Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz



Yüklə 7,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/77
tarix29.11.2016
ölçüsü7,66 Mb.
#453
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   77

I F

əsil 

 

Ərzaq təhlükəsizliyi 

 

1.1. Müasir dövr v

ə ərzaq təhlükəsizliyi 

 

Müasir  dövrd



ə  əhalinin  ərzaqla  təminatı  bəşəriyyətin  ən  qlоbal 

pr

оblеmlərindən biridir. Prоblеmin həllində taхılçılıq təsərrüfatı əsas rоl оynayır. 



Bu  t

əsərrüfat  aqrar-sənayе  kоmplеksinin  diqər  sеktоrları  üçün  sistеm  yaradan, 

əlaqələndirici rоl оynayır. 

Ta

хıl istеhsalının vəziyyəti və taхıl bazarında mövqеyi dünya təcrübəsində 



b

еynəlхalq miqyasda və ayrı-ayrı ölkələrin ərzaq təhlükəsizliyinin əsas göstəricisi 

kimi q

əbul еdilir. 



Ta

хıl  istеhsalının  ölkə  üçün  sоsial-iqtisadi  əhəmiyyəti  nöqtеyi-nəzərdən, 

əhalinin  çörək  və  çörək  məmulatı  ilə  еtibarlı  təminatı,  gündəlik  istеhlak 

m

əhsulunda  əvəzоlunmayan  məhsul  kimi  əhəmiyyət  kəsb  еtməsi,  ərzaq 



m

əhsulunda taхılın bir daha ön plana çəkir. Taхıl və оnun еmal məhsulları mənşə 

еtibarı ilə insanın həyat fəaliyyətinin əsasını təşkil еdir. 

Ta

хıl  istеhsalı  bütün  dövrlərdə  diqqətdə  оlmuş  və  dövlətlərin  iqtisadi 



siyas

ətinin ana хəttini təşkil еtmişdir. 

Bununla  yana

şı,  bitkiçilik  məhsullarının  tərəvəzin,  mеyvənin,  kartоf  və 

b

оstan bitkilərinin, hеyvandarlıq məhsullarından – ət, süd və ət-süd məhsullarının 



r

оlu  хüsusi  əhəmiyyət  kəsb  еdir  və  insanların  yaşayış  kalоrisinin 

f

оrmalaşdırılmasında iştirak еdir, оnların həyat fəaliyyətinin təmin еdir. 



İnsanların  ərzaq  məhsullarına  оlan  tələbatları,  оnların  yaşı,  pеşəsi,  əmək 

şəraiti,  milli  хüsusiyyətləri,  yaşadığı  məkan  və  digər  şərtləndirici  amillər  nəzərə 

al

ınmaqla müəyyənləşdirilir.  



B

əşəri  insanların  varlığını  kənd  təsərrüfatı,  onun  ayrılmaz  sahəsi olan 

bitkiçi

lik,  heyvandarlıq  və  еmal  məhsullarısız  təsəvvür  еtmək  mümkün  dеyildir. 



H

ər üç sahə ərzaq təhlükəsizlyinin özülü, məhəkdaşıdır. Bu sahələr insanları aclıq 

v

ə səfalətdən qоruyur, ölümdən хilas еdir. 



Mük

əmmələşdirilmiş  metodika  və  rəqəmlər  bazası  üzərində  iki onillik 

araşdırmalar  nəticəsində  aclıqdan xroniki  əziyyət çəkən insanların  sayı  BMT-nin 

Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO), Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə 

Beyn

əlxalq  Fond  (İFAD)  və  Beynəlxalq  Ərzaq  Proqramı  (BƏP)  tərəfindən 



d

əqiqləşdirilərək  müəyyən  edilmişdir  ki,  hazırda  dünyada  bu  insanların  sayı 

t

əxminən 870 milyondur. 



Aclıqdan  xroniki  əziyyət çəkən  insanların  əksəriyyəti, yəni 852 milyon 

n

əfəri, orta hesabla bu ölkələrdə yaşayan insanların 15 faizi əsasən inkişaf etməkdə 



olan ölk

ələrin, 18 milyon nəfəri isə inkişaf etmiş ölkələrin payına düşür. 

