Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yulaf
- Qarğıdalı
- Düyü
- Seleksiya v ə toxumçuluq
- Seleksiya v ə toxumçuluq haqqında əsas məlumatlar
- Elit toxumlara normativ t ələblər Bitki Ə sa s bi
- Arpa, yulaf
|
Arpa Buğda və çovdar kimi arpa da qədim dənli bitkilərə aiddir. Dünya t əsnifatında arpa yem bitkisidir. Lakin, o, həmçinin pivə sənayesi üçün əsas xammaldır, ərzaq və texniki məqsədlər üçün geniş istifadə edilir. Arpanın dənindən çörəyin xüsusi sortlarının bişirilməsində əlavə edilən perlova v ə arpa yarmaları istehsal edilir. Arpanın iri istehlakçısı pivə sənayesidir. Nişasta- patoka s ənayesində ondan nişasta istehsal edirlər. Onun dənindən alınan səməni şirəsi (malsekstrakt) toxuculuq, q ənnadı və farmasevtik sənayedə tətbit edilir. Lakin, daha iri h əcmlərdə arpa qabığı soyulmuş və emal edilmiş şəkildə donuzçuluq və quşçuluqda yem qarışıqlarında istifadə edilir. Arpa
əsasən yazlıq bitkidir. Bitkid
ə iki altnöv yayılmışdır: çoxcərgəli arpa və ikicərgəli arpa. İkicərgəli arpan
ın dənləri iridir, düzgün formalıdır və bərabərləşdirilmişdir. Ikicərgəli arpa daha geniş yayılmışdır, daha məhsuldardır, az tökülür və mexanikləşdirilmiş yığıma daha çox uyğunlaşdırılmışdır. Yüksək pivəbişirlmə keyfiyyətlərinə malik sortlar, həmçinin ikic
ərgəli arpaya aiddir. Hər iki altnöv iki növmüxtəlifliyinə bölünür: pərdəli və açıq d ənli. Pərdəli dənli arpa daha praktiki əhəmiyyətə malikdir. Dənləri çiçəyinin qabığı il ə bitişən arpanı pərdəli arpaya aid edirlər. Dəni çiçəyin qabığından azad olunmuş d ən, kimyəvi tərkibinə görə buğdanın dəninə yaxındır. 8
Arpanın dəni fəal fermentlərlə zəngindir (amilaz, proteaz, peroksidaz və s.). arpanın tərkibinə daxil polan maddələr asan hidrolizləşir, bu da dənin böyük ekstraf
əal qabiliyyətini təmin edir. Bu xüsusiyyətin sayəsində arpanı pivə sənayesində əsas xammal kimi istifadə edirlər. Bundan başqa pivə istehsalında çiçək pərdəlilərin böyük əhəmiyyəti var, çunki onlar pivə istehsalında filtrasiyanın fiziki proseslrini asanlaşdırır, onların ekstraktiv maddələri isə pivənin dadının yaranmasında iştirak edir.
Arpanın bəzi sortlarının tərkibində olan xəmirə yapışqanlıq xassəsi verən zülali madd
ənin miqdarı 3 faizdən 28 faizə qədərdir. Arpanın tərkibində olan xəmirə yapışqanlıq xassəsi verən zülali maddəsi keyfiyyətinə görə adətən ovulan və qısaqırılandır. Buğda ununa arpa unu əlavə edildikdə buğda ununun çörəkbişirmədə ətləri azalır. Buna görə də bu yalnız aclıq illərində tətbiq edilirdi. T əsərrüfat təyinatından asılı olaraq arpaya müxtəlif texniki tələblər irəli sürülürdü. Piv ə istehsalına yönəldilən arpanın iriliyi 10 faizdən aşağı olmayan tam yetişmiş dənlər olmalıdır. Əsas göstəricilərə zülalın miqdarı aiddir – 11 faizdən az olmayaraq h əyat qabiliyyəti (cücərmə) 95 faizdən az olmamalıdır. Yarmaya emal üçün arpa aşağıdakı tələblərə uyğun olmalıdır: natura – 630 q/l az olmayaraq, kiçik d ənlərin miqdarı 5,0 faizdən artıq olmamalıdır. Yemlik arpa üçün xüsusi tələblər irəli sürülmür. Bec
ərilmədə arpa digər dənli bitkilklərlə müqayisədə istiyə daha az tələbkardır. Buna gör
