Iqtisodiyot asoslari
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
talab
qonuni deb ataydilar. Tajriba uncha katta bo‘lmagan istisnolardan tashqari hollarda talabning hajmi narx pasayganda oshishini ko‘rsatmoqda. Odatda, bu «talab qonuni» sifatida bunday shakllanadi: boshqa sharoitlar bir xil bo‘lganida past narxlarda talab hajmi yuqori narxlardagiga qaraganda ko‘proq bo‘ladi. «Boshqa sharoitlar teng, bir xil bo‘lganda» – bu qoidaning muhim qismidir. Biz bir qadar ishonch bilan tovarning narxi tushganida unga bo‘lgan talab ko‘proq bo‘ladi, deb ta’riflashimiz mumkin, lekin biz bunda boshqa omillarning o‘zgarmay qolishiga yo‘l qo‘ygan holdagina yuqoridagi fikrni tasdiqlashimiz mumkin. Agar tovarning narxi tushib boraversa, iste’molchilarning daromadlari, ularning didlari yoki boshqa tovarlarning narxlari ham o‘zgarib borsa, narxi pasaytirishning oqibatlari nimaga olib kelishini oldindan aytish qiyin bo‘lib qoladi. 45 Shuning uchun biz narxning o‘zgarishi talabning kattaligi (hajmi)ga ta’sir qilishi haqida gapirganimizda doimo bunda boshqa omillar o‘zgarmay qolishini nazarda tutishimizni yodda saqlashimiz muhimdir. Talab qiyshiq chizig‘ining shakli. Talabning qiyshiq chizig‘i – nuqtalari xaridor ma’lum vaqt davomida tovarlarning turlicha miqdorini qaysi narxlarda sotib olishlari mumkinligini ko‘rsatuvchi qiyshiq chiziqdir. Nimaga talabning qiyshiq chizig‘i pastga chapdan o‘ngga qarab yo‘naltirilgan? Nima uchun odamlar tovarlarni uning narxi tushganida ko‘proq oladilar va nega bahosi oshganida kamroq xarid qiladilar? Talab- ning qiyshiq chizig‘i nega bunday shaklga ega ekanligini bir nechta izohi bor. Biz narxning o‘zgarishining ikkita natijasi bilan bog‘liq bo‘lgan oddiy izohni ko‘rib chiqamiz. Agar ushbu tovarning narxi tushayotgan bo‘lsa, iste’molchilarning daromadlari va boshqa tovarlarning baholari esa o‘zgarmay qolayotgan bo‘lsa, unda iste’molchilarning turmush darajasi ko‘tariladi: demak, endi ushbu tovarni boshqa tovarlar hisobiga emas, aynan uning narxi pasaygani sababli ko‘proq sotib olish mumkin. Biz qaysidir buyumni sotib olayotganimizda ularning qaysi birini tan- lashimizga to‘g‘ri keladi, chunki ko‘pchilik tovarlarning ularga yaqin bo‘lgan, ularning o‘rnini bosa oladigan o‘zaro raqobatlashadigan tovarlar bor. Shuning uchun, tovarning narxi pasayganida, uning o‘rnini bosuvchi tovar narxlari bilan solishtirganda, ancha jozibador ko‘rinadi. Mazkur to- varga talab hajmi iste’molchilar bu tovarlarning o‘rnini bosuvchilarning narxlari nisbatan qimmat bo‘lib qolgani uchun o‘rin bosuvchi tovarlarni olmay qo‘yganliklari sababli oshib ketadi. 6 - D 5 - 4 - 3 - 2 - 1 - 0 10 20 30 40 D (a) narx ming so‘m (b) talab shkalasi a) talabning qiyshiq chizig‘i b) narxlar (ming so‘m) 6 5 4 3 2 1 haftadagi talab hajmi 0 11 15 20 26 38 Haftadagi talab hajmi |