KİtabxanaşÜnasliq

ƏDƏBİYYAT 
1.  Мотульский,  Р.С.  Национальная  библиотека  Беларуси:  учеб.  Пособие  для 
вузов // Р.С.Мотульский; Нац. б-ка Беларуси, Белорус. гос. ун-т культуры и искусств.- 
Минск: Нац. б-ка Беларуси, 2009.-131 с. 

2.
http://www.nlb.by/portal/page/portal/index/content?lang=ru&classId=4E453825
0D5643C5B725B4F04A443B66
 
3. 
Материалы Международного конгресса «Библиотека как феномен культуры» 
(Минск, 23-24 октября 2013 г.) / Национальная библиотека Беларуси; сост. А.А.Суша.- 
Минск, 2013.-323 с. 
 
Н.Д.Абдулааева 
 
НАЦИОНАЛЬНАЯ  БИБЛИОТЕКА  БЕЛАРУСИ  КАК  ЦЕНТР 
БИБЛИОТЕЧНЫХ  ИННОВАЦИЙ 
 
Р Е З Ю М Е   
 
В статье коротко освещена деятельность Национальной библиотеки Беларуси. 
Тут  рассматривается  история  и  формирование  библиотеки,  структура,  основные 
функции,  новые формы и виды библиотечного обслуживания, деятельность библиотеки 
как  социо  -  культурного  центра.  Рассказывается  о  новых  технологиях  в  
автоматизациипроцесса 
обслуживание 
пользователей,  телелифт,Факсимильныекниги,  мобильные  стеллажи  и    о  др. 
библиотечных инновациях в новом информатизационном обществе. 
 
 
N.D.Abdullayeva 
NATIONAL LIBRARY OF BELARUSAS ACENTER OF 
LIBRARY INNOVATIONS 
 
S U M M A R Y 
 
This articlebrieflyhighlights the activitiesof the NationalLibrary of 
Belarus.Thenexamines the historyand formation ofthe librarystructure, basicfeatures,  new 
forms and typesof library services,  library activitiesas a socio-cultural center.Highlights 
newtechnologiesinprocess automationserviceuserstelelift, 
Facsimilebooks,mobile 
shelvingandotherinnovationsin the newlibraryinformatizationsociety. 
 
Bu  iş  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  yanında  Elmin  İnkişafı  Fondunun  maliyyə 
yardımı ilə yerinə yetirilmişdir.- Qrant № EİF-RİTN-MQM-2/İKT-2-2013-7(13)-29/07/1 
 
 
 
 
 
Adil
ə ABDULLAYEVA 
AMEA-
nındoktorantı 
 
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA İNFORMASİYA 
MƏDƏNİYYƏTİNİN FORMALAŞMASININ MÜASİR VƏZİYYƏTİ 
VƏ PERSPEKTİVLƏRİ 
 
Açar sözl
ər:  informasiya mədəniyyəti, kitabxanalar, informasiya-kommunikasiya 
texnologiyaları, internet resursları, anket sorğusu 

Ключевые  слова:  информационная  культура,  библиотеки,  информационно-
коммуникационные технологии, интернет ресурсы, анкетный опрос 
Key words:  information literacy, libraries, information and communication 
technologies, internet resources, questionnaire 
M
əqalədə  Azərbaycanda informasiya mədəniyyətinin  formalaşması 
problemi t
ədqiq  edilmiş,  informasiya  mədəniyyətinin  formalaşmasında 
kitabxanaların  rolunu  müəyyənləşdirmək məqsədilə  oxucular  arasında 
keçiril
ən anket sorğunun nəticələri təhlil edilmiş, informasiya mədəniyyətinin 
formalaşmasının  hazırki  vəziyyəti  işıqlandırılmış  və  gələcək  inkişaf 
perspektivl
əri barədə  tövsiyələr  verilmişdir.  Sorğunun  nəticələrinə  əsasən 
dem
ək olar ki, cəmiyyət üzvlərinin bir qisminin və  xüsusən də  tələbələrin 
informasiya m
ədəniyyəti aşağı inkişaf səviyyəsinə malikdir. 
Bugün 
ən demokratik və  ən çox tələb olunan mədəniyyət müəssisəsi 
kimi  kitabxanaların  qapıları  sosial  statusundan,  gəlir səviyyəsindən, 
t
əhsilindən, milliyyətindən, dini mənsubiyyətindən  asılı  olmayaraq  hər bir 
v
ətəndaş üçün açıqdı. Bundan əlavə onlar xalqın maddi-mənəvi sərvətləri və 
m
ədəni  potensialının  mühüm  tərkib hissəsi  olan  informasiyaları  toplayır, 
qoruyur v
ətəndaşların  istifadəsinə  təqdim edir. Kitabxanalarda informasiya 
m
ənbələri içərisində kağız sənədlər üstünlük təşkil etsə də vahid informasiya 
m
əkanına  tamhüquqlu  iştirakçı  kimi  daxil  olmaq  üçün  kitabxanalar  fəal 
şəkildə  öz  fondlarını  yeni  elektron  resurslarla  formalaşdırırlar.  Bu  elektron 
resurslara  kitabxananın  elektron  kataloqu,  tammətnli məlumat  bazaları  və 
elektron kitabxanalar, t
ədris prosesi üçün zəruri olan elektron dərsliklər və 
d
ərs vəsaitləri,  ensiklopediyalar,  lüğətlər, məlumat  kitabçaları,  eləcə  də 
metodik göst
ərişlər və digər elektron nəşrlər aiddir.  
Ənənəvi  olaraq  kitabxanaların  əsas məqsədinə  əhalinin informasiya 
t
ələbatını  ödəmək,  mütaliə  mədəniyyətini  inkişaf  etdirmək və  kitabxana-
biblioqrafiya  aparatından,  kitabxana  fondundan,  informasiya  resurslarından 
istifad
ə, sənəd  axını  haqqında  məlumatlandırma,  informasiya  axtarışının 
metodları,  informasiya  xidməti və  s. proseslər daxildir.  Kitabxanalar 
c
əmiyyətin fəal üzvləri olan oxucularla, yəni  şəxsiyyətlərlə  birbaşa  təmasda 
olduqlarından,  əhalinin maariflənməsi, mədəni cəhətdən  inkişaf  etməsi, 
informasiya il
ə təmin olunmasında bilavasitə iştirak etməklə mədəni tərəqqiyə 
xidm
ət edirlər.  Kitabxanalar və  kitabxana  işçiləri  informasiya  savadlılığı  və 
t
əhsilin tədrisində  əsas tərəfdaşlardan  hesab  edilir.  Lakin  bu  prosesdə  təkcə 
kitabxanalar v
ə kitabxanaçıların qüvvəsi təbii ki, çox azdır. Bu prosesdə bütün 
c
əmiyyət üzvləri: müəllimlər, pedaqoqlar, valideynlər, təhsil  alan  şəxslər 
özl
əri və təhsillə əlaqəli bütün idarə və təşkilatlar yaxından iştirak etməlidir. 
Hazırda  kitabxanaların  inkişafında  sosial-mədəni  dinamika  müşahidə 
edilir v
ə  bu gün tədqiqat obyekti kimi kitabxana məkanı  araşdırılır,  yeni  iş 
prosesl
əri təhlil  edilir.  Kitabxananın  texniki  imkanlarının  genişlənməsi, 
oxuculara t
əqdim edilən xidmət növlərinin məzmunca keyfiyyətinin 
yaxşılaşması  və  kəmiyyətcə  artması  kitabxana  məkanına  “sərhədsiz 

