Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

“Direktiv” va “Bajaruvchi” induksiya. 
To‘qima inductor ta‘sirini qabul 
qiladi. Finlandiyalik embriolog L.Saksen induksion jarayonni ―direktiv‖va 
―bajaruvchi‖ga ajratishni tavsiya etdi. Direktiv indunsiyada inductor to‘qimaga 
shunday molekulalar sintezini taklif qiladiki, bunday jarayonlar to‘qima tarixida 
bo‘lmagan va induktorsiz bo‘lmaydi ham. Bunga embrion markaziy nerv 
sistemasining birlamchi induksiyasi, embrion ektodermasi induksiyasi misol 
bo‘ladi.
Mezodermaga yo‘nalgan induksiya bajaruvchi induksiya hisoblanadi. Buning 
manosi shuki, ular oldindan tayyorlangan to‘qimaga ta‘sir etadi. Masalan, siydik 
xaltasi yoki orqa miya buyrak kananiga induksiya hosil qiladi. 
Endodermadan organlar hosil bo‘lishida ham direktiv, ham bajaruvchi 
induksiya hosil bo‘ladi. 
Bajaruvchi induksiyada muhim vazifani to‘qima bajaradi, direktiv induksiyada 
to‘qima va genotip katta ahamiyatga ega. Agar triton embrioni tomog‘ining oldingi 
qismida baqa embrioninig qorin ektodermasi ko‘chirib o‘tkazilsa, transplantatdan 
itbaliqning tomog‘ o‘simtalari hosil bo‘ladi. Shunday qilib , triton embrioni 
tomog‘ining oldingi qismi induksion tasir tufayli transplantat tomonidan o‘zining 
genotipi bo‘yicha o‘qilgan. 
Hujayralar o’rtasidagi distant aloqa. H
ujayralar o‘rtasidagi bevosita aloqa 
fiziologik biokimyoviy va strukturaviy o‘zgarishlarga javob bera olmaydi. Bundan 
tashqari, hujayralar o‘rtasidagi distant aloqa mehanizmiga ta‘sir etuvchi omillar 

---

189 
ham o‘rganildi. Bunday omillarga zamburug‘lardagi xemotaksis qiluvchi modda, 
nerv tolasini o‘stiruvchi omil, neyromediatorlar, gormonlar kiradi. Bu omillar tasir 
etish mexanizmi bilan farq qiladi. Hujayralar o‘rtasidagi distant alaqani o‘rnatishda 
qatnashadigan moddalardan zambrug‘larning miksameba moddasi yahshi 
o‘rganilgan. 
Bu modda zamburug‘ hujayralari o‘rtasidagi distant aloqani o‘rnatish uchun 
qulay aloqa bo‘ladi. Uning rivojlanishi spora etilishi va migrasion hujayra – 
miksameba hosil bo‘lishidan boshlanadi. Keyin ular psevdoplazmodiy hosil qiladi. 
Meva tana hosil bo‘lgandan keyin undan akrazin yoki 3,5- adenozinmonofosfat 
hosil bo‘ladi. Miksameba bu moddani har5-8 minutda ajratib turadi. Bu modda 
miksamebalarga mo‘ljal olish uchun yordam beradi. Jinsiy voyaga etgan ko‘p 
hujayralilar, ebrion hujayralari va bir hujayralilar ko‘plab past molekulali 
fiziologik faol moddalar ishlab chiqiladi. Bu moddalar fiziologik jarayonlarni 
boshqaruvchi yoki hujayra membranasi resseptori orqali hujayraga ta‘sir etishi 
mumkin. Bunday holatda hujayralar o‘rtasidagi aloqa yordam beradi. Bu moddalar 
garmonlarga nisbatan kichik hajmdagi to‘qima va hujayralarga ta‘sir etadi. 
Shuning uchun ularni local gormonlar ham deyiladi. Bularga asetilxolin, serotonin, 
katixolaminkiradiva ularning neyrogumoral boshqarishdagi ahamiyati kattadir. Bu 
moddalarni embrion hujayralari nerv sistemasi paydo bo‘lguncha ko‘plab ishlab 
chiqaradi. Ular hujayraning fiziologik- biokimyoviy faolligini oshiradi.