İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

İnfeksion  xəstəliklər  zam anı  quşların  müalicəsi
İnfeksion  xəstəliklərdə  müalicə  epizoodiya  əleyhinə  təd­
birlər  sisteminin  tərkib  hissəsi  olub,  məqsədt  xəstəliyin  törət­
diyi  səbəbləri  aradan  götürmək  və  onların  məhsuldarlığını  bər­
pa  etməkdən  ibarətdir.
İti  gedişli  infeksion  xəstəliklərdə  müalicə  yardımının  ləngi­
məsi  quşlarda kütləvi tələfata səbəb olur.  Bundan əlavə bəzi  in­
feksion  xəstəliklər zamanı  müalicənin  ləngidilməsi  ilə əlaqədar 
olaraq  sonradan  müalicəsi  çətinləşən  hər cür mürrəkəbləşmələr 
baş  verir.  Ona  görə  də  infeksion  xəstəliklərin  müalicəsində  ən 
əsas şərt diaqnozun dəqiq olması və müalicənin vaxtında aparıl­
masıdır.
İnfeksion xəstəliklər zamanı  quş orqanizminin tez və tam şə­
kildə  patogen  mikroorqanizmlərdən  azad  etmək  heç  də  həmişə 
mümkün olmur.  Xəstəlik keçirmiş quşlar uzun müddət infeksiya 
törədicisinin  mənbəyi  kimi  özünü  göstərərək  amil  daşıyan  olur 
və  patogen  mikroorqanizmləri  xaricə  ixrac  edir.
Xəstəliyin  müalicə  edilməsi  o  zaman  məqsədəuyğundur  ki, 
müalicə  səmərəli  olsun,  yəni  infeksiya  törədiciləri  orqanizmdə 
tamamilə  məhv  edilsin.  Əgər  xəstəliyin  müalicəsi  üçün  uzun 
müddət  vaxt  və  xeyli  miqdarda  maddi  vəsaitin  xərclənməsi  tə­
ləb  olunursa,  bu zaman  müalicə aparılmasına  icazə verilmir.
Müalicə  dövründə  xəstəlik  uyğun  zoogigiyeniki  şəraitdə 
saxlanmalı,  asan  həzm  olunan  yüksək  keyfiyyətli  yemlərlə  tə­
min  edilməlidir.
Müalicənin  nəticəsi  dərman  maddələrinin  vaxtında  tədbiqi 
və düzgün  dozalaşdırılmasından, dərmanın  təsir dozasının  orqa­
nizmdə müəyyən sabitliyinin təmin edilməsindən, dərman  mad­
dələrinin  düzgün  növbələşdirilməsi  və  şairədən  asılıdır.  Müa­
licə  fərdi  və  qrup  şəklində  aparıla  bilər.  Quşçuluqda  qrup  şək­
lində müalicədən  daha çox  istifadə edilir.  Müalicə  dövründə or­
90
qanizmin  ümumi  rezistenliyi  aşağı  salan  foktorlar,  xüsusilə 
stress-amillər aradan  götürülməlidir.
Müxtəlif infeksion  xəstəliklərə  qarşı  universal  müalicə  üsu­
lu  və  vasitəsi  yoxdur.  Ona  görə  də  hr bir xəstəlik  üçün  konkret 
müalicə  üsulu  onun  epizootoloji  xüsusiyyətləri,  amilin  orqaniz­
mə  daxil  olma  yolu  və  xəstəliyin  patogenezi  nəzərə  alınmaqla 
aparılmalıdır.
Bəzi  infeksion  xəstəliklərdə  xəstəliyi  keçirmiş  quşlar 
müəyyən müddət ərzində patogen amili öz orqanizmində gəzdi­
rir və  şübhəsiz  infeksiya  törədicisinin  mənbəyinə  çevrilir.  Zoo- 
antroponozlar zamanı  quşlar  insanları  da  yoluxdura  bilər.  Ümu­
miyyətlə, xəstə quşlar o  vaxtlar müalicə edilir ki,  bu  tədbir  iqti­
sadi  cəhətdən  səmərəli  olsun,  bununla əlaqədar olaraq,  quşların 
bir çox  xətəliklərində  və  xüsusilə  qripdə,  nyukasl  xəstəliyində, 
ornitozda,  quşların  inyeksion  larenqotlaxeyitində  xəsətələ 
öldürülür  və  cəsədlər  isə  yandırılmaqla  zərərsizləşdirilir.  Bir 
çox  infeksion  xəstəliklərdə  isə  səmərəli  müalicə  vasitəsi  olma­
dığına görə,  onlarda  da  müalicə aparılmır və  profilaktiki  tədbir­
lərə  üstünlük  verilir.
