Лекция. TÁRbiyaNÍŃ ulíwma metodlarí Jobası

Oqıwshını pedagogikalıq keńeske shaqırıw. Ayrım jaǵdaylarda oqıwshı tártipsizlikti bir neshe mártebe tákirarlaydı hám minez-qulqın dúzetiwge shara qollanbaydı. Bunday jaǵdaylarda oqıwshıǵa aqıl aytıw, uyaltıw maqsetinde onı pedagogikalıq keńeske shaqırıwǵa boladı. Oqıwshı ol jerde óz minez-qulqı haqqında aytadı. Muǵallimlerdiń, ata-analar komiteti aǵzalarınıń, mektep direktorınıń keńeslerin tıńlaydı. Bunday pedagogikalıq keńeske túsken oqıwshılardan dúzelmeytuǵını oǵada az ushırasadı. Biraq múmkinshiligi bolǵanshelli balanı pedagogikalıq keńeske túsirmesten, ondaǵı kemshiliklerdi saplastırıw jolların kórsetiw kerek.
Minez-qulqına qoyılatuǵın bahanı kemitiw. Oqıwshınıń minez-qulqına baha hár bir sherektiń hám oqıw jılınıń axırında qoyıladı. Oqıwshınıń minez-qulqı «úlgili», «qanaatlandırarlı», «qanaatlandırarsız» degen bahalar menen bahalanadı. Oqıwshınıń minez-qulqına qoyılatuǵın bahanı kemitiw, bul awır jazalardıń túrine jatadı. Sebebi, «úlgili» bahası qızıǵıwshılıq penen oqıytuǵın, jámiyetlik jumıslarǵa aktiv qatnasatuǵın oqıwshılarǵa qoyıladı. «Qanaatlandırarlıq» bahası mekteptiń tiykarǵı talapların orınlaytuǵın oqıwshılarǵa qoyıladı. «Qanaatlandırarsızlıq» bahası óz wazıypalarına juwapkersizlik penen qaraytuǵın, mektep talapların moyınsınbaytuǵın oqıwshılarqa qoyıladı. Minez-qulqına qoyılatuǵın bahasın kemitken waqıtta oqıwshı narazı bolmaslıǵı ushın ne sebep kemitip atırǵanlıǵın túsindirip beriw kerek.
Tárbiya metodların dus kelgen orında, dus kelgen sharayatlarda, aldın-ala oylanbastan qollana beriwge bolmaydı. Tárbiya metodları óziniń qollanılıwı aldındaǵı sharayatqa, waqıtqa, sonday-aq, oqıwshılardıń jas hám jeke ózgesheliklerine baylanıslı halda qollanıladı. Sebebi, qollanılatuǵın tárbiya metodları menen tárbiya quralları bir-birine júdá uqsas, bir-biri menen baylanısıp ketken yamasa birin-biri tolıqtırıwshı bolmasın – báribir olar bir-birlerinen parq qıladı.
Tárbiya jumıslarınıń tiykarǵı maqseti oqıwshılardıń ózin-ózi tárbiyalawǵa bolǵan intasın hám háwesin oyatıwdan ibarat. Sonıń ushında tárbiya procesinde qollanılatuǵın tárbiya metodların tańlap alıw ushın oqıwshılardıń ózin-ózi tárbiyalawǵa bolǵan qızıǵıwshılıqlarında inabatqa alıw kerek boladı. Sebebi, ózin-ózi tárbiyalamaqshı bolǵan bala óz aldına belgililengen máselelerdi ózi sheshiw, onı orınlawǵa bolǵan ishki intaǵa iye bolıw, tapsırmanı orınlawdıń zárúrligin jónekey bolsa da túsinip jetiw, ózi ushın ne islengenligin hám ne islew kerekligin ańlaw, ózin-zi qadaǵalaw hám alǵa qoyılǵan wazıypalardı orınlawdıń nátiyjelerin bahalap biliwdi wazıypa etip qoyadı.
Oqıwshınıń ózin-ózi tárbiyalawına jámiyetimizdiń aldımızǵa qoyıp otırǵan bir qatar siyasıy-ideologiyalıq hám ruwxıy-ádep-ikramlılıq talapları, sonday-aq, adamnıń materiallıq hám ruwxıy talaplarǵa bolǵan qızıǵıwshılıqları siyaqlı sırtqı tásirler imkániyat jaratıp beredi. Bunday sharayatlarda jarıs, klasstıń yamasa mekteptiń abıroyın saqlawǵa umtılıw, ibratlı adamlardıń úlgisi oqıwshılarǵa unamlı tásir jasaydı.
Oqıwshılardıń ózin-ózi tárbiyalaw islerinde jeke minnetleme, óz-ózine esap beriw, ózin-ózi qadaǵalaw, ózin-ózi analizlew, ózin-ózi bahalaw hám basqa da usıǵan uqsas metodlar qollanıladı.
Jeke minnetlemeler óz aldına belgili bir waqıt ishinde, orınlanıwı kerek bolǵan tapsırmalardı oqıwshınıń ózinen-ózi orınlawın názerde tutadı. Máselen chaynik-keselerdi jıynaw, úkelerin oynatıw, olardı baqshadan alıp qaytıw h.t.b.
Óz-ózine esap beriw balanıń óz isi ushın juwapkershiligin arttıradı, óz háreketleri hám qılıqları ushın óziniń juwap beriwin úyretedi, ózin-ózi tárbiyalaw boyınsha is tájiriybelerin almasıwǵa járdem beredi.
Ózin-ózi qadaǵalaw minez-qulqında jańa sapa xarakterin payda etiw hám kemshilikler menen gúresti turaqlı túrde alıp barıw maqsetinde qollanıladı.
Ózin-ózi analizlew – balanı óz háreketleri hám ádetleri ústinde oylaw arqalı – olardaǵı payda bolıp kiyatırǵan izertlew baylanısların ornatıwǵa úyretedi.
Ózin-ózi bahalaw – balanıń óz múmkinshiliklerin bahalawga hám esapqa alıwǵa, ózine basqalardıń kóz-qarası menen qarawǵa, ayırım jeke qásiyetleriniń, sıpatlarınıń rawajlanıw barısına haqıyqıy baha beriw siyaqlı is-háreketlerde óz kórinisin tabadı.