İxtisas: 5716. 01 – Azərbaycan ədəbiyyatı Elm sahəsi: Filologiya

Tədqiqatın elmi yeniliyi. İlk xalq ədəbiyyatı nümunələrinin 
meydana çıxmasının mexanizminin izah edilməsi, cəmiyyətin 
mənimsəmə təsərrüfatından istehsal təsərrüfatına keçidi ilə əlaqələn-
dirilməsi, əmək nəğmələrinin yaranmasının bir neçə mərhələdən 
keçməsi, ritmik səslərdən sözə, sözdən türküyə (nəğməyə) keçid 
prosesinin mərhələli təkamülü ilə bağlı tənqidi düşüncənin aşkarlan-
ması, xalq ədəbiyyatının praqmatik funksiyalarına dair müasir 
folklorşünaslıqda özünə yer alan elmi mövqeyin əsasında 20-30-cu 
illərin tənqidi düşüncəsinin dayanmasının əsaslandırılması elmi işin 
yenilikləri sırasındadır. 
Müasir folklorşünaslıqda “bitik” və “namə”lərin başqa sözlə, 
“Ulu xan Bitikçi” ilə “Oğuznamə”nin türk xalqlarının ayrı-ayrı tarixi 

---

9 
dövrlərini əks etdirməsinə dair fikir vardır. 20-30-cu illər tənqidinin, 
xüsusən Əmin Abidin qədim mənbələrə əsasən apardığı tədqiqatları 
göstərir ki, “Oğuznamə”lər tarixi heç də orta əsrlərdən başlamır. İlk 
“Oğuznamə”lər türkün qədim tarixini əks etdirir. Orta əsrlərin “Oğuz-
namə”ləri isə bu ənənənin orta əsrlərdə də davam etdiyini göstərir. 
Ərəb tarixçisi Dəvadiriyə istinadla Əmin Abid ilk “Oğuzna-
mə”nin V-VI əsrlərdə meydana çıxdığını və bu “Oğuznamə”nin 
“Kitabi-Dədə Qorqud”dan parçaları da öz içinə aldığını göstərir. Bu 
isə mahiyyətcə, “Kitabi-Dədə Qorqud”un əks etdirdiyi tarixin bizə 
məlum olan tarixdən bir neçə yüz il əvvələ aid olması haqqında 
düşüncələrə stimul verir. 
Dəvadarinin təqdim etdiyi, Əmin Abidin üzərində tədqiqat 
apardığı həmin “Oğuznamə”də “Koroğlu” hekayəsinin də yer 
almasına dair materiallar “Koroğlu”nun da ilk “Oğuznamə”lərdən 
biri olması haqqında elmi fikir formalaşdırır. 
Bu gün Dədə Qorqudşünaslıqda eposda islam ənənələrinə 
uyğun olmayan cəhətlərin izahı çoxsaylı mübahisələr doğurur və 
əslində öz elmi həllini tapmamış məsələ kimi açıq qalır. 
“Kitabi-Dədə Qorqud”dan parçaların ilk “Oğuznamə”də yer 
alması eposda İslam şəriətinə uyuşmayan etiqad və davranışların yer 
alma səbəbinə də aydınlıq gətirir və eposun İslamdan qabaqkı tarixi 
əks etdirdiyini sübut edir. Əmin Abidin araşdırmaları məsələnin bu 
tərəfinə də aydınlıq gətirir. 
Nizami yaradıcılığının türk bədii təfəkkürünün məhsulu 
olması, onun Məhinbanu, Şirin kimi qəhrəmanlarının türk 
[azərbaycanlı] olmasına dair fikirlərin ilk dəfə 20-30-cu illər 
tənqidində meydana çıxmasını aşkarlayan mülahizələr; 
Mirzə Fətəli Axundzadənin dünya komediyasında tam orijinal 
mövqe tutmasına, onun Molyerin təsiri ilə yox, ondan tamam fərqli 
estetik qanunlarla komediyalar yazmasına dair konseptual mövqenin 
ilk dəfə 20-30-cu illər tənqidində meydana çıxması və bu mövqenin 
müasir ədəbiyyatşünaslıqda Axundzadəni Molyerin təsiri altında yazan 
sənətkar hesab edən mülahizələri təkzib etməsinə dair dissertasiyada 
yer alan araşdırmalar və s. tədqiqatın elmi yenilikləri sırasındadır.