ə də onu şimalda, yüksəklikdə, dağlarda, digər çörək bitkilərinin, hətta çovdarın becərilməsi mümkün olmayan yerlərdə becərirlər. Arpanın əkin sahələri əkinçiliyin aparıldığı hər yerdə yayılmışdır. Arpa tezyetişkənliyilə, qisa vegetasiya dövrü (75 – 80 gün) seçilir, bununla əlaqədar o soyuqların gəlməsindən öncə yetişir. Ad ətən dənli bitkilərin yığımını arpadan başlayırlar. Yulaf Bu bitki buğda və arpa ilə müqayisədə daha gəncdir. Onu bizim eramızdan əvvəl 2-ci minillikdə becərməyə başlamışlar. Uzun illər ərzində yulaf alaq otu sayılırdı, yalnız şimal bölgələrdə daha davamlı olaraq həmin əkin sahələrində bec ərilməyə başlamışdır. Yulaf d əyərli ərzaq və yem bitkisidir. Onun qida və yem keyfiyyəti dənin yüks ək biolojidəyərilə müəyyənləşdirilir. Yulafın zülalında buğdanın zülalından 10 faiz artıq əvəzedilməz amin turşusu olan lizin (384 mq/100 q) mövcuddur. Yulafın d ənində yağın miqdarı 6,2 faizə bərabərdir, bu da digər dənli bitkilərdəki yağın miqda ından artıqdır (çovdar – 2,2 faiz, buğda – 2,5 faiz). İstifadə istiqamətlərinə uyğun olaraq yulafın dəninə spesifik texnoloji tələblər ir əli sürülür. Belə ki, uşaq qida məhsullarının istehsalına yönəldilmiş dənin turşuluğu 5 qraddan artıq olmamalıdır. Yarmaya emal zamanı əhəmiyyətli tələblər irəli sürülür: öz əyin çəki payı (63 faizdən az), digər mədəni bitkilərin dənlərinin tərkibi və xırda 9
d ənlərin payı (5 faizdən artıq) olmamalıdır. Spirt istehsalında yulafın mayaya emal zamanı əsas göstəricilər kimi dənin naturası və onun 5-ci günündə cücərmə qabiliyy
əti (90 faizdən az olmayaraq) nəzərə alınır. Yemlik taxıla natura üzrə yüksək t ələblər irəli sürülür. Qarğıdalı Qarğıdalının vətəni Mərkəzi və Cənubi Amerikadır. Avropaya onu XV əsrin sonunda g ətirmiş vəXVI əsrdən mülayim və subtropik iqlimli rayonlarda yaymış. XIX əsrin ikinci yarısının başlanğıcınadək onu bostan bitkisi kimi becərirdilər. Qağıdalının müxt
əlif tətbiqi mövcuddur, onu ərzaq, yem və texniki məqsədlər üçün istifadə edirl
ər. Ərzaq təyinatı üçün onu un və yarma sənayesində emal edirlər (unun, yarmanın emalı), həmçinin xammal kimi nişasta-patoka, yağ-piy, pivə, spirt və konserv s ənayesində istifadə edirlər. Xüsusi qarğıdalı unu uşaq qidalarının istehsalında istifadə edilir. Yetişməmiş qarğıdalı bişmiş halda qidada istifadə edilir. Lakin,
əksər hallarda qarğıdalı yem məhsulu kimi və qarışıq yem sənayesində d əyərli xammal kimi istifadə edilir. Gövdəsi mal-qaraya yaşıl kütlə və silos şəklində verilir. Qarğıdalının nişastaya emalı zamanı alınan zülali maddə olan qluten qarışıq yem s ənayesində istifadə edilir. Onun rüşeymindən dəyərli qida yağı istehsal edilir. Qarğıdalının gövdəsi, qıçası, qabığı kağızın, linoleumun, viskozun, izolyasiya materiallarının, süni probkaların, kinoplyonkanın və s. istehsalında xammal kimi istifad ə edilir. Qarğıdalı birillik bitkidir. Qarğıdalının növünü üç əlamətə görə yeddi botanik altnöv
ə ayırırlar: dənin pərdəliliyi–qabıqlı və qabıqsız, dənin xarici quruluşu - səthin forması və xarakteri, dənin daxili quruluşu – unlu və buynuzaoxşar endospermin yerl əşməsi. Qarğıdalını aşağıdakı altnövlərinə ayırırlar: silisiumlu, dişvari, yarımdişvari, partlayan, şəkərli, nişastalı, mumlu. Qarğıdalı gec yetişən bitkilər qrupuna aiddir, onun toxumları temperaturun 10 - 12 d ərəcədən aşağı olmaması şərtilə cücərir. Qarğıdalının hibridlərinin böyük istehsal əhəmiyyəti var. Birinci nəsildə yüksək məhsuldardır (10 – 30 faiz artıq).