Quşların  infeksion  xəstəlikləri  ilə  mübarizə  aparılmasının 
çoxillik  nəticələrinə  əsaslanaraqa,  hazirda  epizootiya  əleyhinə 
tədbirlər kompleks  xarakterə malik olmalı  və  epizootik zəncirin 
hər  üç  elementinə,  yəni  infeksiya  törədicilərinin  mənbəyinə, 
amilin  xəstələrdən  sağlamlara verilmə yollarının  ləğv edilməsi­
nə və quşların  ümumi  və spesifik davamlılığının  yüksəldilməsi­
nə  yönəldilməlidir.
Alimentar  infeksiyalarda  quşların  ayralması,  yeməlnmənin, 
suvarmanın  və  təsərrüfatda  baytarlıq-sanitariya  vəziyyətinin 
yaxşılaşdırılmasıayumlərin və auyün xəstəlik törədiciləri  ilə çir­
klənməsinin  qarşısının  alınması,  spesifik  müalicə  və  profilaktik 
vasitələrin  tədbiqi  xəstəliklərlə  mübarizədə  ən  əsas  şərtdir.
Respirator  infeksiyalar  zamanı  amilin  orqanizmə  aerogen
91

yolla  daxil  olması  ilə  əlaqədar  olaraq  epizootiya  əleyhinə  təd­
birlərdə xəstələrin ayrılması,  quş  binalarının  dizenfeksiyası, qu­
şlar  üçün  optimal  mikroiqlim  şəraitinin  yaradılması,  müalicə- 
profilaktika  vasitələrinin  tətbiqi  mühüm hesab  edilir.
Transmassiv  infeksiyaladrda  dezinfeksiya  və  dizensreksiya 
tədbirlərinin  yerinə  yetirilməsi  vacibdir.
Quşların  infeksion xəstəliklərinin müalicəsində spesifik, qey- 
ri-spesifık  və  simptomatik  müalicə  vasitələrinjən  istifadə  edilir.
Spesifik  müalicə.  Müalicə  vasitələrinin  təsiri  yalnız  infek- 
siya  törədicilərinə  qarşı  yönəldilməklə  aparılan  müalicəyə  spe- 
siik müalicə deyilir.  Bu məqsədlə spesifik serumlardan, qammaqlo- 
bulinlərdən  bakteriofaqlardan,  antoqonist  mikrob  preparatların­
dan, antibiotiklərdən və kimyəvi  müalicə vasitələrindən  istifadə 
olunur.
Serumla müalicə baytarlıq təcrübəsində mühüm əhəmiyyətə 
malikdir.  Bu  məqsədlə  müxtəlif spesifik  serum  və  qamma  qlo- 
bilinlər  işlədilir.  Serumların  təsir mexanizmi  ondan  ibarətdir ki, 
bunların tərkibində olan antitellər infeksiya törədicilərinə spesi­
fik  təsir  göstərir,  orqanizmin  hüceyrə  və  toxumalarının  aktivli­
yini  yüksəldir.
Müalicə  serumları  3  qrupa  bölünür:  spesifik  hiperimmun  se- 
rumlar,  rekonvalisent  serumlar və qamma-qlobilinlər.
Spesifik  hiperimmun  serumlar  infeksion  xəstəliklərə  tutul­
muş  heyvan  və  quşların  müalicəsi  üçün  daha  çox  işlədilir.  Bun­
ların  təsir  mexanizmi  ondan  ibarətdir  ki,  hazır  şəkildə  orqaniz­
mə  kifayət dərəcədə  immun  cisimlər yeridilir,  bunlar isə  infek­
siya törədicilərinin və onların  etdikləri  toksinləri  neytrallaşdırır. 
Bundan  əlavə  serumun  tərkibində  olan  qeyri-spesifik  kompa- 
nentləri  orqanizmin  hüceyrə  və  toxumalarını  fəallaşdırır  ki,  bu 
da  mikroorqanizmlərin ümumi  rezistentliyini  yüksəldir.
Tərkibindəki  antitellərin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, spe­
sifik  serumlar  antimikrob  və  antitoksik  olmaqla  2  yerə  bölünür.