informasiya al
əmi” kimi baxmağa əsas verir. Kitabxanalar müasir informasiya 
c
əmiyyətində  biliklərin idarə  olunmasında,  cəmiyyətlə-insan, insanla-
informasiya  arasında  qarşılıqlı  informasiya  kanallarının  yaradılmasında  və 
əlaqələndirilməsində,  ardıcıl  olaraq  təkmilləşdirilməsində, sürətlə  islahatlar 
aparmaq v
ə  yeniləşmək vəzifəsi  qarşısında  dayanmışdır.  [1,  S.149.]  Bu 
v
əzifələrin müvəffəqiyyətli həlli cəmiyyətdə  kitabxanaların  nüfuzunun 
yüks
əlməsinə xidmət edir. 
Müasir informasiya-
kommunikasiya  texnologiyalarının  inkişafı  və 
geniş istifadəsi şəraitində hər bir cəmiyyət üzvünün informasiya mədəniyyəti 
sah
əsində  mənimsəməli  olduğu  bir  sıra  bacarıq  və  vərdişlər mövcuddur ki, 
bunlar da aşağıdakılardır: 
- 
İnformasiya, kompyuter, rəqəmsal texnika və proqram təminatı, çox 
böyük v
ə  daim  artan  informasiya  axını  ilə  işləmək vərdişləri, o cümlədən, 
m
əlumatların kodlaşdırılması və ötürülməsi bacarıqları; 
-  informasiyaya t
ənqidi münasibət vərdişləri, yalan məlumatı,  qeyri-
d
əqiq mənbələri aşkar etmək bacarığı və s. ; 
- 
interaktiv rejimd
ə  ünsiyyət vərdişləri,  qlobal  şəbəkədə 
kommunikasiya  bacarıqları;  şəbəkə  etikası  elementləri;  şəbəkədə  sosial 
münasib
ətlər  qurmaq  bacarığı,  azad  və  təhlükəsiz informasiya fəaliyyətini 
t
əşkil etmək; 
- “sür
ətli dəyişikliklər cəmiyyətində” bəzi bacarıqlar, müxtəlif sosial və 
m
ədəni mühitlərdə  sürətli  əmək və  fərdi  adaptasiya  (uyğunlaşma),  texniki, 
texnoloji, sosial, iqtisadi v
ə digər yeniliklərə tolerant münasibət; 
-  özünüt
əqdimat vərdişlərinin  formalaşması,  informasiya  məkanında 
mövcud t
əhlükələri qiymətləndirmək və  riskləri öncədən hesablamaq,  şəxsi, 
sosial, iqtisadi, ekoloji v
ə informasiya sahəsində təhlükəsiz davranış modelini 
yaratmaq bacarığı. 
 
İxtira  və  kəşflərin sürətli  artımı  şəraitində, təkcə  dövri nəşrlər deyil, 
h
əm də  digər informasiya mənbələri sayca və  həcmcə  artım  tendensiyasını 
yaşadığı  bir  zamanda,  gələcək mütəxəssisə  yalnız  müəyyən biliklər vermək 
mühim deyil, h
əm də  onlara bu bilikləri  əldə  etməkçün  informasiya  axtarışı 
v
ərdişlərini  aşılamaq,  fəal və  effektiv  şəkildə  müasir informasiya-axtarış 
sisteml
əri ilə  qarşılıqlı  əlaqə  qurmaq  bacarığını  formalaşdırmaq  lazımdır. 
Lakin bu gün f
əaliyyət göstərən  kitabxanaların  oxucuların  informasiya 
t
ələbatlarını  ödəyə  bilməsi,  onlara  geniş  informasiya  axınında  istiqamət 
verm
əsi,  lazımi  informasiyanı  əldə  etməkdə  və  ondan istifadə  etməkdə  əsas 
vasit
əçi  rolunu  oynaması  və  yeni  axtarış  vərdişlərinin  əldə  edilməsində  yol 
göst
ərməsi və  biz tədqiqatçıları  düşündürən digər məsələlərin tam real 
v
əziyyətini müəyyənləşdirmək çox önəmlidir.  Apardığımız  tədqiqatın  əsas 
m
əqsədi Azərbaycan  oxucularının  informasiya mədəniyyətinin səviyyəsini 
öyr
ənmək,  onların  bugünkü  informasiya  tələbatlarının  ödənilməsində  və 
g
ələcək elmi fəaliyyətlərində  kitabxanaların  bir  elm,  informasiya  və 