Düyünün yaranma yeri d əqiqləşdirilməmişdir, lakin hesab edilir ki, düyüsəpini bir neşə minilliklər öncə Hindistanda yaranıb. Düyü bitkisinin qədim ocağı Çin hesab edilir, burada onu h ələ bizim eradan əvvəl 5-ci minillikdə becərməyə başlamışlar. Qafqaz və Orta Asiya regionlarında düyü səpini bizim eradan əvvəl II əsrdə aparılmışdır. Düyü – d əyərli ərzaq yarma bitkilərindən biridir. Düyü yarması asan həzm edilir. Düyünün h əzmedilmə əmsalı çox yüksəkdir (96 faizə qədər), buna görə də düyü yarmasını diyetik və uşaq qidasında geniş istifadə edirlər. Bir sıra ölkələrdə
10
düyü ununu buğda ununa əlavə edirlər. Düyü unu ilə qarışqlar əlavə xeyirli xüsusiyy ətlərə malikdir. Düyü d əninin yarmaya emalı zamanı yarma və lom əldə edilir. Bir sıra ölk ələrdə onlardan spirt, fitin, arağın xüsusi sortlarını (sake və çum-çum), pivə, tibbi nişasta, düyü kirşanı istehsal edirlər. Düyü kəpəyi tərkibində nişasta, zülal, yağ, vitamin, fosfort ərkibli maddələr, həmçinin fitin və lesitin olan əla yem vasitəsidir, bu da onu cavan mal- qaranın və quşların yemlənməsində xüsusilə dəyərli edir. Kəpəkdən antioksidantlar, qida madd ələrini turşulaşmadan qoruyan, yağ tərkibli preparatlar alınır. Düyü kəpəyindən yüksək keyfiyyətli, doymamış yağlı turşuların yüks
ək tərkibilə qida və texniki yağlar (çıxışı 10 faizdən artıq) alırlar. Düyünün emalı zamanı alınan toxum qabığı hidroliz sənayesi üçün yaxşı qablaşdırma materialı və xammaldır. Ondan bitki yağlarının rafinə edilməsi üçün fəallaşdırılmış kömür istehsal edirl ər. Düyünün küləşini mal-qaranın yemində istifadə edirlər, həmçinin kağızın qiymətlisortlarının, iplərin, papaqların istehsalında və s. istifadə edirlər. İstehsalın həcminə görə düyü buğdadan sonra əhəmiyyətli dünya ərzaq bitkisidir. Şərq ölkələrinin (Yaponia, Hindistan, Çin, Birma, Vyetnam, Tailand və s.) əhalisinin xeyli hissəsi üçün o buğda və çovdar çörəyini əvəz edən əsas qida m əhsuludur. Son onilliklər buğdadan istehsal edilən çörək, makaron və digər m əmulatlar bu ölkələrdə daha geniş yayılmağa başlamışdır.
Noxudun v ətəni Şərqi Əfqanıstan və Şimal-Qərbi Hindistan hesab edirlir, burada onu bizim eradan əvvəl IV əsrdə becərməyə başlamışlar. Noxud yüks ək zülallı qida və yem məhsuludur. Onun dənini qidaya təzə, konservl
əşdirilmiş və bişmiş şəkildə qəbul edirlər, yarma və un emal edirlər.Yem sortları (yaşıl kütlə, saman, dən), həmçinin nöxud küləşini və küfəsini mal-qaraya yedirdirl ər.