92
Antimikrob  serumlar  xəstəlik  törədicisinə,  antitoksin  serumlar 
isə onların toksinlərinə təsir göstərir.  Alınma xüsusiyyətinə görə 
serumlar  monovalent  və  polivolent  olur.  Monovalent  serumları 
əldə  etmək  üçün  heyvanların  yalnız  bir  infeksiya  törədicisinin 
ştamları  ilə hiperimmunizasiya edilir.  Polivolent serumları  hazır­
lamaq üçün  heyvanlar müxtəlif infeksiya törədicilərinin ştamları, 
yaxud onların  toksinləriilə hiperimmunizasiya olunur.
Son  zamanlar  bəzi  infeksion  xəstəliklərin  müalicəsi  üçün 
spesifik  qamma-qobulinlərdən  istifadə  edilir.  İmmunoqlobulin- 
lərin  üstünlüyü  preparatda  atitellərin  konsentrasiyasının  yüksək 
olması, anafılaktogen və antigen xüsusiyyətlərinin aşağı düşmə­
si  ilə  səciyyələnir.
Quşların  faqla  müalicəsində  spesifik  bakteriofaqlardan  isti­
fadə  edilir.  Pulloroz,  stafilokokkoz  və  streptokokkozda  spesifik 
faqlar müalicəvi  xüsusiyyətə  malikdir.
Antoqonist-mikrob  preparatları  madə-bağırsaq  sistemi  xəs- 
təlikərində yüusək  müalicə xassəsi  ilə özünü göstərir.  Eşerixiya 
və  samonella  qrupu  mikroorqanizmlərinin  inkişafının  qarşısını 
almaq üçün pasterizasiya edilmiş südlə və ya ət-peptonlu bulyon- 
da becərilmiş asidofil  çöplərinin kulturasından  və propion-asido- 
fil  bulyon  kulturasından  istifadə  edilir.
Quşların infeksion xəstəliklərinin müalicəsində kimyəvi maddə­
lər daha  çox  istifadə  edilir.  Bunların  tərkibi  üzvi  və  qeyri-üzvi  bir­
ləşmələrdən ibarətdir.  Kimyəfı preparatlar etiotrop xüsusiyyətə ma­
lik  olub,  müəyyən  qrup  mikroorqinimzlərə  seçici  təsir  göstərir. 
Kimyəvi maddələrin mikroblara təsir mexanizmi ondan ibarətdir ki, 
bunlar mikroblarda  maddələr mübadiləsini  pozur və  yaxud  onların 
həyatları  üçün  zəruri  olan  strukturasını  zədələyir.  Nəticədə  mikrob 
hüceyrəsinin  divarının  keçiriciliyi  yüksəlir,  tənəffüs  prosesi  dəyişi­
lir, nuklein turşularının replikasiyası və zülal sintezi  pozulur.
Kimyəvi  müalicə  vasitələrindən  baytarlıqda  sulfanilamidə- 
lər və  nitrofuran  birləşmələri  işlədilir.
93

Sulfanilamidlər  sulfanil  turşusunun  törəmələrindən  ibarət 
olub  əksər növ  mikroorqanizmlər,  aktinomisetlər və  digər mik- 
roorqanizmlər  üçün  aktivdir.  Onlar  eyni  zamanda  quş  orqaniz­
mində  iltihab  reaksiyasını  söndürür,  faqositozu  stimullaşdırır, 
intoksikasiyanı  aşağı  salır.
Sulfanilamidlərin  təsir mexanizmi  ondan  ibarətdir ki,  bunlar 
mühitdən  mikrobun  həyatı  üçün  zəruri  olan  vasitələri,  xüsusilə 
paraaminobenzoy turşusunu sıxışdırıb çıxarır və özü onun yerini 
tutur,  nəticədə  mikrobun  inkişaf!  dayanır.
Sulfanilomid  preparatlarından  düzgün  istifadə  etmədikdə 
mikroorqanizmlərdə onlara qarşı  uyğunlaşma baş verir və nəticə­
də  sulfanilamidlərə  davamlı  mikrob  irqləri  yaranır.
Sulfanilamlərin  təsir  gücü  müalicə  kursunun  düzgün  aparıl­
masından  asılıdır.  Preparatlardan  istifadə  etdikdə  mikroorqa- 
nizmlərin  onlara  həssaslıq  dərəcəsi,  müalicə  aparılmasının 
müddəti, makroorqanizmin fizioloji  vəziyyəti nəzərə alınmalıdır.
