Kirish I bob. O„zbek va koreys adabiyotining rivojlanish bosqichlari

3.Gumroh bandalar 
Odamlarga hayronsan. Ota-onasi tirikligida ikki og‗iz shirin so‗zni tekinga 
aytmaydi-da,ular o‗lganidan keyin ming-ming pul sarflab, o‗sha so‗zlarni 
qabrtoshga yozdirib qo‗yadi... 
4. Laylak 
Ona yosh edi. Ona navjuvon edi. Bola g‗or edi, bola go‗dak edi... Kunlarning 
birida onabola qishloqqa –uzoq qarindoshlarinikiga boradigan bo‗lishdi. Ona 
qaddini g‗oz tutib, tez-tez yurib borar, bola esa alang-jalang qilib atrofdagi 
manzaralarni tomosha qilar edi.Qishloq guzarida yarmini yashin uchirib ketgan 
bahaybat chinor bor ekan. Bola daraxtni ko‗rib angrayibqoldi: chinorning 
tarvaqaylab o‗sgan shoxida supradek kattakon uya 

---

43 
qorayib ko‗rinar, uyada esa oyog‗i, tumshug‗i uzun bir qush turar edi. 
Bola mo‗jiza ko‗rgandek taqqa to‗xtab qoldi. 
- Anavi nima, oyi?- dedi o‗sha tomondan ko‗z uzmay. 
-Laylak, o‗g‗lim, laylak!- ona o‗g‗lining boshini silab qo‗ydi. – Yura qol, jonim. 
Bola hech qachon bunaqa qushni ko‗rmagan edi. Qush negadir bir oyoqlab turardi. 
U yana to‗xtab qoldi. 
-Nima u, oyi? –dedi tag‗in chinor uchiga ko‗z tikib. 
-Laylak, o‗g‗lim, laylak. 
- Nimaga bir oyoqda turibdi? 
Ona kuldi: 
- Bir oyog‗i charchagandir-da. Yura qol, jonim. 
Bola hech qachon bunaqa qushni ko‗rmagan edi. Qush negadir bo‗ynini cho‗zib 
tumshug‗ini osmonga qaratib silkitar, shunda ―tarak-tarak‖ degan ovoz 
eshitilardi.Bola tag‗in to‗xtab qoldi. 
- Nima o‗zi u, oyi? 
Uning ko‗zlarida quvonch bor edi. Hayrat bor edi. Ona shoshib turardi. Mingta 
yumushi bor edi. Hali shaharga qaytishi kerak. 
-Laylak dedim-ku, jinnivoy,- deb ohista egilib, o‗g‗lining yuzidan o‗pdi. – senga 
salom 
beryapti-da. 
Ona yosh edi. Ona navjuvon edi. 
... Oradan o‗ttiz besh yil o‗tdi. Bola yigit bo‗ldi. Ona keksayib qoldi. Oyog‗idan 
mador, 
ko‗zidan nur ketdi.Kunlardan birida ona-bola ittifoqo yana o‗sha qishloqqa borib 
qoldilar. Yigit qaddini g‗oz tutib tez-tez yurib borar, ona esa toliqqan oyoqlarini, 
og‗ir-og‗ir ko‗tarib bosgancha harsillab kelardi. Guzardagi yarmini yashin uchirib 
ketgan chinor hali ham bor ekan. Buni qarangki, chinorning tarvaqaylab o‗sgan 
shoxida hamon supradek kattakon uya qorayib ko‗rinar, uyada esa oyog‗I, 
tumshug‗i uzun laylak turardi. Yigit laylakka bir qarab qo‗ydiyu qadamini tezlatdi. 

