İlahiyyat faküLTӘSİNİn elmi MӘcmuәSİ
İSTİFADӘ OLUNMUŞ ӘDӘBİYYAT SİYAHISI
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SUMMARY
- Çapa tövsiyə etdi: f.e.d. Zeynəddin Hacıyev
- OSMANLI DÖVRÜNDӘ VӘ MÜASİR FAİZSİZ BANKLARDA İSTİFADӘ OLUNAN İQTİSADİ PRİNSİPLӘR Sənan Əzimov
- B. Faizsiz Sistemlərin Qurulma Ehtiyac və Zərurəti
- C. Faizsiz İqtisadi Prinsiplər
- 2. Qarşılıq Alınan Finans Qaynaqlarından Olan Müşaraka
- 3.Mülk ortaqlığı 15 , ticari ortaqlıq, akit ortaqlığı
|
İSTİFADӘ OLUNMUŞ ӘDӘBİYYAT SİYAHISI 1.
Луман Н. Общество как социальная система, М.,
"Логос"., 2004, с 232 2.
Şahbazov İ. Sosioloji nəzəriyyələr. Bakı., 2015, s 239 3.
Дмитриев.В.А. Конфликтология М., 2000, с.281 4.
Маркс К., Ф. Енгелс., Соч Т 18, M-1961, с.842 5.
Философский словаръ. М. Политиздат, 1999-1, с.449 6.
Гегелъ Г.Собр. соч.в 14т. М., Л, 1935,Т.8, с 468 7.
Şirinov A. Sosial zaman və sosial məkan.Bakı-Təknur, 2012, s 319. 8.
Həsənov A. Milli ideologiya və milli-mənəvi dəyərlər. Bakı-Təknur, 2013, s. 175
Vüsalə Gülmalıyeva 288
РЕЗЮМЕ
В статье анализируется категория интереса с позиции ее роли в возникновении социальных конфликтов. В этой связи выделяются основные виды интересов. Подчеркивается особая роль экономических и политических интересов как основной источник возникновении социальных конфликтов разного рода. Одновременно отмечается положительное значение конфликтов для развития общества.
SUMMARY The article analyzes the category of interest from the perspective of its role in the emergence of social conflicts. In this connection, it highlights the main types of interest. It emphasizes the special role of the economic and political interests as the main source of theoccurrence of social conflicts of all kinds. At the same time the positive value of conflict for the development of the society is noted.
Osmanlı dövründə və müasir faizsiz banklarda istifadə olunan iqtisadi prinsiplər 289
İSTİFADӘ OLUNAN İQTİSADİ PRİNSİPLӘR Sənan Əzimov İstanbul Ticarət Üniversiteti Beynəlxalq Bank İşi və Finans Bölməsi Magistrantı Açar Sözlər: Osmanlı İmperiyası, Faizsiz Banklar, İqtisadi Prinsiplər Key words: Ottoman Imperia, Non İnterest Banks, Economic Principles Ключевые слова: Османская Империя, Непроцентные Банки, Экономические Принципы
Giriş Osmanlı İmperiyasında iqtisadi sistemin yaranması, təməl xüsusiyyətləri və quruluşları baxımındanİslam iqtisadiyyatının və eyni zamanda İslam dövlətlərinin böyük xidməti olmuşdur. Xüsusilə Səlcuqlular, Elxanlılar, Eyyubilər, Məmluklər və Anadolu Bəylikləri bunların ən mühüm olanlarıdır. İqta-timar, muqataa, fütüvvət- əxilik-əsnaf, hisbə-ihtisab kimi iqtisadi və ictimai quruluşların bu dövlətlərdən miras qaldığını bilirik. 1