Orqanizmdə sorulma, təsir etmə və  ixrac olunma tezliyindən 
asılı  olaraq  sulfanilamidlər 5  qrupa  bölünür:
1) 
Həzm  orqanlarından  pis  sorulan  sulfanilamidlər.  Belə  re- 
paratlar  bağırsaq  infeksiyalarında  işlədilir.  Bu  qrupa  misal  ola­
raq  ftalazol,  ftazin,  sulgin  və  s.  göstərmək olar.
2) 
Ümumi  təsirə  malik  olan  sulfanilamidlər.  Bunlar  həzm 
traktından  asan  sorulur  və  orqanizmdən  gec  ixrac  olunur.  Bu 
qrupun  nümuyəndələrəri  norsulfazol  və  sulfadimezindir.
3) 
Asan  sorulan,  sidikçıxarıcı  yollarla  yığılan  və  burada 
böyük  konsentrasiyada  toplanan  sulfanilamidlər.  Bu  qrupa  uro- 
sulfan  aid  olmaqla  böyrək  və  sidik  çıxarıcı  yolların  xəstəlikləri 
zamanı  tətbiq  olunur.
4) 
Prolonqasiya  təsirli  sulfanilamidlər.  Bunlar  orqanizmdə 
zülalla  möhkəm  birləşmə  əm ələ  gətirir  və  uzun  müddət  orqa­
nizmdə  qalır.  Əsasən  respirator  orqanların  zədələnmələrini  tö­
rədən  xəstəliklərdə  işlədilir.  Bu  qrupa  sulfapiridazin,  sulfalen,
94
sulfadimetoksin  və  başqaları  aiddir.
5)Yerli  olaraq  işlədilən  sulfanilamidlər.  Bunlar əsasən  yara­
ların  müalicəsində  işlədilir və nümayəndəsi  isə  streptosiddir.
Sulfanilamidləri  antibiotik  və  vitaminlərlə  birlikdə  işlətdik­
də  daha yaxşı  nəticə  verir.
Nitrofuran  birləşmələri  geniş  təsir  dairəsinə  malik  olmaqla 
əksər növ  mikroblara,  habelə  bəzi  viruslara  təsir göstərir.  Bun­
ların  təsir  mexanizmi  ona  əsaslanmışdır  ki,  mikrob  hüceyrələ­
rində  oksidləşdirici  prosesləri  dayandırır,  eritopoyezi  sürətlən­
dirir və  nəticədə  qanda  şəkərin,  ümumi  zülalın,  qalıq  azotun  və 
fosforun  miqdarı  artır.  Nitrofuran  birləşmələrində  furazolidon, 
furazilin,  furagin  və s.  infeksion xəstəliklərin  müalicəsi  üçün  iş­
lədilir.  Bunlar daha  çox  pullorozla,  salmolnellyozla  və  kolibak- 
teriozlarla  xəstə  quşları  müalicəsində  tətbiq  olunur.
Antibiotiklər  bioloji  aktiv  maddələr  olub,  müxtəlif  orqa- 
nizmləin həyat  fəaliyyəti  zamanı  meydana çıxır.  Bunlar bakterio- 
sid,  funqisid,  bakteriostatik  və  funqiostatik  təsirə  malikdir.  An­
tibiotiklərin  həmçinin  mikoplazmalar,  ıikketsiyalar,  bəzi  ibtidai­
lər və  helmentlərə də  təsir göstərir.
Təsir dərəcəsinə  görə antbiotiklər 2  qrupa  bölünür:
ljM əhdud  təsir dairəsinə  malik  olan  antibiotiklər.  Bu  qrupa 
yalnız qram-miisbət  təsir göstərən  penisillin  və  onun  törəm ələ­
ri  eritromisin,  oleandomisin  və  s.  və  qram  mənfi  mikroorqa- 
nizmlərə təsir göstərən  polimiksinlər daxildir.
2)Geniş təsir dairəsinə malik olan antibiotiklər.  Bu qrupa  tct- 
rasiklin və onun  törəmələri, xlortetrasiklin, oksitetrasiklin,  levo- 
misetin,  streptomisin,  monosimin  və  s.  daxildir.
Qrizeofulyin,  nistatin,  levorin antibiotikləri  isə yalnız mikro- 
skopik  göbələklərə təsir edir.