1990-2012-ci ill

ər ərzində aclıqdan əziyyət çəkən insanların sayı 132 milyon 

n

əfər və  ya dünya əhalisinin 18,6 faizindən 12,5 faizə  qədər,  inkişafda  olan 



ölk

ələrdə isə 23,2 faizdən 14,9 faiz miqdarında azalmışdır ki, bu da əgər effektiv 

t

ədbir görülərsə Minillilyin inkişaf Məqsədlərinə çatmağa imkan verər. 



 

1990-2007-ci ill



ər ərzində aclıqdan əziyyət çəkən insanların sayının azalma 

ehtimalı gözlənildiyindən daha aşağı olmuşdur. Lakin 2007-2008-ci illərdə aclığın 

azalmama prosesinin tempi aşağı düşmüşdür. 

Müasir 


dünyanın texniki və iqtisadi göstəriciləri deməyə əsas verir ki, 100 

milyondan artıq 5 yaşına qədər uşaqların çəkisinin normal olmaması və bununla öz 

insani v

ə iqtisadi potensialını yerinə yetirmək iqtidarında olmaması və bu xroniki 

aclığın nəticəsi olaraq ildə 2,5 milyon uşağın ölməsi yolverilməzdir. 

Bir az 


əvvəlki dünya maliyyə böhranının aradan qaldırılmasına imkan verə 

bil


əcək dünya iqtisadiyyatının tarazlığı qeyri-stabildir. İnsanların  əsas hüququ olan 

layiqli qidalanma hüququnun h

əyata keçirilməsi üçün əlavə  tədbirlər həyata 

keçirim


əlidir. Dünyada aclıq və doymamazlıq kimi fəsadların aradan qaldırılması 

üçün kifay

ət qədər bilik, təcrübə  və vəsait mövcuddur. Kənd təsərrüfatı da daxil 

olmaqla 


sosial müdafıə sistemini tətbiq etməklə ümumi iqtisadi artıma əsaslanan 

"ikili  yanaşma"  vacibdir.  Yeni  qiymətləndirməyə  əsasən 2007-ci ildən 2010-cu 

il

ədək aclığın artımı nəzərdə tutulduğundan o qədər də artmamışdır. 2008-2009-cu 



ill

ərin  iqtisadi  böhranı  əksər  inkişaf  etmiş  ölkələrdə,  əvvəlcədən nəzərdə 

tutulmasına baxmayaraq iqtisadiyyatın daha  tez  aşağı düşməsinə  səbəb  olmamış, 

lakin daxili bazarda 

ərzaq  məhsullarının  qiymətlərinə  az təsir göstərmiş,  bu  isə 

əksər ölkələrin hökumətləri tərəfindən əhalinin qiymət artımından qorunması üçün 

iqtisadi t

əsiri minimuma endirilmələri və müvafıq tədbirlərin görülməsi olmuşdur. 

Bu gün elan edil

ən aclıqdan əziyyət çəkənlər haqqında məlumatın verilməsi 

h

ələ  1990-cı  ildən  başlanılmışdır.  Yeni  metodika  üzrə  hesablamada  əhalinin 



əsaslandırılmış sayı lazım olan yaşayış kalorisinin qəbul edilməsi, təkliflər edilən 

ərzaq və  s. istifadə  edilmişdir.  Yeni  hesablamada  rasionun  enerji  tutumu  nəzərə 

alınmaqla ərzağın bölüşdürülməsi aparılmışdır. 

FAO t


ərəfindən qida rasionunun qiymətləndirilməsi və  ərzaq 

t

əhlükəsizliyinin digər aspektləri nəzərə  alınmaqla  müvafıq  hesablamalar 



aparılmışdır. 

2007-2008-ci ill

ərdəki iqtisadi böhranın  bir daha təkrar  olunmaması  və 

aclığın aradan qaldırılması üçün müvafıq tədbirlər görülərsə, onda 2015-ci ildə ac 

qalanların sayının iki dəfə azaldılması barədə Minilliyin İnkişaf Məqsədləri həyata 

keçiril


ə bilər. 

