İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
328 
Unikal və açar sahələr
. Cədvəllər arası əlaqəni yaratmaq və bu 
cədvəldəki yazıya görə o birində olan uyğun yazını tapmaq üçün cədvəldə unikal 
sahəyə baxmaq lazımdır. Unikal sahə elə sahədir ki, onda olan məzmun 
təkrarlanmır. 
Unikal sahədə yazılar təkrarlandıqda kompüterin xəbərdarlıq bildirməsi üçün 
açar sahə anlayışı istifadə olunur. Cədvəlin strukturu yaradılarkən bir sahəni (və 
ya bir neçə sahələr kombinasiyasını) açar sahə kimi qeyd etmək lazımdır. Açar 
sahələr ilə kompüter xüsusi işləyir, daha doğrusu, sonuncu onun unikallığını 
yoxlayır və bu sahələr üzrə seçməni yerinə yetirir. 
Əgər cədvəl yaradılarkən proqramçı (verilənlər bazasının administratoru) 
açar sahə verməyibsə, verilənlər bazasının idarə sistemləri cədvəldə ilkin açar 
sahəsinin verilməsi barədə xəbərdarlıq edir. Cədvəldə ilkin açar qismində tez-tez 
sayğac tipli sahələr istifadə olunur. Bu sahədə iki eyni mənalı yazı ola bilməz, 
çünki bu sahənin mahiyyəti avtomatik mənimsədilir. 
Verilənlər bazasının idarə sistemləri, onların məqsədi və təsnifatı
. 
Verilənlər bazasını yaradarkən hər hansı bir proqramlaşdırma dilinin 
mənimsənilməsi və ya mütəxəssislərin cəlb olunması verilənlər bazasının 
inkişafında bir qədər ləngitmələrə səbəb olurdu. Lakin verilənlər bazasının idarə 
sistemlərinin meydana gəlməsi ilə bu çətinliklər aradan qaldırıldı. 
Verilənlər bazasının idarə sistemləri verilənlər bazasının faylları ilə işləmək 
üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi proqram vasitələridir. 
Verilənlər bazasının idarə sistemləri xüsusi obyektlərə malikdir və bu 
obyektlərin köməyi ilə verilənlər bazasının yaradılması və istifadəsi ilə bağlı bütün 
işləri idarə edir. 
Verilənlər bazasının idarə sistemlərinin təsnifatı
. Verilənlər bazasının 
idarə sistemləri öndə qeyd edildiyi kimi verilənlər bazasının üç modelinə uyğun 
olaraq iyerarxik, şəbəkə və relyasion ola bilərlər. İyerarxik və şəbəkə modelinin 
çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, onlar yazıları birləşdirən daxili fiziki 
göstəriciyə əsasən qurulurlar. Relyasion strukturlu verilənlər bazası yeganə bir 
məntiqi göstəriciyə əsasən qurulur. Relyasion verilənlər bazası adətən 
münasibətlər və daxil olan atributlar sayı ilə müəyyən olunur. 
İndiki zamanda ən geniş yayılmış verilənlər bazasının idarə sistemləri 
verilənlərin relyasion modelinə əsaslanırlar. Bu, digərləri ilə müqayisədə onların 
daha sadə anlaşılması və yüksək göstəricilərə malik olması ilə əlaqədardır. 
Verilənlər bazasının relyasion idarə sistemləri (VBRİS) idarə etdikləri 
verilənlər bazasının tutumu və istifadəçilər sayına görə aşağıdakı kimi təsnifata 
malikdirlər: 
1.