Әsrlərdir İslamın bayraqdarlığını edən, Osmanlı İmperiyası da əsas təməl iqtisadi prinsiplər arasında faizdən uzaq, xarici borclanmadan çəkinən 2 , məzənnənin 1 Tarixi məlumatlardan yola çıxaraq, dövlətin siyasi nüfuza yol açan böyük torpaq mülkiy- yətlərinə mane olması məsələsidir. Burada fərdin çalışdığı torpaq sahəsinin sahibi olması baxımından, böyük torpaq mülkiyyətlərinə çevrilmələrinin qarşısı alınmağa çalışılmışdır. Məhz bu da, torpaq və əkin siyasətinin əsas təməli olaraq tətbiq olunmuşdur. Boş torpaqların da eyni şəkildə bu sistemin tətbiq olunması əsas olaraq qəbul olunmuşdur. Hələ Hz. Peyğəm- bər dövründən iqta dediyimiz bu sistem, timar sistemi olaraq növbəti mərhələlərdə ortaya çıxmışdır. 2 Mehmed Fuad Köprülü, İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmalar ve Vakıf Müesseseleri 1890-1966, haz. Orxan Fuad Köprülü, İstanbul: Ötükən Nəşriyyatı, 1983 Sənan Əzimov 290
sabit tutulmasına çalışan 3 , vəqf mədəniyyətini 4 daha da təkmilləşdirərək, dövlətin öz sərhədlərində sabit iqtisadi prinsiplərin icra olunmasını təmin etməyə çalışmışdır. Məhz bu baxımdan məqaləmiz, ilk İslami dövlətlərdən miras qalan iqtisadi təməlləri təkmilləşdirən və müasir faizsiz bankların 5 da qurulması təminatını verən sistemin təməl iqtisadi prinsiplərindən bəhs etməkdədir. A. İlk faizsiz Banklar Ümumiyyətlə faizsiz bankların tarixinə nəzər salsaq, ilk olaraq qarşımıza çıxan yəhudilər tərəfindən qurulan Aqibi Bankı m.ö. 700-cü ildə Babildə qurulmuşdur. Bank əsas olaraq ev, torpaq sahəsi, at, qul v.s. kimi təməl ehtiyacları qarşılayan bank və müştəri arasında faizsiz ticarətin təşkil olunması üzərinə qurulmuşdur. Bundan başqa, Roma dövründə Hökümdar Tiber xalqa daşınmaz əmlak ipotekası qarşılı- ğında faizsiz kredit verə bilmə qabiliyyətinə sahib ilk dövlət bankı qurmuşdur. Faiz- siz bankçılıq kimi ifadə edə biləcəyimiz bu ilk təşkilat, qurum olaraq da ifadə edə bilərik. Eyni zamanda bu iqtisadi prinsipləri məbədlər də icra edirdi. 1198- ci ildə belə bir funksiyanı icra edən başqa bir quruluş da təşkild olunmuşdur. XIV-cü əsrdə Franche Comedə burjuaziya topladığı sərmayə ilə üzvlərinə borc pul verən bir sandıq, yaxud hovuz qurmuşdur. London kardinalı Michel Northburgda 1361-ci ildə Saint-Paul kilsəsində topladığı sərmayə ilə xalqa faizsiz çeklər tətbiq edən bir fon təşkil etmişdir. Xristiyan hacıların can və mal təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Temple məzhəbinin mənsubları olan Tempierlerin verdiyi sədəqələrin, əmanətlər ilk mərhələdə faizsiz olaraq istifadə olunmuşdur. Təbii ki, bu kimi quruluşlar sahiblərinin səmimiyyət və niyyətinə görə ilk mərhələdə əmanət, sədəqələrlə yola çıxaraq, bir müddətdən sonra faiz verən qurumlara çevrilmişdir. 6
kifayətlənən, xalqın ehtiyacını qarşılayan, ictimai uçurumu dərhal aradan qaldırmağa çalışan məqsədlərlə meydana gəlmişdir. Növbəti mərhələdə isə əmanətləri faizlə verən, bir tərəfin səbəbsiz varlanmasına, digər tərəfin riski tamamilə üzərinə alması
