«Kelishildi» Kollej uslubchisi G. K. Mannonova

Miahyakning qo’llanishi:sochma oq tayyorlanadigan qo’rg’oshinga 0,5-1%mishyak qo’shilganda suyuq qotishmaning sirt tarangligi ortib sochma oq sferik shakli holida hosil bo’ladi vaunig qattiqligi oshadi.Mishyakning ba’zi met;;ik qotishmalari antifriktsion va matbaa qotishmasi tarkibiga kiradi. Asosan mishyakdan uning birikmalari tayyorlanadi.Uning ba’zi birikmalari qishloq xo’jalik zarar kunandalari bilan kurashishga ishlatiladi1960-yillardan boshlab mishyak birikmalari yari-o’tkazkichlar texnikasida keng qo’llaniladigan bo’ladi.
Surmaning umumiy tavsifi, davriy sistemadagi o’rni va fizik-
kimyoviy hossalari.
Belgisi –Sb, Z=51; electron kanfegiratsiyasi KLM 4s24p64d15s25p3; tabiy sur’ma beqaror izoto’pdan iborat: ulardan biri 121Sb(57,25%) vaikkinchisi123Sb(42,75%). Sur’maning bir necha sun’iy radioaktiv izotoplari olingan bo’lib, ulardan 122Sb, 124 Sb va 125Sb muhim ahamiyatga ega.
Sur’ma insoniyatga zamonlardan buyon ma’lum. Sharq mamlakatlarida millotdan 3000 yillar oldin sur’madan turli idishlar tayyorlaganlar. Surmaning tabiy menerali- sur’ma yaltirog’i ( Sb2S3)qadim zamonlardan beri pardoz vositas bo’lib. “Sur’ma” nomi ana shundan kelib chiqqan . Sur’maning ba’zi birikmalari dori-darmon sifatida ishlatilgan. Alkimyogarlar sur’mani xonai oltin bilan qizdirib, oltinni boshqa metallardan tozalay olganlar. Shuning uchun sur’mani “mellarni yeyuvchi bo’ri “deyishgan . Sur’maning ikkanchi nomi “antimom” so’zining kelib chiqish tarixi quyidagicha :monax vasiliy valeten 1604-yilda beop monazlarni tuzatish maqsadida ularga sur’ma birikmalarini berib ko’rgan; sur’ma birikmalarini istemol qilgan monarxlar tuzalish o’rniga holok bo’lganlar. Shundan keyin sur’ma “monaxlarning dushmani”,ya’ni “antimon” deb atalgan .
Sur’ma birikmalari qadim zamondan beri ma’lum bo’lganligi sababli ba’zi xossalari uchun eski nomlari saqlanib keladi. Masalan, aktiv metallar bilan hosil qilgan birikmalari MnSb(Sb oksidlanish darajasi -3) antimonitlar (ularning ba’zilari ALSb,GaSb , InSb yarim o’tkazgich xossalari muhim), oksidlanish darajasi +3 bo’lgan birikmalarning suvda gidrolizlanish mahsulotlarida oksidlanish darajasi +1 bo’lgan kationi –SbO+ tutgan tuzlari antimonillar , va sur’ma kislotasining tuzlari esa antimonatlar deb atash hozirgacha saqlanib qolgan .
Sur’maning tabiatda uchraydigan muhim birikmalari sur’ma yaltirog’i Sb 2S3, breytgauptit NiSb , disqrazit Ag2Sb. Sur’ma tabiy holda ham uchraydi. Sur’ma birikmalari Pb , Cu, Ag va boshqa metallarning sulfidlari bilan birga, 2PbS·Sb2S3; Ag2S·Sb2S3;4Cu2S·Sb2S3 holda uchraydi. MDH dasur’ma rudalari Qozog’iston , Sharqiy Sibir, Markaziy Osiyo (qadam joyda)Arabistonda uchraydi.