K. Bünyadzadə
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nəticə Fəlsəfə elə bir zirvədir ki, hər təfəkkürü, hər yaradıcı- lığı, hər dünyagörüşü ora aid etmək düz olmazdı. O baxım- dan, bəzilərinə də «gəncliyin fəlsəfəsi» ifadəsi ilk baxışda bir-birilə uyuşmayan iki fərqli sözün eklektik birləşməsi kimi görünə bilər. Bəs əslində necədir? İnsan ömrünü fəlsəfə tarixinə bənzətsək gəncliyi onun orta əsrləri hesab etmək olar. İdeyaların çoxusunun doğulub inkişaf etdiyi, bəzilərinin isə rüşeymlərinin yarandığı orta əsrlər. Hələ coğrafi məkanın Şərq və Qərb deyə iki qütbə bö- lünüb bir-birinə düşmən kəsilmədiyi, qədim hikmətlərin yeni hikmətlərlə üzvi şəkildə çulğalaşıb bir-birini ən kamil şəkildə tamamladığı orta əsrlər. İrrasional idrakın, mistik təfəkkürün rasional təfəkkürlə sıx əlaqəli olduğu, ilahi duyğuların çox vaxt maddi tələbatları öz təsiri altına aldığı, hətta onun inkişafına maneçilik yaratdığı orta əsrlər. Hər kəsin qəbul etdiyi bir fakt da var ki, fəlsəfə tarixin- də ən zəngin, ən mürəkkəb, ən ziddiyyətli dövr də orta əsr- lərdir. Tədqiqat obyekti kimi ən çox müraciət edilən bu dövr olsa da, hələ də qaranlıq səhifələri, hələ də orijinallığını qoruyan qatlar qalan orta əsrlər. Nəhayət, onu da əlavə edim ki, orta əsrlərin bütöv mənzərəsini yaratmaq üçün bütün bu -84 - deyilən cəhətlər paralel, eyni zamanda, bir-birilə əlaqəli şəkildə tədqiq edilməlidir. Əlbəttə, orta əsrlər haqqında çox fikir söyləmək müm- kündür, lakin bu, sadəcə, gəlişi gözəl sözlər, yaxud təsadüfi bir bənzətmə deyil. Bunlar həm də reallığın bütün ziddiyyət- lərini öz nurlu mənəviyyatlarında əridib öz əzabı, qüssələri ilə saf, tər-təmiz ideyalar bitirən gəncliyin təsviridir. Yəni biz məhz orta əsrləri gəncliklə «yaxınlaşdıran» xüsusiyyətlərdən danışdıq. Dediklərimizlə bir faktın aktuallığını vurğulamağa ça- lışırıq: gəncliyin məhz fəlsəfi aspektdən öyrənilməsi həm gənclərin özü, həm də fəlsəfə üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Təqdim edilən əsərdə biz gəncliyin fəlsəfəsini bütün- lüklə əhatə etməsək də, bir neçə məsələni paralel və qarşılıqlı əlaqəli şəkildə araşdırmışıq. Əvvəla, gəncliyə xas bir sıra xüsusiyyətlər vardır ki, məsələn, üsyankarlıq, nadinclik, qısa müddətdə bir neçə sahə dəyişmək həvəsi və s., onların əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaqla, onlara münasibət də və təbii ki, onlara göstərilən reaksiyalar da fərqli ola bilər. Digər tərəfdən, bir faktın üzərində dönə-dönə dayanmalı olduq ki, əhəmiyyətinin böyüklüyünü göstərə bilək. Bu, cəmiyyətin gəncin həyatında oynadığı roldur. Cəmiyyət istər istedadların öz vaxtında, zamanında parlaması, reallaşması üçün uyğun şərait yaradan, istər yaradıcılıq axtarışlarında olanlara düzgün, xeyirli istiqamət verən, istər sevgilərin, təfəkkürlərin tamamlanması üçün nümunə ola biləcək yüksək təfəkkürlü şəxsiyyətlər yetişdirən, istərsə də kimliyindən, yaşından, cin- sindən asılı olmayaraq İnsana, müqəddəslik duyğusuna dəyər verən bir faktor olmalıdır. Əks halda gəncin bizim təhlil et- - 85 - dimiz xüsusiyyətlərində bir çat, naqislik yaranır və şəxsiyyət şikəst qalır. Üzərində dayanmaq istədiyimiz cəhətlərdən biri də gəncin ruhunun ilahi aləmlə bilavasitə əlaqəli olmasının vacibliyidir. Xüsusilə qeyd edək ki, bu, həm gəncin mənəvi aləminin təmizliyi, həm düşüncəsi ilə ruhunun bir-birini ta- mamlaması, həm də ruhunun nəbati, heyvani mərtəbədən insani mərtəbəyə yüksəlməsi üçün ən birinci şərtdir. Ən əsası isə, bu, gəncin ən primitiv hisslərdən ən ali duyğulara, müqəddəslik zirvəsinə, fəlsəfi təfəkkür səviyyəsinə yüksələ bilmək imkanıdır. İkinci cəhətin vacibliyini vurğulamaq üçün yalnız onu əlavə edək ki, məhz ruhunun Allahla bilavasitə əlaqəli olma- sıdır ki, insanı cəmiyyətin çirkabından qurtara bilir, onu məhv olmaqdan qoruyur. Bu olmayanda isə gənc olmayanda isə özü təmiz cəmiyyəti korlaya bilər və cəmiyyət üçün bir nöqsana çevrilər. Nəhayət, biz bu əsərdə insana məxsus hər bir duyğu- nun məhz gənclik mərhələsinin olmasını vurğulamağa. Əs- lində dediyimiz yeni bir şey deyil. Lakin yenilik onun özü- nəməxsus qanunauyğunluqlara malik olmasını göstərməyə çalışmaqdır. Məsələ burasındadır ki, əvvəla, hər hiss müxtəlif yaşlarda fərqli nəticələrə gətirə bilər. Təsadüfi deyil ki, psixologiyada hər yaşın özünə xas hisslərini öyrənməyə xüsusi diqqət yetirilir. Bu baxımdan, onların fəlsəfi aspektdən də öyrənilməsi az əhəmiyyətli deyil. Digər tərəfdən, elə düşüncələr var ki, onlar məhz gənc yaşa məxsusdur və onları öz zamanında demək vacibdir. Heç kəsə gizli deyil ki, bir çox hallarda məhz gəncliyə xas olduğu üçün bəzi fikirləri, ideyaları «boş şeydir, keçib gedər», – -86 - deyə kənara atırlar. Əlbəttə, bu yaşda deyilənlə nisbətən kamil yaşda deyilənlər eyni tərəziyə qoyulmaz. Lakin bu, heç də onun dəyərsizliyinə dəlalət etmir. Gəncliyin insan həyatında öz yeri olduğu kimi, gəncliyin fəlsəfəsinin də insan təfəkküründə öz yeri və əhəmiyyəti var. |