Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

1 
 
Kandavlizm  
Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli 
 
Candaulism  
Shahin Boyukaga oglu Alibeyli 
 
Кандавлизм  
Шахин Боюкага оглы Алибейли 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2 
 
Giriş 
 
«Mənimlə arvadım Olimpiya arasında olan mübarizə həyatım boyu apardığım 
ən çətin müharibədir»  
Makedoniyalı İsgəndərin atası Makedoniyalı İkinci Filipp 
 
* * * 
 
«Əgər arvadın səni söyürsə, buna normal bir şey kimi yanaş, hərgah tərifləməyə 
başlayıbsa, dərhal onun günahının nədə olması barəsində fikirləş». 
Bolqar yazıçısı, şair və dramaturqu, yumorist və aforist Veselin İvanov 
Geirgiyev (1935–2013) 
 
Alimlər  qeyri-standart  seksual  münasibətləri  «parafiliya»
1
  termini  ilə  ifadə 
edirlər.  Parafiliyalı  insanın  qəlbinə  girən  arzular  onu  həmişə  didib-dağıdır,  lakin  çıxıb 
getmək istəmir. Belə arzular insana «xoş əzab» bəxş edir. Bu mənəvi əzabın özünəməxsus 
«şirinliyi», «cəlbediciliyi» ucbatından insan həmin arzularının tükənməsini istəmir, bütün 
ömrü  boyu  onları  saxlamağa  çalışır.  Həzz  verən,  ləzzət  bəxş  edən  bir  şeydən  ayrılmaq 
insan üçün çətin olur. Parafiliyalardan əziyyət çəkən insanın həyatı məhz iztirab verən arzu 
üzərində qurulur. Gümüş əsr rus şairi, akmeizm məktəbinin yaradıcısı, prozaik, tərcüməçi 
və ədəbi tənqidçi Nikolay Stepanoviç Qumilyov
2
 1920-ci ildə qələmə aldığı «Altıncı hiss» 
şeirində «daim gizli arzusuyla əzab çəkir» misrasını sanki parafiliyalı insan üçün deyibmiş, 
çünki belə insanın həyatı həqiqətən misrada deyilənlərə uyğun surətdə keçir. 
Heç bir ailənin parafiliyadan sığırtalanmadığını əminliklə söyləmək olar. Bunun 
səbəbi  belə  izah  edilir  ki,  parafiliyanın  ayrı-ayrı  növləri  çox  müxtəlif  inkişaf 
mexanizmlərinə malik olur və istənilən yaşda təzahür edə bilir. Hətta ən müvəffəqiyyətli 
nikah  hesab  edilən  hallarda  ər-arvaddan  kimdəsə  (çox  vaxt  birində,  nadir  hallarda  hər 
ikisində) parafiliya qeydə alına bilər. Zahirən xoşbəxt olmasına şübhə edilməyən ailələrdə 
parafiliya olmasına inanmaq çətindir, ancaq firavan həyat sürən insanlar özləri bunu etiraf 
etdikdə  artıq  deməyə  söz  tapılmır.  Ömrünün  ilk  30–35  ilini  normal  cinsi  həyat  sürmüş 
insanın  bundan  sonra  mübtəla  olduğu  parafilik  meyldən  başı  açılmaya  bilər.  Təməli 
uşaqlıq  illərində  qoyulmuş  hər  hansı  parafiliya  forması  müvafiq  situasiya  yarandığı 
təqdirdə  artıq  özünü  gizlətməkdən  qalır.  Təsadüfi  deyildir  ki,  ayrı-ayrı  insanlara  anonim 
məsləhətlər  verən  mərkəzlərin  mütəxəssisləri,  xüsusən  nikah-ailə  məsləhətxanalarında 
çalışan  həkim-psixoloq  (klinik  psixoloq),  psixiatr  və  seksoloqlar  yardım  almaqdan  ötrü 
onlara müraciət edən ər-arvadların problemlərini araşdırarkən bir çox hallarda mübahisənin 
bir  tərəfinin  məhz  parafilik  tendensiyaya  bağlı  olduğunu  aşkara  çıxarırlar.  Həqiqətən 
parafiliyaların  bir  çox  növləri  ailə  münasibətlərinə  ciddi  zərər  verir,  tərəflər  arasında 
inamsızlıq mühiti formalaşdırır, onları bir-birindən incik salır. Bu baxımdan kandavlizm 
daha ciddi narahatlıq doğuran bir parafiliya formasıdır.  
Seksual  meylin  pozulması  formalarından  biri  kimi  kandavlizm  elə  çox  rast 
gəlinməsə  də,  ancaq  onun  barəsində  dürüst  elmi  məlumatların  əldə  olunması  vacibdir. 
Təkcə  seksoloq  və  psixiatrlar  deyil,  eyni  zamanda  nevroloqlar,  mama-ginekoloqlar, 