3 Daha geniş məlumat üçün bax: Әhməd Tabakoğlu, İslam İktisadı Açısından Kalkınma,İstanbul: İslami Elmlər Tədqiqat Vəqfi Nəşr, 1987 4 Daha geniş məlumat üçün bax: Ziya Kazıcı, Osmanlı Vakıf Medeniyeti, İstanbul: Bilgə Nəşr, 2003, Mehmed Fuad Köprülü, İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmalar ve Vakıf Müesseseleri1890-1966, haz. Orxan Fuad Köprülü, İstanbul: Ötükən Nəşr., 1983 5 Bekir Ali Bilgiç, İslamda Kazanç Sistemi ve Çalışma Hayatı, İstanbul, 1990, s. 142 6 Burhan Ulutan, Bankaçılığın Tekamülü, Ankara, 1957, s. 37-38 Osmanlı dövründə və müasir faizsiz banklarda istifadə olunan iqtisadi prinsiplər 291
ilə ciddi ictimai problemlərin ortaya çıxması ilə Hammurabi faizi qadağan edən, hər iki tərəfin haqqını təməl edən qanunlar ortaya qoymuşdur. Yunanların da, bank sistemini Babillərdən aldığı ifadə olunmaqdadır. Bir çox xüsusi banklar meydana gəlmiş və “trapezites” deyilən sərrafların bu işi icra etdiyi də məlumdur. Romada bank işini təşkil edənlər, orta çağda öz adlarına pullar basdıraraq, bu pulların dəyəri ilə oynamağa başlamış, özlərinə görə daha uyğun miqdarı təyin etmişdir. Bu fəaliyyətləri icra edən şəxslərə “bancheris”, önlərindəki masalara isə “banco” deyilmişdir. Bunlar pulun mühafizəsi, maddi danışmanlıq, pul göndərilməsi, kredit işləri, hesablar arası dəyişmələri də icra etməkdə idi.
İlk faizsiz quruluşların tarixinə diqqət etsək, bunların əksərən dini və mənəvi ağırlıqlı ibadət yerlərində təşkil olunduğunun, insanların ibadətlərinin bir parçası olan sədəqələrinin verməsi, zəkatlarının din təmsilçilərinə verməsi ilə toplanan miqdarın din təmsilçiləri tərəfindən borc olaraq verilməsi, torpaq sahələrinin işlədilməsi, yeni ibadət yerlərinin, təhsil mərkəzlərinin v.s. qurulması üçün istifadə olunması da bir həqiqətdir. İslamdanəvvəl cahiliyyə ərəblərində də riba, faiz bəyənilməyən prinsip olaraq qarşımıza çıxmaqdadır. Kəbənin inşa olunması üzərinə Әbu Vəhb i. Abd əl- Mahzumi Qureyşlilərə belə demişdir: “Bura ancaq təmiz qazanclarınızı sərf edin. Nə zinayla, nə faizlə alaraq, nə də başqasına zülm edərək qazandıqlarınızı Kəbənin inşası üçün gətirməyin. Dinimizin də insan qaynaqlı olması baxımından, təməl ilahi əmrlər arasında cəmiyyətin rəfahını, bölüşmə mədəniyyətini təmin etmək əsas meyyarlardan olduğu üçün, İslam müsəlmanlar arasında borc vermə, ortaq iş birliklərinin qurulmasını, müştərək fəaliyyətlərin icra olunmasını təşviq etmişdir. İnsan ancaq maddədən ibarət deyil, ancaq maddi təminatını təmin etməklə kifayətlənməyən, mənəvi bütövlüyə də sahib olmalıdır. Hər şeyin əxlaqı, olması baxımıdan iqtisadiyyatın qurucularından olan John M. Keynesin ifadə ettidiyi kimi, “İqtisadiyyat əslində təbii elmdir, onun da bir əxlaqı var”. 7 İslami qaynaqlarda isə mudaraba, ortaq şirkətlərin, vəqflərin qurulması demək olar ki, Hammurabi
7 İqtisadiyyat əxlaqdan güc alar. Çünki hüquq kimi iqtisadiyyat da, əxlaqın bir ünsürüdür. Milli gəlirin artmasına, istehsalatın artmasına dəstək olması ən mühüm prinsiplərdəndir. Ancaq əsas məqsəd, iqtisadi fəaliyyətləri təmiz bir sistem üzərinə qurmaqla, sistemin davamlılığını onun sağlamlalığı ilə təmin etmək mümkündür
