Korxona iqtisodiyoti

Korxonada rejalashtirish tizimi

va rejaning turlari

Bozor iqtisodi sharoitida rejalarni tezkor, joriy va strategik tizimi keng qo`llaniladi va bu asosida rejalashtirishning uzluksiziligi ta’minlanadi.

Rejalar quyidagi alomatlarga qarab tasniflanadi. Rejalarning tasnifi 5.3.1.-chizmada ko`rsatilgan.

5.3.1.-chizma

Rejalarni tasnifi

Tasniflash alomatlari		Rejaning turlari
		Umumiy
Faoliyatni qamrab olish
darajasi		Bo`limlar, sohalar
		Maqsadli
Predmeti
bo`yicha		Mablag‘lar
		Dasturli
		Harakatlar
		Qat’iy
O‘zgarilish xususiyatiga
qarab		Moslashuvchan
		Ishlab chiqarish
		Moddiy ta’minot
Faoliyat
sohasi		Sotish
bo`yicha
		Moliya
		Personal
		O‘zoq muddatli (5 yildan yuqori)
Muddati bo`yicha		O‘rta muddatli (5 yilgacha)
		Qisqa muddatli (1 yilgacha)
		Strategik
Mazmuniga qarab		Taktik
		Tezkor
		Global
O‘rganish miqyosiga qarab
		Lokal-tafsilotlashtirilgan

Rejalarning bir qator alomatlariga qarab turlanishi uni bozor iqtisodi sharoitida keng ishlatilishi to`g‘risida mubolag‘asiz dalolat berib turibdi.

5.4. Korxona faoliyatiga ta’sir qiluvchi omillar

Vaziyatni oldindan ko`ra bilish, tasodifiy o`zgarishlar, korxonalarning tashqi aloqalari, ichki faoliyat yurgizish bir qator ob’ektiv va sub’ektiv omillarga bog‘liqdir. Har qanday biznes bunday omillarning ta’siridan holi emas. Shu sababli faoliyatni rejalashtirish jarayonining eng zarur tomoni biznesga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash, ularning ta’sir qilish darajalarini belgilashdan iboratdir. Bizning fikrimizcha, ob’ektiv omillar darajasini iqtisodiy jihatdan hisob-kitob qilib aniqlash mumkin va ular real sharoitdan, resurslardan kelib chiqadi. Sub’ektiv omillar esa faoliyatga kishilarning professional bilimi, mahorati, dunyo qarashi, psixologiyasi kabilar bilan bog‘liq bo`lib, rejalashtirish, faoliyatni tahlil qilishda ularning ta’sir qilish darajalarini, miqdorini belgilash iqtisodiy-matematik nuqtai nazardan imkoniyati yo`q. Lekin bunday omillarni ham mushohada orqali korxona rahbariyati, mutaxassislari rejalashtirish jarayonida e’tiborga olishi, shu omillarni chuqur va har tomonlama o‘rganib chiqishi shart.

Ob’ektiv va sub’ektiv omillar korxonaning tashqi va ichki muhitidan kelib chiqadi. Shu sababli barcha omillarni korxonaning tashqi va ichki muhitidan kelib chiqqan holda tasniflash va tavsiflash nazariy va amaliy jihatdan maqsadga muvofiqdir.
Rejalashtirish jarayonida bunday omillarni biznesga ta’sir qilish darajasini aniqlash bilan bir qatorda ularni boshqarish kelajakda o`zgarishini ko`ra bilish va shulardan kelib chiqqan holda biznesning samarasini oshirish uchun barcha chora-tadbirlarni ko`rish zarur.
Korxona faoliyatiga ta’sir qiluvchi tashqi va ichki muhitni ko`rib chiqamiz.
5.4.1-chizma.
Korxona faoliyatining umumiy ko‘rinishi

BOSHQARISH JARAYONI

И
С
Т

Е
Ъ
М
О
Л
Ч
И
Л
А
Р



ресурслар:
Бинолар, иншоотлар, жиќозлар Моддий, хом ашё, ёрдамчи маќсулотлар, ёqилђи, энергия, асбоблар, комунал таъминот.
Меќнат ресурслари:
Бошqарувчилар, мутахас-сислар, ёрдамчи ходимлар, мастерлар, ишчилар.
Молиявий ресурслар:
Ишлаб чиqарувчининг капитали, банк кредити, qимматбаќо qођозлар ва ќоказолар.

Илмий текшириш ва конструкторлик жараёни

Ишлаб чиqариш, технологик жараён

Тайёр маќсулотлар ёки хизмат

Р
Е
С

У
Р
С
Л
А
Р

Олди- сотди жара-ёни

Korxona faoliyatini umuman tasavvur qilsak bir tomondan moddiy, mehnat, moliyaviy resurslar tursa, markazda ishlab chiqarish jarayoni turadi va ikkinchi tomonda tayyor mahsulot va ularni ayirboshlash jarayoni turadi. Bu jarayon 5.4.1-chizmada tasvirlangan.

5.4.1-chizmadan ko`rinib turibdiki, korxonaning ichki muhiti, ya’ni resurslarni topish bilan ularni birlashtirish, ishlab chiqarishni tashkil qilish, boshqarish, tayyor mahsulotni (xizmatni) ayirboshlash, iste’molchilarni aniqlash, ularning talabini o`rganish kabi omillar bilan bog‘liqdir. Bu omillar o`z o`rnida boshqa bir qator omillar bilan bog‘liq bo`lib, har biri butun korxona faoliyatiga u yoki bu darajada ta’sir ko`rsatadi.
Korxonaning faoliyati ichki muhitdagi omillarga nisbatan ko`proq tashqi muhitdagi omillarga ham bog‘liqdir. Korxonani tashqi muhit bilan aloqalarining umumiy ko`rinishi 5.4.2-chizmada berilgan.
Korxonaning tashqi muhit bilan aloqalaridan kelib chiqib unga tashqaridan ta’sir qiluvchi omillarni quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:
- davlat boshqaruv muassasalari;
- umumiqtisodiy omillar;
- sotsial-ijtimoiy omillar;
- mahalliy (regional) omillar;
- milliy omillar;
- geografik omillar;
- demografik omillar;
- huquqiy omillar;
- raqobatchilar;
- ilmiy-texnik progress;
- mafkuraviy omillar;
- professional bilim bilan bog‘liq omillar;
- iste’molchilar;
- raqobat muhiti;
- moddiy resurslar bilan ta’minlovchilar;
- texnologiya va jihozlar bilan ta’minlovchilar;
- kadrlar;
- moliya bilan ta’minlovchilar;
- siyosiy omillar;
- xalqaro aloqalar va nihoyat yashirin (tenovoy) bozor elementlari kabilardir.
Rejalashtirish jarayonida ichki va tashqi muhit bilan bog‘liq bo`lgan barcha omillarni alohida tahlil qilish maqsadga muvofiqdir.