m
ədəniyyət müəssisəsi kimi necə  vasitəçilik etdiyini müəyyənləşdirməkdən 
ibar
ətdir. 
İlk növbədə onu qeyd edək ki, oxucuların informasiya mədəniyyətinin 
s
əviyyəsini müəyyənləşdirmək məqsədilə  təcrübədə  geniş  vüsət  almış  anket 
üsulundan istifad
ə edilmişdir. Anket sorğusunun məqsədi: 
-  Oxucular t
ərəfindən “informasiya mədəniyyəti” termininin dərk 
edilm
əsini və  onların  müxtəlif informasiya mənbələrinə  münasibətinin 
xüsusiyy
ətlərini müəyyənləşdirmək; 
- 
Peşəkar  əhəmiyyətli  informasiyanın  müstəqil  axtarışı  və  emalı 
prosesind
ə, onlayn bazalardan istifadə  zamanı  oxucuların-istifadəçilərin 
t
əcrübi  bacarıqlarını  müəyyənləşdirmək və  onların  yeni  texnologiyalardan 
istifad
ə bacarıq və vərdişlərini öyrənmək; 
- 
Oxucuların,  gələcək mütəxəssislərin informasiya mədəniyyətinin 
formalaşmasında 
kitabxanaların, 
kitabxana 
işçilərinin rolunu 
mü
əyyənləşdirmək. 
Oxucuların  informasiya  mədəniyyəti bir tərəfdən,  peşəkarcasına 
əhəmiyyətli problemlərin və  məsələlərin  geniş  dairəsini  əhatə  edən 
informasiya t
ələbatı  ilə  səciyyələnir, digər tərəfdən  -  peşə  əhəmiyyətli 
v
əzifələrin həlli üçün informasiyanın qavrayışı və emalında, müstəqil axtarış 
zamanı  təcrübi  bacarıqların  səviyyəsi ilə  xarakterizə  olunur. Ona görə  də 
c
əmiyyət üzvlərinin informasiya mədəniyyətinin  formalaşması  probleminin 
t
ədqiqi çox aktualdır. 
Qeyd etm
ək istərdim  ki,  bu  anket  sorğusu  118  nəfər oxucu arasında 
keçirilmişdir.  Əsasən Azərbaycan  Milli  Kitabxanasının  oxucuları  olan  anket 
iştirakçıları  içərisində  ən  kiçik  yaşlı  oxucu  16  yaş,  ən  yaşlı  oxucu  isə  67 
yaşında olmuşdur. Anketdə 65 qadın, 53 kişi iştirak etmiş, onlardan 57 nəfər 
ali, 23 n
əfər doktorant, 21 nəfər ali magistr, 13 nəfər natamam ali təhsilli, 4 
n
əfər isə orta təhsilli olmuşdur. 
İlk olaraq təqdim edilən “Kitabxanada Sizi nə cəlb edir?”sualına anket 
iştirakçıları  müxtəlif  cavab  variantlarını  seçmiş  və  onlardan  50 %-i 
kitabxanada xoş abu-hava və rahatlığın olması, 44,91 %-i elektron kitabxana, 
33 %-i elektron kataloq; 22,88 %-
i internetin olması, 22,03 %-i isə “heçnə cəlb 
etmir, sad
əcə  tədris və  ya  iş  fəaliyyəti ilə  əlaqədar kitabxanadan istifadə 
etm
əliyəm” cavab variantını seçmişdir. Bu sualda anket iştirakçıları bir neçə 
cavab variantını seçmək imkanına malik olmuş və nəticələrdən də göründüyü 
kimi daha çox 
kitabxanada  xoş  abu-hava  və  rahatlığın  olması,  elektron 
kitabxana v
ə elektron kataloq variantı seçilmişdir. Sevindirici haldır ki, bu gün 
oxucularımız  kitabxanalarda  müasir  texniki  vasitələrin tətbiqinə  müsbət 
yanaşır  və  onlardan istifadə  vərdişləri  mövcuddur.  Artıq  müasir  oxucuları 
ənənəvi vasitələrdən çox elektron vasitələr cəlb edir. 
Bu gün informasiya 
əsrində  internet ümumbəşəri sərvət  kimi insana 
xidm
ət etmək və hər kəsin hüquq və azadlıqlarının reallaşması, rifahının daha 
da  yaxşılaşdırılması  üçün  yaradılmış  azad  bir  məkandır.  Hər kəs bu 

kiberm
əkandan istifadə  edərək,  öz  rahatlığını  və  haqlarını  həyata keçirmək 
imkanı əldə edir, ətraf aləm haqqında tez və əlçatan bilgilərə sahib olur, ifadə 
v
ə  informasiya  azadlığını  reallaşdırır,  elektron  kitabxanalara  daxil  olaraq 
mütali
ə edə bilir, distant təhsillə özünün təhsil hüququnu reallaşdırır, e-maillə 
m
əlumatları operativ şəkildə alır və ötürür, elektron xidmətlər vasitəsilə dövlət 
orqanlarına asan  müraciət  imkanları,  habelə  digər hüquq və  üstünlüklər  əldə 
edir.  Əhalinin  günbəgün artan tələbatını  hansı  vasitələrlə  ödədiyini, 
kitabxanaların  və  internetin  insanların  həyatında  yerini  müəyyən etmək 
m
əqsədilə  anket  iştirakçılarına  “Sizə  lazım  olan  informasiyanı  necə  əldə 
edirsiz?” 
sualı ilə müraciət etdik. Sorğuda iştirak edənlər bir neçə variant seçə 
bil
ərdilər və  onlardan 68,64 %-i “internet vasitəsilə”, 58,47%-i 
“kitabxanalardan”, 21,18 %-i “dövri m
ətbuat səhifələrindən”, 11,86 %-i 
“televiziya vasit
əsilə”, 8,47 %-i “iş yoldaşlarım və yaxınlarım vasitəsilə” əldə 
etdikl
ərini  bildirmişlər.  İnformasiya  əsrində  təbii ki, informasiya əldə  etmək 
üçün  İnternetin  əsas vasitə  olması  təəccüb  doğurmur,  lakin  İnternetə  azad 
çıxışın  olması  kitabxanaları  əvəz edə  bilməz, rəyi  soruşulanların  58,9  %-i 
hesab edir ki, “kitabxanaların yoxluğu cəmiyyət üçün böyük itki olardı”. Odur 
ki,  kitabxanaların  internetdən  sonra  insanların  informasiya  əldə  etmək üçün 
müraci
ət etdikləri  əsas informasiya mərkəzi kimi seçilməsi cəmiyyətdə, 
ictimai h
əyatın bütün sferalarında kitabxanaların əhəmiyyətini bir daha təsdiq 
etmiş olur. 
İnternet  bütün  dünya  üzrə  müxtəlif kompyuterlər  arasında  ünsiyyət 
üçün imkan yaradan v
ə operativ informasiya mübadiləsini təmin edən qlobal 
şəbəkədir. İnternet istifadəçilərin “məlumatın saxlanması, paylanması və rahat 
əldə olunması” istəkləri nəticəsində yaranmış bir texnologiyadır. [2] İnterneti 
bir m
əlumat dənizinə, yaxud çox böyük bir informasiya mərkəzinə- 
kitabxanaya b
ənzədə  bilərik.  Keçirdiyimiz  sorğuda  da  respondentlər  ən çox 
müraci
ət etdikləri mənbə  kimi  İnternet  şəbəkəsini göstərmişdir,  bəs internet 
şəbəkəsindən istifadə  bacarıqları  hansı  səviyyədədir? Bunu yoxlamaq 
m
əqsədilə  bir  sıra  suallarla  müraciət etdik. Elektron poçtdan fəal  şəkildə 
istifad
ə  edənlər 39,83%, “e-mail  ünvanım  var  və  bəzən  işlədirəm” deyənlər 
38,13 %, “e-
mail  ünvanım  yoxdur”  deyənlər 22,04 % təşkil  edir.  “Elektron 
Az
ərbaycan” hökumətinin təşəkkülü  şəraitində  elektron poçtdan istifadə 
etm
əyən və hətta e-mail ünvanı olmayan cəmiyyət üzvlərinin sayının 22,04% 
olması  fikrimizcə  kifayət qədər  çoxdur.  İnternetdə  şəxsi veb resurslar 
yaratmaq  sorğu  keçirilən  anket  iştirakçıları  üçün  ən çox çətinlik çəkdikləri 
prosesdir des
ək  yanılmarıq.  Belə  ki,  internet  saytlarında  şəxsi veb resurslar 
yarada bilm
əyənlər 60,16% təşkil  edir.  Lakin  internetdən istifadə  zamanı 
informasiya  azadlığı  və  informasiya təhlükəsizliyi məsələlərinə  diqqət 
yetirm
ək, internet etikasına riayət etmək lazımdır. 
Sorğu  vasitəsilə  həmçinin  oxucuların  internetdən  hansı  məqsədlərlə 
istifad
ə  etməsi də  bizi narahat edən məsələlərdən  biri  idi.  İnternet  vasitəsilə 
lazımlı  informasiyanı  əldə  edənlər 82,20%, elmi tədqiqat və  şəxsi təhsil 

