Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
K ənd təsərrüfatı bitkilərinin yeni növlərinin işlənib hazırlanması
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövcucl olan "m əhsuldarlıqda çatışmazlığın" örtülməsi.
- 1.2. Dünya taxıl bazarının vəziyyəti
- Düyü bazarının vəziyyəti
- 1.3. Ət və ət məhsulları bazarının vəziyyəti
- Dünya ət bazarı
- Süd v ə süd məhsulları bazarının vəziyyəti
- Süd m əhsullarının dünya bazarı: əsas rəqəmlər
|
K ənd təsərrüfatı bitkilərinin yeni növlərinin işlənib hazırlanması. Bitkil
ərin düzgün becərilməsi metodikası yüksək məhsuldarlığı yaxşılaşdırılmış bitki sortlarmm bec ərilməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da itkilərin azaldılmasma v ə kənd təsərrüfatını iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə və su resurslarmın çatışmazlığına daha dayanıqlı etməyə yardım edər. Lakin FAO-nun sənədində ətraf 8
mühit ə və insan sağlamlığına mümkün təsir edə biləcək neqativ təsirindən qorunması məqsədilə yeni texnologiyaların diqqətli təhlininin vacibliyi qeyd edilmişdir.
Bu faktı nəzərə alsaq ki, elmi-tədqiqat yeniliklərinə investisiyaların qoyuluşu kənd t əsərrüfatına dəstəyin ən effektiv üsuludur, elmi-tədqiqat yeniliklərinə iri dövlət və f ərdi qoyuluşlar vacibdir, çünki kənd təsərrüfatı müasir texnologiyalardan və metodlardan istifad ə edilməsindən gəlirlər əldə edir. Eyni zamanda iqlim d əyişikliyi və su ehtiyatlarmm sürətlə azalması ilə kənd təsərrüfatında tədqiqatlara v ə yeniliklərə daha böyük həcmli investisiyaların qoyuluşuna tələbat artırılmalıdır. Mövcucl olan "m əhsuldarlıqda çatışmazlığın" örtülməsi. Bu gün bir çox fermalar istehsal ed ə bildiyindən daha az ərzaq istehsal edir, çünki onlar t əkmilləşdirilmiş toxumlarm üstünlüyündən və hal- hazırda mümkün olan bitkil ərin becərilməsi metodikalarmdan istifadə etmirlər. Bu hal maliyyə çatışmazlığı, məlumatlarm məhdudluğu, məlumatlarm yayılması üzrə xidmətlərin yet
ərincə inkişaf etməməsi və lazim olan texniki səriştənin əldə edilməsi üçün yet
ərincə imkanlarm olmaması səbəbindən irəli gəlir.
1.2. Dünya taxıl bazarının vəziyyəti 2012-ci ild ə FAO tərəfindən hazırlanmış taxıl üzrə dünya istehsalının ilk proqnozu 2011-ci ill ə müqayisədə 1 faiz artım (və ya 27 milyon ton artıq) - 2 371 milyon ton n əzərdə tutulur. Yem taxılının və düyünün istehsalının həmçinin artımı gözl
ənildiyi halda buğdanın yığımı azala bilər. D ənli bitkilərin ümumi istehlakı gözlənildiyi kimi 2012 - 2013-cü illərdə 1,4 faiz 2 357 milyon tonad ək, bununla yanaşı yem taxılının istehlakı, ərzaq taxılının istehlakı isə əhalinin artımına uyğun artacaq. Digər tərəfdən, bioyanacağın istehsalı üçün taxılın sənaye istehlakı güman ki, bir neçə il sürətli artım illərindən sonra bir q ədər yavaşıyacaqdır. Dünya istehsalı və istehlakının ilkin proqnozlarına uyğun olaraq 2013-cü ild
ə kənd təsərrüfatı mövsümün axırına taxılın dünya ehtiyatlarının 524 milyon tonad
ək artma, təxminən 9 milyon və ya 1,7 faiz ilkin ehtiyatların səviyyəsindən yüks
