Ibn Xoldun (Ibn Xoldun Abdurahmon Abu Zayd: (1332-1406)
4.Insoniyat jamiyati kishilarning ana shu birikmasi birlash-masining natijasidir»1.
5. Bunday insoniyat uyushmalarini boshliqlar boshqaradi va uning tanlanishi Alloh tomonidan emas, balki insonning hayot vositalariga bo‘lgan intilish va tabiiy ehtiyojlari tufayli sodir bo‘ladi.
Ibn Xoldunning bu qarashi yunon faylasuflaridan Arastu va boshqalarning «Insonsiyosiy majudotdir» degan g‘oyasidan farqi ham shunda.
6. Insonning ijtimoiy mavjudligi uning faqat ma’naviy tabiati-dan emas, balki tabiiy ehtiyojlaridan kelib chiqadi.
Kishilar mavjud ekan, ularning ehtiyoj va intilishlari o‘rtasida farq bo‘lishi tabiiy va ayrim aholi guruhlari va shaxslar o‘rtasida kelishmovchilik, qarama – qarashliklar sodir bo‘ladi. Bu esa tartib o‘rnatish va tashkil qilish ishlarini o‘rtaga qo‘yadiki, buni «hokimiyat» amalga oshiradi. Mazkur g‘oya ham Ibn Xoldun qarashlarining muhim tarkibiy jihatlaridandir. Ibn Xoldun, mulkni va mulkiy munosabatlarni tartibga soluvchi va himoya qiluvchi kuch davlatdir, deb yozadi.
Ibn Xoldun (Ibn Xoldun Abdurahmon Abu Zayd: (1332-1406)
Noroziliklarning bosh sababchisi hukmron sinf vakillarining adolatsizlik va zo‘ravonlikka asoslangan siyosati. Uning nazarida shoh 2 toifaga: adolatli va adolatsiz shohga bo‘linadi. Yaxshi hukmdor shunday hukmdorki, uning siyosati kuchini xalqi zo‘r-bazo‘r sezadi va u o‘z fuqarolari bilan yumshoq, adolatli muomalada bo‘ladi. Chunki o‘z siyosatini adolat asosiga qurgan shohning fuqarolari kuchli va erkin bo‘ladi, buning natijasida ular qudratli yaratuvchi kuchgga aylanadilar.
Shu bois mutafakkir shohlarga maslahat berib, xalq erkinligini haddan ortiq bo‘g‘maslikka va erkinlik berishga chaqiradi: «Agar tarbiya kuch ishlatish, qo‘rqitish yo‘li bilan bo‘lar ekan, u xoh o‘quvchi, xoh qul, xoh xizmatkor bo‘lsin, ularga qo‘rqinch tahdid qilib turadi, natijada fuqaro ruhining o‘sishiga xalaqit beradi, harakatchanlikni so‘ndiradi va uning o‘rniga yalqovlik, aldash, yolg‘onchilikni kuchaytiradi. Bu sifatlar aynan shu zo‘ravonlik ta‘sirida sodir bo‘ladi. Ularning qalbi befarqlik bilan to‘ladi, yaxshi va fazilatli sifatlar o‘rniga ahmoqona, yomon sifatlarni qabul qilib, pastlarning eng pastiga aylanadi».