Əgər son 20 ildə  aclığın  azalmasının  orta illik göstəriciləri 2015-ci ilədək 

olduğu kimi qalarsa, inkişaf edən ölkələrdə ac qalanların sayı 12,5%-ə çatacaq, bu 

da h


ələ  də  Minilliyin  İnkişaf  Məqsədlərinin 11,6%-dən yüksəkdir, lakin əvvəlki 

qiym


ətləndirmələrlə müqayisədə irəlidə qoyulmuş məqsədlərə daha yaxındır. 

Son iki onillikd

ə  doymama demək olar ki,  30%  aşağı  düşmüşdür,  Asiya-

Sakit okeanı regionunda 739 milyon nəfərdən 563 milyon nəfərədək azalmışdır, bu 

da regionun b

əzi ölkələrinin sosial-iqtisadi  inkişafı  proqresi  sayəsində  baş 

vermişdir.  Əhalinin  sayının  artmasma  baxmayaraq  regionda  doymayanlarm  sayı 

23,7%-d


ən 13,9%-ə qədər aşağı düşmüşdür. Latın Amerikası və Karib hövzəsinin 

ölk


ələri ac qalanların  sayının  1990-1992-ci illərdəki 65 milyon nəfərdən 2010-

2012-ci ill

ərdə  49 milyonadək  aşağı  düşməsinə  nail  olmuşlar,  eyni  zamanda 


 

doymayanlarm  sayı  14,6%-  dən 8,3%-dək  azalmışdır.  Lakin,  son  zamanlar  bu 



proses yavaşıdılmışdır. 

Afrika yegan

ə regiondur ki, sözügedən dövrdə ac qalanların sayı 175 milyon 

n

əfərdən 239 milyon nəfərədək artmışdır, belə ki, ac qalanların 20 milyon nəfəri 



son 4 ild

ə  artmışdır.  Bütün  dövr  ərzində  ac  qalanların  sayının  aşağı  düşməsinə 

baxmayaraq, son 3 ild

ə 22,6%-dən 22,9%>-dək artmışdır, bunula belə aclıqdan hər 

dörd n

əfərdən biri əziyyər çəkir. Afrikada Saxaradan cənubda 2007-ci ilədək əldə 



edilmiş zəif tərəqqi dayandırılmışdır və o zamandan aclığın inkişaf templəri ildə 

2% t


əşkil etmişdir. 

İnkişaf  etmiş  ölkələr, həmçinin  aclıqdan  əziyyət çəkənlərin  sayının  2004  - 

2006-

cı  illərdə  13 milyon nəfərdən 2010 -  2012-ci illərdə  16 milyon nəfərədək 



artması  müşahidə  edilmiş,  1990  -  1992-ci illərdə  aclıq  çəkənlərin  sayının  20 

milyondan aşağı düşməsi tendensiyasmı dayandırılmışdır. 

K

ənd  Təsərrüfatında  ümumi  artım  vacibdir,  lakin  bu  aclıqdan  əziyyət 



ç

əkənlərin  sayının  sabit  aşağı  düşməsi üçün yetərli deyil. Kənd təsərrüfatı 

sah

əsinin  inkişafı  əsasən  kasıb  ölkələrdə  aclığın  və  doymamazlığm  aşağı 



s

alınmasmda xüsusilə  effektivdir, çünki əhalinin  kasıb  təbəqələrinin çoxu kənd 

T

əsərrüfatından və onunla bağı fəaliyyət sferalarmdan asılıdır. Kənd Təsərrüfatının 



inkişaf  etməsi xirda fermerlərin cəlb edilməsi ilə,  əsasən də  qadmlarm,  əgər o 

kasıblar  üçün  yeni  iş  yerlərinin  açılmasma  şərait  yaradacaqsa,  kasıblığm 

s

əviyyəsinin aşağı salınmasmda daha effektiv olacaq. 



K

ənd təsərrüfatının  inkişafı  həm  əhalinin  kasıb  təbəqəsinə  gəlir gətirməli, 

h

əm də  ərzaq  məhsullarında qida maddələrinin tərkibinə  olan tələblər  də  nəzərə 



alınmalıdır.  Aclıqdan  əziyyət çəkənlərin  sayının  aşağı  salınması  yalnız  ərzaq 

istehsalınm  həcminin  artırılması  məsələsi deyil, həmçinin onun qida tərkibinin 

müxt

əlifliyi və təhlükəsizliyi keyfıyyətlərinin artırılmasıdır. 



