İncelemeleri

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

561 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- 

qəmiklərin oğruqu. - dağ oğruqu: dağ beli, ətəyi. 

2. 

axıq, əğrik yer. 

- dağ oğruqu: örüş. dağ yamacı. 

3. 

ətək. bitiş. 

- çaylar dağın 

başından, oğruqundan axar. 

4. 

kəmənd. qarmalayıb yığan 

kaman

. - dağı oğruqun əğməz, dənizi qayığın bükməz: kamanla 

dağ tutulmaz, qayıqla təniz bükülməz (bağlanmaz). 

5. 

oyruq. oğruq. 

oprı

ka

. obruq. çuxur. dərə. 

 

oqrulayu

ka

: 

oğrulayu

. 

oğru, hırsız qibi.  

oqrulmaq

ka

: 

oğrulmaq

. 

1. 

oğruĢmaq

ka. 

gəmik yarılıp ayrılmaq. 

2. 

çaldırmaq. 

qapturmaq

ka

. əldən vermək.  

oqrun 

: 

oğrun

. ağrun. xumar. - ağrun baxış.  

oqsamaq: 

oxsamaq

. 

uqsamaq

ka

. mənimsəmək. anlamaq istəmək. 

- işin 

püfün oxsamalıyıq. - uqsamadan açılmaz. - bir işi, sözü oxsamaq: 

bilsəmək. bilmək istəmək.  

oqsar 

: 

öqsər. uqsar. övsər. avsar. 

(

<

 oq. uq. ov. av)

. yığan. toplayan. 

cəmləyən. başılıq edən. (

>

 

əfsər

fars

).  

oqsınmaq

ka

 

: 

oxsınmaq

ka

. 

öksünmək

ka

. peşman olmaq. 

- o qılmış 

işinə oxsündi.  

oqĢaq

ka

 

: 

oxĢaq

ka

. bənzəyən. bənzər.  

oqĢaqu

ka

 : 

oxĢağu

ka

. 

1. 

oyuncaq. 

2. 

nazlı. 

3. 

qadınlara deyilir.  

oqĢalamaq: 

oğĢalamaq 

qoğşamaq

ka. 

yumşatmaq. gəvşətmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

562 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

oqĢamaq  : 

oxĢamaq

. 

1. 

qsəmək. öğmək. 

- o məni oxĢadı: öğsədi. 

2. 

üsnəmək

ka. 

üznəmək. bənzəmək.  

oqĢancıq

ka

: 

oxĢancıq

ka

. oxşanmaya dəyər.   

oqĢatmaq: 

oxĢatmaq

. bənzətmək. üsnətmək

ka. 

üznətmək.  

oqtamaq

ka

: 

oxtamaq 

( t <> l ) 

oxlamaq

. ox atmaq. nişanlamaq.  

oqtam

ka

 : 

oxtam

. ox atımlıq. oxluq. 

- bir oxtam yer: bir ox atımlıq yer.  

oqtaĢ 

: 

oxtaĢ

. oxlaş. qurəkeşliki. laterya.  

oqtaĢmaq

ka

: 

oxtaĢmaq

ka

 

ox atışmaq. qura üçün oq atıcmaq.  

oqtatmaq

ka

: 

oxtatmaq

ka. 

ox attırmaq. oxlatmaq. nişanlatmaq.  

oqturmaq

ka

: 

uqturmaq

. 

oxturmaq

. 

oxutturmaq

. anlatmaq.  

oqu 

!

 

: 

1. 

oxu

 

!. 

bəllə 

!

. bildir 

!

. çıxart 

!

. aç 

!

. - oxu bunu bilsin ellərim, oxu 

görənlərin, duyanların, oxu gələnlərin gedənlərin. 

2. 

oxu. çağır.  

oquc 

: 

oğuc

. 

oğuĢ

. çəngək. qapış

ka

. qabış

ka

.  

oquc

ka

 

: 

otğuc

ka. 

1. 

oduc. yalım. alov. 

2. 

azacıq od.  

oqulcıq 

: 

oğulcıq

. 

oğulcıq

. olıc

ka. 

əziz bala. ərkək cocuqlara səvqi 

bildirmək üçün söylənən söz.  

oqulcuq

ka

 : 

uğulcuq

. yatın

4

. 

balalıq. 

oğulduruq. 

balayatıq. balayatqı. 

uşaqlıq

2

. analıq

7

. tuxumluq. 

ana rahmi.  

oqul

ka

 

: 

uğul

. 

oğul. 

cocuq. uşaq. gənc. 

- ata oğlu ataç doğar. 