m
əqsədilə  internetdən istifadə  edənlər 32,20%, internet vasitəsilə  filmlərə 
baxıram,  oyun  oynayıram  deyənlər 20,33%, müzakirələrdə  və  internet 
konfranslarda  iştirak  edənlər 13,55%-dir. Göründüyü kimi internet bu gün 
insanların  həyatında  çox  mühüm  rol  oynayır  və  lazımi  informasiyanı  əldə 
etm
ək üçün müraciət edilən kütləvi qlobal vasitəçidir. 
Oxucuların geniş spektrli informasiya ilə işə inteqrasiyasında kitabxana 
işçiləri xüsusi rol oynayır. Respondentlərin 63,8 %-i düşünür ki, kitabxanada 
lazımi informasiya mənbəyini axtarmaq və əldə etmək üçün kitabxanaçıların 
köm
əyinə  ehtiyac var və  36,2  %  oxucu  düşünür  ki,  onların  informasiya 
m
ənbələrində  axtarış  vərdişləri və  texniki vasitələrdən istifadə  bacarıqları 
mövcuddur, kitabxanaçıların köməyi olmadan da istənilən informasiyanı əldə 
ed
ə bilərlər. 
Hazırda  biz tədqiqatçıları  düşündürən mühüm məsələlərdən biri də 
c
əmiyyət üzvlərinin mütaliə maraqlarını müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Əgər 
veril
ən cavabların doğruluğuna və səmimiliyinə inansaq nəticələri qənaətbəxş 
qiym
ətləndirmək olar. Çünki “Siz daha çox hansı informasiyanı axtarırsız?” 
sualına  verilən cavablardan məlum  olur  ki,  anket  iştirakçılarının  50%-i elmi 
t
ədqiqat işi ilə bağlı, 45,76 %-i tədrislə bağlı, 41,52% ölkədə və dünyada baş 
ver
ən hadisələrlə bağlı, 14,40 %-i informasiya-kommunikasiya texnologiyaları 
il
ə bağlı, 5,08% oxucu isə əyləncə və yumorla bağlı informasiyaya daha çox 
t
ələbat duyur. Faizlərdən də  görünür ki, bu gün elmi tədqiqat və  tədris 
m
əqsədilə  informasiyaya ehtiyac duyan və  bununla  da  başlıca  elm,  təhsil, 
informasiya m
ərkəzi olan kitabxanalara müraciət edən oxucular üstünlük təşkil 
edir. 
Anket  sorğusunda  təqdim edilən bir neçə  sual  oxucuların  müasir 
informasiya  texnologiyaları  ilə  işləmək üzrə  təcrübi bilik və  bacarıq 
s
əviyyəsinin müəyyən edilməsinə yönəlmişdir. Verilən cavablara əsasən belə 
bir n
əticə  çıxarmaq  olar  ki,  oxucuların  əksəriyyəti xüsusən də  tələbələr 
informasiyanın  elektron  kataloqda  müstəqil  axtarışı  və  emalını,  elektron 
resurslardan istifad
əni bacarsalar da bu zaman bir sıra çətinliklər çəkirlər. 
Yeni informasiya-kommunik
asiya  texnologiyalarının  tətbiqi ilə 
əlaqədar kitabxanalarda daha çox elektron resurslardan -  elektron kataloq, 
elektron kitabxanadan istifad
ə  geniş  vüsət  almışdır.  Anketdə  təqdim edilən 
Elektron kataloqda s
ərbəst  axtarış  apara  bilirsinizmi?sualına  80,50  %  bəli, 
19,49% xeyr cavabını vermişlər. 
Sevindirici haldır ki, elektron resurslardan istifadə edənlərin sayı faiz 
etibaril
ə (80,50 %) elektron resurslardan istifadə edə bilməyənlərdən çoxdur. 
Elektron resurslardan istifad
ə  etməyənlər  əsas səbəb kimi  “ənənəvi 
informasiya  daşıyıcıları  ilə  işləmək  rahatdır”  variantını  seçmiş  (15,25%), 
oxucuların  12,71  %-inin fikrincə  isə  elektron resurslardan istifadəyə  ehtiyac 
yoxdur, yalnız 3,38 % istifadəçi informasiya şəbəkələrində məlumat bazaları 
il
ə işləmək bacarığının olmadığını səbəb kimi qeyd etmişlər. 

