Kafedra: «İctimai elmlər»
Yüklə 486,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ideologiya
|
Nəzəri şüur adi şüurun mühüm əlaqələrinin və qanunauyğunluqlarının inikası
olaraq, öz ifadəsini elmdə və başqa şüur formalarında tapır. Adi və nəzəri şüurun belə bölgüsü müəyyən psixoloji müqəddəm şərtlərə əsaslanır. Belə ki, insanın şüurunda adi "həyati" anlayışlar onun gündəlik həyat fəaliyyətində yaranır. Elmi anlayışlar isə "həyati" bazaya malik olmasına baxmayaraq, özünün formalaşması, təşəkkül tapması üçün xüsusi təlim, müəllimlə, kitablarla ünsiyyət tələb edir. O həm də alimlərin tədqiqatları, kəşfləri, incəsənət xadimlərinin və s. fəaliyyəti nəticəsində formalaşır. Real həyatda nəzəri və adi şüur bir-biri ilə üzvü surətdə bağlıdır. Lakin fəlsəfi analiz üçün şüurun bu səviyyələrinin tədqiqi ayrı-ayrılıqda zəruridir. Nəzəri və adi şüur biri-birini əvəz edə bilmir, lakin bir-birinə qarşılıqlı tə'sir göstərir, bir-birini zənginləşdirir. Nəzəri şüur adi şüuru formalaşdırmağa qadirdir. Nəzəri fikrin, elmin necə inkişaf etməsindən asılı olmayaraq, insanların gündəlik həyatında adi şüur həmişə mövcuddur. Adi şüurun mövqeyindən istənilən sosial proseslər və təbiət hadisələri haqqında mühakimə yürüdə bilərik, lakin o heç də həmişə obyektiv və düzgün olmur. Çünki adi şüurun imkanları empirik ümumiləşdirmələrlə məhdudlaşır. İctimai-iqtisadi münasibətlər, insanların sosial həyat şəraiti, onların gündəlik fəaliyyəti və toplanan təcrübəsi insan psixikasında müəyyən hisslər, əhval-ruhiyyə, fikirlər, arzular, vərdişlər şəklində əks olunur. Bütün bunlar ictimai psixologiyanı təşkil edir. İctimai psixologiya, əsasən, insanların sosial varlığının, onların yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi şəraitin təsiri altında formalaşır. O, ümumiləşdirilmiş baxışlar sistemi şəklində meydana çıxmır, mühakimələrdə, emosiyalarda, hisslərdə, əhval- ruhiyyələrdə, iradə aktlarında və i.a. təzahür edir. İctimai psixologiya sadəcə olaraq insanların ideya və baxışlarının nəzəri ifadəsi deyil, o, empirik xarakter daşıyır, burada intellektual ünsürlər emosional cəhətlərlə çulğalaşır. İctimai psixologiya insanların adi şüuru ilə sıx bağlı olub əslində onun bir hissəsini təşkil edir. 6
İctimai psixologiyanın mühüm təzahürlərindən biri sinifli cəmiyyətdə onun hansı sinfə, sosial qrupa məxsusluğudur. Bundan əlavə hər hansı millətin, xalqın və ya professional qrupun və kollektivin psixologiyası mövcuddur. İqtisadi münasibətlərdə baş verən dəyişikliklər insan psixologiyasında avtomatik olaraq dərhal əks olunur. Amma uzun müddət davam edən gərgin bir proses olaraq, köhnə stereotiplərdən azad olmaqla bağlıdır. Lakin bu proses cəmiyyətdə birmənalı qəbul olunmur. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, ictimai psixologiya nisbətən sabit hadisədir, belə ki, ictimai varlığın dəyişməsi ilə insanların psixologiyası dərhal dəyişmir. Hər hansı bir ölkənin, millətin tarixinə aid olan xüsusiyyətlər bu ölkədə yaşayan bütün əhalinin, onun bütün zümrələrinin psixologiyasına öz təsirini göstərir. Bəzən milli psixologiya nəzərə alınmadan aparılan sosial-iqtisadi və milli siyasət öz neqativ nəticələri ilə qarşılaşmalı olur. Millətin psixik cəhətləri, onun ayrı-ayrı təbəqələrinin məişət və əxlaqının xüsusiyyətləri onun tarixən yaranmış estetik zövqünü ifadə edən incəsənətdə də təzahür edir.
İctimai şüurun yüksək səviyyəsi olan ideologiya, müəyyən sinfin, millətin mənafe və maraqlanın ifadə edən fəlsəfi, dini, etik, estetik görüşlərin nəzəri səviyyədə rəsmiləşdirilmiş məcmusudur. Hər hansı sinif və millət öz sosial rolunu dərk edərək ideologiyadan öz sinfi maraqlarını həyata keçirmək üçün istifadə edir. İdeologiya daha geniş, ümumiləşdirilmiş sosial-tarixi və müasir təcrübəyə əsaslanır. Adi şüur insanların həyat fəaliyyəti prosesində öz-özünə, kortəbii surətdə təşəkkül tapır, ideologiya isə başlıca olaraq ideoloqların xüsusi səylərinin, şüurlu fəaliyyətinin məhsulu kimi meydana çıxır.
Yüklə 486,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|