Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti texnik tizimlarda axborot texnologiyalari

Matritsalar ustida asosiy amallar. 
Matchad matritsalar bilan quyidagi 
arifmetik operatsiyalarni bajaradi: matritsani matritsaga qoʻshish, ayirish va
koʻpaytirish, bundan tashqari transponirlash operatsiyasini, murojaat qilish, matritsa 

---

---

12 

determinantini hisoblash, maxsus son va maxsus vektorni topish va boshqa. Bu
operatsiyalarning bajarilishi 9,10 - rasmlarda keltirilgan. 
9-rasm. Matritsa ustida amallar bajarish 

10-rasm. Matritsa ustida amallar bajarish 

Matritsali tenglamalarni yechish.
Matritsali tenglamalar bu chiziqli algebraik 
tenglamalar tizimi boʻlib, A

X=B koʻrinishda yoziladi va u matritsaga murojaat 

qilish yoʻli bilan teskari matritsani topish orqali yechiladi X=A

-1


B (11-rasm).

11-rasm. Tenglamalar tizimini matritsa usulida yechish

---

---

13 

Matritsalar ustida simvolli operatsiyalar Simbolics (Simvolli hisoblash)
menyusining buyruqlari va simvolli tenglik belgisi (

) yordamida bajariladi.

Differensial tenglamalarni yechish. 
Differensial tenglamalarni yechish ancha 
murakkab masala. Shu sabab Mathcadda barcha differnsial tenglamalarni ma’lum
chegaralanishlarsiz toʻgʻidan-toʻgʻri yechish imkoniyati mavjud emas. Mathcadda 
differensial tenglama va tizimlarini yechishning bir necha usullari mavjud. Bu
usullardan biri Odesolve funksiyasi yordamida yechish boʻlib, bu usul boshqa 
usullarga nisbatan eng soddasidir. Bu funksiya Mathcad 2000 da birinchi bor
yaratildi va u birinchi bor differensial tenglamani yechdi. Mathcad 2001da bu 
funksiya yanada kengaytirildi. Odesolve funksiyasida differensial tenglamalar
tizimini ham yechish mumkin. Mathcad differensial tenlamalarni yechish uchun 
yana koʻgina qurilgan funksiyalarga ega. Odesolve funksiyasidan tashqari ularning
barchasida, berilgan tenglama formasini yozishda ancha murakkablik mavjud. 
Odesolve funksiyasi tenglamani kiritish blokida oddiy differensial tenglamani oʻz
shaklida, xuddi qogʻozga yozgandek yozishga imkon yaratadi (12-rasm). Odesolve 
funksiyasi yordamida differensial tenglamalarni boshlangʻich shart va chegaraviy
shartlar bilan ham yechish mumkin. 
12-rasm. Differensial tenglamalarni yechish 

Berilgan tenglamani yozishda xuddi differensiallash operatorini ishlatgan holda 

ham yoki shtrixlar bilan ham yozish mumkin. Boshlangʻich shartni yozishda esa
faqat shtrix bilan yozish kerak va uni kiritish uchun Ctrl+F7 klavishalarni baravar 
bosish kerak.
Odesolve funksiyasiga murojaat uch qismdan iborat hisoblash bloki yozuvini 
talab qiladi:


Given kalit soʻzi;



Differensial tenglama va boshlangʻich yoki chegaraviy shart yoki differensial

tenglamalar tizimi va unga shartlar; 


Odesolve(x,xk,n) funksiya, bu yerda x – oʻzgaruvchi nomi, xk – integrallash 

chegarasi oxiri (integrallashning boshlangʻich chegarasi boshlangʻich shartda

beriladi); n – ichki ikkinchi darajali parametr boʻlib, u integrallash qadamlar sonini 
aniqlaydi (bu parametr berilmasa ham boʻladi. Unda qadamni Mathcad avtomatik
ravishda tanlaydi).

---

---

14 

Differensial tenglamalar tizimini yechish uchun Odesolve funksiyasi koʻrinishi
quyidagicha: Odesolve( , x, xk, n)