Sənan Əzimov 292
qanunlarında 8 olduğu kimi faizsiz sitemində olduğu kimi faizsiz sistemə bənzər məcra almışdır. 9
Cəmiyyətlər arasında təbəqələşmə də faizsiz sistemlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuş və bu mərhələni daha da sürətləndirmişdir. Təbəqələr arasında ilk, orta və üst mərhələlərin bir-biri arasında ictami münasibətlərin sağlam tutulması, orta təbəqənin dərəcəsinin artırılması, ciddi maddi uçurumların aradan qaldırılması cəmiyyətlərin də sağlam böyüməsini təmin etməkdədir. Təəsüf ki, sərmayə sahibi olan şəxslər çox vaxt güc sahibi olanlar və bu gücü istədikləri kimi istifadə etmə haqqlarının olduğu qərarı ilə, cəmiyyətlərin məhvini sürətləndirmişdir. Bu baxımdan faizsiz iqtisadiyyatın əsas təməlləri olaraq ortaqlıq, ictimai müsuliyyət, tərəflər arasında risklərin bölüşdürülməsi v.s. müştərək fəaliyyətləri daha da təkmilləşdir- mişdir.
10 İqtisadi əsaslardan məlum olduğu kimi, bütün iqtisadi quruluşlar riskə meyyardır, qırılğandır. 11
C. Faizsiz İqtisadi Prinsiplər Faizsiz iqtisadi əsaslara sahib olan quruluşların əsas çalışma prinsipləri və disiplinlərinə gəlincə, bunları aşağıdaki kimi ifad edə bilərik.
ehtiyacını qarşılamaq, xeyir məqsədi ilə digər dünyada qarşılığını görmək, verdiyini bir sədəqə olaraq qəbul etməklə verənin ona yenidən nəsib edəcəyini bilməyə əsaslanmaqdadır. 12 Әslində bu cür finans quruluşları, banklar arası fəaliyyətlərdə bir 8 Qadağalar, tətbiqatlarla əlaqədar geniş məlumat üçün bax: Horst Klengel, Kral Hammurabi və Babil günlüyü, tər. Nesrin Oral, İstanbul: Telos Nəşr, 2001 9 Daha geniş məlumat üçün bax: Shaikh Mahmud Ahmad, Towards İnterest - Free Banking, Pakistan: İslam Mədəniyyəti Üniversiteti, 1991 10 Mustafa Uçar, Türkiye'de dünyada faizsiz bankacılık ve hesap sistemleri,Fey Vəqfi Nəşriyyatı 11 Ayələrdə, hədislərdə eyni şəkildə riskin aradan qaldırılmasına aid əqd, vədlərə sahib çıxmaq, veriləcək borcları gecikdirməmək, borc alanın nəqd sıxıntısı yaşamaması üçün qəti əmrlər bildirməsi və borc pul verilməsi, çətin halda olan bir zəngin də olsa onun bu vəziyyətindən xilas olunması məsləhət görülməkdədir. Servet Bayandır, The Reciprocity
12 Cəmiyyətin zəkat və sədəqələrinin eyni vaxtda ehtiyac sahiblərinə verilməsi, iqtisadi təməlləri zədələyə bilməsi maddi əsaslar üzərə ciddi problemlərə səbəb ola bilməsi narahatçılığı, iqtisadiyyatçılar tərəfindən dilə gətirilmişdir. Әslində bənzər hadisənin heç bir toplumda yaşanmadığının şahidi olmaqla birlikdə, Xəlifə Ömər i. Әbdul Azizin (hicri 99-
Osmanlı dövründə və müasir faizsiz banklarda istifadə olunan iqtisadi prinsiplər 293
borc mezanizmasına çevrilə bilər. Banklar, iqtisadi quruluşlar öz aralarındaki ehtiyaclarını aralarındaki müqavilələrlə, faizsiz tətbiqatla daha az maliyyətlə həll edə bilərlər.