Bundan 

əlavə, 870 milyon  nəfər  aclıqdan  əziyyət çəkdiyi halda, dünya 

əhalisi düzgün qidalanmama, xroniki doymama və  qida mikroelementlərinin 

defısiti  problemi  ilə  üzləşir,  bu  da  öz  növbəsində  dünyada 1,4 milyard nəfərin 

əziyyət çəkdiyi piylənməyə,  artıq  çəkinin yaranmasma və bununla bağlı  yolxucu 

olmayan x

əstəliklərə gətirib çıxarır. 

Cari  yüzilliyin  birinci  yarısında  dünyada  əhalinin  sayının  artaraq  təqrivən 

9,1 milyard n

əfərə çatacağı halda ərzaq məhsullarına, yemlərə və lifə qlobal tələbat 

iki d

əfə  artacaq və  kənd təsərrüfatı  bitkiləri, yəqin ki daha yüksək dərəcə  də 



bioenerji v

ə  digər sənaye məqsədləri üçün istifadə  ediləcək. Beləliklə, kənd 

t

əsərrüfatı məhsullarına yeni və ənənəvi tələbat onsuz da zəif olan kənd təsərrüfatı 



ehtiyatlarına  getdikcə  artan təsirini göstərir. Bununla  yanaşı,  kənd təsərrüfatı, 

torpaq v


ə  su  uğrunda  sürətlə  böyüyən  şəhərlərlə  rəqabət  aparmalı  olacağı  ilə 

yanaşı,  eyni  zamanda,  iqlim  dəyişikliyinə  adaptasiyası  və  onun nəticələrinin 

yumşalmasmda  yardımı,  təbii  ərazilərin  saxlanılmasma  köməyi, təhlükə  altında 

olan növl

ərin  qorunması,  o  cümlədən bioloji müxtəlifliyin yüksək dərəcəsinin 

saxlanılmasına  yardım  kimi  digər  əhəmiyyətli istiqamətlərdə  də  fəaliyyət 

göst

ərməli olacaq. Qeyd olunanlara əlavə  olaraq, dünyanın  bir  çox  regionlarında 



k

ənd yerlərində yaşayan əhali azalacaq və kənd təsənlifatı ilə məşğul olanlarm sayı 



 

daha az olacaq. Bu insanların, az torpaq və işçi qüvvəsi istifadə etməklə daha çox 



k

ənd təsərrüfatı  məhsullarının  becərilməsi  üçün  yeni  texnologiyalara  ehtiyacı 

artacaq. 

K

ənd təsərrüfatına investisiyalar təxminən 50 faiz artırılmalıdır. 9,1 milyard 



n

əfəri 2050-ci ildə  doyurmaq üçün hər  il  inkişaf  edən ölkələrin kənd təsərrüfatı 

istehsahna v

ə  xidmətlərinə  təmiz  investisiya  qoyuluşu  şəklində  83  milyard  ABŞ 

dolları tələb olunacaq. 

T

ələb olunan investisiyalar kənd təsərrüfatı  istehsalına  və  heyvandalığa,  o 



cüml

ədən soyuducu kameralarma, anbar və  marketinq xidmətlərinə, ilkin emala 

yön

əldilməlidir. 



Proqnozlaşdırılan  zəruri investisiyalarm illik həcminin 2050-ci ilədək 20 

milyard  ABŞ  dolları  məhsul istehsalma yönəldilməlidir,  13  milyard  ABŞ  dolları 

heyvandarlıq sahəsinə istiqamətləndirilməlidir. Mexanikləşdirmə sahəsi, irriqasiya 

sisteminin genişləndirilməsi və yaxşılaşdırılması, ayrıca ən iri kapital qoyuluşları 

t

ələb edir. 



2050-ci il

ə  ərzaq istehsalmm 70 faizə  qədər  artırılmasma  nail  olmaq  üçün 

xidm

ətlərə daha 50 milyard ABŞ dolları qoyulması lazımdır. 



