Лекция. TÁRbiyaNÍŃ ulíwma metodlarí Jobası

10.4. Shaxstıń (oqıwshınıń) minez-qulqın motivaciyalaw hám qoshametlew metodları.
Jas áwladdı hár tárepleme rawajlanǵan kámil shaxs sıpatında qáliplestiriwde, olardıń jámiyet turmısında júz berip atırǵan waqıya hám hádiyselerge bolǵan sanalı qatnası menen birge ulıwma insanıylıq, ruwxıy qádiriyatlar sistemasın qáliplestiriw talap etiledi. Shaxstıń sanalı háreketleri menen qádiriyatlar sistemasın qáliplestiriw isleri oqıwshı-jaslardıń bul boyınsha dáslepki motivaciyaların oyatıwdan baslanadı.
Motiv túsinigi latın tilinde movere, moveo — háreketke keltiriw, iytermelew, francuz tilinde motif – qozǵaltaman, - degen mánislerdi bildiredi. Sol mániste motiv – bul birinshiden, insannıń belgili bir háreketlerdi, ámellerdi, xızmetlerdi, iskerlikti ámelge asırıwǵa qaratılǵan sebep, kúsh, túrtki bolıp, ol sanalı hám sanasız túrde júzege kelse, ekinshiden, belgili bir is-háreketlerdi ámelge asırıwǵa iytermeleytuǵın hám onıń jolların tańlaw menen baylanıslı bolǵan psixikalıq hádiyse bolıp tabıladı. Psixologiyalıq jaqtan instinktler menen qızıǵıwshılıq motiv sıpatında xızmet atqaradı.
Motivlerdi háreketke keltiriwshi kúsh bul zárúriyat hám iqtiyajlar bolıp tabıladı. Motivler hárekettiń maqsetine say bolmaǵı lazım. Shaxstıń minez-qulqın motivaciyalawda da oqıw-tárbiyalıq situaciyalarda oqıwshınıń orınlawı tiyis bolǵan is-háreketleri onıń motivleri menen baylanıslı túrde ámelge asırıladı. Motivaciya bolsa shaxstıń iskerliginiń, onıń háreketleri hám minez-qulqınıń mazmunın, baǵdarın belgilep beretuǵın turaqlı motivlerdiń jıynaǵı sanaladı. Sociallıq turmısta insanlardıń motivaciyaları túrlishe. Mısalı shaxstıń tálim alıwǵa bolǵan motivaciyası, nátiyjelerge hám aldına qoyǵan maqsetine erisiwge bolǵan motivaciyalar, oqıw motivi h.t.b. Solardıń ishinde nátiyjelerge erisiwge bolǵan motivaciya – bul mumkin bolǵan barlıq qurallardıń járdeminde shaxstıń ózi qálegen nátiyjelerge erisiwge bolǵan motivler bolıp, ol átiraptaǵılardıń tásiri astında qáliplesedi. Nátiyjelerge erisiwge bolǵan motivaciya oqıwshılardıń qıyınshılıqlar hám qarama-qarsılıqlardı jeńip ótiwge bolǵan minez-qulqın belgileytuǵın hám iskerligin qoshametleytuǵın shaxstıń ishki psixikalıq kúshi sanaladı.
Oqıwshı-jaslardıń is-háreketleri hám minez-qulqın basqarıwdı motivlestiriw talap etiledi. Motivlestiriw – belgili bir iqtiyajlardan kelip shıǵıp, insanlardıń xızmetine psixikalıq tásir etiw jolları menen maqsetke muwapıq baǵdarlaw bolıp tabıladı. Motivlerdiń tiykarǵı bólimi shaxstıń socializaciyalanıwı, qáliplesiwi hám tárbiyalanıwı processinde qáliplesedi. Bunda tárbiya metodları tiykarǵı orındı iyeleydi.
Balanıń geypara islegen unamlı is-háreketlerin pedagogikalıq jaqtan qoshametlep turıw onı barqulla jigerlendirip baradı. Bul process óz-ózinen payda bolmaydı. Muǵallim balanı qoshametlew ushın aldımenen oǵan birqatar talaplardı qoyıp biliwi kerek. Qoyılǵan talaplardıń orınlanıw jaǵdaylarına qarap bala pedagogikalıq jaqtan qoshametlenedi yamasa jazalanadı.
Geypara waqıtlarda muǵallim óziniń tárbiya procesindegi jumıslarında pedagogikalıq jaqtan qoshametlew hám oqıwshınıń minez-qulqın dúzetiw ushın jazalaw sıyaqlı metodlardı qollanadı. Oqıwshılar ózlerindegi minez-qulıqtıń úlken adamlar tárepinen bahalanıwına biyparwalıq penen qaray almaydı. Sebebi, mektepte balalar turmıstıń birinshi mektebin bastan ótkeredi. Sonlıqtan da, olar ushın ózleriniń anaw yamasa mınaw jaǵdaylarda durıs yamasa nadurıs ekenliklerin biliw kútá áhmiyetli. Pedagogikalıq jaqtan qoshametlew hám oqıwshınıń minez-qulqın dúzetiw ushın jazalaw oqıwshı minez-qulqına berilgen bahalar, olar tárepinen islengen qılıqlardıń maqullanıwı yamasa qaralanıwı menen anıqlanadı. Muǵallim bul metodlardıń járdemi menen oqıwshılardıń minez-qulqın jolǵa saladı hám jaqsılaydı.