ək olma ehtimal olunur. Bu hal dünya ehtiyatlarının qiymətləndirməsinə görə 22 faiz s əviyyəsində saxlanılması istehlak nisbətində heç bir əhəmiyyətli d əyişikliklərə gətirib çıxarmamalıdır. Əsas dənli bitkilər arasında yem taxılının və düyünün ehtiyatlarının artırılması ilə yanaşı buğdanın dünya keçici ehtiyanlarının azalması proqnozlaşdırılır. Yem taxılının artımının proqnozlaşdırılmasında ehtiyatların istehlaka nisbəti hələ də təhlükəli, çox aşağı - 14,3 faiz s əviyyəsindədir, bu isə 2011- 2012-ci illərin göstəricisindən bir qədər yüksəkdir. 2012-2013-cü ill ərdə, proqnozlara görə taxılın dünya ticarətinin həcmi 295,5 milyon tona çatacaq, bu da 2011-2012-ci il göst əricisindən bir qədər yüksəkdir. Bel ə artım əsasən buğda təklifinin gözlənilən azalmasını artıqlaması ilə kompensasiya ed ən qarğıdalının istehsalının artımı ilə bağlıdır, eyni zamanda düyü ticar əti sabit səviyyədə proqnozlaşdırılır. 2012-ci ilin aprel ayında dənli bitkilərin FAO qiymətlərinin indeksi orta hesabla 224 b ənd təşkil etmişdir, bu da mart ayının göstəricisindən 2 faiz aşağıdır, bunula yanaşı bütün dənli bitkilər təklifin yüksək konyukturası fonunda qiym
ətlərin aşağı dinamikasını göstərir. Aprel ayında ötən ilin müvafiq ayı ilə müqayis
ədə buğda üzrə qiymətlər 21 faiz, qarğıdalı üzrə 15 faiz, düyü üzrə 4 faiz aşağı olmuşdur. Dünya taxıl bazarı Dünya balansı 2010/11 2011/12
qiym ətlən-
dirm ə 2012/13 proqnoz 2012/13-cü ild ə 2011/12-ci il ə nisb
ətində d əyişikliklər milyon ton % İstehsal 2 253.7 2 344.1
2 370.7 1.1
Ticar ət
281.4 293.1
295.5 0.8
İstehlak, cəmi 2 275.4
2 324.7 2 357.2
1.4 Ərzaq
1 059.4 1 073.4
1 084.7 1.1
Yeml ər
763.8 789.8
806.6 2.1
2
Dig ər istehlak 452.2
461.5 465.9
1.0 növl
əri
Dövrün sonuna ehtiyatlar 500.6 515.2
524.0 1.7
Buğda bazarının vəziyyəti 2012-ci ild ə taxıl istehsalının son proqnozu mart ayında dərc edilmiş FAO- nun proqnozu il ə müqayisədə 2011-ci ildən daha kəskin azalmasını göstərir. 2012- ci ild
ə, gözlənildiyi kimi, buğdanın dünya istehsalı 2011-ci illə müqayisədə 3,6 faiz, v
ə ya 675 milyon tonadək azalacaq. Dünya istehsalının gözlənilən azalması il ə eyni zamanda 2012/13-cü illərdə buğdanın ümumi istifadəsinin bir qədər azalacağı ehtimal olunur. 2011/12-ci illərdə yemə olan tələbatın kəskin artması ilə buğdanın istifadəsi xeyli artmışdır. Lakin gələn mövsümdə yem taxılının istehsalının bərpa edilməsi gözlənilir, ehtimal var ki, buğdanın yem kimi istifadə edilm
əsi daha normal səviyyəyədək azalacaq. Buna baxmayaraq, bu mövsümd ə ehtiyatların xeyli artırılmasından sonra proqnozlara gör ə gələn mövsümdə buğda ehtiyatlarının 6,5 faiz, 183 milyon tonad
ək azalacaq. Hal-hazırda gözlənildiyi kimi, buğdanın istehlakı azalmadığı, əksinə artdığı halda ehtiyatlar daha çox azalacaq. 2011/12-ci ill ərdə olan 8,7 faiz artımından sonra 2012/13-cü illərdə buğdanın dünya ticarətinin təxminən 1,7 faiz azalacağı proqnozlaşdırılır, bu da idxala t
ələbatın azalmasını əks etdirir, xüsusilə də yem buğdasına. Nəticədə, b uğdanın dünya istehsalının gözlənilən azalmasına baxmayaraq, ehtimal var ki, qiym ətlərin artmasının təsiri zəifləyəcək. İri ixrac fondları dünya bazarlarının konyukturasına təsir göstərir, belə ki, təklif sferasında ciddi gözlənilməz hallar baş verm
əsə, yaxın aylarda dünya qiymətləri çox ehtimal ki, 2011/12-ci illərdə olduğundan daha aşağı olacaq. Buğdanın dünya bazarı Dünya balansı 2010/11 2011/12