Dig ər dənli bitkilərdə olduğu kimi noxudunda xüsusiyyəti ondadır ki, onun kökünd ə yerləşən və havadan azotu fiksasiya edən köküyumrular bakteriyaları say əsində sünbüllü bitkilərindən azot gübrələri olmadan2 – 3 dəfə artıq zülal sintez edirl ər (lizin, valin və s.), toxumlarında nişastanın miqdarı yüksəkdir. Bunun say əsində noxud qarışıq yem sənayesi üçün dəyərli bitki proteini təchizatçısıdır. Ərzaq və yarma noxudu, həmçinin konserv sənayesi üçün yetişdirilən noxud t əyinatından asılı olaraq tiplərə və alttiplərə bölünür. Birinci tip - ərzaq noxududur, ikinci tip – yem noxudu. Birinci tipd ə alttiplər seçilir: birinci – onun toxumları müxt əlif sarı rənglidir, ikinci tip – müxtəlif yaşıl rənglidir. İkinci tipə yem noxudu aiddir, onun toxumlarının rəngi qonur-yaşıl, qəhvəyi, bənövşəyi, müxtəlif çalarlı qara v ə ya ləkəli görünməyən qabıqlı mərmər və nöqtəli şəkillidir. Yarma sənayesində 11
noxudun birinci tipi v ə ikinci alttipi istifadə edilir, onların qarışıqlığı yol verilməzdir. Toxumların ölçülərindən asılı olaraq, iriliyinə görə noxud üç kateqoriyaya ayrılır: iri, orta v ə xırda; keyfiyyətindən asılı olaraq iki sinifə bölünür. Hər sinifdə hər kateqoriya üçün iriliyi üzr ə qarışıqlar və zərərvericilərlə yoluxması üzrə normalar mü əyyənləşdirilmişdir. Seleksiya v ə toxumçuluq İnsan bir çox bitkilər becərmişdir, lakin onların heç biri çörək bitkiləri kimi c əmiyyətin inkişafında belə əhəmiyyətli rol oynamamışdır. Yer üzündə toxumları s əpməkdən və məhsulu yığmaqdan vacib iş yoxdur. Məhsulun əsas, ən yaxşı hissəsi toxumlardır. Onlar nəslin davamçısıdır və gələcək onlara məxsusdur.
ə toxumçuluq haqqında əsas məlumatlar Toxumlar bioloji, morfoloji v ə təsərrüfat əlamətlərinin və bitkilərin xüsusiyy
ətlərinin daşıyıcılarıdır. Məhz buna görə d ə, toxumların keyfiyy
ətindənəhəmiyyətli dərəcədə dənli bitkilərin məhsuldarlığı və dənin keyfiyy
ətləri asılıdır. Seleksiya – mövcud olan k ənd təsərrüfatı bitkilərinin sortlarının yaxşılaşdırılması və yenilərinin yaradılmasıdır. Seleksiya ilkin materialın seçimindən v ə öyrənilməsindən başlanır. Lakin, müasir seleksiyaçılar mövcud olan formaların seçimil ə qane olmurlar. Onlar bitkilərə yönəldilmiş təsir metodlarından istifadə edilər v ə bunun nəticəsində yeni qiymətli sortlar yaradırlar. İrsiyyət və dəyişkənliyi haqqında elm - gen mühəndisliyi – seleksiyanın nəzəriyyə bazasıdır. Seleksiyanın əsas vəzifəsi toxumların ötən nəsillərindən daha üstün keyfiyy ətlərə malik yeni sortların yaradılmasıdır. Sort – bir növd ən olan bir qrup mədəni bitkidir, onlar müəyyən təsərrüfat- bioloji keyfiyy ətlərə və morfoloji əlamətlərə malikdir. Bununla yanaşı, müəyyən torpaqda v ə iqlimdə tətbiq edilən yeni sort maksimum məhsuldarlığı və dənin yüksək keyfiyy ətini təmin etməlidilər. Yeni sortun yaradılması – mürəkkəb, uzunmüddətli yaradıcılıq prosesidir, b əzən seleksiyaçının bütün həyati işidir. Yeni sortları sort sınaqları üzrə Dövlət Komissiyası sınaqdan keçirir və öyrənir. Bundan sonra yeni sortla toxumçular işləməyə başlayır. Toxumçuluq k ənd təsərrüfatı istehsalı sahəsidir, onun əsası bioloji və m əhsuldarlıq keyfiyyətlərini qoruyub saxlayaraq toxum sortlarının kütləvi çoxaldılmasıdır. Toxumçuluq iki əhəmiyyətli məsələni həll edir: -