 

oqulluq 

: 

oğulluq

. 

yufqa

ka. 

oğulluğa alınmış. tutunçu oğul

ka

. evlatlığa 

alınmış cocuq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

563 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

oqulmaq

ka

: 

oxulmaq

. 

oxunmaq

. 

uqulmaq

. 

1. 

üzə, yuxarı çıxmaq. bilinmək. 

bəllənmək. bəldəlmək. anlaşılmaq. şinilmək. - sözün içi oxundu. 

2. 

oğulmaq

. uşalmaq

ka. 

üşəlmək. ufalanmaq. ovşamaq. əzilmək. 

soxulmaq

ka

. 

- duz soxuldu. 

3. 

dirək uzatmaq. uzatılmış olan düz 

dirək.  

oqumaq

ka

: 

oxumaq

ka

. 

1. 

sayramaq. söyləmək. 

2. 

uqmaq

ka

. anlamaq. 

- 

hammı öz işin oxusa, çətinlik qalxar. 

3. 

oxumaq

. 

uqumaq

. üzə, 

yuxarı çıxarmaq. bildirmək. bəllətmək. bəldirmək. anlatmaq. 

sindirmək. sinitmək. 

4. 

irdəmək. mahnı, nərsə havalandırmaq, 

səsləndirmək. 

5. 

çağırmaq. - 

kim məni oxudu: çağırdı. 

 

oqunmaq

ka

 

: 

oxunmaq

. 

uqunmaq

. 

1. 

üzə, yuxarı çıxmaq. 

bilinmək. bəllənmək. bəldəlmək. anlaşılmaq. sinilmək. 

2. 

qılınmaq. ötrülmək

ka. 

ödrülmək

ka. 

- yükün ötrülən oğur: namaz, 

ibadət qılınma çağı. 

 

oqur 

: 

oğur

ka

. 

bax

 

>

 

uğur

. 

1. 

qabaq. uğraş. uğra. uğur. 

2. 

vax. - 

nə 

oğurda gəldin: havax gəldin. 

 

oqurlamaq

ka

: bax 

>

 uğurlamaq

ka

. 

 

oqurlamaq

ka

: 

oğurlamaq

ka

. 

bax

 

>

 

uqurlamaq

ka. 

qaraqlamaq

ka

 

(: yol kəsip mal 

almaq). 

 

oqurlanmaq

ka

: 

oğurlanmaq

ka

. 

bax

 

>

 

uqurlanmaq

ka

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

564 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

oqurluq bolmaq

ka

: 

bax

 

>

 

uğurlu

 

bolmaq

 

oqurmaq: 

oğurmaq

ka

 

gəmik yarıp ayırmaq.  

oquĢ 

: 

uğuĢ

. 

oğuĢ

. 

oxuĢ

. 

1. 

oymaq. qohum. 

- uğuĢlar yığıldılar. 

- 

oğuĢ 

qonum oxuşdu: yığışdı. 

2. 

soy. tayfa. el. 

- hançı oğuĢdandı: hançı 

soydandı. 

3. 

itilik. zirəklik. bilginlik. 

- oğuĢlu kişi. 

4. 

çağrı. çağrış. 

bildiri. də'vət. 

5. 

xırım xırda. öğulmuş. 

- oğuĢ ətmək. 

6. 

ehzar. 

7. 

öküm

. 

yumuq. 

- bir öküm yarmaq.  

oquĢlanmaq

ka

: 

oğuĢlanmaq uquĢlanmaq

ka

. 

uğuĢlanmaq

ka

. tayfa tırıq yiyəsi 

olmaq. ellənmək.  

oquĢlu

ka

: tayfa tırıxlı. elli. ailəli, qohumlu.  

oquĢmaq: 

1. 

oxuşmaq. çağrışmaq. 

- iki qonşu ara - sıra birbirin oxuĢurlar. - 

ərən alpı oxuĢdular. 

2. 

oxuĢmaq

. 

uquĢmaq

ka. 

anlamaq. 

- yağının 

işin oxuĢub, saldırıya keçdilər. - oxuyub, oxuĢmadan iş bitməz. 

2. 

ehzar edmək. - 

əsgərliyə oxuĢdular. 

 

oqutan

ka

: 

oxutan. oxutqan

. 

1. 

oxutqan. oxumağa marax doğuran. 

- oxutan 

bitik. - oxutan mahnı: canlandıran, qızışdıran oxumaq. 

1. 

qızdıran. 

cinlətən. tərs işləyən, adamın səsin çıxaran nərsə. 

- oxutan 

adam: hirs verən kişi. - oxudan uşaq: inad edib tərs iş görən uşaq.  

oqut

ka

 

: oğut. 

1. 

uğut. uyut. həya. 