Bu  investisiyaların  əksər hissəsi fərdi investorlar tərəfindən  daxil  olmalı, 

buraya avadanlıq və texnika tədarük edən fermerlər və emal sahəsinə vəsait qoyan 

f

ərdi biznes də daxildir. 



H

əmçinin kənd təsərrüfatı sisteminin işləməsinin yaxşılaşdırılması və ərzaq 

t

əhlükəsizliyinə nail olunması üçün dövlət fondları lazımdır. 



Dövl

ət investisiyalarmm prioritet sahələrinin aşağıdakılar olacağı gözlənilir: 

-

 

k



ənd təsərrüfatında elmi tədqiqatlar və yeniliklər; 

-

 



i

rimiqyaslı  infrastrukturun  yaradılmasına,  məsələn yollar, limanlar və 

elektrostansiyaların  tikintisinə, kənd təsərrfufatı  institutlarma  və  elmin 

yayılması üzrə xidmətlərə qoyuluşlar; 

-

 

t



əhsil,    əsasən    də    qadmların,    sanitariya, təmiz su ilə  təmin edilmə, 

s

əhiyyə və s. 



 

Lakin, 2000-ci ild

ə elmi tədqiqatlara və yeniliklərə dövlət investisiyalarmm 

dünya h


əcmi cəmi  23  milyard  ABŞ  dolları  təşkil  etmişdir  və  çox qeyri-bərabər 

paylaşdırılmışdır. Kənd təsərrüfatına yönəldilmiş inkişaf məqsədilə rəsmi  yardım 

(İRY) 1980-ci ildən 2005-ci ilədək real olaraq 58 faiz azalmışdır, həmin dövrdə 17 

faiz İRY payı 3,8 faizədək aşağı düşmüşdür. Hal-hazırda o təxminən 5 faiz təşkil 

edir. 

K

ənd  təsərrüfatına yönəldilmiş  29  milyard  ABŞ  dolları  proqnozlaşdırılan 



z

əruri investisiyalarm həcmi Hindistan və Çin kimi, ən çox əhalisi olan iki ölkəyə 

istiqam

ətləndirilməsi ehtimal olunur. Regionlara gəldikdə, Saxaradan cənuba, 



Afrikaya t

əxminən 11 milyard, Latın  Amerikasma və  Karib hövzəsinə  -  20 

milyard, 

Yaxın Şərq və Şimali Afrikaya - 10 milyard, Cənubi Asiyaya - 20 milyard 

v

ə Şərqi Asiyaya - 24 milyard ABŞ dolları investisiya cəlb etmək zəruridir. 



Proqnozların  tərtib edilməsində  əhalinin bir nəfərinə  yeni investisiyalarm 

t

əsirinə  nisbətən  əhəmiyyətli regional fərqlərinə  diqqət  yetirilir.  Əhalinin  sayının 



 

müxt



əlif  artım  templərini nəzərə  alaraq, məsələn  Latın  Amerikasmda kənd 

t

əsərrüfatında  işçi  qüvvəsinin praktiki olaraq iki dəfə  ixtisara  salmdığı  halda, 



Saxaradan c

ənubda olan Afrika ölkələrində  bu göstəricilərin iki dəfə  artması 

gözl

ənilir. Bu göstərir ki, 2050-ci ilə  Latın  Amerika kəndlisinin  əsas kapitalmm 



h

əcmi onun Saxaradan cənubda Afrikadakı kolleqasmdan 28 dəfə artıq gözlənilir. 

İnkişaf  edən ölkələrdə  kənd  təsərrüfatına  birbaşa  xarici  investisiyalar 

investisiya boşluqlarmı doldura biləcək. 

Lakin,  kasıb  və  ərzaqla təmin  olunmamış  ölkələrin torpaqlarmm zəbt 

edilm


əsi məqsədilə  belə  investisiyalar üzrə  artıq  siyasi  və  iqtisadi  gedişlərin 

edilm


əsi ehtimal olunur. Ona görə də belə sövdələşmələr elə həyata keçirilməlidir 

ki,  investisiyaları  qəbul edən ölkələrin  əhalisinin  faydalanmasını 

maksimumlaşdırmaqla, onlarm ərzaq təhlükəsizliyinin səviyyəsi effektiv aıtırılsm 

v

ə kasıblığm səviyyəsi aşağı salınsm. 



