Kurs ishi mavzu: “ Mehnat bozorining mohiyati va ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni”

 
 
 
 
 

---

12 
1.1-jadval 
O‘zbekistonda 2009-2013 yillar 1 yanvar holatiga ko‘ra aholi sonining 
o‘zgarish dinamikasi (ming kishi)* 
Ko‘rsatkichlar 
Yillar 
2013 yilda 2009 
yilga nisbatan 
o‘zgarishi 
2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
+,- 
foiz 
Jami aholi soni 
27072,2 
27533,3 
28001,4 
28453,7 
30123,3 
3051,1 
111,2 
Shundan: 
Shahar aholisi 
9584,6 
9758,3 
14327,8 
14618,4 
15897,4 
5312,8 
165,8 
Qishloq aholisi 
17487,6 
17775,0 
13673,6 
13835,3 
14225,9 
-3261,7 
81,3 
* 
Jadval O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlari 
asosida tuzilgan. 
Aholining iqtisodiy faollik darajasi bilan bog‘liq xususiyatlar.
 
Demografik 
omillardan tashqari mehnat qobilyatiga ega aholining turli demografik va etnik 
guruhlari iqtisodiy faolligi darajasi ham bozor dinamikasining muhim omili 
hisoblanadi. Masalan, ayollarning ijtimoiy roli faollashishi ta’siri ostida ularning 
ishchi kuchi tarkibiga jadal jalb qilinishi ishchi kuchi taklifining o‘sishiga olib 
keldi.
Bunda ishlab chiqarish yo’nalishi talab etilayotgan muayyan kasbiy 
malakaga ega amaldagi xodimlar soni bilan mavjud ish joylari o’rtasidagi 
bog’liqlikni ifodalaydi. Qayta hosil qilish yo’nalishi mavjud, yangidan jalb 
etilayotgan hamda ishdan bo’shayotgan ish kuchi mutanosibligini ta’minlashga 
qaratilgan. Shaxsiy yo’nalish aholiga ular ehtiyojiga javob beradigan ish joylarini 
taklif etish xususiyatini aks ettiradi. 
Aholi moddiy ne’matlarni yaratuvchi va ularni iste’mol etuvchi sifatida 
mehnat salohiyati ko’rsatkichiga ham egadir. 
Yuqorida qayd etilgan mehnat bozorini tartibga solish bilan bog’liq bo’lgan
tashkiliy-huquqiy va tuzilmaviy shart-sharoitlar mehnat bozori rivojlanishining 
quyidagi asosiy tamoyillarini to’liq amalga tadbiq etgan holda, mazkur bozorni
shakllanishiga samarali ta’sir ko’rsatadi: 

---

13 

mehnat va ish bilan bandlikda erkinlikni ta’minlash. Insonga ijtimoiy 
mehnatda qatnashishi yoki qatnashmaslikni tanlash ustuvor huquqi berilishi; 

ish kuchini talab va taklif qilish o’rtasidagi eng samarali o’zaro 
hamkorlikni ta’minlovchi normativ-huquqiy mexanizmni yaratish; 

ish bilan bandlik bo’yicha yagona davlat siyosatini amalga oshirish. Ish 
bilan bandlik bo’yicha davlat siyosatining atrofida hamma darajadagi ma’muriy
hududlarning aholini ish bilan ta’minlash faoliyatidagi mustaqilligini hisobga olib 
yagona umumdavlat ish bilan bandlik siyosatini yuritish; 

ish bilan bandlikni ta’minlash bo’yicha nazorat. Ish bilan bandlikni 
ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishda kasaba uyushmasi, 
tadbirkorlar assosiasiyasining boshqaruv organlari bilan hamkorlikda nazoratni 
amalga oshirish;

ijtimoiy mehnat munosabatlarini tartibga solishda uch tomonlama 
ijtimoiy hamkorlik (hukumat, kasaba uyushmalari vakillari va tadbirkorlar 
vakillari); 

ish haqi va boshqa qonuniy daromadlar chegarasini O’zbekiston 
Respublikasi Konstitusiyasida belgilangan “kun kechirish uchun zarur miqdordan 
kam bo’lmaslik”ka rioya qilgan holda erkin belgilash.