Лекция. TÁRbiyaNÍŃ ulíwma metodlarí Jobası

Pedagogikalıq jaqtan qoshametlew. Pedagogikalıq jaqtan qoshametlew oqıwshılardıń xarakteri hám minez-qulqındaǵı unamlı kelbetlerdiń rawajlanıwı jáne bekkemleniwine járdem beredi. Maqullawdan qoshametlengen oqıwshılar ǵana emes, al tolıq klass jámááti bolıpta zárurli sabaqlar aladı. Oqıwshılar jámáátinde jaqsı bolıw hám taza júriwge umtılıwshılıq payda boladı. Házir mektep tájiriybesinde pedagogikalıq jaqtan qoshametlewdiń maqullaw, maqtaw, alǵıs járiyalaw, sıylıqlaw, nagradalaw, húrmetli wazıypalardı tapsırıw siyaqlı usılları qollanıladı.
Maqullaw – «durıs», «jaqsı», «júdá jaqsı» degen sózler járdeminde qollanıladı. Sonday-aq, oqıwshınıń durıs islengen is-háreketlerin bas iyzew, mıyıq tartıw, kúlki menende maqullaydı. Baslawısh klass oqıwshıları ózleriniń unamlı is-háreketleriniń maqullanıwına júdá zárúr boladı. Oqıwshınıń ele anıq shegine jetpegen, jańa baslanıp kiyatırǵan unamlı qılıqların bahalaw, qoshametlep barıw oǵada paydalı. Bunday qoshametlew – avans (qarız) esabında bolsa da jaqsı nátiyjeler beredi. Oqıwshınıń unamlı is-háreketlerin onıń joldasları aldında maqullaw, onıń minez-qulqına tez tásir etedi. Ol tek maqtaǵan oqıwshıǵa emes, al pútkil klassqa da óz tásirin tiygizedi. Nátiyjede oqıwshılar barqulla jaqsı bolıp kózge túsiwge háreket etedi.
Maqtaw - bul oqıwshınıń minez-qulqınıń unamlı tárepin kórsetetuǵın pedagogikalıq qoshametlewdiń maqullaw túrine qaraǵanda joqarıraq forması. Máselen, muǵallim oqıwshınıń óz joldasına járdemleskenin kórip «judá jaqsı, áne, áne oqıwshı degen usınday bolıw kerek», dep qoysa oqıwshı minez-qulqına tásir etiledi. Egerde maqtaw klass yamasa mektep jıynalısı waqtında bolsa bunday maqtawdıń tárbiyalıq áhmiyeti artadı. Biraq, tek maqtawǵa súyene beriwge de bolmaydı. Tártipsiz oqıwshını qayta tárbiyalaw maqsetinde maqtaw qollanılǵanda onıń unamlı tárepin kórsetiwge múmkinshilik beretuǵın isti orınlatıp, keyninen pútkil klass 2aldında maqtaw kerek.
Alǵıs járiyalaw. Jaqsı minez-qulqı, jámiyetlik jumıslarǵa aktiv qatnasqanı ushın oqıwshılarǵa muǵallim, mektep direktorı, klass jámááti atınan alǵıs járiyalanadı. Mektep direktorı awızeki túrde alǵıs járiyalaw menen bir qatarda jazba túrde de alǵıs járiyalaw huqıqına iye. Bunday alǵıslar klass jámááti aldında oqıwshılardıń ulıwma jıynalısında oqıp esittiriledi. Alǵıs járiyalaw oqıwshınıń kúndeligine de jazılǵanı maqul boladı. Sońǵı waqıtları oqıwshınıń unamlı isleri ushın ata-anasına, olardıń jumıs islep atırǵan jerine xat jiberiw arqalı alǵıs járiyalaw túride qollanılıp kiyatır. Bul tek ǵana ata-ananı emes, al ata-analardıń islep atırǵan jámáátinde kóbirek tarbiya máselelerine kewil bóliwge májburleydi.
Sıylıqlaw. Mekteplerde qoshametlewdiń sıylıqlaw túride qollanıladı. Máselen oqıwshılarǵa kitap, teatrǵa bilet beriw, ekskursiyaǵa jiberiw hám t.b. Jazǵı dem alıs waqıtlarında fermerlerge járdem bergeni ushın fermerler oqıwshılardı turistlik jollamalar menende sıylıqlaydı. Konkurs, olimpiada hám jarıs jeńimpazları da sıylıqlanadı Ulıwma qoyılǵan maqsetti orınlaw ushın óziniń pútkil kúsh jigerin, aqıl-oyın jumsaǵan, xızmette dóretiwshilik, baslamashılıq hám óz betinshelik kórsetken ayrım oqıwshılar jámááti yamasa jeke oqıwshılardıń ózleride sıylıqlanadı.
Nagrada. Nagradanıń eń joqarı forması bul oqıwshılarǵa beriletuǵın maqtaw gramatoları. Maqtaw gramotaları ayrım predmetler boyınsha erisilgen ayrıqsha tabısları ushında beriledi hám ol oqıwshılarǵa saltanatlı túrde tapsırıladı. Pán olimpiadalarında, jarıslarda kózge túsken ayrım oqıwshılar húrmet gramotaları menen nagradlanadı. Respublikalıq kólemde ótkerilgen pán olimpiadaları hám sport jarıslarında jeńiske erisken, birinshi, ekinshi hám úshinshi orınlardı jeńip alǵan oqıwshılar joqarı oqıw orınlarına imtixansız qabıl etiliw sharapatına miyasar boladı. Bul haqqında olarǵa tiyislisinshe diplom hám sertifikatlar beriledi.