3 
 
androloqlar,  ümumi  praktika  həkimləri,  həmçinin  qeyri-tibb  ixtisasları  üzrə  çalışan 
mütəxəssislər, xüsusən psixoloqlar, sosioloqlar, kulturoloqlar, hüquqşünaslar və başqaları 
belə məlumatları əldə etməkdə maraqlıdırlar.  
Oxuyacağınız monoqrafiyada kandavlizmdən geniş bəhs edilir. Monoqrafiya iki 
fəsildən  ibarətdir.  Birinci  fəsildə  «kandavlizm»  termininin  definitiv-sinonimik  səciyyəsi 
açıqlanır və etimoloji-tarixi təhlili verilir. İkinci fəsildə kandavlizmin kandavlistin portreti, 
kandavlizm formalarının təsnifatı və onların ayrı-ayrılıqda klinik mənzərəsi, etiologiyası və 
patogenezi,  diaqnostikası,  müalicəsi  və  profilaktikası  haqqında  söhbət  edilir.  Aydın 
olmayan, yaxud barəsində əlavə məlumat verilməsi lazım gələn sözlərin axırında qüvvət 
şəklində  yazılmış  ərəb  rəqəmləri  monoqrafiyanın  sonundakı  «İzahlı  qeydlər»  bölməsinə 
yönləndirmə məqsədini güdür. 
Dünyada  «Qurani-Kərim»  kitabından  savayı  heç  bir  kitab  nöqsanlardan  xali 
deyildir.  Aydın  məsələdir  ki,  kandavlizmdən  bəhs  edən  monoqrafiya  da  nöqsansız  ola 
bilməz.  Elə  buna  görə  də  monoqrafiya  haqqında  oxucuların  tənqidi  fikir  və  qeydləri, 
həmçinin  onun  gələcəkdə  təkmilləşdirilməsinə  xidmət  edə  biləcək  faydalı  məsləhət  və 
göstərişləri bu sətirlərin müəllifi tərəfindən minnətdarlıq və səmimiyyətlə qarşılanacaqdır. 
 
Birinci fəsil. «Kandavlizm» termininin definitiv-sinonimik səciyyəsi və 
etimoloji-tarixi təhlili 
 
§ 1.1. «Kandavlizm» termininin definitiv-sinonimik səciyyəsi 
 
«Həqiqət nadir hallarda təmiz olur və heç vaxt birmənalı olmur». 
İrland mənşəli ingilis filosofu, estet, yazıçı və şairi  
Oskar Finqal Oflaerti Uills Uayld  
(Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde; 1854–1900) 
 
* * * 
 
Ofisdə yanaşı əyləşən iki yoldaşdan biri digərindən soruşur: 
– Dünəndən yoldaşlardan kimsə mənim kompüterimdə bir qadının şəkillərini 
saxlayıb, deyə bilməzsən, bu bədləkər kimdir? 
– Bu mənim arvadımdır. 
– A, sən allah bağışla, bilmədim, ağılsızlıq etdim. 
– Yox, yox, qardaş, qəti narahat olma, başıboş mənəm, adama deyərlər, sənin 
arvadının çılpaq şəkilləri mənim kompüterimdə nə gəzir ki, mən də onlara baxanda bu 
bədheybətin kim olduğunu soruşuram?! 
(Lətifə) 
 
Bəzi  hallarda  individdə  öz  seksual  partnyorunu  çılpaq  halda  başqalarına 
nümayiş etdirmək tələbatı yaranır. Belə bir qarşısıalınmaz tələbatın meydana çıxmasından 
ibarət  olan  cinsi  pozğunluğa  çılpaq  seksual  partnyorun  başqalarına  nümayiş  etdirilməsi 
sindromu deyilir. 