Xidm
əti  proqramlarla  (faylların  DVD  və  CD disklərə  yazılması, 
arxivin,  ZİP  və  RAR  faylların  yaradılması)  işləyə  bilirsinizmi?  sualına 
oxucuların  55,93%  bacarıram,  28,81%  bəzi çətinliklərim var; 15,25% 
bacarmıram  cavabını  vermişdir.  Baxmayaraq  ki,  xidməti proqramlarla 
işləməyi bacaranlar üstünlük təşkil  edir,  lakin  bu  proqramlarla  “işləməyi 
bacarmayanlar” v
ə “çətinlik çəkənlər” heç də az deyil. 
Günümüzd
ə bir çox sahələrdə mütəxəssislərin müraciət etdikləri slayd 
t
əqdimatların yaradılmasına gəldikdə sorğu aparılan 118 nəfərdən PoverPoint 
proqramında  tam  işləyə  bilənlər 39,66% olsa da, təqdimat  hazırlamağı 
bacarmayanlar is
ə  32,20% təşkil  edir.  Slaydlarda  təkcə  mətn və  şəkil qoya 
bil
ənlər 23,72 %, mətn və  şəkillərlə  yanşı  animasiya  və  diaqramlardan da 
istifad
ə  edənlər 14,40% dir. Təəssüf ki, slayd təqdimatlar  hazırlaya 
bilm
əyənlərin faiz göstəricisi heç də az deyil. (32,20%) 
Anketd
ə iştirak edən bir sıra respondentlər “informasiya daşıyıcıları ilə 
işləyərkən çətinlik  çəkirsiz?”  sualına  24,57%  bəli,  75,42%  xeyr  cavabını 
vermişdir.  Bəli deyənlər  informasiya  daşıyıcıları  ilə  işləyə  bilmədiklərinin 
s
əbəbini  avtomatlaşdırılmış  rejimdə  (elektron kataloq, elektron kitabxana, 
saytlar, m
əlumat  bazaları,  İnternet  və  s.)  axtarış  etməyi  bacarmadıqları  və 
informasiya m
ənbələri ilə işləyə bilmədikləri ilə izah etmişlər. 
Anketin  maraqlı  sorğularından  biri  də  “informasiya mədəniyəti” ilə 
əlaqədar idi. Bu gün cəmiyyətdə hər bir fərdin təhsilli, dünya görüşlü, yüksək 
intellektli şəxsiyyət kimi yetişməsində informasiya mədəniyyətinin əhəmiyyəti 
böyükdür. Lakin t
əəssüf ki, bu gün cəmiyyət üzvlərinin əksəriyyəti, xüsusilə 
d
ə  gənc nəsil “informasiya mədəniyyəti”  anlayışı  barədə  məlumatsızdırlar. 
“İnformasiya  mədəniyyəti” deyəndə  nə  başa  düşürsünüz?  sualını 
cavablandıran oxucuların 52,54 %-i yanlış, 27,11 %-i doğru cavab vermişlər. 
Bu n
əticələr ürəkaçan  olmasa  da  reallığı  əks etdirir. Hətta anketdə  iştirak 
ed
ənlərin 53,84%-i bu anketə  qədər informasiya mədəniyyəti  anlayışına  rast 
g
əlmədiyini bildirmişlər. 
“Siz öz informasiya m
ədəniyyətinizin səviyyəsini necə 
qiym
ətləndirirsiz?”  sualına  respondentlərdən 54,23 %-i orta, 24,57 %-i 
yüks
ək, bilmirəm deyənlər 15,25 %, aşağı cavabını verənlər isə 5,93 % təşkil 
edir. Lakin respondentl
ərin çoxunun informasiya mədəniyyəti anlayışını doğru 
şərh etmədiklərini nəzərə alsaq öz informasiya mədəniyyətlərinin səviyyəsini 
d
ə doğru qiymətləndirmədikləri ortaya çıxar. 
Anketd
ə  iştirak  edən oxuculardan 38,13%-i  informasiya  axtarış 
sisteml
ərində  və  məlumat  bazaları  ilə  işləmək üçün məşğələlərə, köməyə 
ehtiyac  duyduğunu,  35,59%-i  buna  ehtiyac  olmadığını  bildirmiş,  26,27  % 
oxucu is
ə  bəzən  cavabını  vermişdir.  Ancaq  fikrimizcə  anketin nəticələrinə 
gör
ə  cəmiyyət üzvlərinin informasiya mədəniyyətinə  yiyələnmək sahəsində 
m
əşğələlərə çox böyük ehtiyacı vardır. 
Əldə  etdiyimiz nəticələrdən demək olar ki, cəmiyyət üzvlərinin bir 
qisminin informasiya m
ədəniyyəti  aşağı  inkişaf  səviyyəsinə  malikdir və 

