Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org 27
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org 259
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org 20
- 1926-1985 AVQUST
|
27 Yazıçı 256 Dünya ədəbiyyatı 245 illiyi Valter Skott 1771-1832 AVQUST Skott Valter 1771-ci il avqust ayının 15-də İngiltərənin Şotlandiya vilayətində anadan olmuşdur. Milliyyətcə şotland- dır. 1779-1984-cü illərdə Edinburq məktəbində təhsil almış, 1785-ci ildə Edinburq kollecinə qəbul olunmuşdur. Tələbəlik dövründən çox mütaliə etmiş, antik dövrün ədəbiyyatı və Şotlandiya poeziyası, alman dili və alman yazıçı- larının əsərləri ilə maraqlanmış, tələbə yoldaşları ilə birgə “Poetik cəmiyyət” dərnəyi təşkil etmişdir. 1792-ci ildə Edinburq Universitetini hüquqşünas ix- tisası üzrə bitirmişdir. Yaradıcılığa XVIII əsrin 90-cı illərində poeziya ilə başlamış 1800-cü ildən etibarən bir neçə il ərzində Şot- landiyanın ucqar yerlərini gəzərək top- ladığı xalq nəğmələrini 1802-ci ildə “Şotlandiyanın sərhəd nəğmələri” adı ilə ikicilddə, nəğmələrin üçüncü cildi- ni isə 1803-cü ildə çap etdirmişdir. Bu topluya daxil edilmiş xalq şeirinin əsl nümunələrində Şotlandiya tarixinə aid çox zəngin materiallar vardır. Bu top- ludan sonra yazıçı dalbadal “Sonun- cu menestrelin mahnısı”, “Marmion”, “Göl qızı”, “Rokbi” adlı romantik po- emalarını yazmışdır. Xüsusən, “Sonun- cu menestrelin mahnısı” (1805) əsəri müəllifə, qədim Şotlandiyanı çox gözəl təsvir etdiyinə görə böyük şöhrət qa- zandırmışdı. Tarixi roman janrının yaradıcısı ol- muşdur. Otuzdan çox roman və povestin müəllifidir. Romanlarını gizli imzalarla dərc etdirmiş, müəllifliyini yalnız 1829- cu ildə, əsərlərinin tam külliyatının nəşri ilə əlaqədar açıq elan etmişdir. Mühüm sosial-tarixi konfliktlərin təsiri, xalqın və dövlətin taleyi, cəmiyyətin inkişafı, sosial ədalətsizlik, milli və sinfi mübarizə problemləri ilə bağlılıq Skottun tarixi romanlarının əsas xüsusiyyətləri idi. “Ueverli” (ilk roma- nı, 1814, anonim nəşr), “Puritanlar” (1816), “Rob Roy” (1818), “Edinburq məhbəsi” (1818),“Ayvenqo”, “Abbat” (1820), “Kenilvord” (1821), “Vuds- tok” (1826) və s. romanları İngiltərə, “Kventin Dorvard” (1823), “Parisli qraf Robert” (1832) və s. romanları Avropa ölkələrinin tarixindən bəhs edir. Yaradıcılığında romantizmdən realizmə keçid özünü göstərmiş, 1816- cu ildə yazdığı “Puritanlar” və “Lam- mermurlu gəlin” romanlarında tənqidi- realist meyillər xüsusilə güclü olmuşdur. “Napoleon Bonapartın həyatı” (1827), “Şotlandiyanın tarixi” (1829-1830), “Lord Bayronun ölümü” (1824), “Ro- mançıların həyatı” (1821-1824) və s. tarixi-ədəbi əsərləri məşhurdur. Valter Skottun yaradıcılığı Avropa və Amerika ədəbiyyatında sosial roman janrının inkişafına güclü təsir göstərmiş, Stendal onu “bizim ümumi atamız” adlandırmış, O.Balzak, A.S.Puşkin, V.Q.Belinski və başqaları yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmişlər. Valter Skott 1832-ci il sentyabr ayı- nın 21-də Abbotsford şəhərində vəfat etmişdir.