K

ənd Təsərrüfatının və ərzaq təhlükəsizliyinin gələcəyi iqlim dəyişikliyi ilə 

sıx əlaqədədir. 

G

ələcəkdə iqlim dəyişikliyi ərzaq təhlükəsizliyinə ciddi təsir göstərəcək. 



Xroniki 

aclığın  yüksək səviyyəsi  olan  kasıb  ölkələr iqlim dəyişikliyi 

prosesl

ərinə daha meyillidir. İnkişaf edən ölkələrin çoxu, əsasən də Afrikada ərzaq 



idxalmdan ciddi asılı ola bilər. 

FAO-nun m

əlumatına görə, iqlim dəyişikliyinin ərzaq istehsalma təsirinin az 

olduğu  zaman,  ən azmdan 2050-ci ilədək,  ərzaq  məhsullarının  paylaşdırılması 

ərzaq təhlükəsizliyinə  ciddi təsir göstərəcək: qlobal istiləşmə  nəticəsində  inkişaf 

ed

ən ölkələrdə  kənd təsərrüfatı  istehsalmm  9  faizdən 21 faizə  enməsi  müşahidə 



edil

əcək. 


Hazırda  iqlim  dəyişikliyi,  proqnozlara  görə, 2050-ci ilə 9,1 milyard planet 

əhalisini doyurmaq məsələsinin həllində  dünya kənd  təsərrüfatının  üzləşdiyi  ən 

ciddi probleml

ər sırasa daxildir. 

Bununla  yanaşı,  ərzaq təhlükəsizliyinə  müsbət təsir göstərə  biləcək iqlim 

d

əyişikliyinin  neqativ  nəticələrindən müdəfıə  vasitələri mövcüddur. Məsələn, 



aqromeşəmeliorasiyanm köməyi ilə  torpaqdan  karbon  qazınm  çıxarılmasınm, 

h

əmçinin  toıpağm  becərilməsinin və  deqradasiya  olunmuş  torpaqlarm  bərpa 



edilm

əsinin neqativ nəticələrlə mübarizədə böyük potensialı var. 

İqlim  dəyişikliyi  temperaturun  artması,  karbon  qazınm  yüksək  yığılması, 

yağmtıların  miqdarınm dəyişməsi,  alaq  otlarmm  artması,  parazit  və  xəstəliklərin 

yayılması  vasitəsilə  kənd və  meşə  təsərrüfatına təsiri  artır.  Qısamüddətli 

perspektivd

ə  quraqlıq,  anomal  istilik,  daşqınlar  və  güclü  qasırğalar  kimi  təbii 

f

əlakətlərin çoxalması gözlənilir. 



K

ənd  Təsərrüfatının  tullantıları  istixana  qazlarmın  dünya  tullantılarmın 

t

əxminən 14 faizini təşkil edir. Kənd təsərrüfatının tullantılarınm 74 faizi inkişaf 



ed

ən olkələrin payına düşür. 

Adaptasiya prosesind

ə  və  iqlim dəyişikliyinin  neqativ nəticələrinin aradan 

qaldırılmasında kənd təsərrüfatının nəzərə çarpacaq rolu etiraf edilməlidir. 

İqlim  dəyişikliyi  ərzaq təhlükəsizliyinin hər dörd tərkib hissəsinə 

mövcudluq, mümkünlük, utilizasiya v

ə sabitlik təsir göstərəcək. 



 

Mövcudluğun nəzəri cəhətindən, havada karbon qazmın yüksək tərkibi bəzi 



bitkil

ərin məhsuldarlığma müsbət təsir göstərsə də, məhsuldarlığm artması ilə qida 

madd

ələrin tərkibi artmaya da bilər. 



İqlim  dəyişikliyi  dünyada  kənd təsərrüfatı  istehsalınm  qeyri-sabitliyini 

gücl


əndirəcək və təbii fəlakətlərin tezliyini artıracaq. 