1. 

oxut

. 

ovut

. qonaqlığa çağrış. çağrı. 

dəvət.  

oqutqan

ka

: 

bax

 

>

 

oxutan. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

565 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

oqutmaq: 

oxıtmaq

ka

.  

oquz 

: 

oğuz

. 

( 

< met > 

)

 

uzuq. 

( z <> y <> d <> ğ ) 

uyut

. 

udut

. 

uğut

. oyaq. bilgin

. 

- uzuq ər: huşlu kişi. - uzuq könüllü ər: açıq könüllü kişi.  

oquzlamaq: 

oğuzlamaq

ka. 

oğuz saymaq. oğuzlardan saymaq. oğuzlara 

bağlamaq.  

oquzlanmaq: 

oğuzlanmaq

ka. 

oğuzlaşmaq. oğuz qılığını almaq. oğuz 

qılığına girmək. kəndini oquzlardan saymaq.  

olan

 

: 

1. 

imkan. - 

olana yaraş: imkana görə. - olanın bilən, olmasına 

düşməz, olması görüb, olandan qalır. 

2. 

qadir. qayır. bacaran.  

olar 

: ilər. hadis. hadisə. başa gələn.  

õlçülmək: çıqlanmaq

ka

. uzunluğu õlçürmək:  

oldanğ

ka

: 

uldanğ

. ayaqqabın altı, tabanı.  

oldrum

ka

: oturum. götürüm. yığva. məclis. yatalaq.  

olıc

ka

 

: oğulcıq. əziz bala. ərkək cocuqlara səvqi bildirmək üçün 

söylənən söz.  

ol

ka 

 

: o. 

- dır. - dir. - dur. - dür. 

  

olqun 

: türk

ka

. olquş. kamil. tam.  

olqunmaq: yetişmək. qürsəmək

ka

. qursmaq. gurlanmaq. şişmək. təxmir 

olmaq.   

olquĢ 

: türk

ka

. olqun. kamil. tam.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

566 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

olquĢmaq: yavulmaq

ka. 

yapulmaq. yetişmək. 

- bəğni yavuldu: boza, şərab 

yetişdi.  

olqutmaq

ka

: 

1. 

olutmaq. ölütmək. təxmir edmək. 

1. 

oturtmaq.   

olmaq 

: 

bolmaq. 

ərmək

ka

. barmaq. keçmək. sürmək. - 

çox oldu.  

- indi görən nə ərdi.  

- o andağ ərdi: o öcür oldu.  

- nə ərdi sənə: nə oldu sənə.  

- gəliksək ərdi: gəlməli oldu.  

- barquluq ərdi: varmalı oldu.  

- duruqluq ərdi: durmalı oldu.  

- qızıl ərdi: qızardı.  

- qanda ərdin. hardaydın.  

- yürür ərdim: yeriyərdim.  

- sağ ol: sağ bol. orda oldun: orda boldun.  

- olmaz: bolmaz. - olur: bolur.  

olmas 

: qeyri mümkün. 

- olanın bilən, olmasına düşməz, olması görüb, 

olandan qalır.  

 

olmay

6

 

: 

olmaz

. 

1. 

olmaz. əlsiz. yoxsul. bacarıqsız. 

2. 

ərməz. qeyri 

mümkün.  

olmaz 

: 

olmay

6

. 

1. 

olmaz. əlsiz. yoxsul. bacarıqsız. 

2. 

ərməz. qeyri 

mümkün.  

olmuĢ 

: bolmış

ka. 

hazır. 

- bolmuş aş. olmuş (pişmiş) yemək ·. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

567 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

olsunki 

: ərki

ka

. 

bəlkə. şayəd. 

- ərki gəldim. 

 

oltamaq  : öltəmək. otlamaq

ka

. yaşlamaq

ka.  

olturmaq

ka

: oldurmaq. oturmaq.  

oluk

 

: bax 

>

 oluq.  

oluq

ka

 

: 

oyuq

. 

<

 

olu

. 

yolü

 

(

<

 yolunmuĢ. ayrılmış). 

1. 

kiçik qayıq. 

2

. yalaq. 

3

. arx. qənov. 

kovuĢ

. - 

su oluğu. - su dəğirmən oluğu

: qoquĢ

ka

. 

4. 

bölük. dəğər. dək. dəng. səhm. pay. təqsim. hissə. 

5. 

bölünmüş. 

paylanmış

. - bilik, kişi ara, ülüklü. bilik kişi ara bölünmüş. 

 

olurki 

: bəlkə. ərinç

ka

. əriş. ehtimal.  

oluĢ 

: 

1. 

bolqu

ka

. 