---

44 
Orqada kelayotgan ona nursizlanib qolgan ko‗zlarini chinorga, chinor shoxida 
qorayib turgan uyaga tikdi. Shoxda osilib turgan narsa ko‗ziga g‗alati ko‗rindi. 
- Anavi nima, o‗g‗lim? – dedi to‗xtab. 
-Laylak, oyi, laylak! 
Ona yaxshi eshitmadi. Uch-to‗rt qadam yurib yana to‗xtab qoldi. Savatdek narsa 
ichida bir nima oqarib ko‗rinyapti. Qiziq... 
-Nima, o‗g‗lim? – dedi ko‗zlarini pirpiratib. O‗gil taqqa to‗xtadi. G‗ashi keldi. O‗zi 
shoshib turibdi: mingta ishi bor! Odam qariganidan keyin ezma bo‗lib qolarkan-da! 
-Laylak! –dedi jerkib. –Laylak deyapman-ku, karmisiz! 
Shunday dedi-yu, jahl bilan tez-tez yurib ketdi. Nachora, yigit yosh, yigit 
navqiron.Uning yumushi ko‗p. hali shaharga qaytishi kerak… Uning yumushi 
ko‗p. hali shaharga qaytishi kerak… Uning g‗or, go‗dak bolalari bor… 
5. Tarix “xatosi” 
To‗qqizinchi asr. Muhammad al- Xorazmiy algebra faniga asos soldi. 
O‗ninchi asr. Abu Nasr Forobiy Aristotelning ―Metafizika‖ asariga ehg mukammal 
sharh yozib, ―ikkinchi ustoz‖ unvonini oldi. 
O‗n birinchi asr. Abu Rayhon Beruniy Yer bilan Oy o‗rtasidagi masofani o‗lchadi. 
Ibn Sino medetsina Qomusi- ―Tib qonunlari‖ ni yaratdi. 
O‗n to‗rtinchi asr. Sohibqiron Amir Temur Yevroosiyoning yarmini tasarrufga 
oldi. Ahli ilm boshini silab, o‗lmas obidalar yaratdi. 
O‗n beshinchi asr. Ulug‗bek 1019 yulduzning harakat jadvalini tuzdi. Alisher 
Navoiy o‗lmas ―Xamsa‖ sini yozdi. 
O‗n oltinchi asr. ―Boburnoma‖ olamga tarqaldi. 
O‗n yettinchi asr. Shohjahon dunyodagi yeti mo‗jizaning biri- ―Tojmahal‖ ni 
bunyod etdi. 
Yigirmanchi asr. O‗zbek-sovet olimlari misli ko‗rilmagan ―ixtiro‖ qildilar: tarix 
―xato‖ sini tuzatib, o‗tmishda biz yoppasiga ―savodsiz‖ bo‗lganimizni isbotlab 
berdilar… 

---

45 
6. Gunohi - azim 
Do‗stni ho‗rlash-gunoh. Umr yo‗ldoshini ho‗rlash- yuz hissa gunoh. Ota-onani 
ho‗rlashming hissa gunoh. Go‗dakni ho‗rlash- cheksiz gunoh. 
7. Munofiq 
Onasini behurmat qilgan odam qo‗shni kampirni yaxshi ko‗raman desa, 
ishonmayman.O‗z xalqining tilini, madaniyatini, tarixini hurmat qilmagan 
odamboshqa xalqlarningtilini,madaniyatini, tarixini hurmat qilaman, desa 
ishonmayman. 
8. Ona tili 
Qancha ko‗p tilni bilsangiz, shuncha yaxshi. Biroq odam ona tilida tafakkur 
qiladi,ona tilida tush ko‗radi, ona tilida yig‗laydi... o‗lim oldida onasini ona tilida 
yo‗qlaydi... 
9. Oliy jazo 
Afrika qabilalaridan birida jinoyat qilgan odamni sazoyi qilish, qamab qo‗yish, qatl 
etish degan gaplar yo‗q ekan. Tanho o‗zini qabiladan haydab yuborisharkan, 
xolos… 
10. Ketmas boylik 
 
Menda bir so‗m bor. Sizda ham bir so‗m bor... 
Men sizga o‗zimning pulimni berdim. 
Siz ham menga o‗zingizning pulingizni berdingiz… 
Hech nima o‗zgarmadi. Sizda ham bir so‗m pul qoldi, menda ham... 
... Menda yangi bir fikr bor. Sizda ham yangi fikr bor... 
Men sizga yangi fikrimni aytdim. Siz ham menga yangi fikringizni aytdingiz… 
Sizda ham ikkita fikr paydo bo‗ldi, menda ham… 
Esli odam pul almashmaydi. Fikr almashadi. 