Antibiotiklərin  yüksək  effektliliyi  onun  düzgün  işlədilmə- 
sindən  asılıdır.  Xüsusilə  xəstəlik  törədicilərinin  hər hansı  anti­
biotikə  həssaslığı,  müalicə  zamanı  antibiotiklərin  düzgün  qrup-
95

laşdırılması  və  növbələşdirilməsi,  orqanizmə  yeridilmə  üsulu, 
düzgün  terapevtik  doza,  infeksiyalar  arasındakı  fasilə  və  müa­
licə  müddətinin  düzgün  təyin  edilməsi  antibiotiklərin  müalicə 
efeektliyini  yüksəldir.
İnfeksion  xəstəliklər  zamanı  antibiotikləri  tətbiq  etməklə 
xəstəliyin  tez aradan götürülməsinə  və  infeksion  prosesin  yayıl­
masının  qarşısının  alınmasına  səbəb  olur.
Adətən  penisillin  və  onun  törəmələrinin  tədbiqindən  1  gün, 
tetrasiklin  qrupu  və  polimiksinin  tətbiqindən  3  gün,  streptomi- 
sin,  monomisin  və kanamisinin tətbiqindən  7 gün,  bitsilin qrupu 
antibiotiklərinin  tətbiqində  6giin,  ditetrasiklinin  tətbiqindən  25 
gün və dibiomisinin tətbiqindən 30 gün sonra quşlar vaksinasiya 
edilə  bilər.  Antibiotiklərin  fasiləsiz  işlədilmə  müddəti  müalicə 
məqsədilə  7  gündən  artıq  olmamalıdır.
Peroral  yolla  antibiotikləri  tətbiq  etdikdə  bunları  yem  və  su 
ilə  həyata  keçirirlər.  Mədə-bağırsaq  şöbəsində  parçalana  bilə­
cək  antibiotikləri  (penisillin  və  onun  törəmələri)  peroral  yolla 
işlətmək  olmaz.  Bundan  əlavə  həzm  şöbəsindən  orqanizmə  so­
rulmayan  antibiotiklərin,  xüsusilə  streptomisin,  kanamisin,  mo­
nomisin, nistatin, polimiksin və s.  peroral yolla tətbiqi əhəm iyy­
ətsizdir.
Son  zamanlar  quşların  mədə-bağırsaq  şöbəsinin  pozuntusu 
ilə  özünü  göstərən  xəstəliklərin  müalicəsi  üçün  kompleks  neo- 
misin  və  polimiksin  preparatlarından  istifadə  edilir.
Kompleks  neomisin  preparatının  tərkibi  neomisin,  xlortetra- 
siklin,  furazolidon  və  askorbin  turşusu  qarışığından  ibarətdir. 
Kompleks  polimiksin  preparatının  tərkibinə  isə  polimiksin-M, 
xlortetrasiklin,  furazolidon  və askorbin  turşusu  daxildir.
Bu  qeyd  edilən  kompleks  preparatların  tərkibi  kimyəvi  və 
farmakoloji  xüsusiyyətlərinə  görə  uyğundur,  biri  digərini  ta­
mamlayır və  yüksək  müalicəvi  xassə  ilə özünü  göstərir.
Quşların  ət  üçün  kəsilməsindən  müəyyən  müddət əvvəl  on­
96
larda antibiotiklərdə müalicə aparılmamalıdır.  Belə ki, penisillin 
və  onun  törəmələri,  həmçinin oleondomisinlə  müalicə  aparılıb- 
sa 
I 
gün,  tetrasiklin  qrupu  və  polimiksinlə  3  gün,  streptomisin, 
kanamisin  və  monomisinlə  7  gün,  dibiomisinlə  30  gün  və  ditet- 
rasikliknlə  müalicə  aparılıbsa  25  gün  keçmiş  həmin  quşların  ət 
üçün  kəsilməsinə  icazə  verilir.
Qeyri-spesifik  müalicə. 
Quşçuluq təsərrüfatlarında orqaniz­
min ümumi rezistentliyini yüksəldilməsinə yönəldilən vasitələr­
lə  aparılan  müalicəyə  qeyri-spesifik  müalicə  deyilir.  Bu  məq­
sədlə qeyri-spesifik stimuledici preparatlar və fizioterapiya üsul­
larından  istifadə  edilir.
Stimuledici  təsirə  malik  olan  preparatlar  təsir  xüsusiyyətlə­
rinə görə şərti olaraq 2 yerə bölünür: qeyri-spesifik və nisbi-spe- 
sifık  preparatlar.  Qeyri-spesifik  preparatlar  bütün  orqanizmə, 
nisbi-spesifik  preparatlar isə müəyyən orqana daha çox  təsir gö­
stərir.