qiym ətlən-
dirm ə 2012/13 proqnoz 2012/13-cü ild ə 2011/12-ci il ə nisbətində d əyişikliklər milyon ton % İstehsal 655.6 700.0
675.1 -3.6
Ticar ət
124.6 137.4
135.0 -1.7
İstehlak, cəmi 664.1
690.7 686.5
-0.6 Ərzaq
468.0 473.5
475.5 0.4
Yeml ər
120.8 138.9
133.8 -3.7
Dig ər istehlak növləri 75.2 78.3
77.3 -1.3
Dövrün sonuna ehtiyatlar 188.2
195.3 182.7
-6.5
3
2012/13-cü ill ərdə istehsal prosesi ilə əlaqədar yem üçün taxıl bazarının tələbatı və t əklif proqnozu belə erkən mərhələlərə olduqca şərtidir. Buna baxmayaraq, son m əlumatlara əsasən, 2012-ci ildə dünya istehsalı rekord səviyyəyə istiqamətlənmiş, bu da 2011/12- ci ıllərin təchizat vəziyyətinin xeyli cətin olduğunu nəzərə alaraq olduqca əlamətdar hadisədir. Proqnozlara uyğun olaraq, dünya istehsalının gözl ənilən artımı ABŞ-da əkin sahələrinin kəskin artması ilə əlqədardır. Cari ill ə müqayisədə 2012/13-cü illərdə buğdadan fərqli olaraq yem üçün qarğıdalının istifadəsinin artması ilə əlaqədar istifadənin ümumi həcminin daha yüks
ək artımı proqnozlaşdırılır. Yem üçün taxılınm dünya ticarəti 2011/12-ci ild
əki azalmasından sonra, həmçinin genişlənəcək, eyni zamanda artımın böyük hiss
əsi qarğıdalının hesabına əldə ediləcəkdir. Bəzi ölkələr, xüsusilə də Asiyada, buğdanın deyil yem üçün taxılın idxalını bərpa edəcək, eyni zamanda onun qiym ətlərinin rəqabətə daha da davamlı ola biləcəyi gözlənilir. Yem üçün taxılın dünya ehtiyatları, gözlənildiyi kimi 2013-cü ilin mövsümünün sonuna artacaq, lakin ehtimal var ki, yet ərincə olmasın. Bunu ehtiyatların istifad
əyə olan nisbətinin proqnozlaşdırılan göstəriciləri əks etdirir. Həmçinin qeyd etm
ək vacibdir ki, iri ixracçıların ehtiyatları çox güman ki, orta səviyyədən aşağı olacaqdır.
D ünya balansı 2010/11
2011/12 qiym
ətlən- dirm
ə 2012/13
proqnoz 2012/13-cü ild ə 2011/12-ci il ə nisb
ətində d əyişikliklər milyon ton % İstehsal 1 130.1 1 163.9
1 207.3 3.7
Ticar ət
121.6 121.3
126.0 3.9
İstehlak, cəmi 1 150.5
1 165.6 1 193.7
2.4 Ərzaq
202.0 204.0
206.7 1.3
Yeml ər
631.0 638.7
660.2 3.4
Dig ər istehlak növləri 317.5 322.9
326.8 1.2
Dövrün sonuna ehtiyatlar 171.4
167.1 177.1
6.0
bazarının vəziyyəti Düyünün dünya qiym ətləri 2011-ci ilin sentyabr ayından aşağı düşməyə başlamışdır, bu da Hindistanın adi düyü sortlarınm kütləvi ixracının bərpası ilə eyni zamana t əsadüf etmişdir. Ölkənin dünya düyü bazarına qayıdışı ixracçılar arasında güclü rəqabətə gətirmişdir və praktiki olaraq Tailandda dünya kotirovkaları üçün istehsalçıların yüksək qiymətlərinin dəstəyi siyasətinin saxlanmasını neytrallaşdırmışdır. 2012-ci ilin aprel ayına olan vəziyyətinə görə
4
dünya qiym ətləri düyünün bütün sortları üzrə sentyabr ayının səviyyəsindən 10 faiz aşağı düşmüşdür. 2011-ci ild ə dünyada düyü istehsalı 2,6 faiz artmışdır. Ehtimal edilir ki, normal hava şəraiti və miqyaslı sahə proqramlarının inkişaf etdirilməsi şərtilə 2012-ci ild ə bu faiz daha 1,7 faiz, 488 milyon tonadək (təmizlənmiş düyü hesabı il ə) artacaq, baxmayaraq ki, Cənubi Amerikada məhsulun ilk nəticələri bir qədər t əəsüfləndiricidir. 