257 Dünya ədəbiyyatı 145 illiyi Teodor Drayzer 1871-1945 AVQUST Drayzer Herman Albert Teodor 1871-ci il avqust ayının 27-də İndiana ştatının Teppe-Xot şəhərində anadan olmuşdur. 1886-1891-ci illərdə Çikaqo- da çalışmış, 1889-cu ildə İndiana universitetinə qəbul olsa da maddi vəziyyəti üzündən təhsilini yarımçıq qoymuş, 1892-1894-cü illərdə Çika- qo, Sent-Lui, Pitsburq şəhərlərinin qəzetlərində jurnalist kimi ədəbi fəaliyyətə başlamışdır. 1894-cü ildə Nyu-Yorka köçmüş və burada qarda- şının təsis etdiyi «Every month» jur- nalında 1897-ci ilədək redaktor kimi çalışmışdır. Sonra sifarişlə “Metro- politen”, “Harpers”, “Kosmopoliten” əsərlərini yazmışdır. İlk oçerk və hekayələri 1897-ci ildə çap olunmuşdur. 1900-cü ildə ilk irihəcmli əsəri olan “Kerri bacı”, 1911- ci ildə “Cenni Herhardt” romanlarında sadə insanların mənəviyyatını pozan Amerika həyat tərzini tənqid etmişdir. 1912-ci ildə “Arzular trilogiyası” epo- peyasına daxil olan “Maliyyəçi”, həmin ildə yazdığı “Dözümlü adam” və 1914- cü ildə “Titan” romanlarında Amerika inhisarçı kapitalizmi ifşa olunmuş, 1915-ci ildə yazdığı “Dahi” roma- nında burjua cəmiyyətində sənətkarın mənəvi faciəsi göstərilmişdir. 1915-ci ildən sonra Drayzer ictimai qaydaların adi insanlara göstərdiyi əzici təsiri əks etdirən hekayə və esselər yazmağa başlayır. Bu ideya bir məhkəmə prosesinin protokoluna əsaslanan, Amerika ədəbiyyatında re- alizmin zirvəsi və ədibin ən məşhur əsəri olan “Amerika faciəsi”nin möv- zusunu təşkil edirdi. 1927-ci ildə dəvətlə SSRİ-yə gəlmiş, 1928-ci ildə “Drayzer Rusi- yaya baxır” kitabını yazmışdır. Həmin vaxtdan fəhlə sinifinin mübarizəsinə qoşulmuş, 1929-cu ildə “Ernita” povestində Amerika ədəbiyyatında ilk kommunist surətini yaratmışdır. 1930-cu ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almaq üçün namizədliyi irəli sürülsə də bu ona qismət olmamışdır. 1932-ci ilin noyabr ayında Drayzer “Paramount” şirkəti ilə “Cenni Her- hardt” romanı əsasında film çəkilişi barədə müqavilə imzalamışdı. 1944-cü ildə ədəbiyyat və incəsənət sahəsindəki xidmətlərinə görə Amerika İncəsənət və Ədəbiyyat Akademiyası yazıçını fəxri qızıl medalla təltif etmişdir. Drayzer faşizm əleyhinə mübarizədə iştirak etmiş, 1945-ci ildə ABŞ Kom- munist Partiyasına daxil olmuşdur. Amerika yazıçısı, ictimai xadim, Amerika ədəbiyyatında realizmin ən görkəmli nümayəndələrindən biri Te- odor Drayzer 1945-ci il dekabr ayının 28-də Hollivudda (Kaliforniya ştatı) vəfat etmişdir.