informasiya-
axtarış  sistemləri və  onlayn bazalardan istifadə  sahəsindəki 
bacarıqları  da  aşağı  göstəricilərlə  səciyyələnir. Cəmiyyətin informasiya 
resursları  və  informasiya mədəniyyəti sahəsində  nəzəri və  təcrübi biliklərə 
malik  olan  şəxslər, xüsusən də  tələbələr təəssüf  ki,  azlıq  təşkil  edir.  Hətta 
kompyuter v
ə  rəqəmsal  texnologiyaların  istifadəsi və  mənimsənilməsi 
s
əviyyəsi  şəhər  əhalisi  arasında  nisbətən qənaətbəxş  olsa  da,  regionlarda  bu 
s
əviyyə çox aşağıdır. İnternet texnologiyaları üzrə əhatə dairəsi kifayət deyil, 
h
ətta  onların  istifadəsi üçün xüsusi cəhd və  maraq da yoxdur. Bu, əhalinin 
mü
əyyən təbəqəsində informasiya yoxsulluğu üzrə təhlükənin yaranmasına və 
informasiya m
ədəniyyətinin  formalaşdırılması  üzrə  ciddi problemlərin 
meydana  çıxmasına  səbəb ola bilər. Xüsusi qeyd etmək  lazımdır  ki,  gənclər 
əsasən  əyləncə  və  ya  əyləncə  axtarışı  ilə  əhatə  olunmuşdur  və  zamanlarını 
sosial şəbəkələrdə keçirirlər. 
T
əəssüf ki, əsas problemlər şəxsin uşaqlıq dövründən başlayır. Hazırda 
uşaq  və  yeniyetmələrin mütaliə  xarakteri dəyişmişdir.  Cəmiyyətin 
informasiyalaşdırılması  şəraitində  başlıca  vəzifələrdən biri -  dəyişiklikləri 
t
əkcə  inkişaf  etməkdə  olan yeni elektron cəmiyyətdə  yaşayacaq  oxucuların 
v
ərdişlərində  və  simasında  görmək deyil, həm də  onlara yeni mədəniyyətin 
elementl
ərini qəbul etməkdə  köməklik göstərmək,  uşaq  və  yeniyetmələrdə 
ist
ənilən  formada təqdim edilən (çap və  ya elektron) mətnin  oxunması 
m
ədəniyyətini yüksək səviyyədə inkişaf etdirməkdən ibarətdir. 
Müxt
əlif sahələrin mütəxəssisləri- psixoloqlar, pedaqoqlar, sosioloqlar- 
qeyd edirl
ər ki, oxumayan, informasiya ilə işləməyi bacarmayan uşaqlar təkcə 
şəxsiyyətin təşəkkülü üçün maneə  deyil, həmçinin cəmiyyət üçün böyük bir 
riskdir. Mütali
ə  edən, səriştəli vətəndaş-Azərbaycanın  milli  dəyəridir. Bir 
qayda olaraq, orta ümumt
əhsil məktəblərinin məzunları  məktəbi bitirib ali 
t
əhsil ocaqlarına qəbul olarkən təhsil prosesində problemləri başlayır. Xüsusən 
d
ə  informasiya ilə  bağlı  axtarış  apararkən köməksiz  qalırlar:  kitabxananın 
kataloq v
ə  kartotekasının  quruluşunu,  tərkibini,  onların  spesifik 
xüsusiyy
ətlərini bilmirlər,  informasiya  sorğularının  ödənilməsi  metodikasına 
yiy
ələnməyiblər,  axtarışın  nəticələrini  doğru  təhlil edib, tələbatlarına  uyğun 
g
ələn dəqiq mənbəni seçə  bilmirlər. Odur ki, böyüməkdə  olan nəslin 
intellektual v
ə mənəvi simasının formalaşmasında məktəb kitabxanasının rolu 
v
ə  əhəmiyyəti böyükdür. Məktəb  kitabxanası  kitabxanaçının  müəllimlərlə 
b
ərabər pedaqoji vəzifələri həll edən təhsil bölməsi kimi çıxış edir, müəllim və 
şagirdlərin informasiya mədəniyyətinin yüksəldilməsi sahəsində  bir 
müt
əxəssis  -  informasiya lideri olur, müəllimlərin fasiləsiz təhsil tələbatının 
formalaşmasında, onların kitab və informasiya vasitəsilə tərbiyəsində köməkçi 
rolunu  oynayır.  Məktəb  kitabxanasının  rolu  təhsil prosesində 
mü
əyyənləşdirilmişdir: əsas və əlavə təhsil proqramlarının həyata keçirilməsi 
v
ə  təhsil müəssisəsindən kənarda məqsədyönlü, sistemli və  istifadəçilərin 
t
ələbatına  uyğun  üsullarla  biliklərin  əldə  edilməsini, informasiya ilə  işləmək 
v
ərdişlərinə yiyələnməyi təmin etməkdir. 

Ən təhlükəlisi də  odur ki, informasiya mədəniyyətinin səviyyəsi çox 
aşağı olan istifadəçilər informasiya fəaliyyəti sahəsindəki səriştəsizliklərindən 
m
əlumatsızdılar.  Onlar  informasiya  xidməti sahəsində  xüsusi bilik və 
bacarıqların  dəyərini  anlamır,  təcrübi fəaliyyətin tədris, elmi-təcrübi,  şəxsi 
t
əhsil, asudə vaxt kimi müxtəlif sahələrində bu bilik və bacarıqların real olaraq 
onlara nec
ə  kömək edə  biləcəyindən xəbərsizdilər.  Şagirdlərin informasiya 
m
ədəniyyətinin formalaşdırılması məsələlərinin təhlili göstərir ki,.informasiya 
m
ədəniyyətinin tədrisini elə 
m
əktəblərdən 
başlamaq 
lazımdır. 
İnformasiyalaşdırma  və  informasiyalı  cəmiyyətə  keçid  şəraitində  şəxsin 
informasiya m
ədəniyyətinin  şüurlu,  məqsədyönlü  formalaşdırılması  çox 
z
əruridir. Bu da öz növbəsində, informasiya mədəniyyətinin nəzəri əsasları və 
onun  reallaşması  proqramı  daxil  edilmiş  müvafiq  konsepsiya  hazırlanmadan 
mümkün deyil. 
Kitabxana vasit
ələrindən istifadənin öyrənilməsi və  axtarış 
strategiyalarının  formalaşması  bu  gün  tədris müəssisələrini resurs mərkəzi 
kimi t
əqdimetmənin perspektiv bir nümunəsidir. Tələbə və onun tələbatlarına 
yön
əlmiş  və  bu gün daha çox üstünlük təşkil  edən  yanaşma  informasiya-
axtarış  fəaliyyətinin bütöv bir proses kimi öyrənilməsidir.  Burada  axtarışın 
ənənəvi tədrisi, informasiyanın həmin informasiyadan biliklərin əldə edilməsi 
prosesi il
ə eyni vaxtda istifadəsi başlıca ideya hesab edilir. 
İnformasiya mədəniyyətinin formalaşdırılması prosesi oxuculara fərqli 
yanaşmanı,  peşəkar  ixtisaslaşmanı  nəzərə  almaqla tədris  proqramları  və 
metodikanın  seçilməsini,  onların  informasiya  tələbatı  və  informasiya 
hazırlığını, kompyuter texnikası ilə işləmək vərdişlərinə yiyələnməyi tələb edir. 
Kitabxanaya müraci
ət edən  oxucuların  informasiya  tələbatının  diapazonu 
h
ədsizdir. Ona görə  də  informasiya təhsili üzrə  tədbirlərin təşkilini  üç 
s
əviyyədə həyata keçirmək məqsədəuyğundur: 
1. Kitabxanadan istifad
ənin  ənənəvi tədrisi (kitabxanada 
istiqam
ətlənmək təkcə  kitabxana  fondları,  kataloqu,  kitabxanada  mövcud 
xidm
ət sistemi haqqında məlumat verməklə məhdudlaşmır); 
2. Biblioqrafik t
əhsil, informasiya üzrə axtarış metodları və biblioqrafik 
m
ənbələrin öyrənilməsi; 
3.  Kompyuter  texnikasının  tətbiqi ilə  elektron onlayn məlumat 
bazalarından, elektron daşıyıcılarda olan informasiyadan istifadənin tədrisi. [4] 
Kitabxana prosesl
ərinin  avtomatlaşdırılması  ilə  əlaqədar olaraq 
f
əaliyyəti  yeni  informasiya  mühitini  formalaşdıran,  təkcə  kitab “dənizi”ndə 
b
ələdçi deyil, həm də kompyuter şəbəkələrinin naviqatoruna çevrilən kitabxana 
işçilərinin informasiya mədəniyyətinin yüksəldilməsi problemi də bu gün çox 
aktualdır. Elementar olaraq kitabxanaçının informasiya mədəniyyəti olmasa nə 
özü professional 
əməliyyatları yerinə yetirə bilər, nə də başqasında informasiya 
m
ədəniyyətini  formalaşdıra  bilər. Yeni kitabxana-informasiya infrastrukturu 
üçün el
ə  mütəxəssislər  lazımdır  ki,  həm informasiya sistemləri ilə  işləmək 