2012-ci ild ə praktiki olaraq ənənəvi iri idxalçıların tədarükünün azalması n əticəsində düyü ticarətinin 2,6 faiz aşağı düşəcəyi proqnozlaşdırılır. İxracçılar arasında Tailand, gözlənildiyi kimi rəqabətə davamsız qiymətləri səbəbindən satışın daha kəskin azalması ilə qarşılaşacaq, lakin əvvəlki kimi öz liderliyini qoruyub saxlayacaq. E htimal edilir ki, Vyetnam ixracın həcminə görə ikinci yerdə qalaraq ixracın səviyyəsini ötən ilin səviyyəsində qoruyub saxlayacaq. Əksinə olaraq, Hindistanın ixracı elə səviyyədə artmalıdır ki, o həcminə görə Pakistan və ABŞ-dan irəli keçərək üçüncü yerdə olacaq. H əm 2011-ci, həm də 2012-ci ildə düyünün dünya istehsalı, gözlənildiyi kimi, istehlakı qabaqlayacaq. Nəticədə 2011/12 və 2012/13-cü illərin satış mövsümünün sonuna dünyanın düyü ehtiyatlarının artması proqnozlaşdırılır, bu da dünya
ehtiyatlarının istifadəyə qarşı nisbətinin yeni, maksimum həddinədək artmasına gətirib çıxaracaq. 2011-ci ild ə proqnozlara uyğun olaraq, dünya istehsalının istehlakı üst ələməsi nəticəsində 2013-cü ildən ən yüksək səviyyəsinə çatacaq. dünya balansı (taxıla hesablanmış) 2010/11
2011/12 qiym
ətlən- dirm
ə 2012/13
proqnoz 2010/11-ci ill ə müqayis
ədə 2011/12-ci ild ə d
milyon ton % İstehsal 455.4 468.1
480.1 2.6
Ticar ət
31.5 35.2
34.3 -2.6
İstehlak, cəmi 448.6
460.8 468.4
1.6 Ərzaq
382.4 389.3
395.9 1.7
Dövrün sonuna ehtiyatlar 134.4
141.0 152.8
8.4
1.3. Ət və ət məhsulları bazarının vəziyyəti T əkcə quş və donuz ətinin hesabına 2012-ci ildə ətin dünya istehsalı t əxminən 2 faiz, 302 milyon tonadək artacaq. Bu sektorda artımın xeyli hissəsi inkişaf edən ölkələrdə əldə ediləcək, eyni zamanda inkişaf etmiş ölkələrdə yüksək istehsal x ərclərinin gəlirliyi ilə problemlərin mövcud olması, ətin daxili istehlakının durğunluğu və inkişaf edən ölkələr tərəfindən sərt rəqabət səbəbilə ehtimal var ki, istehsal aşağı düşəcək. Əsas idxalçı ölkələrdə istehsalın artımı ətin dünya ticar ətinin dinamikasının ləngiməsinə gətirib çıxarması nəticəsində satış bazarları uğrunda mübarizənin 2012-ci ildə güclənəcəyi gözlənilir. Bu da inkişaf etmiş ixracçı ölkələrdən ixracın məhdudlaşdırılmış imkanları ilə birgə dünya bazarının strukturunu inkişaf edən ölkələrin, əsasən də Braziliya və Hindistanın xeyrin ə dəyişdirir. Ətin dünyada ən iri ixracçısı ABŞ-dakı quraqlıq və digər ixracçı ölkələrdə mal-
qaranın sayının məhdudiyyəti ətə olan dünya qiymətlərini 2012-ci ilin birinci rübünd
ə rekord səviyyədə saxlanılmışdır. Aprel ayında 182 bənd təşkil edərək FAO- nun ət üzrə qiymət indeksləri mart ayı ilə müqayisədə artmışdır. İdxala olan t ələbatın yavaşlaması və inkişaf etmiş ölkələrdə iki il istehlak durğunluğu 2012-ci ild ə qiymətlərin təzyiqinə gətirib çıxara bilər, lakin cari ildə ətin istehsalı əsasən yeml ərə olan qiymətlərdən və heyvanların xəstəliklərilə vəziyyətindən asılı olacaqdır. Dünya ət bazarı
d ünya balansı 2010/11
2011/12 qiym
ətlən- dirm
ə 2012/13
proqnoz 2010/11-ci ill ə müqayis
ədə 2011/12-ci ild
ə dəyişikliklər milyon ton k əsilmiş çəkidə % İstehsal 294.6 297.2
302.0 1.6
Mal əti
67.5 67.5
67.5 - Quş əti 98.2 101.6
103.5 1.8
Donuz əti
109.9 109.0
111.7 2.6
Qoyun əti
13.5 13.5
13.6 0.9
Ticar ət
26.6 28.5
29.2 2.4
Mal əti
7.7 7.8
8.1 4.0
