Talab qiyshiq chizig‘ining ko‘chishi sabablari. Daromadlarning ozgarishi. Ko‘pchilik holatlarda aholining real daromadlarining o‘sishi tovarlar va
xizmatlarga talablarning oshishiga, uning pasayishi esa talabning tushishiga
olib keladi. Qat’iy qilib aytganda, talab soliqlar olingandan so‘nggi daro-
madga bog‘liq. Daromad solig‘i va ijtimoiy ta’minot bo‘yicha nafaqalar mi-
qdorining o‘zgarishlari talabning kattaligi (hajmi) va talabning qiyshiq
chizig‘ining holatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadilar. Biroq shunday ham
bo‘ladiki, real daromadning oshishi qandaydir tovarga yoki xizmatga
bo‘lgan talabning tushishiga olib kelishi mumkin. Ba’zida tovarlar quyi
toifaga mansub bo‘ladilar, chunki real daromadlar oshganida ularni kamroq
sotib oldilar. Qanday tovarlarning «quyi toifa»ga kiritilishi aholining tur-
mush darajasiga bog‘liqdir. Masalan, G‘arbiy Yevropada daromadlar oshib,
ko‘plab odamlar o‘zlariga avtomobil sotib olish imkoniga ega bo‘lganlarida
jamoat transportiga bo‘lgan talabning sezilarli darajada pasaygani kuzatil-
gan.
Real daromadlarning oshishi quyi toifadagi tovarlarga bo‘lgan talabning
qisqarishiga olib keladi.
Boshqa mahsulotlar narxining o‘zgarishi. Ma’lumki, ko‘plab tovarlar o‘zlariga yaqin, ularning o‘rnini bosa oladi-
gan tovarlarga ega. Ulardan birining narxini o‘zgarishi uning o‘rnini bosu-
vchilarga bo‘lgan talabga ta’sir qiladi. Qaysidir nav narxning o‘sishi, shub-
hasiz, boshqa navlarga bo‘lgan talabning oshishiga olib keladi.
O‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi tovarlar. Bunday tovarlarga talab bir vaq-
tda taqdim etiladi, chunki ularning bittasini qo‘llash ikkinchisini ham ishlat-
51
ishni taqozo etadi. Masalan, fotoapparat va tasma (plyonka), avtomobil va
benzin. Bunday hollarda ulardan biriga bo‘lgan talab u bilan qo‘shib ishlati-
ladigan tovar narxining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi.