müqavilələrdə, yatırımlarda əsas olaraq qəbul olunan qarşılığı alınan finans yöntəm- lərində qarşı hasən 13 , ariyət və yaxud qiyəmi mal borcu 14 , ortaqlıq və yaxud şirkətlərin qurulması tarix boyu insanların müştərək çalışmalarını təşkil edən, ortaq sərmayədən əldə olunan gəlirlərin ortaqbölüşdürülməsinitəmin edən faizsiz tətbiqat- lardan olaraq qəbul olunur.
16 v.s. növlərdən ibarətdir. Burada həmçinin faizsiz prinsiplərin istifadə olunmasındaki tənqidlərə cavab olaraq, mudaraba ve muşarakanın istifadə olunması ilə əlaqədar bəzi əlavələri ifadə etmək istəyirik. Bu əsas prinsiplər mudaraba və muşarakanın istifadə olunmasını da məhdudlaşdırmaqdadır. a. Zərər Riski: Bu prinsiplərin istifadə olunmasıtəşəbbüs finansmanın, faizsiz banklarda ortaq olmasının ən mühüm riski, dəstəklərin təşəbbüslər qarşılığında zərər etmə imkanının yüksək səviyyədə olmasını ifadə edir. Faizsiz bankların təşəbbüskarlara verdikləri dəstəyin, zərər etmələri halında bu zərəri özlərinə ortaq olan sərfiyyat sahibləri ilə müştərək paylaşması faizsiz bankların əsas fəlsəfəsini təşkil etməlidir. Şübhəsiz insan fitri olaraq zərərsiz kar əldə etməklə, zərər riskini minimal dərəcədə azaltma cəhdi hər zaman müsbət nəticə verməz.
sistemdə, bu quruluşlar sui istismara, tərəflərin sərbəst öz lehinə, qarşı tərəfin
101) hakimiyyətiillərində cəmiyyətin sədəqə, zəkat anlayışının ən yüksək dərəcəsinə sahib olmaqla birlikdə, tamamilə ehtiyacı olmayan, zəkat verilməyəcək dərəcədəyüksək rəfah səviyyəsinə çatdıqlarının şahidi olmaqdayıq. 13 Qarzı Hasən - Pul yaxud, ehtiyac olunan miqdarı qarşılamaq üçün nəqd yaxud misli bir malı faiz şərti olmadan, borc olaraq verməkdir 14 Qıyəmi Mal Borcu – İnsanların ehtiyacı olan əşyaların, eyni miqdarla borc olaraq verilməsidir.Çox vaxt insanlar ancaq pula deyil, müəyyən əşyalara da ehtiyacı ola bilər. Daha geniş məlumat üşün bax: Cengiz Koç, Günümüz Türk Hukukuyla Mukayeseli Olarak İslam Hukukunda Ariyet Akdi, SÜSBE, Konya, 2007, Magistr Diplom İşi 15 2 vedaha çox şəxsin mal üzərində satın almaq, hibə, vəsiyyət və miras almaq kimi üsullarla ortaq olmaları 16 Eyni şəkildə sərmayə və faydası üzərinə qurulan bir ortaqlıqdır. 1. Mufavaza Şirkəti: İki tərəfin sərmayə və karda eyni qazanc və eyni pay sahibi olmaları təməlidir. 2.İnan Şirketi – Mufavaza ortaqlığındaki təməl ortaqlığın əsas alınmadığı şirkət növüdür Sənan Əzimov 294