sortun rayonlaşdırılması zonasına daxil olan kənd təsərrüfatı əmtəə istehsal
çılarının tələbatı ilə müəyyənləşdirilən istehsala tətbiq edilən sortların 12
ölçül
ərinədək yeni yüksək keyfiyyətli toxum sortlarının çoxaldılması. Lakin, kütləvi çoxaldılma və uzunmüddətli becərilmə prosesində, istehsal şəraitində sortlar zəifləyir v ə onların məhsuldarlıq keyfiyyətləri aşağı düşür; -
r ayonlaşdırılmış sortların istehsalında bütün becərilən toxumların sort və m əhsuldarlıq keyfiyyətlərinin qorunması. Elmi-tədqiqat müəssisələrində toxumçuluq işinin aparılması prosesində istehsalda becərilən sortun yaxşılaşdırılması vəzifəsi irəli sürül
ə və reallaşdırılabilər. Toxumçuluq seleksiya nailiyy ətlərini yeni sortların istehsala tətbiqi və toxum sah
ələrində yüksək keyfiyyətli toxumıarın yetişdirilməsi yolu ilə həyata keçirir. Seleksiya nailiyy ətlərinin həyata keçirilməsi toxumçuluğun əsas vəzifəsidir, bu da toxumsortlarının becərilməsinin tamamilə əmtəə taxılının becərilməsindən ayrı və f ərdi metodlarla həyata keçirilir. Seleksiya-toxumçuluq mü əssisələri tərəfindən istehsalda gələcək arımı üçün istehsal edil ən ilkin toxumlar elit toxumlar və ya elit adlandırılır. Elit – istehsala daxil olan bütün keyfiyy ətlər üzrə ən yaxşı seçilimiş sort toxumlarıdır. Superelit - elitin önc ə çoxaldılma bəndidir. Superelit toxumlar ən yaxşı məhsuldar, sort və əkin keyfiyy ətlərinə malik olmalıdır. Elitin hər il alınan toxumları reproduksiya adlandırılır. Elit toxumlara çox yüks ək tələblər irəli sürülür.
ələblər Bitki Ə sa s bi tki ni n toxu m lar ın ın tə rk ib i, %, az ol m ayar aq
sa s bi tki ni n toxu m lar ı hüd udl ar ın da da ğıd ılm ış d ənl əri n qa rış ığ ı, %, ç ox ol m ayar aq
gə r b it k il əri n toxu m la rı -nı n qar ış ığı , 1 kq/ əd əd , ç ox ol am yar aq
cü m lə d ən al aq ot lar ın ın toxu m lar ı, 1 kq/ əd əd , ç ox ol am yar aq
cə rm ə,%, az ol m ayar aq
on ad an a sı lı ol ar aq rüt ub ət , %, ç o x ol m ayar aq
99 -
5 95
14-16 B ərk buğda 99
- 10
5 90
14-16 Çovdar 99
- 10
5 95
14-16 Arpa, yulaf 99
2 10
5 95
14-16 Qarabaşaq 99
5 10
5 95
14-15,5 Darı 99
5 16
10 95
13,5- 15,5
Noxud 99
- 5 yol verilmir 95
14-16
Toxumçuluğun vəzifələrinə uyğun olaraq, iki əsas proses həyata keçirilir: sortun d əyişdirilməsi və sortun yeniləşməsi. 13
Sortun d
əyişdirilməsi - dövlət sort sınaqlarının nəticələrinin əsasında istehsalda köhn
ə sortların yeni, daha məhsuldar və ya keyfiyyətinə görə daha yaxşı sortlarla əvəzedilməsidir. Sortun yenil ənməsi – sort və bioloji keyfiyyətləri zəifləmiş toxumların həmin sortun daha yaxşı toxumları ilə əvəzedilməsidir.
Qidalanma – insanın həyat fəaliyyətinin əsasıdır, onun mövcud olmasına, uzunömürlüyün ə, əhvalına və kefinə, infeksiyalara qarşı davamlığına və ətraf mühitindig ər əlverişsiz faktorlarına dayanıqlığının əsas şərtlərindən biridir. Qidaya və heyvanların yem rasionuna ərzaq və yemlərinkeyfiyyəti birbaşa təsir etdiyindən onların həcmi və strukturu müəyyənləşdirilir. Bundan başqa, qida rasionunun optim
allaşdırılması bir çox xəstəliklərin profilaktikası və müalicəsi üçün istifadə edilir.
