İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
374 
İnternet daxilində hər bir şəbəkə özünəməxsus rabitə texnologiyasına 
əsaslanaraq spesifik tələblərə uyğun fəaliyyət göstərir və bununla yanaşı bütün 
şəbəkələr informasiya paketlərini qəbul edib lazımi ünvana ötürə bilirlər.
İlk vaxtlar İnternet yalnız elmi informasiya mübadiləsini həyata 
keçirdiyindən, kommersiya (ticarət) xarakteri daşımırdı. Son illərdə İnternet 
kommersiya baxımından daha böyük əhəmiyyət daşımağa başlamışdır. 
Şirkət və korporasiyaların korporativ informasiya və kommunikasiya 
resursları əsasında İnternetin İntranet texnologiyası yaranmışdır. 
İntranet (ingiliscə İntranet, bununla yanaşı texniki ədədbiyyatlarda 
İntraşəbəkə termini də işlədilir) İnternet şəbəkəsindən fərqli olaraq müəyyən bir 
təşkilata məxsus daxili şəxsi şəbəkədir. Adətən, İntraneti təşkilatın daxilində 
informasiyanın müəyyən hissəsinin istifadə və mübadilə edilməsi üçün IP 
protokolundan istifadə etməklə qurulmuş kiçik ölçülü (miniatür) İnternet də hesab 
edirlər. Bura əməkdaşların, partnyorların və sifarışçilərin telefonlarının siyahısını 
aid etmək olar. Əksər hallarda termin təşkilatın Veb-saytı kimi nəzərdə tutulur. Bu 
zaman NTTP və HTTPS baza protokollarından istifadəyə əsaslanan və kliyent-
server prinsipinə uyğun təşkil olunan İnternet-sayt istənilən kompüterlə brauzer 
vasitəsilə əlaqə yaratmağa imkan verir. Deməli, İntranet virtual sahəyə malik 
təşkilat üçün “şəxsi” İnternetdir.
Şəkil 139. İntranet texnologiyası 
İntranet istifadəçiyə korporativ düyünlərdən ötürülən məlumatların müdafiə 

---

İ N F O R M A T İ K A
 
 
____________________________________________________________ 375 
olunmasını təmin etməklə İnternetə daxil olan ictimai əlaqə kanallarından istifadə 
etməyə imkan verir.
İntranet əlavələri İnternet texnologiyalarından (əsasəndə Veb-texnologiya, 
HTML formatında hipermətn, HTTP hepermətnin ötürülmə protokolu, CGI server 
əlavələri interfeysi) istifadəyə əsaslanır. 
Qeyd etmək lazımdır ki, “İntranet” termini ilk dəfə 24 aprel 1995-ci ildə 
Stiven Lotonun texniki redaktoru olduğu “Digital News & Review” jurnalda istifadə 
olunmuşdur.
İntranetdə istifadəçi məşhur İnternet-protokollarla (məsələn, HTTP 
protokolu – Veb xidmət, elektron poçt – SMTP, faylların ötürülməsi – FTP və s.) 
rastlaşır. İntraneti İnternetin “natamam” versiyası kimi də qəbul etmək olar. 
İlk dəfə İntranet-Veb sayt 1990 – 1991-ci illərdə yaradılmışdır. Qeyri-rəsmi 
mənbəələrə əsaslanaraq demək olar ki, İntranet termininin istifadəsi 1992-ci ilə 
təsadüf edir. 
İstifadəçinin İnternetə daxil olmasının təmin edilməsi İntranet şirkətləri 
üçün məcburi deyil. Amma istifadəçi İntraneti icazəsiz xaricdən daxil olan 
məlumatlardan mühafizə etməklə şəbəkə şlüzləri vasitəsilə brandmayerlərin 
köməkliyi ilə İnternetə daxil ola bilir. Belə qoşulmadan istifadə etməklə şirkətdən 
kənarda olan şirkət əməkdaşları şərkət haqqında məlumatlarla yanaşı istifadə 
edilən hesablama texnikası avadanlıqları haqqında informasiyanı, həmçinin 
şirkətdaxili əlaqələrin yaradılmasını həyata keçirə bilirlər.
İntranet aşağıdakı üstünlüklərə malikdir: 
1.Müştərək layihə üzərində işləyəkən yüksək məhsuldarlığın əldə edilməsi; 
2.İstifadəçinin verilənləri əldə etməsinin rahatlığı; 
3.Qarşılıqlı əlaqənin uyuşanlığı; 
4.İntranetdə 
Veb-saytın 
kliyent-server 
arxitekturasının 
müştəri 
proqramlarına nəzərən üstünlüklərə malik olması; 
5.İstifadəçinin istifadə etdiyi kompüterlərdə kliyent-proqramlarının 
instalizasiya edilməsinə ehtiyacın olmaması (İnstalizasiya ingiliscə “installation” 
sözündən yaranmışdır, quraşdırma, yerləşdirmə, montaj anlamını verir. 
İntalızasiya sonuncu istifadəçinin istifadə etdiyi kompüterin proqram təminatı ilə 
təmin edilməsi prosesidir); 
6.Müxtəlif verilənlərin daxil olunması zamanı çoxlu sayda əməliyyatların 
geçikmə vaxtının azaldılması;, 
7.Veb-formalarının yerinə elektron poçtundan istifadə etməklə verilənlərin 
dəyişdirilməsində geçikmələrin minimuma endirilməsi; 
8.Kross-platforma uyğunluğunun olması (kross-platforma plarformaarası 
proqram təminatı anlamını verir). 
İntranetin çatışmazlıqları bunlardır: 
1.Şəbəkənin “sındırılması” ilə ondan digər məqsəd üçün istifadə olunması; 
2.Yoxlanılmamış (və ya etibarsız) informasiyadan istifadə nəticəsində 
İntranetdə nəşr olunmuş informasiyanın dolaşığa və anlaşılmazlığa səbəb olması; 
3.Azad interaktiv məkənda təhqiredici materialların yayılması; 

---