əleyhinə davranmasına imkan verməkdədir. Qazancın daha az miqdarda göstəril- məsi, qazanclı olduğu halda zərər olduğunu bildirmək, yaxud qəsdli olaraq şəriklərin zərər etməsi kimi müxtəlif səbəblər dilə gətirmək bu iqtisadi təməllərin əsasını təşkil etməkdədir. c. Təşəbbüskarların Laqeydliyi:Təşəbbüskarların daha yüksəkmiqdarda qa- zanc əldə edə bilmə imkanını da əsas olaraq qəbul etməklə, bankın qazancına ortaq olduğunu qəbul etməsi nəfsinə ağır gəldiyi üçün faizli bankların sabit miqdarda finans dəstəyini seçməsi də bir həqiqətdir. 17
18 – Bir tərəfin sərmayə, digər tərəfin əmək sərf etməklə qurulan ortaqlıqdır. Müslümanlar bu şəriklik prinsipinə mudaraba, qırad, muqarada, muamə- lə adlarını verilmişdir. 19 X-cu əsrdən etibarən, İslami qaynaqlarda mudaraba olaraq bilinən bu yöntəm, commenda adı ilə komandit şirkəti olaraq bölgə ülkələrinin ticarət hüququna girən və zamanla iş ortaqlıqlarının qurulmasına səbəb olmuşdur. 20
olunan chreokoinonia ilə mudaraba bir-birinə çox bənzəyir.Çox təəssüf ki, dünyanın parodokslarından biri də, zəkalı insanların əksər hallarda məhdud imkanlara sahip olması və kəşflərini reallaşdırmaq üçün maddi dəstəyə ehtiyaclarının olmasıdır. İlk dövrdə İraq bölgəsi İslam hüquqçularının istifadə etdiyi bu iqtisadi yöntəm Muzəmmil 73/20 ayəti kəriməsinə əsaslanmaqdadır. Hicaz bölgəsi fəqihləri isə sərmayədarın yatırımın bir qismini kəsib, sahibkara verdiyi üçün bu ortaqlıq karz (kəsib qoparmaq) kökündən törəyən kıraz (mukaraza) kəlməsiylə ifadə edir. 21 Hənəfi və Hənbəlilərin mudaraba, Maliki və Şafiilərin kıraz dedikləri əqddə sahibkara mudarib, darib, amil, mukarız, sermayə sahibinə rabbul mal (mukarız), bu çalışmaya isə aməl adı verilir. 22
17 Daha geniş məlumat üçün bax: Murtaza Köse, Ticaret Hukuku Tarihi Açısından Mudaraba ve Commenda Ortaklıklarının Etkileşimi Hakkında Bir Deneme,Atatürk Üniversiteti İlahiyat Fakultəsi Məcmuəsi, Әrzurum, 2002, S. 17 18 Daha geniş məlumat üçün bax: Murtaza Köse, Ticaret Hukuku Tarihi Açısından Mudarabe ve Commenda Ortaklıklarının Etkileşimi Hakkında Bir Deneme, Atatürk Üniversiteti İlahiyat Fakultəsi Məcmuəsi, Әrzurum, 2002, S. 17. 19 Fara Madehah Ahmad Farid, Shariah Comliant Private Equity and İslamic Venture Capital, edt. Rodney Wilson, EdinburqUniversiteti Nəşr., 2012, s. 6-7 20 Abraham L. Udovitch, Partnership and Profit in Mediaval İslam, Princeton, 1970, s. 170 21 Abdulmumin Әbu Zeyd, Nahvə Tatviri Nizamil Mudaraba fil Masarifi’l- İslamiyye, Qahirə, 1420/2000 22 Cengiz Kallek, Mudaraba Maddəsi, DİA, 30/358-363 Osmanlı dövründə və müasir faizsiz banklarda istifadə olunan iqtisadi prinsiplər 295