Qida – t əkcə plastik materialın və enerjinin mənbəyi deyil, həm də orqanizmin funksiyalarını tənzimləyən bioloji aktiv maddələrin kompleksidir. Ana südü istisna olmaqla, heç bir qida m əhsulu orqanizmi bütün zəruri olan nutriyentlərlə təmin edə bilm
əz. İnsanın istehlak etdiyi, həyatı ərzində tərkibi və miqdarı dəyişən müxtəlif ərzaq məhsullarının tərkibində olan qida maddələrinin bütün kompleksi lazımdır. Ərzaq məhsullarının müxtəlifliyilə yanaşı yalnız bir qrup daima bütün qida rasionlarında mövcuddur – bu da dənli bitkilər əsasında olan məhsullardır. Çörək – onların əsas nümayəndəsidir, onun yüksək qida dəyəri və unikal xüsusiyyəti var. Müxt
əlif qida nəzəriyyələri mövcuddur. Balanslaşdırılmış, adekvat və optimal qida n
əzəriyyələri müasir rasionların və dietoloq məsləhətlərinin əsasıdır. Bundan əlavə, funksional, ayrılmış, vegetarian, qan qrupuna görə və s. qida nəzəriyyələri işlənmişdir. Bunlardan hər biri müəyyən prinsipləri bildirir, öz tərəfdarları və əleyhdarları mövcuddur. Ad ətən, rasional qidalanmanın əsasında qida rasionlarının balanslaşdırılması mü əyyənləşdirilmiş, bunun sayəsində insanın makro- və mikronutriyentlərə olan t ələbatı təmin olunur. Rasional qidalanma nəzəriyyəsi əsas üç prinsiplərə riayət edilm əsini nəzərdə tutur: -
ələrinin balansı, yəni əsas qida maddələrinin – zülalların, k arbohidratların, yağların, həmçinin tərkibində əvəzedilməz amin turşuları, doymamış yağ turşularının, vitamin və mineral maddələri olan essensial komponentlərinoptimal miqdar nisb əti; -
e nerjinin balansı, yəni insanın həyat fəaliyyətinə daxil olan və sərf edilən enerjinin tarazlığına riayət edilməsi; -
qida rejimin ə riayət edilməsi. Rasional balanslaşdırılmış qidalanma rasionunun nəzəriyyəsi müxtəlif yaş və əmək qrupları üçün tərtib edilmiş balanslaşdırılmış qadalanma düsturlarında öz əksini 14
tapmışdır. Qidalanmanın rasional normaları akademik A.A.Pokrovski tərəfindən 1964-cü ild ə işlənib hazırlanmışdır və sonralar bir neçə dəfə dəqiqləşdirilmişdir. Balanslaşdırılmış qidalanma düsturlarında biokimyəvi mahiyyəti insan orqanizmində baş verən və onların onun yaşayış şəraitindən asılı olaraq dəyişənmübadilə prosesl ərini əks etdirir. Aşağıdakı cədvəldə fiziki fəal əhalinin çoxluq təşkil etməsini, nisb ətən sərin iqlimi, əsas müəyyən qida maddələrinin istehlak xüsusiyyətlərini nəzərə alınmaqla orta sakinin balanslaşdırılmış qidalanma düsturu göstərilmişdir. Enerjidə ümumi istifad ə 2 500 kilokalori müəyyən edilmişdir. Müqayisə üçün cədvəldə ABŞ üçün Amerika Milli Elml ər Akademiyası tərəfindən tövsiyə edilmiş normalar göst
ərilmişdir, bu normalar üzrə gündəlik enerji istifadəsi 2 000 kilokalori təyin edilmişir. ABŞ-da ərzağın etiketində qida dəyəri qeyd edilərkən, həmçinin qida madd ələrinin gündəlik enerji sərfini 2 500 kilokalori hesabı ilə qeyd etmək adət edilmişdir. BMT FAO “Alimentarius Məcəlləsi” komissiyası yer kürəsinin şərti “orta” sakini üçün günd əlik rasionun enerji dəyərinin norması kimi 2 300 kilokalori mü əyyən etmişdir. Enerjinin qorunub saxlanması qanununa müvafiq olaraq insanın h əyat fəaliyyəti prosesində enerjini sərf etdiyi qədər qidalanmalıdır. Bu tarazlığın pozulması ya piylənməyə və ya orqanizmin arıqlamasına gətirib çıxarır. İnsanın daxili işə (əsas madddələr mübadiləsi: nəfəs alma, ürəyin işləməsi və s.) enerji sərfiyyatı əsasən onun yaşından, cinsindən, çəkisindən asılıdır, eyni zamanda xarici işə (həyat f əaliyyəti) əməyin xarakterindən, yaşam yeri və həyat tərzilə müəyyənləşdirilir. Yüklə 7,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|