2. 

uluş. buluş

ka

. bölüş. əldə edilən. qazanc. tapış. 

pay. kar. 

3. 

uluş

ka. 

şəhir.  

olut 

: 

ulut

. 

1. 

çağ. şişman. 

2. 

güclü. quvvəli.  

omzuq

ka

: umzuq. yumzuq. nərsədə dönük, girdə bölük. yəhərin ön, arxa 

yanı.  

ona 

: anqa. anqar

ka

.  

onamaq  : inanmaq. razı olmaq. 

- ona 

!

: rəzı ol. qəbul elə. - onarmadılar: 

qəbul edmədilər. - bu işləri sən onadınmı.  

onar 

: onqar. yonan. dələn. qazar.  

onarmaq: yonqamaq. türütmək

ka

. törütmək. törətmək. durutmaq. yaratmaq. 

düzəltmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

568 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

onaĢmaq: anaşmaq. anlaşmaq. ondaşmaq. andaşmaq. sözləşmək. qərar 

vermək. qəbul edmək. yola gəlmək.  

ondan 

: 

andın

ka

. andan

: ondan sonra.  

onıqlanmaq

ka

: 

onğıqlanmaq

ka

. 

bəzənmək

. 

ənniklənmək

. 

 

onqar 

: onar. yonan. dələn. qazan.  

onqay

ka

 

: 

onğay

ka

. onğ. qolay. hasat.   

onq

ka

 

: 

onğ

ka

. 

on

. 

1. 

qolay. onqay

ka. 

onğay

ka

. hasat.  

- on iĢ: rahat iş

. 

2. 

sağ. solun qarşıt. - 

onğ əlik. sağ əl. 

1. 

qabax. ön. 

- o məndən 

önqdən geddi.  

onqmaq

ka

: 

onğmaq

ka

. onğuqmaq

. 

1. 

ağarmaq. solmaq. rəngi atmaq. 

xəstəlik. bənzərlərindən dolayı buruşmaq. tazəliğini, 

parlaqlığını itirmək. 

- barçın boduğu onqdı: parçanın boyası atdi. - 

barçının boyusu onqdı. 

2. 

yonmaq. dəlmək. qazmaq. 

 

onqul 

: 

onul

. saman. sağman.  

onqulmaq

ka

 

: 

onğulmaq

ka. 

iyiləşmək. düzəlmək. iyi olmaq.  

onqun 

: öngün. unqun.  

onqur 

: arxa. - 

onqura yat: dal üsdə yat. 

 

onquĢ

ka 

: yonquş. nəqş. yazı. oyma. tıraşkarlıq. kəndəkarlıq. 

- ağac 

onquĢ. - daş onquĢ.  

onul 

: onqul. saman. sağman.  

onun 

: anınq

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

569 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

onunc

ka

 

: 

onuncu

. sayıda onuncu.  

op 

 

: 

op

ka

. mama. xərmən dövmək üçün, qoşulan 

öküzlərin ortasında bulunan öküz.  

- op op

ka

: hop hop. eşəğin ayağı qaydığında. söylənən söz·.  

oplamaq: 

öpləmək. 

uçurmaq. qapmaq. mənimsəmək.  

opmaq

ka

: öpmək. hopmaq. höpürdətərək içmək.  içərmək. içmək.  

opraq

ka

 

: 

( p <> b <> v ) 

obraq

ka

. ovraq. oğraq. əprik. əzik üzük, əsgimiş nə. 

yıpranmış. yıpramış. əsgimiş

. - opraq don, kişi, qılıq, ürün. 

 

opramaq

ka

: 

obramaq

ka

. əprimək. yıpramaq. obramaq. oğramaq. əsqimək. 

gəvşəmək. kortalmaq. tazalığı, itiliyi gedmək. 

- gəngəşli bilik 

utraşur, gəngəşsiz bilik opraĢur. 

 

opraĢmaq

ka

 

: yıpraşmaq. yıpranmaya başlamaq. 

- gen don 

opramaz, gəngəşli bilik artamaz.  

opratmaq: obratmaq

ka

. yıpratmaq.  

opratmaq

ka

: 

obratmaq

. yıpratmaq.  

oprı

ka

 

: obruq. oyruq. oğruq. çuxur. dərə.  

opruĢmaq

ka

: 

1. 

yemək. 

2. 

hopruşmaq. içişmək.  

opum 

: 

öpüm

. 

hopum

. 

höpüm

. yudum. bir kərəlik yeyim, içim. 

- bir 

opum mun: bir udum sup.  

opuz

ka

 

: 

obuz

. 

1. 

şişik, çətin, qaba, qatı olan nə. 

2. 

qudurqrn. ası. vəhşi.