Kafedra: «İctimai elmlər»

N Ə T İ C Ə 

İctimai  şüur  uzun  bir  tarixi  inkişaf  prosesinin  məhsuludur.  Belə  ki,  ictimai 

şüurun  inkişafında  bütün  ictimai-siyasi  hadisələr  –  sosial  sarsıntılar,  milli  mübarizə 

motivləri öz izini qoyur. Bunun ən bariz nümunəsi erməni qəsbkarlarının torpaqlarımızı 

işğal  etməsi  nəticəsində  təbiətə  vurulan  ziyanlar,  milli  və  ekoloji  şüurun  inkişaf 

etdirilməsini tələb edir. Burada milli mənlik şüurunun inkişafı böyük rol oynayır. Milli 

mənlik  milli  şüurun  bir  komponentidir.  Milli  mənliyin  əsasını  insanın  –  hər  bir  fərdin 

mənsub  olduğu  millət  və  ya  xalqın  onu  əhatə  edən  sosial  həyatın  bütün  sahələrinə 

bəslədiyi  subyektiv  əqidəsi  təşkil  edir.  Milli  mənliyə  vətəni  sevmək,  doğma  yurda 

məhəbbət  bəsləmək,  təbii  sərvətləri  qorumaq  və  s.  ilə  bağlı  olan  sosial  keyfiyyətlər 

daxildir.  Milli  mənlik  şüuru  sayəsində  millət  xalq  və  etnik  qrup  maddi  və  mənəvi 

sərvətlərinin tarixi inkişaf xüsusiyyətlərini, sosial-etnik cəhətlərini bütün dolğunluğu ilə 

dərk edir, bunlarla bağlı bu və ya digər hadisəyə öz münasibətini bildirir. Milli mənlik 

şüuru  vəzifəsindən,  tutduğu  mövqeyindən  asılı  olmayaraq,  hər  bir  Azərbaycan 

vətəndaşında olmalıdır. 

Milli  mənlik  şüuru  ictimai  şüurdan  kənarda  mövcud  ola  bilməz.  O,  şüurun 

daxilində yüksək səviyyədə çıxış edir. Mənlik şüuru insanın özünün fikir və hisslərinin, 

mənafe  və  məqsədlərinin  öyrənilməsinə  yönəlir.  Bu  halda  insanın  daxili  aləmi  şüurun 

obyekti kimi çıxış edir. 

Mənlik  şüuru  hər  bir  şəxsin  daxili  xarakterini,  insanlara,  cəmiyyətə  olan 

münasibətini  bildirir.  Sosial  şəratidən  asılı  olaraq  mənlik  şüuru  dəyişir,  insanın  öz 

hərəkət  və  davranışını  sərbəst  surətdə  seçir,  başqaları  qarşısında  məsuliyyət  daşıdığını 

dərk edir. Mənlik şüuru olan insan özünü təhlil və özünümühakimə qabiliyyətinə malik 

olur.  Beləliklə,  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  milli  şüur,  milli  hisslər,  milli  mənlik  şüuru 

ekoloji  şüurun  yaranmasına,  millətin  özünü  dərk  etməsi  prosesinə  təsir  edir  və 

cəmiyyətdə öz mövqeyinin möhkəmlənməsinə kömək edir. 

XX  yüzilliyin  əvvəllərində  Ə.Ağaoğlu  öz  əsərlərində  milli  şüurun  və  milli 

dərketmənin olmamasını türk xalqlarını bir-birindən təcrid edən, onların yaxınlaşmasını 

çətinləşdirən bir amil kimi demişdir: «daima dini mübahisələrlə məşğul olan və həmişə 

özgələrin  hakimiyyəti  altında  yaşayan  adamlar  arasında  milli  şüur  və  milli  özünüdərk 

necə yarana bilər?». 

Əgər  bu  gün  Qarabağ  torpaqları  düşmən  əlindədirsə,  onda  bizim  milli  şüurdan 

danışmağa  mənəvi  haqqımız  çatmır.  B.Vahabzadə  göstərir  ki,  Vətən  əxlaqı  güclü 

olmasa, biz nə müstəqilliyimizi, nə azadlığımızı və nə də bütövlüyümüzü qoruya bilərik. 

Vaxtilə  bu  fikri  Böyük  Atatürk  də  söyləmişdir:  «Milli  şüur,  hər  şeydən  öncə, 

müstəqillik şüurudur. Düşmən süngüsü altında milli birlik olmaz». 

B.Vahabzadə  «Vicdan,  namus  və  ləyaqət»  adlı  məqaləsində  yazırdı:  «İnsanlıq 

ləyaqətini addımbaşı alçaldan bir rejimdə – qorxu və repressiyanın hökm sürdüyünü bir 

zamanda  hansı  ləyaqətdən,  hansı  vicdandan  və  namusdan  söhbət  gedə  bilər?  Odur  ki, 

insanlığa xas olan üç sifət – vicdan, namus və ləyaqət ilk növbədə cəmiyyət tərəfindən 

qorunmalı, yalnız bundan sonra ayrı-ayrı fərdlərdən umulmalıdır».