Stimuledici  preparatların  təsiri  bir çox  faktorlardan,  xüsusilə 
orqanizmin  ümumi  vəziyyətindən,  fərdi  xüsusiyyətlərindən,  iş­
lədilən  preparatın  fəallığından,  dozasından  və  s.  asılıdır.
Qeyri-spesifik  vasitələri  əsasən  kənd  təsərrüfatı  heyvanla­
rında daha çox  tətbiq  olunur ki,  bunlara misal  olaraq  süd,  prote­
in,  qan,  histolizatlar,  toxuma  preparatları,  antiretikulyar  sitotok- 
sik  serum  və  interferonla  müalicəni  göstərmək  olar.
Simptonıatik  müalicə. 
Kənd  təsərrüfatı  heyvanları  və  quş­
ların  infeksion  xəstəlikləri  zamanı  orqanizmin  müxtəlif funksiya­
larının  normallaşmasına  yönəldilən  müalicəyə  simptomatik 
müalicə  deyilir.  Xəstəlik  nəticəsində  yaranmış  simptomların 
aradan  götürülməsi  üçün  ürək-damar sisteminin  fəaliyyətini  ni­
zamlayan, temperaturam aşağı salan, büzüşdürücü və s.  vasitələr 
işlədilir.  Ümumiyyətlə  infeksion  xəstəliklərə  tutulmuş  quşların 
müalicəsin  üçün  kompleks  mübarizə  aparılmalı,  eyni  zamanda 
onların  yemləməsi  və  saxlanma şəraiti  yaxşılaşdırılmalıdır.
97

Son  zamanlar müalicə vasitələri  aerozol  halında geniş  şəkil­
də  istifadə  edilir.  Bu  üsulun  üstünlüyü  onun  istifadə  cəhətdən 
daha effektli  olmasıdır.  Müalicə vasitələri  aerozol  halında  orqa­
nizmə  tez  və  asanlıqla  daxil  olur.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  müa­
licə vasitələri aerozol halında ağciyərə daxil olduqda çox tez qa­
na  keçir  və  qısa  müddətdə  qan  vasitəsilə  əksər  orqan  və  toxu­
malara  yayılır.  Aerozol  üsulun  digər  mühüm  üstünlüyü  ondan 
ibarətdir  ki,  müalicə  vasitələri  bu  üsulda  ağçiyərdən  kiçik  qan 
dövranına daxil  olur.  Demək müalicə vasitələri  qaraciyərə daxil 
olub parçalanmazdan əvvəl  bütün orqanizmə yayılır.  Antibiotik­
lərin  aerozol  halında  tətbiqi  daha  yaxşı  nəticə  verir.  Ayrı-ayrı 
müəlliflər göstərirlər ki, aerozol üsulla ağciyərdə antibiotiklərin 
istənilən  konsentrasiyasını  yaratmaq  mükündür.
Quşların  bir  çox  iti  gedişli  septiki  və  respirator  xəstəlikləri 
zamanı  antibiotiklərin və digər müalicə vasitələrinin aerozol ha­
lında  işlədilməsi  yüksək  müalicə effektinə  malikdir.
Hazırda  quşların  pasterellyozu,  Nyukasl  xəstəliyi,  infeksion 
larinqotraxeiti,  respirator  mikroplazmozu  və  kolibakteriozu  za­
manı  müalicə  vasitələri  aerozol  halında  tətbiq  edilir.  Quşçuluq 
təsərrüfatları  və  fabriklərində  müxtəlif xəstəlik  törədicilərinin 
aerogen  yolla  orqanizmə  daxil  olmasının  qarşısını  almaq  üçün 
havanın  aerozol  yolla  zərərsizləşdirilməsi  böyük  əhəm iyyətə 
malikdir.  Bu zaman həm havanın mikroflorasının bəzi  nümayən­
dələri  məhv  olur,  həm  də  quşların  tənəffüs  yolları  mikroorqa- 
nizmlərlə  yoluxmadan  qismən  azad  olur.