---

46 
11. Odob 
Farzandga oson tutmang. Otaning yuziga tik qarolmaydi. 
Otaga oson tutmang. Farzandiga dardini ayta olmaydi. 
12. Majnuntol va qamish 
Majnuntolning bosh egib sukut saqlashi donoligi va chayirligidan. 
Qamishning g‗oz turib shovullashi nodonligi va mo‗rtligidan... qiziq, ikkalasi 
ko‗pincha yonma-yon o‗sadi... 
13. Jinoyat 
O‗z ko‗nglidagi mehrni o‗ldirish odam o‗ldirishdan og‗irroq jinoyatdir. Negaki har 
qanday razillik bemehrlikdan boshlanadi… 
14. Ustoz 
Ustoz otangdan ulug‗, deganlari bejiz emas, Ota hayot beradi. Ustoz esa yashashga 
o‗rgatadi. Tug‗ilish oson, yashash qiyin… 
15. Vatan tuyg„usi 
Qaysi yurtda non arzonroq bo‗lsa, o‗sha yerga ko‗chib yuradigan odamda Vatan 
tuyg‗usi bo‗lmaydi. 
16. Deraza-oynadan yasaladi. Ko‗zgu ham. Farqi shuki, ko‗zgu o‗zingni o‗zingga 
ko‗rsatadi.Deraza esa hammasini ko‗rib turadi-yu, o‗zini ko‗rmaganga soladi… 
Ko‗zguga ko‗proq qara! 
17. Menga yuz marta ozor bersang, kechirishim mumkin. Onangga bir marta ozor 
bersang,kechirmayman: onang senga mendan ko‗ra yuz hissa ko‗p mehr bergan! 
18. Noningni yo'qotsang yo'qot, nomingni yoqotma! 
19. -Iste‘dodli iste‘dodsizni yomon ko‗rsa nima bo‗ladi? 

---

47 
- Hech nima bo‗lmaydi. 
-Iste‘dodli iste‘dodlini yomon ko‗rsa nima bo‗ladi? 
- Fojia bo‗ladi! 
20. Iste‘dodlilar ha deganda qovusha qolmaydi. Ular yulduzga o‗xshaydi. Har bir 
yulduzning o‗z mehvari bo‗ladi. Yulduzlar bir-birini inkor etmaydi. Ammo bir-
birining mehvariga kirmaydi ham. Iste‘dodsizlar esa bir zambil shag‗aldek gap. 
Darrov to‗dalashadi. To‗da bo‗lib jim yotsa-ku, mayli… Baraka topgurlar 
iste‘dodlilarga tosh otaverib bezor qilgani chatoq… 
Bu ikki millat yozuvchilarining fikrlarida jamiyatda kuzatgan o‗y fikrlar 
jamlangan.Har bitta fikr insonni mushohadaga chorlaydi.O‗tkir Hoshimov o‗z 
kuzatishlari haqida shunday degan: ―Aziz o‗quvchim! Bu kitobchani qariyb qirq 
yil yozdim. Bular mening kuzatuvlarim.O‗ylarim… bir qadar armonli, bir qadar 
istehzoli, bir qadar tabassumli. Xulosalarim...aslida, ularning har birini alohida asar 
qilsa ham bo‗lardi-ku... mayli... Men bularni uzoq o‗ylab yozganman. Iltimos, Siz 
ham kitobni shoshilmasdan, o‗ylab o‗qisangiz...‖. 
Adabiyot fani o‗quvchilarni fikrlashga undashi kerak.Ularning inson bo‗lib 
shakllanishida 
adabiyotning 
o‗rni 
beqiyos.Bu 
hikmatlarni 
bejiz 
keltirmadik.Maktabda dars davomida o‗quvchilarning yoshidan kelib chiqib 
―Mustahkamlash‖darslarida hikmatlardan foydalanish mumkin. ―Yunon-
fin‖maktablarida o‗quvchilarning grammatik xatolariga e‘tibor bermasdan dastlab 
ularning fikrlash qobilyati rivojlantirilar ekan.Bundan maqsad o‗quvchilar fanlarni
o‗zlashtirishga qiymnalmasligi va amaliyot jarayonida,hayoti davomida 
qiyinchiliklarga duch kelganda o‗z fikrlari bilan muammolarni mustaqil hal 
qilishga o‗rgatishdir.O‗zbekistonda ham shu fikrlarga amal qilgan tarzda ta‘lim 
tizimida ko‗proq fikrlashga oid asarlar,hikmatlardan foydalanishni eng samarali 
usulga aylantirish kerak.Zero,mamlakatga fikrlaydigan,o‗z mustaqil qarashalariga 
ega bo‗lgan yoshlar juda ham zarur.Shuning uchun o‗zbek va jahon adabiyoti 
namunalarini solishtirib o‗rganishni ta‘lim tizimiga kiritish,Deyarli har bir dars 
tarkibida ―Mustaqil fikr‖qismini tashkil qilish kerak.O‗qituvchi tomonidan darsga 

---

48 
mo‗ljallangan hikmatlar doskaga yoziladi. O‗quvchilar tomonidan hikmatlar tahlil 
qilinib, 
darsning 
oxirida 
ularning 
fikri 
o‗qituvchi 
tomonidan 
xulosalanadi.Hikmatlarni tahlil qilish uchun ma‘lum bir vaziyat sahna ko‗rinishi 
yoki videofilmlar orqali berilsa o‗quvchilarning vaziyatni tushunishi osonroq 
bo‗ladi.