bacarığı olsun, əldə etdiyi informasiyanı qiymətləndirə bilsin, həm də oxcunu 
informasiya bolluğu şəraitində düzgün istiqamətləndirməyi bacarsın.  
Odur ki, h
ər bir kitabxanaçı-biblioqraf şəxsi təhsili üzərində müntəzəm 
olaraq  çalışmalı  və  onu təkmilləşdirməlidir. Müxtəlif məzmunlu  ədəbiyyatı 
mütali
ə  etməli və  xüsusən də  ixtisas  ədəbiyyatına  dair  bütün  yeniliklərdən 
x
əbərdar  olmalı,  yeni  çap  olunmuş  milli  və  xarici  jurnallarla  tanış  olmalı  və 
m
ətbuatı  izləməlidir. Eyni zamanda mütəmadi olaraq müxtəlif idarə  və 
t
əşkilatlar  tərəfindən təşkil  edilmiş  treninqlərdə,  kurslarda  iştirak  etməsi 
m
əqsədəuyğun  olardı.  Kitabxanaçı-biblioqrafların  bacarıq  və  vərdişləri isə 
onların təcrübi fəaliyyətləri nəticəsində əldə edilir. Vərdişlər adətən avtomatik 
olaraq daim t
əkrarlanan proseslərin yerinə yetirilməsi ilə əmələ gəlir və xüsusi 
şüurlu nəzarət tələb etmir. 
Biblioqrafın fəaliyyət sferasına 2 əsas istiqamət daxildir: 
- 
informasiyalaşdırma istiqaməti- informasiyanın işlənməsi, qorunması, 
ötürülm
əsi, biblioqrafik mənbələrin hazırlanması;  
- 
informasiyanı  tələb edən və  yaradan  insana (tələbatçıya) 
istiqam
ətlənmiş mədəni istiqamət- biblioqrafik xidmət. 
İkinci  istiqamət  informasiyanın  istifadəsi və  yayılması  prosesini, 
biblioqrafın oxucu və işçilərlə ünsiyyət mədəniyyəti, biblioqrafik idarəetmə və 
biblioqrafik t
əhsil verməni özündə  birləşdirir.  Bu  ikimeyllilik  biblioqrafın 
informasiya m
ədəniyyətində  biblioqrafik komponentin yerini və  rolunu 
mü
əyyən edir. 
Kitabxanaçı-biblioqrafın  insanlarla  münasibətində  səmimilik,  ədalət, 
s
əbr, düzgünlük, məsuliyyət, kollektivçilik keyfiyyətlərini, fəaliyyətin tərzini 
əks etdirən təşəbbüskarlıq, işgüzarlıq, tələbkarlıq, dəqiqlik kimi keyfiyyətləri, 
ümumi r
əftarı  müəyyən edən iradə, özünə  nəzarət,  tarazlıq,  əminlik 
keyfiyy
ətləri və yaddaş, analitik qavrama kimi zehni keyfiyyətlərini də nəzərə 
almaq 
lazımdır. 
Oxuculara xidm
ət göstərən  kitabxanaçı-biblioqraf  axtarış  zamanı  qısa 
vaxt 
ərzində qərara gəlməli, müxtəlif və mürəkkəb xarakterli sorğuların qeyri-
b
ərabər axını şəraitində səriştəli fəallıq göstərməli, informasiya tələbatçıları ilə 
münasib
ətdə emosional sabitliyi gözləməlidir. 
Bu problem xüsusil
ə region kitabxanalarında daha çox diqqəti cəlb edir. 
Regionlarda mövcud olan kitabxanalarımızın fəaliyyətinə nəzər salsaq görərik 
ki, bu gün regionlarda ali t
əhsilli kitabxanaçı kadrların azlığı, digər kitabxana 
işçilərinin texniki vərdişlərinin və  peşə  səriştəsinin  aşağı  səviyyədə  olması 
regionlarda informasiya m
ədəniyyətinin formalaşmasında kitabxanaların roluna 
əsaslı  dərəcədə  mənfi təsirini göstərir. Bu problemin həlli məqsədilə  region 
kitabxanaçıları üçün müntəzəm olaraq distant kursların, telekonfransların təşkili 
m
əqəsədəuyğun olardı. Odur ki, şəxsiyyətin informasiya mədəniyyəti problemi 
- tük
ənməzdir və kitabxanada müasir səviyyədə həll olunmalıdır. 
Son zamanlar t
əhsil sahəsində baş verən dəyişikliklər, yeni islahatların 
t
əhsil prosesinə tətbiqi ali məktəblərin qarşısında da yeni tələblər qoymuşdur. 