4 
 
«Çılpaq seksual partnyorun başqalarına nümayiş etdirilməsi sindromu» termini 
kifayət qədər aydın olmasına baxmayaraq çox uzundur və hər dəfə işləndikcə nitqdə istər-
istəməz  çətinlik  yaradır.  Terminologiya  tələblərinə  əməl  edərək  bunu  konsortonudelizm 
(consortonudelismus)  adlandırmaq  olar.  İngiliscə  «ər»,  «arvad»  anlamını  özündə  ehtiva 
edən «consort» sözü latın mənşəlidir. Latınca consortium – iştirak etmə, qruplaşma, nude – 
çılpaq, lüt, lüt-üryan, ism – qeyri-normallıq bildirən şəkilçidir. 
Yaxın vaxtlara qədər çılpaq seksual partnyorun başqalarına nümayiş etdirilməsi 
sindromunun yalnız kişi cinsli şəxslərə xas bir meyl pozğunluğu olduğu güman edilirdi. 
Ancaq son illər ərzində aparılan müşahidələr artıq zərif cinsin nümayəndələrində də belə 
meyl pozuntusunun olduğunu aşkara çıxarmışdır. 
Pozğunluqdan əziyyət çəkən individin cinsindən asılı olaraq konsortonudelizm 
iki növə ayrılır: 1) qadın konsortonudelizmi; 2) kişi konsortonudelizmi. 
Bəzi hallarda qadın çılpaq halda olan seksual partnyorunu başqalarına nümayiş 
etdirməkdən  məmnunluq  duyur,  oyanma  və  təminolunma  həddinə  çatır.  Buna  qadının 
çılpaq  halda  olan  seksual  partnyorunu  başqalarına  nümayiş  etdirməsi  sindromu  deyilir. 
Qadının  çılpaq  halda  olan  seksual  partnyorunu  nümayiş  etdirməsi  sindromu 
araşdırılmamışdır  və  belə  bir  patologiya  üçün  hələlik  münasib  ad  təklif  olunmamışdır. 
Odur  ki,  qadının  çılpaq  halda  olan  seksual  partnyorunu  başqalarına  nümayiş  etdirməsi 
sindromu qısaca qadın konsortonudelizmi (consortonudelismus feminina) adlandırıla bilər. 
Ona başqa sözlə feminin konsortonudelizmi də deyilməsi mümkündür. Latınca femininus 
– qadına aid olan, qadına məxsus hesab edilən, qadınla bağlı olan, qadınla əlaqələndirilən 
deməkdir.  Qəbul edilmiş  ənənəyə  görə, qadın  incə  məxluq, zərif cins  sayılır. Buna  görə 
qadının çılpaq halda olan seksual partnyorunu başqalarına nümayiş etdirməsi sindromunu 
ibarəli olaraq «zəif konsortonudelizm» adlandıra bilərik.  
Sindromun  müşahidə  edildiyi  qadının  seksual  oriyentasiyasından  asılı  olaraq 
feminin konsortonudelizminin özünün homoseksual və heteroseksual olmaqla iki variantı 
ayırd edilir. 
Nadir hallarda qadın çılpaq halda olan eyni cinsli seksual partnyorunu nümayiş 
etdirməklə bundan cinsi həzz alır. Belə hadisə qadının çılpaq halda olan eyni cinsli seksual 
partnyorunu nümayiş etdirməsi sindromu  adlanır.  Ona başqa  sözlə qadının  çılpaq halda 
olan  qadın  cinsli  seksual  partnyorunu  nümayiş  etdirməsi  sindromu,  yaxud  qısaca 
homoseksual feminin konsortonudelizmi deyilir. Homoseksual feminin konsortonudelizmi 
nadir  hallarda  rast  gəlinir  və  tədqiqatçılar  tərəfindən  araşdırılmamışdır.  Buna  görə 
ədəbiyyatda onun barəsində məlumat tapmaq mümkün deyildir. 
Ayrı-ayrı  hallarda  qadın  çılpaq  halda  olan  kişi  cinsli  seksual  partnyorunu 
nümayiş  etdirir  və  bundan  cinsi  oyanma  və  təminolunma  həddinə  çatır.  Belə  hadisə 
qadının  çılpaq  halda  olan  əks  cinsli  seksual  partnyorunu  nümayiş  etdirməsi  sindromu 
adlanır. Ona başqa sözlə qadının çılpaq halda olan kişi cinsli seksual partnyorunu nümayiş 
etdirməsi  sindromu,  yaxud  qısaca  heteroseksual  feminin  konsortonudelizmi  deyilir.  Onu 
«kandavlizmin  tərsi  olan  hal»  kimi  təsəvvür  etmək  lazım  gəlir.  Bəziləri  onun  «qadın 
kandavlizmi» adlandırılmasının mümkünlüyü barəsində tələsik qərar çıxara bilərlər. Ancaq 
«qadın kandavlizmi» terminini heç bir vəchlə uğurlu və doğru hesab etmək olmaz. Çünki 
«kandavlizm» termininin özü məhz kişilərdə müşahidə edilən pozğunluğu ifadə edir. Ola 