Orta hesabla, proqnozlara gör

ə 2050-ci ilədək temperaturun mötədil artması 

il

ə  ərzaq  məhsulların  qiymətləri də  mötədil  olaraq  aıtacaq.  2050-ci ildən sonra 



temperaturun g

ələcəkdə  ola biləcək yüksəlməsi ilə  inkişaf edən ölkələrdə  kənd 

t

əsərrüfatı istehsalmm aşağı düşməsi və qiymətlərinin yüksək sıçrayışı gözlənilir. 



Ehtimal edil

ə bilər ki, iqlim dəyişikliyi qida məhsullarının təhlükəsizliyinə 

t

əsir göstərsin, çünki o, yoluxucu xəstəliklər  daşıyıcılarmın,  təzyiqin 



gücl

əndirilməsinə, qida və  su mənşəli xəstəliklərin  yayılmasma  şərait yaradacaq. 

N

əticədə 


k

ənd təsərrüfatı 

məhsuldarlığmm, 

həmçinin 

yoxsulluğun 

gücl


əndirilməsinə  və  ölüm səviyyəsinin  artmasına  gətirib  çıxaran  əmək 

m

əhsuldarlığmın xeyli aşağı düşməsi gözlənilir. 



Ehtimal edilir ki, b

əzi  inkişaf  edən ölkələrdə  lcənd təsərrüfatı  və  ərzaq 

m

əhsullarının istehsalı neqativ təsirlərə çox meyilli olacaq, xüsilə də bu, əhalinin 



aşağı gəliri olan və aclıq və yoxsulluğun yüksək səviyyədə olan təbəqəsinin artıq 

indi d


ə quraqlıq, daşqın və siklonlardan əziyyət çəkən olkələrə şamil edilə bilər. 

Bütün bu faktorlar Afrikada 

ərzaq məhsullarının idxalından yüksək asılılığa 

g

ətirib  çıxara  bilər. Qiymətləndirmələrə  görə, iqlim dəyişikliyi  Afrikada  XXI-ci 



əsrin axırlarına kənd təsərrüfatı məhsullarının potensial istehsalmı 15-30 faiz aşağı 

sala bil


ər. 

İqlim dəyişikliyi səbəbindən kənd təsərrüfatına güclü neqativ təsir daha çox 

Afrikada Saxaradan c

ənubda gözlənilir. 

İqlim dəyişikliyinə adaptasiya prosesi maliyyə qoyuluşu tələb edəcək, lakin 

bu 


ərzaq təhlükəsizliyinin  qorunası,  yoxsulluq  səviyyəsinin  aşağı  salınması  və 

ekosistemin  qorunması  üçün  zəruridir.  Ərzaq  təhlükəsizliyinin məqsədlərinə  və 

eyni d

ərəcədə də enerji məqsədlərinin nail olunması üçün müasir kənd təsərrüfatı 



metodikala

rına,  institutlarma  və  texnologiyalara  investisiyaların  yatırılmasma 

ehtiyac var. 

Son zamanlarad

ək, iqlim dəyişikliyi  üzrə  müzakirələrdə  kənd təsərrüfatı, 

meşələrin deqradasiyası və qırılmasının qarşısının  alınması  üzrə  fəaliyyətlərə aid 

olan b

əzi hallar istisna olmaqla, bu məsələ ikinci dərəcəli məsələ kimi qalırdı. Bu 



s

əbəblər sırasından FAO torpaqdan karbon iki-oksidinin çıxarılması kimi bəzi kənd 

t

əsərrüfatı  layihələrinin maliyyələşdirilməsinin mövcud mexanizmlərindən 



çıxarılmasmm admı çəkir. 

Ərzaq  məhsullarının  istehsalınm  inkişafı  daha  çox  əkin sahələrinin 

m

əhsuldarlığının  artırılmasmdan  -  asılıdır,  nəinki  əkin sahələrinin 



genişləndirilməsindən. 

FAO-nun yeni s

ənədinə  uyğun  olaraq,  dünyanın  artan  əhalisini doyurmaq 

üçün z


əruri olan kənd təsərrüfatı istehsalmm lazımi səviyyələrə qədər artırılması, 

t

ədqiqatlara və  ixtiralara dövlət vəsait  qoyuluşlarmm  kəskin  artmasmı  və  yeni 



texnologiyaların  tətbiq edilməsini, o cümlədən  feraıer  təsərrüfatlarmm 

 

metodologiyasmm  aparılmasmı  və  yeni kənd təsərrüfatı  bitkiləri  sortlarmm 



alınmasmı tələb edəcək. 