Osmanlı dövründə Galata bankerlerinin, Osmanlı Bankının qurulması ərəfə- sində demək olar ki, cəmiyyətin əksər qismi mudarabadan xəbərdardı və bu qaynaq- dan istifadə edərdi. Mudaraba Osmanlı dövründə xüsusilə Galatada gəmi ticarətinin finansmanı olaraq çox bilinən bir yöntəmlərdəndi. Mudaraba ortaqlağına yönələn şəxslər ilk növbədə dəniz ticarəti ilə məşğul olan gəmi rəisləri olmaq üzərə, vəzirlər, tacirlər, müdərrislər və əsgərlərə qədər geniş sahədə yayılmışdı. Həm fiqh elmindəki tətbiqatı, həmçinin tarihi misalları ilə mudaraba ortaqlıq sisteminin müasir şəkli olan faizsiz bankaçılığın əsasını təşkil edir. Mudarabanın 5 təməl xüsusiyyəti var: a. Sərmayənin bütünü tərəflərin biri tərəfindən təmin olunur. b. Sərmayəni təmin edən şəxsin, işin nəzarətinə qarışma haqqı yoxdur. c. Zərər olduğu halda, tamamilə sərmayə təmin edən şəxs üzərinə almalıdır. d. Sərmayəni qoyan tərəfin cavabdehliyi, qoyduğu sərmayə ilə məhduddur. e. Müştərəkliyin tək sahibliyi sərmayəni qoyandır. Әməyini ortaya qoyan tərəf kardan payını istəmə xaricində, ortaqlıq içərisindəki varlıqlar üzərində haqqı yoxdur. Şübhəsiz bu prinsip Osmanlı dövründəki vəqflərin eyni zamanda pul xəzinələri olaraq bilinən funksionallığını ifadə edir. 23 Bu mənada zəka ilə pulun birləşdiği bu iqtisadi prinsip Avropada, Şərqdən daha çox istifadə olunmaqdadır. 24 Bir misal ver- miş olsaq: a) ABD-da sərmayə ortaqlığının təməlini atanlardan sayılan Harvard Üniver- siteti İdarəçilik fakultəsinin dekan müavini General Doriotun yönəltdiyi risk sərmayəsi şirkəti (ARDC), 1957-ci ildə Digital Equipment Corp (DEC) adlı təşəb- büskar şirkəti dəstəkləmə qərarı verir. Dəstək olunacaq şirkət, ilk başda ancaq fikir və proje ortaya qoyan fəqir, ancaq istedadlı iki mühəndisdən ibarət idi. Doriotun şirkəti, təşəbbüskar şirkətin (DEC) 78 % hissəsini 70 min dollara almış, 15 il sonra 1972-ci ildə kar payı 350 milyon dollar qazanmışdır. Bu da ana sərmayənin 5000 qatı deməkdir.
23 Fethi Gedikli, Osmanlı Şirket Kültürü: XVI-XVII. Yüzyıllarda Mudarebe Uygulaması, İz Nəşriyyat, İstanbul 1998 24 Commenda və mudaraba ortaqlıqları ilk olaraq insan zəkasının məhsullarıdır. Belə ki, bənzər prinsip fərqli tətbiqatları ilə demək olar ki, hər bir xalqın, cəmiyyətin həyatında bu iqtisadi yöntəmlərin istifadə olunduqlarının şahidi olmaqdayıq. Hər hansı bir cəmiyyətin iqtisadi və ticari həyatındaki qurum, müəssə digərlərindən elə də fərqli deyildir. Ancaq hər bir cəmiyyətin inanc və fəlsəfəsinin iqtisadiyyatdan ticarətə, siyasətdən mədəniyyətə və sənətə qədər hər sahədə təzahürünün şahidiyik
|