ayet (bir delil) değil miydi?.” 23
Tercümenin Kur’an yerine geçebileceğini savunanlar Fussilet suresinin 44. ayetini de şu şekilde ele alıyorlar. Allah başka dilde de indirmiş olsaydı Kur’an
18 İmam Gazzali’nin İhya-u Ulumiddin isimli eserinde ilim öğrenmenin fazileti bağlamında zikrettiği bu hadisi (bkz. Gazzali, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, İhya-u Ulumiddin, thk. Ebü’l-Fazl Ziyaüddin Abdürrahim b. Hüseyin Iraki, 4. Baskı, Daru’l-Hayr, Beyrut, 1997, I, s. 16-17), İbnü,l-Cevzi mevzu (uydurma) hadis olarak nitelendirmiştir. (bkz. İbnü’l- Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali, Kitabu’l-Mevzuat, thk. Abdurrahman Muhammed Osman, Mektebbetü’s-Selefiyye, Medine, 1966, I, s. 223-224. Bu kısım Şen, Ercan, Milaslı İsmail Hakkı’nın (1870-1938) Kur’an Tercümesine Dair Bir Risalesi: “Kur’an Tercüme Edilebilir Mi? Ve Yeni Vadide Fatiha Tercüme Ve Tefsiri, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Rektörlüğü Matbaası, Tokat, 2013, Cilt: 1, Sayı:2, s. 272’ten alıntıdır. 19 Şen, Ercan, a.g.m. s. 272. 20 A’la, 87/18-19. 21 Şuara, 26/ 196. 22 Fussilet, 41/44. 23 Sabri, Şeyhülislam Mustafa, Kur’an Tercümesi Meselesi, (çev. Süleyman Çelik), Bedir Yayınevi, İstanbul, 1993, s. 58. Röya ALİYEVA 236
olacaktı. O halde Arapça olması veya başka bir dilde olması asli bir unsur değil, fer’i bir unsurdur. Elbette Allah Kur’an’ı hangi dilde indirmiş olsaydı, o dilde de hem lafzı, hem de manası itibariyle Allah’ın kelamı olacaktı. Ancak insanların yaptığı tercümede araya beşer unsuru girmektedir. Beşer ise hatadan arınmış değildir. Halbuki Kur’an hem manası, hem de lafzıyla Kur’andır. Allah’ü-Teala tehaddi ayetleri
24 ile tüm insanlığa kıyamete kadar meydan okumuştur. Ne Arapça, ne de başka bir lisanda Kur’an’ın bir benzerinin -hiç bir zaman- getirilemeyeceğini Müslüman’lara müjdelemiştir. O halde Kur’an tercümesinin Kur’an yerine geçeceğini savunmak, tehaddi ayetlerini inkar etmek olmaz mı? Kur’an’da hata ihtimali olmadığı halde, tercümede bu ihtimal mevcuttur. Tercümenin Kur’an yerine geçirilmesi ve onunla bir tutulması Kur’an’ın asli manalarına delalet yönünden de olsa imkansızdır. Bu nedenle tercüme ne sadece isim, ne de delalet ettiği mana yönünden “Kur’an” olabilir.
Çağdaş dönemde Kur’an tercümeleri üzerinden sürdürülen ilginç tartışmalardan biri de Kur’an tercümesi ile namaz kılmanın hükmünün ne olduğudur? Modernitenin bütün dinamiklerini gözönüne alarak analiz edilmesi gereken bu konu 1930’lu yıllarda Türkiye ve Mısır’da en sıcak tartışma konularından biridir. Türkiye’de Ezan-ı Muhammedi’den sonra Kur’an da Türkçeleştirilip, ibadet ve tilavette tercümesi kullanılmak, Arapça aslı yasaklanmak; Mısır’da ise Kur’an’ın modern ve çağdaş Arapça’ya çevirisi yapılmak isteniyordu. Bir takım reformcu müellifler, ilahi vahiy olan asıl metin ile kul yapısı tercümeyi eşit tutuyor, böylece İslam dininin ana kaynağı olan nazm-ı İlahiyi profanlaştırmak istiyorlardı. 25 Burada dönemin entelektüellerinin bu konudaki görüşleri sorgulanmalı ve analtik bir değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. İslam alimleri Kur’an tercümelerinin Kur’an yerine tilavet edilmesinin yasaklanmasında hemen hemen ittifak halindedirler. Şafiiler, 26 Malikiler, 27 ve
24 Kasas, 28/49; İsra, 17/88, Tur, 52/33-34; Hud, 11/13-14; Yunus, 10/38; Bakara, 2/ 23-24 25 Ekin, Yunus ve Akyüzoğlu, Hüseyin. Kur’an Tercüme Teknikleri, Işık Yayınları, İstanbul, 2015, s. 43. 26 Nevevi, Ebi Zekeriyya Muhyiddin b. eş-Şeref; İbn Hacer Askalani, Ahmet b. Ali; er-Rafii, Ebu’l-Kasım Abdu’l-Kerim b. Muhammed, el-Mecmu’ Şerhu’l- Müzehheb;et-Telhisu’l- Habir fi Tahrici’r-Rafii’l-Kebir;Fethu’l-Azim Şerhu’l-Veciz, I-XX, Daru’l-Fikr, t.y. III, s. 379.
Kur’an-ı Kerim’in tercümesi meselesi ve meal tarihi 237
Hanbelilere 28 göre Arapça’nın dışında bir lisanla Kur’an’ın kıraatı caiz değildir. Tercüme ile kılınan namaz sahih değildir. Hanefilere göre de Arapça’dan başka bir lisanla kıraat caiz değildir. Ancak Ebu Hanife’nin namazda böyle bir kıraati caiz gördüğü, daha sonra ise bu görüşünden döndüğü rivayet edilir. İmameyn ise Arapça’ya güç yetiren kimse için Arapça dışında bir kıraatle eda olunan namaz fasittir, fakat güç yetiremeyen kimseye tercüme ile kıraat edilerek namaz kılmak caizdir.
29
Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|