Kafedra: «İctimai elmlər»

Dini  şüur.  Öz  mənşəyinə  görə  ən  qədim  şüur  formalarından  biri  olan  din 

cəmiyyətin  lap  ibtidai  pillələrində  meydana  gəlmişdir.  Dinin  mahiyyətini  və  meydana 

gəlmə  səbəblərini  cəmiyyətin  və  təbiətin  qarşılıqlı  əlaqəsini  analiz  etmədən  açmaq 

olmaz. 

İbtidai  insanların  təbiət  qüvvələri  qarşısındakı  acizliyi,  onlara  tə'sir  etmək 

imkanının məhdudluğu dini şüurun meydana gəlməsi üçün əsas şərtlərdən olmuşdur. 

Dinin  ilk  formaları  təbiət  hadisələrini,  ayrı-ayrı  cisimləri,  heyvanları 

ilahiləşdirməklə əlaqədar olmuşdur. Dinin bu ibtidai formalarının (animizm, totemizm) 

qalıqları sonralar yaranmış dinlərdə də özünü göstərir. 

Dinlərin  tarixi  göstərir  ki,  heç  bir  xalqda  din  bəzi  teoloqların  iddia  etdikləri  kimi 

monoteizmdən,  yəni  vahid  allah  təlimindən  başlanmamışdır,  monoteizmdən  əvvəl  bir 

neçə allaha səcdə etməklə bağlı olan politeizm mövcud olmuşdur. 

Dini  şüur,  dini  etiqadlara  əsaslanır.  Dini  etiqad  öz  əsas  aşağıdakı  xüsusiyyətlərlə 

xarakterizə  olunur:  dini  təsəvvürlər;  dini  hisslər;  ayin  və  mərasimlər.  Din  öz 

göstərişlərini  Allahın  adı  ilə  əbədiləşdirən  ideoloji  vasitəyə  çevrilir.  Fəlsəfə,  əxlaq, 

incəsənət, hüquq da bu ideoloji təsir dairəsindən kənarda qalmır. 

Bununla  bərabər  tarixi  inkişaf  sübut  edir  ki,  cəmiyyətdə  baş  verən  sosial 

təbəddülatların, çevrilişlərin tə'siri altında dinlər dəyişilmiş, onlarda müəyyən islahatlar 

aparılmışdır. 

Roma imperiyası şəraitində məzlum kütlələrin dini kimi meydana gələn xristianlıq 

sonra hakim siniflərin rəsmi dininə çevrilmiş və bununla əlaqədar olaraq ilk xristianlığın 

bəzi  mühüm  əlamətləri,  onun  demokratik  ruhu,  mərasimlərə  mənfi  münasibəti  və  i.a. 

aradan  qalxmışdı.  Sonrakı  ictimai-iqtisadi  formasiyalar  şəraitində  başqa  dini 

cərəyanların, qolların yaranması prosesi baş vermişdir. 

Dünya  dinlərinin  meydana  gəlməsi  müxtəlif  ölkələr  və  xalqlar  arasında  siyasi, 

iqtisadi  və  mədəni  əlaqələrin  uzunmüddətli  inkişafının  nəticəsidir.  Qədim  dinlərə  xas 

olan  kosmopolit  xarakter  onlara  milli  sərhədləri  aşaraq  Yer  üzərində  geniş  yayılmağa 

imkan vermişdir. 

---

18 

 

Hazırda bütün dinlərdə elmin və texnikanın inkişafı ilə, cəmiyyət həyatındakı dərin 

inqilabi proseslərlə əlaqədar olan yeni şəraitə uyğunlaşmaq prosesi gedir. Lakin müasir 

dünyada din mahiyyəti etibarilə özünü sosial yeniləşmə, quruculuq qüvvəsi kimi deyil, 

ancaq adət-ənənə və mərasimlərin toplusu kimi təzahür etdirir.