Artıq ali təhsil ocaqları təkcə ali təhsilli kadr yetişdirməklə  kifayətlənmir, öz 
m
əzunlarının  sosial  həyata  hazırlıqlı  olmasını  da  təmin edirlər. Tələbədə 
ümumb
əşəri, milli və mədəni dəyərlər formalaşdırmaqla yanaşı, qarşıya xüsusi 
bir m
əqsəd də qoyulur-professional mədəni mütəxəssis yetişdirmək. [3] 
Professional-m
ədəniyyətə aşağıdakılar daxildir: 
-professional s
əriştə; 
-yerin
ə yetirdiyi işin əhəmiyyətini dərk etmək; 
-yüks
ək nəticələrə nail olmaq cəhdi, karyera yüksəlişinə və maddi rifaha 
inam; 
-öz gücün
ə güvən; 
-kollektivd
ə işləmək bacarığı; 
-kommunikativlik v
ə  qavrama qabiliyyəti  (informasiyanın  qəbul 
edilm
əsi,  emalı  və  qiymətləndirilməsi, informasiya mədəniyyətinə  malik 
olması) 
Professional m
ədəniyyətin bütün bu komponentləri informasiya 
m
ədəniyyətinin mühüm tərkib hissəsini təşkil edir. 
Müt
əxəssislərin yüksək səviyyəli  hazırlıq  sisteminə  keçməsi 
informasiya m
ədəniyyətinin  əsasları  üzrə  fənlərin tədrisinə  yeni  yanaşmanı 
t
ələb edir. Gələcək mütəxəssislər üçün informasiya mədəniyyətinin  əsasları 
üzr
ə zəruri keyfiyyətlərin müəyyənləşməsində təhsil standartlarına uyğun tədris 
pill
əsi (orta təhsil, bakalavr və  magistr pilləsi, doktorantura və  s.) ilə  bağlı 
t
ədris-metodiki kompleksin hazırlanması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. [5] 
Bu m
əqsədlə  BDU-nun  kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsinin 
mü
əllimləri, həm də respublikanın aparıcı kitabxana mütəxəssisləri tərəfindən 
f
ənlərin tədris-metodik kompleksinin -  bakalavr  pilləsi  üçün  “İnformasiya 
m
ədəniyyətinin  əsasları”,  magistr  pilləsi üçün isə  “Magistrin informasiya 
m
ədəniyyəti” fənləri üzrə proqramların hazırlanması və tədrisi məqsədəuyğun 
olardı. 
Lakin t
əhsil müəssisələri ilə  yanaşı  yaxşı  olardı  ki,  kitabxanalarda  da 
“İnformasiya mədəniyyətinin əsasları”nın tədrisi üzrə məşğələlər təşkil edilsin. 
Bu m
əqsədlə  ilk öncə  informasiya mədəniyyətinin tədrisi üzrə  proqram 
hazırlamaq  müəyyən  oxucu  qrupları  arasında  təbliğat  aparmaq,  onları  bu 
prosesd
ə iştiraka cəlb etmək zəruridir. 
Oxucuların informasiya mədəniyyətinin səviyyəsini artırmaq məqsədilə 
t
əşkil edilən biblioqrafik axtarış və mənbələrlə işləmək metodikası barədə fərdi 
m
əsləhətlər (informasiya mədəniyyətini  inkişaf  etdirmək və  təkmilləşdirmək 
yolları  barədə, dünya informasiya sistemlərindən istifadə  üsullarını 
mü
əyyənləşdirmək və  s.); elektron və  ənənəvi  informasiya  resurslarından 
istifad
ə  üzrə  təcrübi məşğələlər,  İnternetdən istifadə  metodikası  mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir. Oxucuların informasiya mədəniyyətinin inkişafına kömək 
m
əqsədilə müxtəlif ədəbiyyat göstəriciləri, yaddaşlar, kitabxana üzrə bələdçilər, 
soraq kitabları nəşr edilməli, elektron vasitələrlə fərdi tədrisi təmin edən xüsusi 
proqramlar  hazırlanmalıdır.  [6]  Sevindirici  haldır  ki,  bu  gün  Azərbaycanın 

qabaqcıl ali təhsil müəssisələrindən olan “ADA” Universitetinin kitabxanasında 
t
ələbələrin informasiya mədəniyyətinin formalaşmasına xüsusi önəm verilir və 
bu m
əqsədlə  artıq  2013-cü ildən  “İnformation  literacy”  (İnformasiya 
m
ədəniyyəti) dərsləri tədris edilir. Öncədən müəyyən  edilmiş  oxucu  qrupları 
arasında  tədris edilən bu dərslərin  əsas məqsədi tələbələri  kitabxananın 
strukturu, informasiya m
ənbələri,  fondları,  məlumat  bazaları  ilə  tanış  etmək, 
onlar vasit
əsilə  axtarış  aparmaq,  onlayn  məlumat  bazaları  ilə  işləmək  və 
ədəbiyyat  sifarişini  həyata keçirmək  bacarığını  aşılamaqdan  ibarətdir. Yeni 
t
ədris həyatına  qatılan  gənc tələbələrin gələcək elmi fəaliyyətində  və  iş 
h
əyatında bu bilik və bacarıqların əhəmiyyəti böyükdür. 
Bel
əliklə, vətəndaşları  cəmiyyətin informasiyalaşdırılması  prosesinə 
c
əlb etmək məqsədilə cari informasiyaya əlyetərliyi təmin etmək, bütün həyatı 
boyunca şəxsin təhsilində iştirakını təmin etmək, cəmiyyət üçün intellektli və 
informasiya il
ə işləməyi bacaran vətədaşlar yetişdirmək, eləcə də informasiya 
m
ədəniyyətinin  formalaşması  mərkəzinə  çevrilmək məqsədilə  müasir 
kitabxanalar  öz  prioritet  funksiyalarını  yenidən nəzərdən keçirməli,  iş 
prosesind
ə yeni iş üsullarını və dünyaca qabaqcıl təcrübəni tətbiq etməlidirlər.