DEZİNFEKSİYA
Dezinfeksiya  -   xarici  mühit  obyektlərində  patogen  və  şərti 
patogen  mikroorqanizmlərin  müxtəlif üsul  və  vasitələrlə  məhv 
edilməsinə  deyilir.  Quşçuluq  təsərrüfatlarının  müxtəlif obyekt­
lərinin  vaxtında və keyfiyyətli  dezinfeksiyası  təsərrüfatda  stabil
98
və  davamlı  epizootik  statusun  saxlanmasında  ən  mühüm  tədbir­
lərdən  biridir.  Xarici  mühit  obyektlərində  patogen  mikrobları 
məhv  etməklə  epizootik  prosesin  baş  verməsinin  qarşısı  alınır. 
Ona  görə  də  epizootiya  əleyhinə  tədbirlərdə,  ən  əsas  işlərdən 
biri  dezinfeksiyanın  aparılmasıdır.
Dezinfeksiya  anlayışını  sterilizasiya və  zərərsizləşdirmə  an­
layışlarından  fərqləndirmək  lazımdır.  Belə  ki,  dezinfeksiya  in- 
feksiya  törədicilərinə  qarşı  aparılan  qırıcı  tədbir  olduğu  halda, 
sterilizasiya  həm  patogen,  həm  də  şərti  patogen,  həm  də  sapro- 
fıt  mikroorqanizmləri  məhv  edir.  Zərərsizləşdirmə  zamanı  isə 
patogen  mikroblarla  yanaşı  onları  toksinləri  də  inaktivləşdirilir. 
Ancaq  praktiki  olaraq  dezinfeksiya,  sterilizasiya  və  zərərsizləş­
dirmə  anlayışları  arasında  kəskin  sərhəd  qoymaq  düzgün  deyil. 
Çünki  dezinfeksiya zamanı  obyektlər üzərində olan  saprofıt  mi- 
kroblar da  məhv olur,  yaxud  sterilizasiya aparıldıqda  mikroblar­
la  yanaşı  onların  həyat  fəaliyyəti  məhsulları,  yəni  toksinləri  də 
zərərsizləşdirilir.
Dezinfeksiyada bir-birini tamamlayan 2  mühüm iş yerinə ye­
tirilir,  yəni  əvvəlcə  mexaniki  təmizlik  aparılır,  sonra  dezinfek­
siya vasitələri  tətbiq edilir.  Mexaniki  təmizlik nəticəsində dezin­
feksiya  vasitələrinin  xəstəlik  törədicilərinə  təsiri  üçün  əlverişli 
şərait  yaranır  və  onların  üzvi  maddələr tərəfindən  adsorbsiyası 
baş  vermir.
Müəyyən  olunmuşdur  ki,  quşçuluq  binaları  və  onların  ətraf­
larında  mexaniki  təmizlik  pis  aparıldıqda  kimyəvi  dezinfeksiya 
vasitələri obyektlərin  səthini  örtən  həmin  üzvi  maddələrlə qarşı­
lıqlı  əlaqəyə girir və onlar tərəfindən  adsorbsiya olunur.  Nəticə­
də  bu  vasitələrin  bakterisid  təsiri  azalır,  yaxud  tam  şəkildə  itir.
Dezinfeksiya zamanı, xüsusilə yem və su qablarının, divarla­
rın  aşağı  hissələrinin,  arakəsmələrin  təmizliyinə  diqqət  yetiril­
məlidir.  Mexaniki  təmizliyin asan və yaxşı getməsi  üçün  hər m2 
sahəyə  0,5  litr  1%-li  kalsiumlu  soda  məhlulu  ilə  çiləmə  aparıl­
99

malı,  sonra isə  su  ilə peyin tam təmizlənə qədər təzyiqlə yuyul­
malıdır.  Mexaniki  təmizlikdən  sonra  ventilyasiya  qurğusu  işə 
salınır və obyektlər quruyana qədər gözlənir.
Aerozol  və qaz halında dezinfeksiya vasitələrindən  istifadə et­
dikdə  obyektlərin  qurudulmasının  daha  böyük  əhəmiyyəti  vardır. 
Ancaq  obyektlərin  səthini  dezinfeksiyadan  əvvəl  zəif  dərəcədə 
nəmləndirdikdə  dezinfeksiyanın  effektliliyi  güclənir.  Hazırda  tə­
sərrüfatın tipi  və quşların  saxlanma texnologiyasından  asılı  olaraq 
dezinfeksiya vasitələri məhlul, aerozol və qaz halında tətbiq edilir.