5 
 
bilsin  ki,  zahirən  «qadın  kandavlizmi»  («kandavlizmin  tərsi»)  kimi  anlaşılan,  ancaq 
terminologiya prinsiplərinə riayət  edərək  «heteroseksual feminin konsortonudelizmi»  adı 
altında  müzakirəyə  çıxarılan  bir  hal  üçün  yaxın  gələcəkdə  daha  münasib  termin  təklif 
olunacaqdır.  Sadəcə  olaraq  qadınlarda  rast  gəlinən,  «qadın  kandavlizmi»  kimi  başa 
düşülən, «kandavlizmin tərsi» hesab edilən analoji meyl pozğunluğunu ifadə etmək üçün 
hələlik 
müvafiq 
termin 
təklif 
olunmadığına  görə  «heteroseksual  feminin 
konsortonudelizmi» istilahını işlətməklə kifayətlənirik. 
Heteroseksual  feminin  konsortonudelizminin  mövcudluğu  artıq  heç  kimdə 
şübhə doğurmur. Belə ki, bəzi arvadlar öz kişilərinin geyim-keçiminə «əl gəzdirib» onları 
başqalarına nümayiş etdirməkdən bir fəxarət duymağa başlamışlar. Burada qadın güc-bəla 
ilə tapdığı sevimli həyat yoldaşını nəzərə çarpdırmaqla özünün ərə getməyə nail olduğunu 
sübut etmək məqsədini güdür. Ərə getmiş qadın əslində qeyri-səmimi münasibət saxladığı, 
qətiyyən  ürəkdən  sevmədiyi  digər  həmcinslərinin  yanında  öyünmək,  lovğalanmaq 
məqsədilə  həmin  addımı  atır,  belə  demək  mümkünsə,  ərini  onların  gözlərinə  soxmaq 
istəyir,  buna  nail  olduqda  seksual  məmnunluq  keçirir.  Sanki  qadın  kandaulezistik 
hərəkətilə  belə  bir  «yekəbaşa»  rast  olacağı  günü  həsrətlə  gözləyən  başqa  həmcinslərini 
«yandırıb-yaxmaq» istəyir [9].  
Ehtimal  etmək  olar  ki,  qismətinə  yaxşı,  boylu-buxunlu,  yaraşıqlı,  qabiliyyətli 
kişi düşəcəyinə heç vaxt ümid etməyən, bunu heç yuxusunda görməyən qız bəxtinin üzünə 
gəlməsi  səbəbindən  belə  bir  şeyin  mümkün  olduğunu  gördükdə  sanki  ərini  hər  kəsə 
göstərməklə onun paxıllığını çəkən həmcinslərindən bu yolla bir qisas almağa çalışır.  
Ancaq  qadının  öz  seksual  partnyorunu  başqalarını  nümayiş  etdirməsi  bütün 
hallarda ona həzz bəxş edir, onun seksual duyğularını gücləndirir. 
Bir  çox  hallarda  kişi  çılpaq  halda  olan  seksual  partnyorunu  başqalarına 
göstərməkdən,  onu  nümayiş  etdirməkdən  həzz  duyur,  cinsi  oyanma  və  təminolunma 
həddinə yetişir. Buna kişinin çılpaq halda olan seksual partnyorunu başqalarına nümayiş 
etdirməsi  sindromu  deyilir.  Kişinin  çılpaq  halda  olan  seksual  partnyorunu  başqalarına 
nümayiş  etdirməsi  sindromu  qısaca  kişi  konsortonudelizmi  (consortonudelismus 
masculina)  adlanır.  Ona  başqa  sözlə  maskulin  konsortonudelizmi  deyilə  bilər.  Latınca 
masculinus  –  kişiyə  aid  olan,  kişiyə  məxsus  hesab  edilən,  kişi  ilə  bağlı  olan,  kişi  ilə 
əlaqələndirilən deməkdir. Qəbul edilmiş ənənəyə görə, kişi qüvvətli cins hesab edilir. Buna 
görə  kişinin  çılpaq  halda  olan  seksual  partnyorunu  başqalarına  nümayiş  etdirməsi 
sindromunu ibarəli olaraq «qüvvətli konsortonudelizm» adlandıra bilərik. 
Sindromun  müşahidə  edildiyi  kişinin  seksual  oriyentasiyasından  asılı  olaraq 
maskulin konsortonudelizminin özünün homoseksual və heteroseksual olmaqla iki variantı 
ayırd edilir. 
Yalnız  bəzi  hallarda  kişi  çılpaq  halda  olan  eyni  cinsli  seksual  partnyorunu 
nümayiş etdirməklə bundan cinsi həzz duyur. Belə hadisə kişinin çılpaq halda olan eyni 
cinsli seksual partnyorunu nümayiş etdirməsi sindromu adlanır. Ona başqa sözlə kişinin 
çılpaq halda olan kişi cinsli seksual partnyorunu nümayiş etdirməsi sindromu, yaxud qısaca 
homoseksual maskulin konsortonudelizmi deyilir.  
Əksər hallarda kişi çılpaq halda olan qadın cinsli seksual partnyorunu nümayiş 
etdirir  və  bundan  xoş  hisslər  keçirir,  cinsi  oyanma  və  təminolunma  həddinə  çatır.  Belə 

6 
 
hadisə kişinin çılpaq halda olan əks cinsli seksual partnyorunu nümayiş etdirməsi sindromu 
adlanır.  Ona  başqa  sözlə  kişinin  çılpaq  halda  olan  qadın  cinsli  seksual  partnyorunu 
nümayiş  etdirməsi  sindromu,  yaxud  qısaca  heteroseksual  maskulin  konsortonudelizmi 
deyilir.  
Heteroseksual  maskulin  konsortonudelizmi  halını  ifadə  etmək  üçün  çox 
münasib olan «kandavlizm» adlı bir eponimik termin vardır. Bəziləri «qadın kandavlizmi» 
anlayışının analoqu kimi «kişi kandavlizmi» termininin işlənməsinin mümkünlüyünü iddia 
edə bilər. Halbuki bir qədər əvvəl ərz etdiyimiz kimi, nə «qadın kandavlizmi» anlayışını, 
nə  də  «kişi  kandavlizmi»  terminini  heç  bir  vəchlə  uğurlu  və  doğru  hesab  etmək  olmaz. 
Çünki «kandavlizm» termini onsuz da kişilərdə rast gəlinən pozğunluğu ifadə etmək üçün 
təklif  olunmuşdur.  «Kandavlizm»  sözünün  qabağında  «kişi»  və  «qadın»  kəlmələrini 
işlətmək üçün «yer yoxdur». 
İndi  kişilərdə  müşahidə  olunan  heteroseksual  konsortonudelizm  (kandavlizm) 
barəsində ətraflı məlumat verəcəyik.  
Ərin  öz  arvadını,  yaxud  dərin  emosional  bağlı  olduğu  seksual  partnyorunu 
çılpaq halda digər kişilərə nümayiş etdirərək bundan cinsi oyanma və həzz əldə etməsinə 
əsaslanan hadisəyə kandavlizm (candaulismus) deyilir. 
«Kandavlizm»  termininin  ilk  dəfə  Avstriya-Almaniya  psixiatrı,  nevroloqu, 
kriminalist,  insan  seksuallığını  müfəssəl  tədqiq  etmiş  mahir  sənətkarlardan  biri  Rixard 
Frayherr  fon  Krafft-Ebinq  (Richard  Freiherr  von  Krafft-Ebing)
3 
tərəfindən  1886-cı  ildə 
«Seksual psixopatiya» («Psychopathia sexualis») əsərində [37; 38; 39] müəyyənləşdirildiyi 
barəsində  məlumat  verilir.  Həmin  məlumata  ingilis  dilində  olan  mənbələrdə  rast  gəlinir 
[20]. 
Arvadını, yaxud dərin emosional əlaqədə olduğu seksual partnyorunu lüt halda 
digər kişilərə nümayiş etdirməkdən cinsi oyanma və təminolunma əldə edən ərə kandavlist 
(candaulistus), yaxud kandaulezist (candaulesistus) deyilir. Ona həmçinin kandaulesist də 
deyirlər. 
Mövcud olan lüğət və dərsliklərdə kandavlizm barəsində yalnız qısa məlumat 
əldə etmək mümkündür [9; 22; 25–26; 31–34; 40; 42; 44–45; 47–52; 55–56]. 
Kandavlizm  intim  sahədə  elə  bir  pozğunluq  formasıdır  ki,  kişi  öz  cinsi 
partnyorunu  (arvadını,  məşuqəsini),  yaxud  onun  açıq-saçıq  surətini  başqa  adamlara 
nümayiş etdirərək ətrafdakıların reaksiyalarını müşahidə edir. Arvadının çılpaq bədəninə 
baxan başqa kişilərin ehtiraslandığına əmin olduqda ər seksual təminolunma anına çatır. 
Pasiyent parlaq seksual oyanma keçirir [34, səh. 234] 
Məşhur  polyak  həkim-seksoloqu,  habilitasiya  keçmiş  doktor,  Polşada 
seksologiyanın  pioneri  Kazimej  İmelinski  (Kazimierz  Imielinski)
4
  1986-cı  ildə 
«Seksologiya  və  seksiatriya  cizgiləri»  kitabında  kandavlizm  və  onun  yaranma  səbəbləri 
barəsində məlumat vermişdir. Rus dilinə «Seksologiya və seksopatologiya» kimi tərcümə 
edilən  həmin  kitabın  çap  olunmasından  sonra  «kandavlizm»  termini  öz  yerini 
möhkəmləndirməyə başladı [33]. 
Məşhur  polyak  psixiatrı,  psixoterapevt  və  seksoloqu,  habilitasiya  olunmuş 
doktor, professor, Polşa Seksologiya Cəmiyyətinin sədri, seks və seksuallıq haqqında çoxlu 
sayda  populyar  kitabın,  həmçinin  sosiokultural  seksologiya  üzrə  ilk  əsərlərin  müəllifi 

7 
 
Zbiqnev Lev-Staroviç (Zbigniew Lew-Starowicz)
5
 1995-ci ildə rus dilinə tərcümə edilən 
«Qeyri-tipik  seks»  (polyak  dilində  «Seks  nietypowy»)  və  başqa  əsərlərində 
«kandaulezizm»  terminini  işlətmişdir.  Onun  fikrincə,  kandavlizm  ərin  həqiqi  hisslə 
bağlandığı  öz  seksual  partnyoru  olan  qadını  başqa  kişilərə  nümayiş  etdirməklə  bundan 
cinsi  həzz  əldə  etməsindən  ibarətdir.  Burada  çox  vaxt  gizli  deviasion  motivləri  yaxşıca 
maskalayan,  onları  pərdələyən,  üstünü  ötrən,  ört-basdır  edən  aktivlik  formalarının 
müxtəlifliyilə rastlaşırıq» [40, səh. 302]. 
Tibbi-bioloji  və  humanitar  elmlər  sahəsində  məşhur  alman  mütəxəssisləri  – 
nevrologiya və psixiatriya professoru Likke Arezin (Lykke Aresin)
6
, seksoloq və sosioloq 
Kurt Ştarke (Kurt Starke)
7
 birlikdə 1996-cı ildə Münhendə «Erotika leksikonu» («Lexikon 
der  erotik») adlı  bir  ensiklopedik lüğət nəşr  etdirmişlər. 2001-ci  ildə  Georgi  Stepanoviç 
Vasilçenkonun  ümumi  redaktəsi  ilə  Vadim  Vasilyeviç  Damye  və  Marianna  Borisovna 
Korçagina  tərəfindən  rus  dilinə  tərcümə  edilən  və  «Erotika:  leksikon»  («Эротика: 
лексикон»)  adı  altında  Moskvada  «Respublika»  nəşriyyatında  işıq  üzü  görən  həmin 
kitabda  «kandavlezizm»  terminindən  istifadə  edilmiş  və  ona  belə  tərif  verilmişdir: 
«Kandavlezizm  –  kişinin  öz  füsunkar  və  cazibəli  arvadını,  yaxud  sevgilisini  çılpaq  və 
yaxud  azca  geyimli  halda  naməlum  bir  üçüncü  şəxsə  göstərərək  onda  şəhvət  və  qibtə 
hisslərinin təzahür etməsinə səbəb olmasıdır» [22]. 
Arvadı çılpaq halda görən üçüncü şəxsdə həvəsin güclənməsi, şəhvət hissinin 
şiddətlənməsi, onun ehtiraslanması, həmin adamda qibtə hissinin formalaşması və belə bir 
qadınla  cinsi  yaxınlıqda  olmaqdan  ibarət  şiddətli  arzusunun  meydana  çıxması  ərin 
qarşısına qoyduğu məqsədinə yetişdiyinə dəlalət edir.  
Elmi  ədəbiyyatda  «kandavlizm»  termininin  sinonimi  kimi  aşağıdakı 
anlayışlardan istifadə ediulir: 
– kandaulesizm (candaulesismus); 
– kandaulezizm (candaulesismus); 
– kandaulizm (candaulismus); 
– kandavlesizm (candaulesismus); 
– kandavlezizm (candaulesismus); 
– mirsilizm (myrsilismus»). 
Bundan  başqa,  kandavlizm  öz-özlüyündə  ayrıca  bir  sindromdur.  Odur  ki, 
«kandavlizm»  termininin  sinonimi  kimi  aşağıdakı  «nozoloji»  anlayışlardan  da  istifadə 
edilir:  
– kandavlizm simptomokompleksi; 
– kandavlizm sindromu. 
Daha bir vacib məsələni qeyd edək ki, «kandaulezizm», «kandavlizm» və digər 
oxşar  terminlərin  mahiyyətinin  düzgün  açıqlanmadığı,  bəzən  təhrif  olunduğu  hallarla 
rastlaşırıq. Hətta bəzi nüfuzlu tədqiqatçıların əsərlərində belə xoşagəlməz halları müşahidə 
etmək olar. 
Məşhur  rus  seksoloqları  Vasili  İvanoviç  Zdravomıslov,  Zosya  Yefimovna 
Anisimova  və  Sergey  Sergeyeviç  Libix  tərəfindən  1985-ci  ildə  ərsəyə  gətirilən 
«Funksional  qadın  seksopatologiyası»  adlı  kitabda  «kandualezis»  («kandualesismus») 
kimi bir termin işlədilmişdir. Müəlliflərin fikrincə, həmin termin yatmış çılpaq arvadını öz 

8 
 
dostlarına  nümayiş  etdirən  padşah  Kanduales  fon  Qugitsin  (Kanduales  von  Gugits) 
adından götürülmüşdür [31; 32].   
Adları çəkilən müəlliflərin kifayət qədər nüfuzlu və ərsəyə gətirdikləri kitabın 
olduqca  zəngin,  sanballı  və  qiymətli  olması  heç  kimdə  şübhə  doğurmur.  Ancaq  təqdim 
edilən  məlumatda  bir  neçə  şübhəli  məqam  diqqəti  cəlb  edir.  Birincisi,  «kandualezis» 
termini  kifayət  qədər  fərqli  görünür.  Müraciət  edilən  başqa  mənbələrin  heç  birində 
«kandualezis»  termininə  rast gəlinmir.  İlk  əvvəl  adama  elə gəlir  ki,  burada  sadəcə  mətn 
yığılarkən «u» və «a» hərflərinin yeri dəyişik salınmaqla bir mətbəə səhvinə yol verilib, 
yəni «kandaulezis» yazmaq istənilib. İkincisi, padşahın yatmış çılpaq arvadını öz dostlarına 
nümayiş etdirməsi bəyan olunmuşdur. Halbuki tarixi mənbələrdən əldə edilən məlumata 
görə, padşah arvadı yatmış halda olarkən deyil, yatmağa hazırlaşarkən soyunduğu vaxt onu 
dostuna göstərmişdir. Üçüncüsü, padşahın Kanduales fon Gugits (Kanduales von Gugits) 
olduğu  bildirilmişdir.  Ancaq  bu  fikir  tam  aydın  deyildir.  Ümumiyyətlə,  müxtəlif 
mənbələrdə  Kanduales  fon  Gugits  adında  bir  hökmdar  haqqında  heç  bir  məlumat 
verilməmişdir. Yalnız bir yerdə ona rast gəlinmişdir. Belə ki, qeyd edilən kitabın açıq-aşkar 
təsiri  altında  olan  rus  filosofu  və  jurnalisti,  fəlsəfə  elmləri  namizədi,  seksologiya  üzrə 
müxtəlif  lüğətlərin  tərtibçisi  Aleksandr  Vasilyeviç  Sosnovski  1994-cü  ildə  «Sənin 
sağlamlığın»  jurnalında  dərc  etdirdiyi  «Seks  leksikonu.  Seksual  terminlər  lüğəti»ndə 
«kandualezizm» terminini işlətmiş, həmin məfhumun dostları qarşısında öz gözəl arvadı ilə 
öyünən əfsanəvi padşah Kandualez fon Gyugitsin adından götürüldüyünü yazmışdır [51]. 
Dördüncüsü,  padşahın  arvadını  öz  dostlarına  göstərdiyi  xatırlanmışdır.  Lakin  etibarlı 
mənbələrin hamısında padşahın öz çılpaq arvadını yalnız bir dostuna göstərdiyi iddia edilir. 
Beşincisi, «dostlarına» sözündən sonra mötərizədə «giges» sözü kiçik hərflə yazılmışdır.  
Sanki «giges» sözü «dostlar» kimi anlaşılır, halbuki Giges arvadını çılpaq halda göstərən 
hökmdarı öldürmüş bir şəxsin adıdır, yəni böyük hərflə yazılmalıdır. 
Bir sözlə desək, kifayət qədər etibarlı hesab edilən bir mənbədə kiçik bir mövzu 
içərisində  şübhəli  görünən,  doğru  olduğu  başqa  mənbələrlə  təsdiqlənməyən,  həmçinin 
müəlliflərin  adlı-sanlı  olmaları  səbəbindən  inkar  edilməsi  mümkün  olmayan  bir  neçə 
məlumat eyni vaxtda yer almışdır.  
Saytlardan  birində  yerləşdirilmiş  sorğuluqda  kandaulezizm  barəsindəki 
aşağıdakı fikir məşhur Belarus nevroloqu İvan Nikanoroviç Qorbaçın ayağına yazılmışdır: 
«Kandaulezizm (candaulesismos; ehtimal ki, latınca caneo – boz olmaq, canavar olmaq, 
qurd  olmaq  deməkdir,  yaxud  hind  çarı  Kandaulesin  adından  götürülmüşdür)  –  çılpaq 
arvadını, yaxud məşuqəsini yad adamlara nümayiş etdirməklə səciyyələnən pozğun cinsi 
davranışdır. Rəvayətə görə, hind çarı Kandaules dostu qarşısında belə bir hərəkət etmişdir» 
[28]. 
Tamamilə  fərqli  yanaşma  olduğundan  bunun  üzərində  bir  qədər  dayanmalı 
olacağıq. Hər şeydən öncə, terminin latınca «kandaulezizmos» («candaulesismos») şəklinə 
salınması təəccüb doğurur. Halbuki belə hallarda «kandaulezizmus» («candaulesismus»)» 
kimi yazılış daha doğru və etibarlı hesab edilir. Həmçinin «kandaulezizm» adının kökündə 
«kan» («can») dayandığının güman edilməsi kifayət qədər riskli ehtimaldır. Söz yox ki, 
latınca «caneo» sözü var, ancaq onunla kandaulezizm arasında bir bağlantı yaratmaq heç 
inandırıcı görünmür. Yeri gəlmişkən, latınca «caneo» sözünün də hərfi tərcüməsi birmənalı 

9 
 
deyildir. Latınca canus – boz, ağ deməkdir, onun «it», «köpək» anlamında işlənən «canis» 
sözü ilə eyni kökə malik olduğu şübhə doğurmur, görünür ki, burada canis – boz canavar, 
boz  qurd  şəklinə  düşür.  Təsadüfi  deyildir  ki,  «boz  olmaq»,  «bozarmaq»  dedikdə  təkcə 
rəngin boz olduğu, yaxud bozarmış, solğun, rəngsiz, ağarmış şəklə düşdüyü iddia edilmir, 
eyni  zamanda  qurd  olmaq,  canavar  olmaq,  qurda  çevrilmək,  canavarlaşmaq  kimi  başa 
düşülə  bilir.  Bundan  başqa,  «boz  olmaq»  ifadəsi  hətta  məcazi  mənada  avamsızlıqdan, 
cahillikdən,  elmsizlikdən,  mədəniyyətsizlikdən  irəli  gələn  hal  olaraq  anlaşılır.  Həddən 
ziyadə  avam,  cahil,  elmsiz,  mədəniyyətsiz  adama  boz  adam  deyilməsi  buradan 
qaynaqlanır.  Məsələn,  «filankəs  boz  adamdır»  dedikdə  barəsində  danışılan  şəxsin  cahil, 
mədəniyyətsiz olduğu, elminin çatmadığı, avam olması ucbatından primitiv hərəkətlərə yol 
verə bildiyi anlaşılır, yaxud «üzünü bozartdı» dedikdə etiraz əlaməti olaraq sifətinin rəngini 
tutqunlaşdırma, üzünü bozartma nəzərdə tutulur. Lakin latın mənşəli «caneo» feili «boz 
olmaq»,  «bozarmaq»,  «boz  görünmək»,  «solmaq»,  «ağarmaq»,  «saçı-saqqalı  ağarmaq», 
«çallanmaq»  kimi  tərcümə  edilir.  Göründüyü  kimi,  heç  bir  halda  kandaulezizmlə  əlaqə, 
«körpü» yaratmaq mümkün olmur. Göz önünə gətirilə bilən yeganə variant kandavlizmin 
mədəniyyətsiz davranış olmasıdır. Ancaq belə bir məcazi məna hesabına terminologiyada 
«körpü» yaradılması məntiqsiz görünür. Bundan başqa, iqtibas gətirilən yuxarıdakı fikirdə 
Kandaulesin hind çarı kimi təqdim edilməsi diqqətdən yayınmır. Qeyd edilən fikrin İ. N. 
Qorbaça mənsub olduğu isnad edilən saytda göstərilmişdir. Lakin İ. N. Qorbaçın bir neçə 
məşhur sorğu kitabına müraciət etdikdə həmin fikrə rast gəlinməmişdir. 
Belarus psixoloqu Sergey Yuryeviç Qolovin 1997-ci ildə tərtib etdiyi «Praktik 
psixoloqun lüğəti»ndə [48], 2001-ci ildə yenidən işlədiyi və əlavələr etdiyi, lakin bu dəfə 
«Psixoloq-praktikin lüğəti» [49] adını qoyduğu kitabında «kandavlizm» («kandaulezizm») 
terminlərini işlətmiş, Lidiya çarının adını Kandavl (Kandaules) kimi yazmış, çılpaq halda 
olan arvadını öz sevimli dostu Gigə göstərdiyini bildirmişdir. 
Məşhur  psixoloqlar  Boris  Quryeviç  Meşeryakov  və  Vladimir  Petroviç 
Zinçenkonun  redaktorluğu  ilə  birinci  dəfə  2004-cü  ildə  işıq  üzü  görən,  2009-cu  ildə 
genişləndirilərək  artıq  dördüncü  dəfə  nəşr  edilən  «Böyük  psixoloji  lüğət»  adlı  olduqca 
dəyərli və zəngin məlumatlı kitabda Lidiya çarının adı Kandaulez kimi yazılmışdır [26].