Quş əti 11.6
12.6 13.0
3.1 Donuz
əti 6.2
7.1 7.0
-0.7 Qoyun
əti 0.8
0.7 0.7
1.4 T ələbat və təklif göstəriciləri (Əhalinin hər nəfərinə ərzaq istehlakı Bütün dünya (kq/il) 42.5 42.3
42.5 0.5
İnkişaf etmiş ölkələr (kq/il) 79.2
78.9 78.4
-0.5 İnkişaf edən ölkələr (kq/il) 32.4 32.3
32.8 1.5
2 FAO-nun
ətə olan qiymətlərin indeksi (2002-2004=100) 2010 2011
2012 yanvar-
aprel 2011-ci il yanvar-aprel dövrü il ə müqayisədə 2012-ci il yanvar-aprel dövrün
ə dəyişikliklər,% 152
157 179
3.3
ə süd məhsulları bazarının vəziyyəti Süd m
əhsullarına olan qiymətlər 2011-ci ilin ortalarından dünya bazarına t ədarükün artması ilə aşağı düşməyə başlamışdır. Aprel ayında süd istehsalının c ənub yarım kürəsində mövsümün uğurlu bitməsindən, şimal yarım kürəsində pozitiv başlamasından sonra gələcəkdə aşağı düşməsi müşahidə olunmuşdur. Qiym ətlərin aşağı düşməsi ixrac fondlarının artımını, həmçinin də avronun ABŞ dolları nisbətində məzənnəsinin aşağı düşməsini əks etdirir. Bu yaxınlarda aşağı m əzənnənin düşməsinə baxmayaraq, süd məhsullarına olan qiymətlər çoxillik qiym ətlərin orta səviyyəsindən xeyli yüksək olaraq qalır. Aİ ölkələrində və ABŞ-da dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən ehtiyatların minimum s əviyyəsi şəraitində süd bazarı istehsalında və süd məhsullarının mövcüdluğunda qəflətən baş verən dəyişikliklərə xüsusilə həssasdır. Buna baxmayaraq, 2012- ci ilin qalığına istehsalın pozitiv proqnozu qiymətlərin g ələcəkdə aşağı düşməsinə gətirəcək. 2012-ci ild ə dünya süd istehsalı 2,7 faiz artaraq 750 milyon tona çatacaqdır. Artımın regionların çox hissəsində gözlənildiyinə baxmayaraq, Asiya, gözlənildiyi kimi, artımın xeyli hissəsini təmin edəcək. Süd m əhsulları ilə dünya ticarəti proqnozlara uyğun olaraq 2012-ci ildə də artacaq. İdxalın gözlənildiyi kimi süd ekvivalentində 52,7 milyon tonadək artdığı halda, t ələbat sabit olaraq qalacaq. Asiya əsas bazar olaraq qalacaq, ondan sonra Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Latın Amerikası və Karib hövzəsi gələcək. İdxala olan dünya t
ələbatının artımı gözlənildiyi kimi, əsasən Okeaniya və Cənubi Amerikada südün otlaq istehsalının hesabına təmin ediləcək.
FAO-nun ətə olan qiymətlərin indeksi (2002-2004=100) 2010 2011
2012 yanvar-
aprel 2011-ci il yanvar-aprel dövrü il ə müqayisədə 2012-ci il yanvar-aprel dövrün
ə dəyişikliklər,% 200
221 198
-13.4
əhsullarının dünya bazarı: əsas rəqəmlər d ünya balansı 2010/11 2011/12
qiym ətlən-
dirm ə 2012/13 proqnoz 2010/11-ci ill ə müqayis
ədə 2011/12-ci ild ə d
milyon ton süd ə hesablanmış % C
713.6 730.1
750.1 2.7
3 C əmi, ticarət 47.8 50.7
52.7 4.0
T ələbat və təklif göstəriciləri Əhalinin hər nəfərinə ərzaq istehlakı: Bütün dünya (kq/il) 103.3 104.5
106.1 1.6
İnkişaf etmiş ölkələr (kq/il) 233.4
234.3 237.8
1.5 İnkişaf edən ölkələr (kq/il) 67.8 69.5
71.1 2.2
Ticar ət -istehsalın payı (%) 6.7 6.9
7.0 1.2
Dünya üzr ə taxıl istehsalında Azərbaycanın payı
əricilər 2012-ci il üzr ə 1. D ənli bitkilərin səpin sahəsi, milyon ha Dünya, c
əmi 1 572,0
o cüml ədən Azərbaycan 1,032 ondan buğda: Dünya, c əmi
1 048,0 o cüml ədən Azərbaycan 0,688
Yüklə 7,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|