Məhlul  halında  dezinfeksiya  üsulundan  daha  çox  istifadə 
olunur.  Bu  üsulda mühitin  temperaturu çox  mühüm  əhəm iyyətə 
malikdir.  Aşağı  temperatur şəraitində  bir çox  dezinfeksiya  vasi­
tələrinin  məhlullarının  dissosiasiyası  zəifləyir,  bu  isə  kimyəvi 
maddələrin  mikrob  hüceyrəsinə  diffuziyasının  çətinləşdirir. 
Temperaturun  yüksəlməsi  kimyəvi  reaksiyaları  bir  neçə  dəfə 
sürətləndirir.  Dezinfeksiya  məhlulları  nə  çox  aşağı,  nə  də  çox 
yüksək qatdıqda istifadə edilməlidir. Çünki aşağı qatdıqda dezin­
feksiya məhlulu  mikroba bakteriosid təsir göstərmir, yüksək qa­
tdıqdan  istifadə  isə artıq  xərcə  səbəb  olur.
Sərf olunan  dezinfeksiya  məhlulu  mikrobun  olduğu  mühitin 
xüsusiyyətindən  və  onun  həmin  maddəyə  həsaslıq  dərəcəsində 
asılıdır.  Dezinfeksiya  məhlulları  obyektlər  üzərinə  güclü  axın 
halında,  yaxud  xırda  damlalar  şəklində  aparılır.  Güclü  axın  za­
manı məhlul  daha çox sərf olunur,  digər üsulda isə məhlul  xırda 
damlalar şəklində obyektin  səthini  hərtərəfli  isladır.
Quşçuluq  təsərrüfatlarında  aerozol  üsulla  dezinfeksiya  daha 
çox  tətbiq  olunur.  Aerozollar bərk  və  ya maye  hissəciklər olub, 
havada  asılı  halda  qalır və  belə  vəziyyətdə  hər cür obyektlə  tə­
masda olur, obyektdən əlavə həm  də quş binalarının  havasını  da 
zərərsizləşdirir.  Dezinfeksiya vasitələrinin məhlul  halında tətbi­
qinə nisbətən aerozol  üsulla məhlul  bir neçə dəfə az zərf olunur. 
Bundan  əlavə  aerozol  üsulla  dezinfeksiya  vasitələri  çox  xırda
100
hissəciklər  halına  salındığına  görə  onların  səthləri  çoxalır,  bu 
isə  dezinfeksiyanın  səmərəliliyini  yüksəldir.
Aerozol  üsulla dezinfeksiya binada quş olan şəraitdə aparılır. 
Bu zaman bina daxilində hermatiklik yaradılmalı, bina daxilində 
temperatur  17-22°S  həddində,  nisbi  nəmlik  isə  60-95%  olmalı­
dır.  Əgər obyektlərin  səthi  çox nəmlidirsə aerozol dezinfeksiya­
nın  keyfiyyəti  pisləşir,  çünki  həmin  səthlər üzərinə çökən  aero­
zol  hissəciklər əlavə olaraq buradakı  nəmli  mühitdə həll olur və 
preparatın  konservasiyası  zəifləyir.
Qazla  dezinfeksiya  hermetik  qapalı  binalarda  poliamid  plyon- 
kalar  altında  aparılır.  Qazlar  yalnız  nəmli  şəraitdə  mikroblara 
öldürücü  təsir  göstərir.  Belə  ki,  onlar  nəmli  mühitdə  həll  olaraq 
mikroorqanizmlər  üçün  toksiki  olan  birləşmələr  əmələ  gətirir. 
Ona görə də  qazla dezinfeksiya aparmazdan  əvvəl  binalar kifayət 
qədər  su  ilə  isladılır.  Dezinfeksiyaedici  qazlar  tətbiq  edildikdən 
sonra binanın bütün sahələrinə bərabər nisbətdə yayılır və obyekt­
lərin  uduculuq  qabiliyyətindən  asılı  olaraq  onlar  tərəfindən  ad- 
sorbsiya olunur.  Dezinfeksiyadan sonra binaların qapı və pəncərə­
ləri  açılmalı,  ventilyasiya qurğuları  işə salınmalıdır ki, qaz halında 
olan  zəhərli  birləşmələr buradan təmizlənsin.  Xüsusiyyətlərindən 
asılı  olaraq  bəzi  obyektlər qazlı  birləşmələri  az,  digərləri  isə  çox 
saxlayır.  Qazla  dezinfeksiya  məqsədilə  baytarlıqda  OKEBM  pre­
paratı, bromlu  metil,  formaldellid və xlordan  istifadə edilir.