FAO-


ııun  son  proqnozalrma  görə  2050-ci ildə  əlavə  2,3 milyard nəfəri 

doyurmaq üçün dünya k

ənd təsərrüfatı istehsalı 70 faizədək artmalıdır. 

Proqnozlar göst

ərir ki, ən böyük həcmdə  məhsullar  əkin sahələrinin 

artırılması  hesabına  deyil,  məhsuldarlığm  artırılması  və  artıq  istifadə  edilən  əkin 

sah

ələrinin intensiv becərilməsi yolu ilə  əldə  ediləcək. Dünyada zəruri olan 



istehsalm artırılmasmm 90 faizi məhsuldarlığm artırılması və intensiv becərilməsi 

hesabına və yalnız 10 faizi əkin sahələrinin genişləndirilməsi hesabına gözlənilir. 

İnkişaf  edən ölkələr üçün FAO bunu 80/20 nisbətində  qiymətləndirir. Lakin, 

torpaqlarm az miqdarda olan ölk

ələrdə praktiki olaraq bütün artım məhsuldarlığm 

artırılması hesabma əldə edilməlidir. 

M

əhsuldarlığın  artırılması  problemi  iqlim  dəyişikliyi  təsiri altmda özünü 



daha k

əskin biruzə verir. 

Əgər  temperatur  artıq  aşağı  düşərsə, bu ərzaq məhsullarının  dünya 

istehsalmm  potensialına  ciddi  təsir göstərər və  qarğıdalı  kimi  əsas bitkilərin 

m

əhsuldarlığı kəskin aşağı düşə bilər. Temperaturun aşağı düşməsi daha çox cənub 



enlikl

ərdə  Afrikada, Asiyada və  Latın  Amerikasmda nəzərə  çarpacaq və  burada 

lazımi tədbirlər görülməzsə məhsuldarlıq 20-40 faiz aşağı düşə bilər. 

Yeni texnologiyalar v

ə onlarm tətbiq edilmə metodlarmm yaxşılaşdırılması 

iqlim d


əyişikliyi  və  su  ehtiyyatlarmın  həcminin  aşağı  düşməsi ilə  mübarizədə 

əhəmiyyət kəsb edəcək. 

M

əhsul  yığımmdan  sonra  itkilərin  azaldılması  hesabma  kənd təsərrüfatı 



istehsalmm artırılması innovasiyalar tələb edən daha bir problemli sahədir. 

İstehsalın  artırılması  üçün  yeni  fermer  metodlarınm  və  texnologiyalarmm 

t

ətbiq edilməsi vacib olan bır sira sahələr mövcuddur: 



-  Fermerl

ər tərəfindərı  kənd təsərrüfatı  istehsalı  vasitələrinin istifadəsinin 

effektliyinin yaxşdaşdırılması. 

Buna z


ərurət təbii ehtiyatlarm azalması, təbii yanacaq, azot və fosfor kimi 

ehtiyatlara qiym

ətlərin  artımı  zaman  yaranacaq.  Kənd  Təsərrüfatının  müdafıəsi 

münasib


ətində böyük ümidlərin bağlandığı metodlardan biri torpağın sıfır dərəcədə 

işlənməsi (torpaq qatmın  çevrilməməsi)  -  bu metodu istifadə  edən  feraıalar 

yanacağın  sərfmi təxminən 2/3 hissəsi qədər  aşağı  salır,  eyni  zamanda  torpağı 

karbon 4-oksidind

ən təmizləyirlər. 

Bununla  yanaşı,  gübrələrdən istifadəni, kənd təsərrüfatında  azotun  istifadə 

miqyaslarınm  artırılması  və  bioloji-bağlı  azotun  təchiz  olunma  miqyasının 

artırılması  yolu  ilə  daha effektiv istifadə  yolu ilə  əldə  etmək olar. Su daha bir 

resursdur, o üst axmların yığımı və torpaqda rütubətin saxlanılması metodikasmm 

yardımı ilə effektiv istifadə edilməlidir.  



Yüklə 7,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   77




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin