Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
I F əsil Ərzaq təhlükəsizliyi 1.1. Müasir dövr v ə ərzaq təhlükəsizliyi
Müasir dövrd ə əhalinin ərzaqla təminatı bəşəriyyətin ən qlоbal pr оblеmlərindən biridir. Prоblеmin həllində taхılçılıq təsərrüfatı əsas rоl оynayır. Bu t əsərrüfat aqrar-sənayе kоmplеksinin diqər sеktоrları üçün sistеm yaradan, əlaqələndirici rоl оynayır. Ta хıl istеhsalının vəziyyəti və taхıl bazarında mövqеyi dünya təcrübəsində b еynəlхalq miqyasda və ayrı-ayrı ölkələrin ərzaq təhlükəsizliyinin əsas göstəricisi kimi q əbul еdilir. Ta хıl istеhsalının ölkə üçün sоsial-iqtisadi əhəmiyyəti nöqtеyi-nəzərdən, əhalinin çörək və çörək məmulatı ilə еtibarlı təminatı, gündəlik istеhlak m əhsulunda əvəzоlunmayan məhsul kimi əhəmiyyət kəsb еtməsi, ərzaq m əhsulunda taхılın bir daha ön plana çəkir. Taхıl və оnun еmal məhsulları mənşə еtibarı ilə insanın həyat fəaliyyətinin əsasını təşkil еdir. Ta хıl istеhsalı bütün dövrlərdə diqqətdə оlmuş və dövlətlərin iqtisadi siyas ətinin ana хəttini təşkil еtmişdir. Bununla yana şı, bitkiçilik məhsullarının tərəvəzin, mеyvənin, kartоf və b оstan bitkilərinin, hеyvandarlıq məhsullarından – ət, süd və ət-süd məhsullarının r оlu хüsusi əhəmiyyət kəsb еdir və insanların yaşayış kalоrisinin f оrmalaşdırılmasında iştirak еdir, оnların həyat fəaliyyətinin təmin еdir. İnsanların ərzaq məhsullarına оlan tələbatları, оnların yaşı, pеşəsi, əmək şəraiti, milli хüsusiyyətləri, yaşadığı məkan və digər şərtləndirici amillər nəzərə al ınmaqla müəyyənləşdirilir. B əşəri insanların varlığını kənd təsərrüfatı, onun ayrılmaz sahəsi olan bitkiçi lik, heyvandarlıq və еmal məhsullarısız təsəvvür еtmək mümkün dеyildir. H ər üç sahə ərzaq təhlükəsizlyinin özülü, məhəkdaşıdır. Bu sahələr insanları aclıq v ə səfalətdən qоruyur, ölümdən хilas еdir. Mük əmmələşdirilmiş metodika və rəqəmlər bazası üzərində iki onillik araşdırmalar nəticəsində aclıqdan xroniki əziyyət çəkən insanların sayı BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO), Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə Beyn əlxalq Fond (İFAD) və Beynəlxalq Ərzaq Proqramı (BƏP) tərəfindən d əqiqləşdirilərək müəyyən edilmişdir ki, hazırda dünyada bu insanların sayı t əxminən 870 milyondur. Aclıqdan xroniki əziyyət çəkən insanların əksəriyyəti, yəni 852 milyon n əfəri, orta hesabla bu ölkələrdə yaşayan insanların 15 faizi əsasən inkişaf etməkdə olan ölk ələrin, 18 milyon nəfəri isə inkişaf etmiş ölkələrin payına düşür. 1990-2012-ci ill ər ərzində aclıqdan əziyyət çəkən insanların sayı 132 milyon n əfər və ya dünya əhalisinin 18,6 faizindən 12,5 faizə qədər, inkişafda olan ölk ələrdə isə 23,2 faizdən 14,9 faiz miqdarında azalmışdır ki, bu da əgər effektiv t ədbir görülərsə Minillilyin inkişaf Məqsədlərinə çatmağa imkan verər. 2
1990-2007-ci ill ər ərzində aclıqdan əziyyət çəkən insanların sayının azalma ehtimalı gözlənildiyindən daha aşağı olmuşdur. Lakin 2007-2008-ci illərdə aclığın azalmama prosesinin tempi aşağı düşmüşdür. Müasir
dünyanın texniki və iqtisadi göstəriciləri deməyə əsas verir ki, 100 milyondan artıq 5 yaşına qədər uşaqların çəkisinin normal olmaması və bununla öz insani v ə iqtisadi potensialını yerinə yetirmək iqtidarında olmaması və bu xroniki aclığın nəticəsi olaraq ildə 2,5 milyon uşağın ölməsi yolverilməzdir. Bir az
əvvəlki dünya maliyyə böhranının aradan qaldırılmasına imkan verə bil
əcək dünya iqtisadiyyatının tarazlığı qeyri-stabildir. İnsanların əsas hüququ olan layiqli qidalanma hüququnun h əyata keçirilməsi üçün əlavə tədbirlər həyata keçirim
əlidir. Dünyada aclıq və doymamazlıq kimi fəsadların aradan qaldırılması üçün kifay ət qədər bilik, təcrübə və vəsait mövcuddur. Kənd təsərrüfatı da daxil olmaqla
sosial müdafıə sistemini tətbiq etməklə ümumi iqtisadi artıma əsaslanan "ikili yanaşma" vacibdir. Yeni qiymətləndirməyə əsasən 2007-ci ildən 2010-cu il ədək aclığın artımı nəzərdə tutulduğundan o qədər də artmamışdır. 2008-2009-cu ill ərin iqtisadi böhranı əksər inkişaf etmiş ölkələrdə, əvvəlcədən nəzərdə tutulmasına baxmayaraq iqtisadiyyatın daha tez aşağı düşməsinə səbəb olmamış, lakin daxili bazarda ərzaq məhsullarının qiymətlərinə az təsir göstərmiş, bu isə əksər ölkələrin hökumətləri tərəfindən əhalinin qiymət artımından qorunması üçün iqtisadi t əsiri minimuma endirilmələri və müvafıq tədbirlərin görülməsi olmuşdur. Bu gün elan edil ən aclıqdan əziyyət çəkənlər haqqında məlumatın verilməsi h ələ 1990-cı ildən başlanılmışdır. Yeni metodika üzrə hesablamada əhalinin əsaslandırılmış sayı lazım olan yaşayış kalorisinin qəbul edilməsi, təkliflər edilən ərzaq və s. istifadə edilmişdir. Yeni hesablamada rasionun enerji tutumu nəzərə alınmaqla ərzağın bölüşdürülməsi aparılmışdır. FAO t
ərəfindən qida rasionunun qiymətləndirilməsi və ərzaq t əhlükəsizliyinin digər aspektləri nəzərə alınmaqla müvafıq hesablamalar aparılmışdır. 2007-2008-ci ill ərdəki iqtisadi böhranın bir daha təkrar olunmaması və aclığın aradan qaldırılması üçün müvafıq tədbirlər görülərsə, onda 2015-ci ildə ac qalanların sayının iki dəfə azaldılması barədə Minilliyin İnkişaf Məqsədləri həyata keçiril
ə bilər. Əgər son 20 ildə aclığın azalmasının orta illik göstəriciləri 2015-ci ilədək olduğu kimi qalarsa, inkişaf edən ölkələrdə ac qalanların sayı 12,5%-ə çatacaq, bu da h
ələ də Minilliyin İnkişaf Məqsədlərinin 11,6%-dən yüksəkdir, lakin əvvəlki qiym
ətləndirmələrlə müqayisədə irəlidə qoyulmuş məqsədlərə daha yaxındır. Son iki onillikd ə doymama demək olar ki, 30% aşağı düşmüşdür, Asiya- Sakit okeanı regionunda 739 milyon nəfərdən 563 milyon nəfərədək azalmışdır, bu da regionun b əzi ölkələrinin sosial-iqtisadi inkişafı proqresi sayəsində baş vermişdir. Əhalinin sayının artmasma baxmayaraq regionda doymayanlarm sayı 23,7%-d
ən 13,9%-ə qədər aşağı düşmüşdür. Latın Amerikası və Karib hövzəsinin ölk
ələri ac qalanların sayının 1990-1992-ci illərdəki 65 milyon nəfərdən 2010- 2012-ci ill ərdə 49 milyonadək aşağı düşməsinə nail olmuşlar, eyni zamanda
3
doymayanlarm sayı 14,6%- dən 8,3%-dək azalmışdır. Lakin, son zamanlar bu proses yavaşıdılmışdır. Afrika yegan ə regiondur ki, sözügedən dövrdə ac qalanların sayı 175 milyon n əfərdən 239 milyon nəfərədək artmışdır, belə ki, ac qalanların 20 milyon nəfəri son 4 ild ə artmışdır. Bütün dövr ərzində ac qalanların sayının aşağı düşməsinə baxmayaraq, son 3 ild ə 22,6%-dən 22,9%>-dək artmışdır, bunula belə aclıqdan hər dörd n əfərdən biri əziyyər çəkir. Afrikada Saxaradan cənubda 2007-ci ilədək əldə edilmiş zəif tərəqqi dayandırılmışdır və o zamandan aclığın inkişaf templəri ildə 2% t
əşkil etmişdir. İnkişaf etmiş ölkələr, həmçinin aclıqdan əziyyət çəkənlərin sayının 2004 - 2006- cı illərdə 13 milyon nəfərdən 2010 - 2012-ci illərdə 16 milyon nəfərədək artması müşahidə edilmiş, 1990 - 1992-ci illərdə aclıq çəkənlərin sayının 20 milyondan aşağı düşməsi tendensiyasmı dayandırılmışdır. K ənd Təsərrüfatında ümumi artım vacibdir, lakin bu aclıqdan əziyyət ç əkənlərin sayının sabit aşağı düşməsi üçün yetərli deyil. Kənd təsərrüfatı sah əsinin inkişafı əsasən kasıb ölkələrdə aclığın və doymamazlığm aşağı s alınmasmda xüsusilə effektivdir, çünki əhalinin kasıb təbəqələrinin çoxu kənd T əsərrüfatından və onunla bağı fəaliyyət sferalarmdan asılıdır. Kənd Təsərrüfatının inkişaf etməsi xirda fermerlərin cəlb edilməsi ilə, əsasən də qadmlarm, əgər o kasıblar üçün yeni iş yerlərinin açılmasma şərait yaradacaqsa, kasıblığm s əviyyəsinin aşağı salınmasmda daha effektiv olacaq. K ənd təsərrüfatının inkişafı həm əhalinin kasıb təbəqəsinə gəlir gətirməli, h əm də ərzaq məhsullarında qida maddələrinin tərkibinə olan tələblər də nəzərə alınmalıdır. Aclıqdan əziyyət çəkənlərin sayının aşağı salınması yalnız ərzaq istehsalınm həcminin artırılması məsələsi deyil, həmçinin onun qida tərkibinin müxt əlifliyi və təhlükəsizliyi keyfıyyətlərinin artırılmasıdır. Bundan əlavə, 870 milyon nəfər aclıqdan əziyyət çəkdiyi halda, dünya əhalisi düzgün qidalanmama, xroniki doymama və qida mikroelementlərinin defısiti problemi ilə üzləşir, bu da öz növbəsində dünyada 1,4 milyard nəfərin əziyyət çəkdiyi piylənməyə, artıq çəkinin yaranmasma və bununla bağlı yolxucu olmayan x əstəliklərə gətirib çıxarır. Cari yüzilliyin birinci yarısında dünyada əhalinin sayının artaraq təqrivən 9,1 milyard n əfərə çatacağı halda ərzaq məhsullarına, yemlərə və lifə qlobal tələbat iki d əfə artacaq və kənd təsərrüfatı bitkiləri, yəqin ki daha yüksək dərəcə də bioenerji v ə digər sənaye məqsədləri üçün istifadə ediləcək. Beləliklə, kənd t əsərrüfatı məhsullarına yeni və ənənəvi tələbat onsuz da zəif olan kənd təsərrüfatı ehtiyatlarına getdikcə artan təsirini göstərir. Bununla yanaşı, kənd təsərrüfatı, torpaq v
ə su uğrunda sürətlə böyüyən şəhərlərlə rəqabət aparmalı olacağı ilə yanaşı, eyni zamanda, iqlim dəyişikliyinə adaptasiyası və onun nəticələrinin yumşalmasmda yardımı, təbii ərazilərin saxlanılmasma köməyi, təhlükə altında olan növl ərin qorunması, o cümlədən bioloji müxtəlifliyin yüksək dərəcəsinin saxlanılmasına yardım kimi digər əhəmiyyətli istiqamətlərdə də fəaliyyət göst ərməli olacaq. Qeyd olunanlara əlavə olaraq, dünyanın bir çox regionlarında k ənd yerlərində yaşayan əhali azalacaq və kənd təsənlifatı ilə məşğul olanlarm sayı 4
daha az olacaq. Bu insanların, az torpaq və işçi qüvvəsi istifadə etməklə daha çox k ənd təsərrüfatı məhsullarının becərilməsi üçün yeni texnologiyalara ehtiyacı artacaq. K ənd təsərrüfatına investisiyalar təxminən 50 faiz artırılmalıdır. 9,1 milyard n əfəri 2050-ci ildə doyurmaq üçün hər il inkişaf edən ölkələrin kənd təsərrüfatı istehsahna v ə xidmətlərinə təmiz investisiya qoyuluşu şəklində 83 milyard ABŞ dolları tələb olunacaq. T ələb olunan investisiyalar kənd təsərrüfatı istehsalına və heyvandalığa, o cüml ədən soyuducu kameralarma, anbar və marketinq xidmətlərinə, ilkin emala yön əldilməlidir. Proqnozlaşdırılan zəruri investisiyalarm illik həcminin 2050-ci ilədək 20 milyard ABŞ dolları məhsul istehsalma yönəldilməlidir, 13 milyard ABŞ dolları heyvandarlıq sahəsinə istiqamətləndirilməlidir. Mexanikləşdirmə sahəsi, irriqasiya sisteminin genişləndirilməsi və yaxşılaşdırılması, ayrıca ən iri kapital qoyuluşları t ələb edir. 2050-ci il ə ərzaq istehsalmm 70 faizə qədər artırılmasma nail olmaq üçün xidm ətlərə daha 50 milyard ABŞ dolları qoyulması lazımdır. Bu investisiyaların əksər hissəsi fərdi investorlar tərəfindən daxil olmalı, buraya avadanlıq və texnika tədarük edən fermerlər və emal sahəsinə vəsait qoyan f ərdi biznes də daxildir. H əmçinin kənd təsərrüfatı sisteminin işləməsinin yaxşılaşdırılması və ərzaq t əhlükəsizliyinə nail olunması üçün dövlət fondları lazımdır. Dövl ət investisiyalarmm prioritet sahələrinin aşağıdakılar olacağı gözlənilir: -
ənd təsərrüfatında elmi tədqiqatlar və yeniliklər; -
i rimiqyaslı infrastrukturun yaradılmasına, məsələn yollar, limanlar və elektrostansiyaların tikintisinə, kənd təsərrfufatı institutlarma və elmin yayılması üzrə xidmətlərə qoyuluşlar; -
əhsil, əsasən də qadmların, sanitariya, təmiz su ilə təmin edilmə, s əhiyyə və s. Lakin, 2000-ci ild ə elmi tədqiqatlara və yeniliklərə dövlət investisiyalarmm dünya h
əcmi cəmi 23 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir və çox qeyri-bərabər paylaşdırılmışdır. Kənd təsərrüfatına yönəldilmiş inkişaf məqsədilə rəsmi yardım (İRY) 1980-ci ildən 2005-ci ilədək real olaraq 58 faiz azalmışdır, həmin dövrdə 17 faiz İRY payı 3,8 faizədək aşağı düşmüşdür. Hal-hazırda o təxminən 5 faiz təşkil edir. K
z əruri investisiyalarm həcmi Hindistan və Çin kimi, ən çox əhalisi olan iki ölkəyə istiqam ətləndirilməsi ehtimal olunur. Regionlara gəldikdə, Saxaradan cənuba, Afrikaya t əxminən 11 milyard, Latın Amerikasma və Karib hövzəsinə - 20 milyard, Yaxın Şərq və Şimali Afrikaya - 10 milyard, Cənubi Asiyaya - 20 milyard v ə Şərqi Asiyaya - 24 milyard ABŞ dolları investisiya cəlb etmək zəruridir. Proqnozların tərtib edilməsində əhalinin bir nəfərinə yeni investisiyalarm t əsirinə nisbətən əhəmiyyətli regional fərqlərinə diqqət yetirilir. Əhalinin sayının 5
müxt əlif artım templərini nəzərə alaraq, məsələn Latın Amerikasmda kənd t əsərrüfatında işçi qüvvəsinin praktiki olaraq iki dəfə ixtisara salmdığı halda, Saxaradan c ənubda olan Afrika ölkələrində bu göstəricilərin iki dəfə artması gözl ənilir. Bu göstərir ki, 2050-ci ilə Latın Amerika kəndlisinin əsas kapitalmm h əcmi onun Saxaradan cənubda Afrikadakı kolleqasmdan 28 dəfə artıq gözlənilir. İnkişaf edən ölkələrdə kənd təsərrüfatına birbaşa xarici investisiyalar investisiya boşluqlarmı doldura biləcək. Lakin, kasıb və ərzaqla təmin olunmamış ölkələrin torpaqlarmm zəbt edilm
əsi məqsədilə belə investisiyalar üzrə artıq siyasi və iqtisadi gedişlərin edilm
əsi ehtimal olunur. Ona görə də belə sövdələşmələr elə həyata keçirilməlidir ki, investisiyaları qəbul edən ölkələrin əhalisinin faydalanmasını maksimumlaşdırmaqla, onlarm ərzaq təhlükəsizliyinin səviyyəsi effektiv aıtırılsm v ə kasıblığm səviyyəsi aşağı salınsm. K ənd Təsərrüfatının və ərzaq təhlükəsizliyinin gələcəyi iqlim dəyişikliyi ilə sıx əlaqədədir. G ələcəkdə iqlim dəyişikliyi ərzaq təhlükəsizliyinə ciddi təsir göstərəcək. Xroniki aclığın yüksək səviyyəsi olan kasıb ölkələr iqlim dəyişikliyi prosesl ərinə daha meyillidir. İnkişaf edən ölkələrin çoxu, əsasən də Afrikada ərzaq idxalmdan ciddi asılı ola bilər. FAO-nun m əlumatına görə, iqlim dəyişikliyinin ərzaq istehsalma təsirinin az olduğu zaman, ən azmdan 2050-ci ilədək, ərzaq məhsullarının paylaşdırılması ərzaq təhlükəsizliyinə ciddi təsir göstərəcək: qlobal istiləşmə nəticəsində inkişaf ed ən ölkələrdə kənd təsərrüfatı istehsalmm 9 faizdən 21 faizə enməsi müşahidə edil əcək.
Hazırda iqlim dəyişikliyi, proqnozlara görə, 2050-ci ilə 9,1 milyard planet əhalisini doyurmaq məsələsinin həllində dünya kənd təsərrüfatının üzləşdiyi ən ciddi probleml ər sırasa daxildir. Bununla yanaşı, ərzaq təhlükəsizliyinə müsbət təsir göstərə biləcək iqlim d əyişikliyinin neqativ nəticələrindən müdəfıə vasitələri mövcüddur. Məsələn, aqromeşəmeliorasiyanm köməyi ilə torpaqdan karbon qazınm çıxarılmasınm, h əmçinin toıpağm becərilməsinin və deqradasiya olunmuş torpaqlarm bərpa edilm əsinin neqativ nəticələrlə mübarizədə böyük potensialı var. İqlim dəyişikliyi temperaturun artması, karbon qazınm yüksək yığılması, yağmtıların miqdarınm dəyişməsi, alaq otlarmm artması, parazit və xəstəliklərin yayılması vasitəsilə kənd və meşə təsərrüfatına təsiri artır. Qısamüddətli perspektivd ə quraqlıq, anomal istilik, daşqınlar və güclü qasırğalar kimi təbii f əlakətlərin çoxalması gözlənilir. K ənd Təsərrüfatının tullantıları istixana qazlarmın dünya tullantılarmın t əxminən 14 faizini təşkil edir. Kənd təsərrüfatının tullantılarınm 74 faizi inkişaf ed ən olkələrin payına düşür. Adaptasiya prosesind ə və iqlim dəyişikliyinin neqativ nəticələrinin aradan qaldırılmasında kənd təsərrüfatının nəzərə çarpacaq rolu etiraf edilməlidir. İqlim dəyişikliyi ərzaq təhlükəsizliyinin hər dörd tərkib hissəsinə mövcudluq, mümkünlük, utilizasiya v ə sabitlik təsir göstərəcək. 6
Mövcudluğun nəzəri cəhətindən, havada karbon qazmın yüksək tərkibi bəzi bitkil ərin məhsuldarlığma müsbət təsir göstərsə də, məhsuldarlığm artması ilə qida madd ələrin tərkibi artmaya da bilər. İqlim dəyişikliyi dünyada kənd təsərrüfatı istehsalınm qeyri-sabitliyini gücl
əndirəcək və təbii fəlakətlərin tezliyini artıracaq. Orta hesabla, proqnozlara gör ə 2050-ci ilədək temperaturun mötədil artması il ə ərzaq məhsulların qiymətləri də mötədil olaraq aıtacaq. 2050-ci ildən sonra temperaturun g ələcəkdə ola biləcək yüksəlməsi ilə inkişaf edən ölkələrdə kənd t əsərrüfatı istehsalmm aşağı düşməsi və qiymətlərinin yüksək sıçrayışı gözlənilir. Ehtimal edil ə bilər ki, iqlim dəyişikliyi qida məhsullarının təhlükəsizliyinə t əsir göstərsin, çünki o, yoluxucu xəstəliklər daşıyıcılarmın, təzyiqin gücl əndirilməsinə, qida və su mənşəli xəstəliklərin yayılmasma şərait yaradacaq. N əticədə
k ənd təsərrüfatı məhsuldarlığmm, həmçinin yoxsulluğun gücl
əndirilməsinə və ölüm səviyyəsinin artmasına gətirib çıxaran əmək m əhsuldarlığmın xeyli aşağı düşməsi gözlənilir. Ehtimal edilir ki, b əzi inkişaf edən ölkələrdə lcənd təsərrüfatı və ərzaq m əhsullarının istehsalı neqativ təsirlərə çox meyilli olacaq, xüsilə də bu, əhalinin aşağı gəliri olan və aclıq və yoxsulluğun yüksək səviyyədə olan təbəqəsinin artıq indi d
ə quraqlıq, daşqın və siklonlardan əziyyət çəkən olkələrə şamil edilə bilər. Bütün bu faktorlar Afrikada ərzaq məhsullarının idxalından yüksək asılılığa g ətirib çıxara bilər. Qiymətləndirmələrə görə, iqlim dəyişikliyi Afrikada XXI-ci əsrin axırlarına kənd təsərrüfatı məhsullarının potensial istehsalmı 15-30 faiz aşağı sala bil
ər. İqlim dəyişikliyi səbəbindən kənd təsərrüfatına güclü neqativ təsir daha çox Afrikada Saxaradan c ənubda gözlənilir. İqlim dəyişikliyinə adaptasiya prosesi maliyyə qoyuluşu tələb edəcək, lakin bu
ərzaq təhlükəsizliyinin qorunası, yoxsulluq səviyyəsinin aşağı salınması və ekosistemin qorunması üçün zəruridir. Ərzaq təhlükəsizliyinin məqsədlərinə və eyni d ərəcədə də enerji məqsədlərinin nail olunması üçün müasir kənd təsərrüfatı metodikala rına, institutlarma və texnologiyalara investisiyaların yatırılmasma ehtiyac var. Son zamanlarad ək, iqlim dəyişikliyi üzrə müzakirələrdə kənd təsərrüfatı, meşələrin deqradasiyası və qırılmasının qarşısının alınması üzrə fəaliyyətlərə aid olan b əzi hallar istisna olmaqla, bu məsələ ikinci dərəcəli məsələ kimi qalırdı. Bu s əbəblər sırasından FAO torpaqdan karbon iki-oksidinin çıxarılması kimi bəzi kənd t əsərrüfatı layihələrinin maliyyələşdirilməsinin mövcud mexanizmlərindən çıxarılmasmm admı çəkir. Ərzaq məhsullarının istehsalınm inkişafı daha çox əkin sahələrinin m əhsuldarlığının artırılmasmdan - asılıdır, nəinki əkin sahələrinin genişləndirilməsindən. FAO-nun yeni s ənədinə uyğun olaraq, dünyanın artan əhalisini doyurmaq üçün z
əruri olan kənd təsərrüfatı istehsalmm lazımi səviyyələrə qədər artırılması, t ədqiqatlara və ixtiralara dövlət vəsait qoyuluşlarmm kəskin artmasmı və yeni texnologiyaların tətbiq edilməsini, o cümlədən feraıer təsərrüfatlarmm 7
metodologiyasmm aparılmasmı və yeni kənd təsərrüfatı bitkiləri sortlarmm alınmasmı tələb edəcək. FAO-
ııun son proqnozalrma görə 2050-ci ildə əlavə 2,3 milyard nəfəri doyurmaq üçün dünya k ənd təsərrüfatı istehsalı 70 faizədək artmalıdır. Proqnozlar göst ərir ki, ən böyük həcmdə məhsullar əkin sahələrinin artırılması hesabına deyil, məhsuldarlığm artırılması və artıq istifadə edilən əkin sah ələrinin intensiv becərilməsi yolu ilə əldə ediləcək. Dünyada zəruri olan istehsalm artırılmasmm 90 faizi məhsuldarlığm artırılması və intensiv becərilməsi hesabına və yalnız 10 faizi əkin sahələrinin genişləndirilməsi hesabına gözlənilir. İnkişaf edən ölkələr üçün FAO bunu 80/20 nisbətində qiymətləndirir. Lakin, torpaqlarm az miqdarda olan ölk ələrdə praktiki olaraq bütün artım məhsuldarlığm artırılması hesabma əldə edilməlidir. M əhsuldarlığın artırılması problemi iqlim dəyişikliyi təsiri altmda özünü daha k əskin biruzə verir. Əgər temperatur artıq aşağı düşərsə, bu ərzaq məhsullarının dünya istehsalmm potensialına ciddi təsir göstərər və qarğıdalı kimi əsas bitkilərin m əhsuldarlığı kəskin aşağı düşə bilər. Temperaturun aşağı düşməsi daha çox cənub enlikl ərdə Afrikada, Asiyada və Latın Amerikasmda nəzərə çarpacaq və burada lazımi tədbirlər görülməzsə məhsuldarlıq 20-40 faiz aşağı düşə bilər. Yeni texnologiyalar v ə onlarm tətbiq edilmə metodlarmm yaxşılaşdırılması iqlim d
əyişikliyi və su ehtiyyatlarmın həcminin aşağı düşməsi ilə mübarizədə əhəmiyyət kəsb edəcək. M əhsul yığımmdan sonra itkilərin azaldılması hesabma kənd təsərrüfatı istehsalmm artırılması innovasiyalar tələb edən daha bir problemli sahədir. İstehsalın artırılması üçün yeni fermer metodlarınm və texnologiyalarmm t ətbiq edilməsi vacib olan bır sira sahələr mövcuddur: - Fermerl ər tərəfindərı kənd təsərrüfatı istehsalı vasitələrinin istifadəsinin effektliyinin yaxşdaşdırılması. Buna z
ərurət təbii ehtiyatlarm azalması, təbii yanacaq, azot və fosfor kimi ehtiyatlara qiym ətlərin artımı zaman yaranacaq. Kənd Təsərrüfatının müdafıəsi münasib
ətində böyük ümidlərin bağlandığı metodlardan biri torpağın sıfır dərəcədə işlənməsi (torpaq qatmın çevrilməməsi) - bu metodu istifadə edən feraıalar yanacağın sərfmi təxminən 2/3 hissəsi qədər aşağı salır, eyni zamanda torpağı karbon 4-oksidind ən təmizləyirlər. Bununla yanaşı, gübrələrdən istifadəni, kənd təsərrüfatında azotun istifadə miqyaslarınm artırılması və bioloji-bağlı azotun təchiz olunma miqyasının artırılması yolu ilə daha effektiv istifadə yolu ilə əldə etmək olar. Su daha bir resursdur, o üst axmların yığımı və torpaqda rütubətin saxlanılması metodikasmm yardımı ilə effektiv istifadə edilməlidir. Yüklə 7,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|