258 Musiqi.Opera.Balet 85 illiyi Rəfiqə Axundova 1931 AVQUST Rəfiqə Hacı qızı Axundova 1931-ci il av- qust ayının 7-də Bakıda anadan olmuşdur. 1950-ci ildə Bakı Xoreoqrafiya məktəbini yüksək qiymətlərlə bitirmişdir. Təhsilini bitirən kimi Moskvada Böyük Teatrda təkmilləşmə kursu keçmişdir. 1951-ci ildən ömrünü Azərbaycan Opera və Balet Teat- rına bağlayan Rəfiqə Axundova 20 il bu- rada solist kimi çalışmışdır. Uzun müddət həmin teatrın baletmeysteri olmuş, 1990-cı ildə isə baş baletmeysterliyə yüksəlmişdir. l998-2000-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində plastika və baletmeyster sənəti fənlərindən dərs demişdir. Onun təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə universitetdə “rəqs laboratoriyası” ya- radılmışdır. “Qız qalası” (Ə.Bədəlbəyli), “Yeddi gözəl”, “İldırımlı yollarla” (Q.Qarayev), “Gülşən” (S.Hacıbəyov), “Məhəbbət əfsanəsi” (A.Məlikov), “Baxçasaray fon- tanı” (B.Asafyev), “Jizel” (A.Adan) və s. baletlərdə əsas partiyaların ifaçısı olmuş- dur. M.Məmmədovla birlikdə Azərbaycan Opera və Balet Teatrında “Xəzər ballada- sı” (T.Bakıxanov), “Qobustan kölgələri” (F.Qarayev), “Yallı”, “Azərbaycan süitası” (R.Hacıyev), “Babək” (A.Əlizadə), “Şel- kunçik” (P.Çaykovski), hətta 1975-1978-ci illərdə Qara Qarayevin “İldırımlı yollarla” və “Yeddi gözəl” baletlərinə quruluş da vermişdir. Uzun müddət Əlcəzair, İsveç, Mi- sir və Belçikada pedaqoq-baletmeyster işləmiş, Əlcəzairdə “Üç inqilab” adlı bale- tini (R.Hacıyev, M.Məmmədovla birgə) və “Muğam” musiqili xoreoqrafiya lövhəsini tamaşaya qoymaqla adını bu ölkənin mədəniyyət tarixinə həkk etdirmişdir. XX əsrin 70-ci illərində Novosibirskdə “İldı- rımlı yollarla” baletinin quruluşunu vermiş, Qahirədə “Yeddi gözəl”, Antverpendə “Ka- leydoskop” baletlərini (M.Məmmədovla birgə) tamaşaya qoymuşdur. 1969-cu ildə Parisdə keçirilən VII Beynəlxalq Rəqs Festivalında onun iş- tirakı ilə “Xəzər balladası”, “Qobustan kölgələri”, “Azərbaycan süitası” nümayiş etdirilmişdir. Paris Rəqs Akademiyasının diplomuna layiq görülən Rəfiqə Axundo- vanın özünəməxsus sənəti və istedadı haq- qında Fransa mətbuatı maraqlı rəylər dərc etdirmişdir. 1994-cü ildə Qara Qarayevin “Yeddi gözəl” baletini (M.Məmmədovla birgə) Ankarada tamaşaya qoymuşdur. “Doğma xalqıma”, “Dədə Qorqud”, “Qərib cinlər diyarında”, “Qayınana”, “Yeddi gözəl”, “Bəyin oğurlanması”, “Bir qəlbin iki das- tanı” və s. filmlərdə Rəfiqə Axundovanın özünəməxsus, şux milli rəqsləri yaddaşlara həkk olunmuşdur. Azərbaycan baletinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Rəfiqə Axundova 26 ap- rel 1958-ci ildə Azərbaycan Respublikası- nın “Əməkdar artisti”, 21 may 1970-ci ildə “Xalq artisti” fəxri adlarına, “Şərəf nişanı” ordeninə layiq görülmüşdür. Azərbaycan Dövlət Televiziyası 2001-ci ildə qüdrətli balet ustaları Rəfiqə Axundo- vanın və Maqsud Məmmədovun
yaradıcı- lığına həsr olunmuş “İki qəlbin bir dastanı” sənədli filmini çəkmişdir. 7 Baletmeyster Ə d ə b i y y a t Xəlilzadə, F. Xoreoqra- fiya sənətinin ulduzu: Xalq artisti, baletmeys- ter Rəfiqə Axundovanın anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə /F.Xəlilzadə //Azərbaycan.- 2011.- 7 avqust.- S.5. İradə. “Məhəbbət əfsanəsi”ndən məhəbbət dastanınadək /İradə //Mədəniyyət.- 2011.- 5 avqust.- S.12. Rəhimli, İ. Maqsud Məmmədov və Rəfiqə Axundova //Rəhimli İ. Azərbaycan teatr tarixi: dərslik.- Bakı, 2005.- S.298-299. İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org 259 Musiqi.Opera.Balet 115 illiyi Хаn Şuşinski 1901-1979 AVQUST İsfəndiyаr Аslаn оğlu Cаvаnşirоv (Хаn Şuşinski) 1901-ci il avqust ayının 20-də Şuşа şəhərində аnаdаn оlmuşdur. Qаrаbаğ хаnəndəlik məktəbinin nаdir simаlаrındаn biridir. On аltı yаşındа оlаrkən ustаdı İslаm Аbdullаyеvlə birgə iştirаk еtdiyi məclisdə “Kürdü- Şаhnаz” muğаmını hеyrətаmiz bir tərzdə ifа еtdiyinə görə müəllimi оnа “Хаn Şuşinski” аdını vеrmişdir. Хаnın bir хаnəndə kimi yеtişməsində Cаbbаr Qаryаğdıоğlunun və Sеyid Şuşinskinin də böyük təsiri оlmuşdur. 1920-ci ildə Bаkıyа gələrək öz ifаçılıq fəаliyyətini dаhа dа gеnişləndirmişdir. 1934-cü ildə Tiflis şəhərində keçirilən Zaqafqaziya xalqlarının birinci incəsənət olimpiadasında birinci mükafata la- yiq görülmüş və Zaqafqaziya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin birinci dərəcəli Fəxri fərmanı ilə təltif edilmişdir. 1944- cü ildə Azərbaycanın bir qrup incəsənət nümayəndələri ilə birlikdə İrana getmiş, Tehran, Təbriz, Ərdəbil, Qəzvin, Rəşt və s. şəhərlərdə müvəffəqiyyətlə çıxış et- mişdir. Xanəndənin səsi 25 yaşında necə qüdrətli və təravətli idisə, 70-75 yaşla- rında da eyni əzəmət, eyni nikbinliklə səslənirdi. Хаn Şuşinski bir sıra mah- nı (“Şuşanın dağları”, “Məndən gen gəzmə”, “Ay gözəl” və s.) və təsniflər bəstələmişdir. Оnun ifаsındа səslənən “Mirzə Hüsеyn sеgаhı”, “Şаhnаz”, “Qаrаbаğ şikəstəsi”, “Kürd-şahnaz”, “Rаst”, “Bayatı-Şiraz”, “Qatar”, “Ca- hargah”, “Mahur”, “Hеyrаtı”, “Şur”, “Sеgаh Zаbul” ritmik muğаmlаrı, bir sıra təsniflər, “Qara qaşın vəsməsi”, “Süsən-sünbül”, “Alma almaya bənzər”, “Girdim yarın bağçasına”, “Apardı sellər Saranı” və s. хаlq mаhnılаrı mu- siqi fоnоtеkаmızın qızıl fоndunа dахil оlmuşdur. Хаn Şuşinski 1939-cu ildən Bakı- da yaşamış, qırx ilə yaxın Аzərbаycаn Dövlət Filаrmоniyаsının solisti ol- muşdur. 1960-cı ildə Аzərbаycаn Dövlət Filаrmоniyаsının nəzdində Muğаm studiyаsı yаrаtmış və burаdа gənc хаnəndələrə muğаmın sirlərini öyrətmişdir. Xanəndə, həmçinin А.Zеynаllı аdınа Musiqi Məktəbində də dərs dеmişdir. Əsl yаrаdıcı sənətkаr kimi Azərbaycan muğamlarını, mil- li musiqi хəzinəsini yеni mаhnılаrlа zənginləşdirmiş, bir neçə muğama yeni xallar, guşə və şöbələr əlavə etmiş- dir. Bu bахımdаn оnun “Qəmərim”, “Şuşаnın dаğlаrı” mаhnılаrı dillər əzbəri оlmuşdur. 1971-ci ildə Azərbaycanın musiqi ictimaiyyəti Xanın 70 illik yubi- leyini keçirmişdir. 1943-cü ildə “Xalq artisti” fəxri adı- na layiq görülmüş, “Şərəf nişanı” ordeni və bir çox medallarla təltif edilmişdir. Böyük хаnəndə Хаn Şuşinski 1979- cu il mаrt ayının 18-də Bаkıdа vəfаt еtmişdir. 2013-cü il aprel ayının 29-da Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Xan Şuşinskinin virtual muzeyinin və me- morial saytının təqdimatı keçirilmişdir. Adına muğam festivalı keçirilmiş, fond yaradılmış, haqqında film çəkilmişdir.
260 AVQUST 1 Musiqi.Opera.Balet 90 illiyi Nazim Əliverdibəyov 1926-1985 AVQUST Nazim Ağalar oğlu Əliverdibəyov 1926-cı il avqust ayının 24-də Kislo- vodsk şəhərində anadan olmuşdur. İlk musiqi təhsilini 1938-1944-cü illərdə Bakı Musiqi Texnikumunda, sonra onillik musiqi məktəbində (in- diki Bülbül adına Orta-ixtisas Mu- siqi Məktəbi) V.Anşeleviçin violon- çel sinfində almışdır. Onillik musiqi məktəbinin buraxılış imtahanı zamanı özünün bəstələdiyi ilk pyeslərindən birini çalmışdır. Daha sonra Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq fakültəsində təhsilini davam etdirərək 1952-ci ildə professor Cövdət Hacıye- vin bəstəkarlıq sinfini bitirmişdir. Musiqinin müxtəlif janrlarına müraciət etmiş, uşaqlar üçün “Cırtdan” nağıl-operasının, “Nazxanım naz edir” musiqili komediyasının, “Muğan” xo- reoqrafik lövhələrinin, iki balet süita- sının, “Mingəçevir” simfonik poema- sının, xalq çalğı alətləri orkestri üçün “İçəri şəhər” adlı musiqi lövhələrinin, A.Puşkinin sözlərinə “Çiçək” romanı- nın, Hüseyn Cavidin sözlərinə silsilə romansların, çoxlu sayda kamera- instrumental və xor əsərlərinin, kinofilmlərə və teatr tamaşalarına ya- zılmış musiqilərin müəllifidir. Onun, xüsusilə “Bayatı-Şiraz” muğamının akapella xor üçün işləməsi çox oriji- naldır.
Nazim Əliverdibəyov Ü. Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” və “Əsli və Kərəm” operalarının klavir və partiturasının yeni redaktəsini ha- zırlamışdır. Hazırda bu operalar onun redaktəsi ilə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında tamaşaya qoyulur. 1951-ci ildən Bülbül adına Orta- ixtisas Musiqi Məktəbində nəzəriyyə və bəstəkarlıq üzrə müəllimlik etmiş, 1964-1985-ci illərdə - 20 ildən artıq bu məktəbə rəhbərlik edərək gənc nəslin musiqi-estetik tərbiyəsi sahəsində əzmlə çalışmışdır. 1960-cı ildən Azərbaycan Dövlət Konservatoriya- sında “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” fənnindən dərs demişdir. Nazim Əliverdibəyov 1956-cı ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olmuş, respublikanın musiqi həyatında fəal iştirak etmişdir. Simli
kvartet (1950),
“Qəhrəmanlıq”- Simfonik orkestr üçün uvertüra (1951), Simfonik orkestr üçün Balet süitası (1956), Simfonik orkestr üçün “Rəqs suitası” (1978), violançel ansamblı və simfonik orkestr üçün “Skertso” və “Vals” (1978) və başqa əsərləri məşhurdur. Görkəmli bəstəkar Nazim Ağalar oğlu Əliverdibəyov 1985-ci il fevral ayının 17-də Bakı şəhərində vəfat et- mişdir.
Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|